Adabiy tanqid nazariyasi

ULUG`BEK HAMDAM. Bugungi olzbek adabiyoti, tanqididagi eng faol, serqirra, se rmahsul yczuvchi, ian q id ch i kirn deb so'ralsa, Ulug‘bek Hamdam (1968) deb javob berish mumkin. Chunki mustaqillik yillarida adib yaralgan she’rlar, hikoyalar. qissa va romanlar, adabiy-tanqidiy ishlar, ilmiy tadqiqotlar shunday javobga asos bo‘la oladi. Haqiqatan ham U. Hamdam bugungi adabiy jarayonda faol ijod etmoqda. Bunday deyishimizning sababi, uning faqat romanlar yozayotganligida emas, balki ustozlar an’anasini davom ettirayotganligidir. XX asming boshlari adabiy jarayonida Fitrat, Cho'lpon, Abdulla Qodiriy, keyinroq Oybek, G*afur G‘ulom kabi adibla rning ham badiiy ijodda, ham adabiyot ilmi rivojidagi jonkuyarliklari U. Hamdam qiyofasida o'zini yorqin namoyon etib kclayotganligi e’tiborlidir. Ulug‘bek Oybek she’riyatiga bag‘ishlangan nomzodlik dissertatsiyasini muvaffaqiyat bilan himoya qildi. Hozirda XX asr milliy she’riyatimiz muammolari xususida doktorlik dissertatsiyasi ustida ish olib bormoqda. OlzR FA Til va adabiyot institutida ishJaydi, shu bilan birga «Sharq yulduzi» va «Zvezda Vostoka* jumallarining bosh muharriri. Adib shu kungacha bir qancha kitob va to*plamlarini nashr ettirdi. «Tangriga eltuvchi isyon», «Atirgul», «Seni kutdim* she'riy to‘plamlarida modcmistik ohangni realizmga yo‘g‘irgan shoir sifatida ko'ritiadi. Uning Yolg‘izlik» (1998) to‘plami qissa va hikoyalardan iborat bo'lib, samimiyati, nafis sharqona ohangi, yozuvchining nasrdagi o ‘ziga xos uslubini, bugungi kun adabiyoiiga tenglasha oladigan jihatlari va mhoyat falsafiy qamrovdorligi bilan kitobxonlarda chuqur taassurot qoldirgan edi.
O zbek adabiyotida o ‘ziga xos o'rin egallagan asarlardan bin «Muvozanat» (2000) yozuvchi va shoir U. Hamdamning birinchi romani. Ilk romani bo'Isa ham adabiy jaravonda voqea bo'lgan asarlardan biri sifatida tan olindi. tanqidchi U. Normatov asarni bugungi kunning romani deb atadi. «Isyon va itoat» romani (2003) inson hayotidagi eng muhim hisoblangan e’tiqod, iymon kabi masalalar talqiniga bag‘ishlangan. Adibning keyingi «Sabo va Samandar» (2006) deb atalgan, inson va uni o‘rab turgan muhit ming tusda tovlanib, o‘zgarib tursa ham, baribir, ko'ngli muhabbatga talpinishi, ishq bilan o‘zini tanishi haqida yozilgan bu roman ham tezda o:z o'quvchilarini topa oldi. «Uzoqdagi Dilnura» (2010) qissa, hikoya va she’rlardan tarkib topgan. «Darvoqe, Ulug‘bekning nasri shoirona, she’rlarida csa bu hissiyot yanada kuchliroq. Uning she'rlari yurak hapqirig‘i, ichkarining faryodi, ruh qichqirig‘i, kechinmalar oqimi: qolipsiz, jilovsiz, jo'shqin, hayajonli», deb yozadi B.Karim1. Bu fikrlarni adibning adabiy-tanqidiy ishlari haqida ham aytish mumkin. Chunki tanqidchi U.Hamdam Oybek haqida yozganda ana shunday hissiyot bilan, teran tafakkur bilan qalam tebratadi. XX asr o'zbck adabiyotining chinorlaridan biri Oybek haqida «ko‘p» va «xo‘p* yozildi. Ammo har bir iste’dod o ‘z so‘zini ayta oldi, jumladan, Ulug‘bek ham. Oybekning «Na’matak* she’rini ko'pehilik Oybekshunoslar tahul etganlar, ammo Ulugbekning talqinlari o ‘zgacha: «She’r - «yuksakda - shamolning belanchagida chayqalayotgan n a ’matak. Dard- uning ildizi - «vahshiy tosh». Demak, aslida tosh ham gui kabi go‘zal.
Axir qoya na’matakning emas, balki gui toshning ijodi, aytish mumkinki, siyrati»2. Qarang, adabiyotshunos vahshiy toshdan ham go'zallik izlayapti, shoirni xuddi na’matak singari «shafqatsiz dunyoning noyob asariga» mengzayapti. Bu talqinlar kitobxonni Oybekka yanada vaqin qilishga yordam beradi. «Shoir — «tuzalmas» haqiqatparast» maqolasida miuatning istedodli shoiri Shavkat Rahmon she’riyatini nozik did bilan talqin etadi: «Shavkat Rahmon shaxslik maqomidagi shoir edi, shaxs-shoir edi. Sunday shoirlaming bo‘lsa — qismati tomonidan zimmasiga yuklangan o‘z vazifsi bo‘ladi. Bunday vazifa shaxsning subyektiv riunyosi bilan chambarchas bog‘lanib ketganiga ko‘ra, shoir ana shu botir.idagini real dunyoga tadbiq qilmoqqa urinadi....Demak, Shavkat Rahmon l Bahodir Karim. Ulug‘bekning dil izhori uzoqdagi .