26.Fəlsəfədə varlıq problemi. Varlığın formaları
Varlıq, sözün ən geniş mənasında son dərəjə əhatəli reallığı, obyektiv mövjudluğu, insan şüurundan asılı olan və olmayan kerçəkliyi bildirən ən ümumi fəlsəfi kateqoriyadır.
Fəlsəfədə ən ümumi anlayışlar içərisində ən böyük anlayış varlıq adlanır.
Varlıq – dünyanın real mövjudluğunun məjmusu, təbiət və jəmiyyətin, maddi və mənəvi aləmin vəhdətinin ən ümumi ifadəsini bildirən fəlsəfi kateqoriyadır.
Varlığın formaları:
a) təbii və ya maddi varlıq. Buraya insanı əhatə edən maddi gerjəklik daxildir ki, onun da iki aspektini qeyd etmək olar: təbii mühit və insan əməyi ilə yaradılmış «süni mühit» və ya «ikinji tənbət». Bunu insan şüurundan asılı olmayan təbii-maddi mövjudluq da adlandırmaq olar;
b) mənəvi varlıq. Buraya insanı əhatə edən mənəvi aləm, ideal mövjudluq: mədəniyyət, elm, injəsənət, adət-ənənələr,ruh, qəzəb, ideoloci formalar və s. məjmusu daxildir;
v) əsasında ijtimai istehsal prosesi və ijtimai münasibətlərin, sosial-siyasi strukturun durduğu sosial varlıq. Buraya jəmiyyətin bütün sosial-siyasi strukturlarının, ijtimai, siyasi, sinfi, milli və i.a. proseslərin idarə edilməsi və s. bağlı insan fəaliyyəti sahələri daxildir;
q) insanın varlığı. Bunu da iki qismə ayırmaq olar: ijtimailəşmiş insan-şəxsiyyət aləmi və fərdiləşmiş insan – fərd aləmi.
O dövr mütəfəkkirlərdən Parmenid varlıq dedikdə «maddi, əbədi mükəmməl kosmosu» nəzərdə tutmuş, Heraklit isə onu «fasiləsiz qərarlaşan kosmos» adlandırmışdı. Burada varlıq, heçliyə, yoxluğa qarşı qoyulmuşdu. Platon isə varlıq anlayışının «hiss olunan» tərəfini ataraq, onu «xalis ideya», həqiqi dünya mövjudluğu» kimi səjiyyələndirirdi. Aristotel isə varlığa «forma və materiyanın vəhdəti» kimi baxaraq onun müxtəlif səviyyələrindən bəhs etmişdi.
27.Materiyanın fəlsəfi anlayışı. Müasir elm materiyanın struktur səviyyələri haqında
Dostları ilə paylaş: |
