17.n-ölçülü vektorlar üzərində xətti əməllər.
Tərif: dənə həqiqi ədədlərin nizamlanmış sisteminə -ölçüllü vektor, həmin ədədlərə bu vektorun koordinatları (və ya komponentlər) deyilir və kimi işarə edilir. -ölçüllü vektorunu çox zaman “uzunluğu olan sətir vektor”, yaxud onu “hündürlüyü olan sütun vektor” adlandırıb aşağıdakı kimi işarə edirlər:
Bəzən bunlara “ -ölçüllü ədədi vektor” əvəzinə sadəcə olaraq “uzunluğu olan sətir” (və ya “sütun”) da deyirlər.
Həqiqi əmsallı -məchullu xətti cəbri tənliyin hər-hansı bir həlli, yəni məchulların tənliyi ödəyən qiymətlərinə dənə həqiqi ədədin nizamlanmış sistemi kimi baxıb bu həlli kimi yaza bilərik. Aydındır ki, bunu uzunluqlu sətir, yaxud sadəcə ədədi və ya “sətir vektor” adlandırsaq da məsələnin mahiyyəti dəyişməz, yəni bu tənliyin həllinin yazılış şəkli olur.
Daha bir misal məchullu xətti bircins tənliyinin sol tərəfi olub, ədədləri ilə dəyişənlərinin köməyi ilə düzəldilən və cəbrdə “xətti forma” adlanan bircins xətti ifadəni göstərmək olar. Bu xətti forma koordinatları bu formanın əmsalları olan vektoru vasitəsilə birqiymətli olaraq tamamilə təyin edilə bilir. Bunların xassələri bir-biri vasitəsilə öyrənilə bilir.
* -ölçülü vektorlar üzərində təyin edilən toplama və ədədə vurma əməlləri Tərif 1: Uyğun koordinatları bir-birinə bərabər olan iki və vektoruna bərabər vektorlar deyilir, yəni
.
Tərifdən bilavasitə aydın olur ki, yanlız eyni ölçülü (eyni uzunluqlu) vektorların bərabərliyindən danışmaq olar.
Tərif 2: və vektorlarının uyğun koordinatlarının cəmindən ibarət olan vektora bu vektorların cəmi deyilir və kimi işarə edilir, yəni:
.
Bu tərifdən də aydın olur ki, yalnız eyni ölçülü vektorları toplamaq olar.
Tərif 3: vektorunun ixtiyarı ədədi ilə hasili koordinatlarının hamısının bu ədədlə hasillərindən ibarət olan vektora deyilir və bu kimi işarə edilir, yəni:
.
-ölçülü vektorlar çoxluğunda sıfır vektor və verilən vektorun əksi adlanan vektor anlayışları vardır.
Koordinatları sıfırlardan ibarət olan vektora sıfır vektor deyilir. Sıfır vektoru adətən 0 ilə işarə edirlər:
.
Koordinatları vektorunun əks işarəli koordinatlarından ibarət olan vektora -ın əksi deyilir və ilə işarə edilir, yəni:
.
Buradan -ölçülü vektorlar üzərində toplama əməlinin tərsi olan çıxma əməlinin varlığı ilə rastlaşırıq, yəni: , yaxud .
Vektorlar üzərində təyin edilən əməllərlə tanışlıq onlarda aşağıdakı xassələrin olduğunu aşkar etməyə imkan verir:
(yerdəyişmə xassəsi)
(qruplaşdırma xassəsi)
(sıfır vektorun xassəsi)
(əks vektorun xassəsi)
(paylaşdırma xassəsi)
(ədədlərin cəbri cəminin vektorla hasili ilə distributivlik xassəsi)
Dostları ilə paylaş: |