Adabiy tanqid nazariyasi

DILMUROD QURONOV Keyingi chorak asr obaynida o ‘zbek tanqidehiligida faol rnehnat qilayoigan, maqolatari va o‘tkir fikrlari tufayli katta qiziqish bilan O‘qilayotgan va bahslarga sabab bo'layotgan, badiiy asariarga munosabatda qator yangi qarashlar, yangi mczonlami ilgari surayotgan munaqqidiardan biridir. .Quronov 1960-yilda 0 ‘shda tug‘ildi. Maktabdan so‘ng qurilishda ishladi, harbiy xizmatni o ‘iadi. Andijon davlat tillar pedagogika intsitutining rus tili va adabiyoti fakuitetida o‘qidi (1982-1987). Ma’lum muddat shu daigohda muallimlik qildi. ToshDU aspiranturasida tahsil oldi. «Cho‘lponning «Kecha va kunduz» remanida arakterlar psixologizmi» (1992) mavzuida nomzodlik, «Cholpon poetikasi (nasriy asarian asosida)» mavzuida doktorlik disseitatsiyasini himoya qildi.
D.Quronov munaqqidlik faoliyatini ko‘p yillardan buyon Andijon davlat universitetida yosh avlodga ta’lim-tarbiya berish bilan birga qo‘shib olib boi adi. Professor D.Quronov 1998—2009-yi.Uarda filologiyafakulteti dekani bo‘ldi. 2009-yildan boshlab, mazkur niversitetning «Ilmiy xabamoma» jurnaliga muharrirlik qilib kclmoqda. Tanqidchi adabiv jarayonga o ‘tgan asming 90-yii!aridan kirib keldi. Cho‘lpon haqidagi dastlabki maqolalariyoq jamoatchilik e’tiborini liortdi. Uning bu boradagi izlanishlari yangi yo‘nalishdagi> Istiqlol davri o ‘zbek tanqidchiligining dastlabki natijatari qatoridan o‘rin egalladi. Shu ma’noda, yangi davr o'zbek tanqidchiligi mctodologiyasitting Shakl lanishida, tanqidchilikka yangi mezonlaming kinb keiishida kamtarona bo‘lsa-da, munaqqid D.Quronovning ham hissasi bor. Olim ilmiy ishlarining salmoqli qismi Cho‘lpon hayoti va ijodiga bag‘ishlangan. U istiqlolning dastlabki yillarida O.Sharafiddinov rahbarligida bosh lan gan Cho‘lpon ijodini o‘rganishgma emas, ijodiy merosni tiklash, u ning namunalarini chop etish va ommalashtirishda faol ishtirok etdi. Adib asarlarining 2- va 3-jildlarini nashrga tayyorladi. Uning «Ruhiy dunyo tahlili» (1995), «Istiqlol dardi. Cho‘lponning ijtimoiy-siyosiy qarashlari tadriji» (2000), «Cho'lpon poetikasi» (2004) kabi tadqiqotlarida san'atkorning yangi o‘zbek nasri taraqqiyotida tutgan o ‘mi, asarlari badiiyati masalalari atroflicha tadqiq etildi. Cho‘lpon ijodining, ayniqsa, jahon adabiyoti kontekstida o‘rganishga harakat qilinishi, asarian badiiy-g‘oyaviy o‘zlikni belgilagan ijtimoiypsixologik omillar bilan aloqadorlikda ochib berilishi bu tadqiqotlar qadriyatini belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi.
D.Quronov ilmiy faoliyatiga xos xususiyatlardan biri, tadqiqotlarida jahon adabiyotshunosligining yangi yutuqlarini o'zbek adabiyotini o'rganishga tadbiq etaroq yanada rivojlantirish va boyitishga intiHshda namoyon bo‘ladi. Jumiadan, Choipon ijcdini o*rganishda u psixoanaliz, germenevtika ta’limotlarigatayandi, tadqiqotlarida struktural, semiotik, mikroanalitik tahlil usullarini qolladi. Aym paytda, mazkurusullardan sistem kompleks yondashuv asosida foydalanishga harakai qiiadi. Bu csa, o‘z navbatida, ChoMpon asarlarining bctakror poctikasim, undagi nazokat va shiddartami ilmiy jihatdan asosli ochib beiishga zamin yaraldi. Asar tadqiqiga yangicha yondashuv D.Quronovning zamonaviy asarlargina cmas} adabiv merosga bag‘ishlangan ishlarida ham ko‘zga tashlanadi. Jumiadan, uning H.Usmonov bilan hammualliflikda yozilgan «ideal va badiiy yaxlitlik» (1995) maqolasini adabiy asarga yangicha munosabat masalasining nazariy muammolarini yoritishga bag‘ish!angan ma’lum ma’nodagi dasturiy izlanish sifatida baholash mumkin. Maqolada ilgari surilgan nazariy fikrJami muayyan vaqt o‘tgach, A.Qodiriy, '.G‘ulom, Oybek, A.Qahhor, H.Olimjon asarlarning yangicha talqiniga bag‘ishlangan turkum ishlarida muallifning o‘zi amalda tadbiq eta boshladi.
Ularda ayrim bahsli o‘rinlar yu‘q emas. Asardagi u yok i bu nuqtani, yozuvchi ijodiy niyatini gipotetik baholash masalasida ba'zan zo‘rma-zo‘rakilik, ba’zan dalillashning etishmasligi sezilib qoladi. Bunday yondashuvga professor N. Karimov, filologiya fanlari doktori G g‘M o ‘minov kabi adabivotshunoslar o ‘z vaqtida bahsli munosabatlarini bildirdilar. Biraq, bundan qat’i nazar D.Quronovning maqolalari adabiy jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otdi. B hs-munozaralar muammoga yanada chuqurroq va aniqroq yondashuvga da*vat etdi. Olimning bu yo‘nalishdagi maqolalari yaqin o'tmish, ayniqsa, sobiq sho‘ro davrida asarlardagi e ’tibordan chctda qolib kelgan ma’no qirralari va tagqatlamlarni ochtshga intilishi. Davr kontekstidan kelib chiqib, ijodkor ruhiyati va badiiy ijod tabiatiga xos xususiyatlarni anglagan holda amalga oshirishga harakat qilinishi jihatidan ilmiy qimmat kasb etadi.Ilmiy va pedagogik faoliyatni uyg‘unlikda olib borayotgan D.Quronov oliy o'quv yurtlari talabalari uchun «Adabiyotshunoslikka kirish» (2002, 2004, 2007) darsligi, hammualliflikda «G‘arb adabiy-tanqidiy tafakkuri tarixi ocherklari* (hammualliflikda, 200S), «Adabiyotshunoslik lug‘ati (2010) kabi kitoblaridau respublika ta ’lim muassasalarida keng foydalanilmoqda. Xususan, G ‘a it adabiy-tanqidiy tafakkurining ulkan namoyandalari ijodidan qilingan tarjimaiar va ulaming alohida kitob holida chop etilishi adabiyot, tanqid, estetika bilan qiziquvchi keng kitobxonlar va mutaxassislarga qimmatli manba bo'Idi.