Anar İsayev Ramil Rəhimov

―Xalqların böyük köçü‖ündə iştirak edən xalqlar 
 
Hun
 
Slavyan
 
Alan
 
Qot
 
Hunların köç etməsinin səbəbləri 
əhalinin sayının artması 
tayfalar arasında çəkişmələr 
otlaq sahələrinin azalması 
iqtisadi 
 
siyasi
 
sosial 
 

 
60 
 
 
 
 Qərbi Hun imperatorluğu Atillanın hakimiyyəti dövründə (434-453) 
Atillanın hakimiyyəti  dövründə  Qərbi  Hun  dövləti  qüdrətli  imperatorluğa  çevrildi.  İmperatorluğun  sərhədləri  şərqdə 
Volqa çayından qərbdə Reyn çayına, cənubda Balkan yarımadasından şimalda Baltik sahillərinə qədər böyük bir ərazini 
əhatə  edirdi.  İmperatorluğun  ərazisinə  müasir  Rumıniya,  Macarıstan,  Avstriya,  Çexiya,  Slovakiya,  Cənubi  Rusiya  və 
Almaniyanın bir hissəsi daxil idi. 
Atillanın  ordusunda  hunlarla  yanaşı,  bir  çox  tayfa  və  xalqların  döyüşçüləri  vuruşurdular.  Hər  bir  tayfanın  Atillanın 
yanında nümayəndəsi var idi. Qərb dövlətlərində yaşayan əhali bu sərkərdəni «Tanrı qırmancı Atilla» adlandırırdı. 
Avropa mənbələrində Atillanın şəxsiyyəti haqqında yazılır ki, Atilla möhkəm iradə və xarakterə, iti ağıla malik idi. O, 
düşməninə qarşı amansız, silahdaşları ilə münasibətdə alicənab və xeyirxah olmuşdur. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hun tayfalarının yürüşləri.Qərbi Hun imperatorluğunun ərazisi 
 

 
61 
 
 
 
Qərbi Hun imperatorluğunun Bizansla münasibətləri 
Atilla  sələfləri  kimi  Bizansı  təzyiq  altında  saxlayaraq  onu  sülh  bağlamağa  məcbur  etmişdi.  Lakin    sülh  bağladıqdan 
sonra 
Bizans Qərbi Hun imperatorluğu ilə bağladığı barışıq şərtlərini pozur, illik vergini əskik ödəyir və gecikdirir, qaçqınları 
himayə edirdi. Odur ki, Atilla ordusu ilə yenə də Bizansa yürüşə başladı.  
447-ci  ildə
  Atilla  yenicə  təşkil  olunmuş  ordusu  ilə  Bizansa  yürüş  etdi.  Yürüş  zamanı  Atilla  yolu  üzərindəki  bütün 
şəhərləri ələ  keçirdi və Konstantinopolu  mühasirəyə aldı.  Bizans imperatoru ölkəni xilas etmək üçün təcili olaraq Atillanın 
yanına elçi göndərdi və Atillanın tələb etdiyi bütün şərtlərə əməl edəcəyini bildirdi. Elçilər çox ağır şərtlərlə sülh müqaviləsi 
imzaladılar.Bundan sonra Atilla Konstantinopoluun mühasirəsini dayandıraraq geri çəkildi. 
 
 
 
 
 
Qərbi Roma ilə münasibətlər. Katalaun döyüşü (451) 
Bizans  yürüşündən  sonra 
Atillanın  əsas  məqsədlərindən  biri  Qərbi 
Roma  imperiyasını  tabe  etmək  idi.  Bu  məqsədlə 
Atilla 
451-ci  ildə 
200  min 
ordu  ilə  Qalliyaya  doğru  irəlləyərək  Orlean  şəhərinə  çatdı.  Burada  451-ci 
ildə 
Katalaun ərazisində 
Aetsinin  başçılıq  etdiyi  Roma  ordusu  ilə  qanlı 
döyüş 
baş verdi
. Qot tarixçisinin məlumatına görə döyüş nəticəsində: 
 
Hər iki tərəfdən 160 min əsgər öldürüldü. 
 
Atilla ordusunun yenilməzliyin görən Aetsi geri çəkildi. 
Atilla Katalaun döyüşündən sonra hərbi əməliyyatları davam etdirərək 
452-ci  ildə  Roma  şəhərinin  darvazaları  qarşısına  gəldi.  Bu  zaman  papa  III 
Leon  böyük  bir  elçi  ilə  Atillanın  yanına  gələrək  ondan  şəhəri  dağıtmamağı 
xahiş  etdi.  Romalılar  hunların  bütün    şərtlərini  qəbul  etdi.  Atilla  isə  Roma 
şəhərinə toxunmayıb oranı tərk etdi. 
 
Qərbi Hun imperatorluğunun süqutu (470-ci il) 
Atilla İtaliyadan 
zəfərlə
 qayıtdıqdan sonra İrana hücum edib sasaniləri özündən asılı vəziyyətə salmaq istəyirdi. Lakin 
453-cü  ildə  Atilla  qəfildən  öldü.  Atillanın  ölümündən  sonra 
ölkədə  hakimiyyət  onun  oğlanları  arasında  bölündü.  Bundan 
sonra Qərbi Hun imperatorluğu tədricən zəifləməyə başladı və
  470-ci ildə süqut etdi. 
Qərbi Hun imperiyasından sonra onun yerində Avropada Avar, Xəzər və Bulqar türk dövlətləri yarandı. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bizansın illik vergini gecikdirməsi və qaçqınları 
himayə etməsi
 
 
 
 
 
 
 
Atillanın Bizansa qarşı yürüşə çıxmasının səbəbləri
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bizansın lunlarla bağladığı sülhünün şərtlərini 
pozması
 
 
 
 
 
 
Almaniyanın  
bir hissəsi 
 
 
Qərbi Hun 
imperiyası
 
Macarıstan 
 
Avstriya  
 
Yuqoslaviya 
 
 
Rumıniya
 
 

 
62 
 
Ağ Hun imperatorluğu 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ağ Hun imperatorluğunun yaranması (IV əsrin sonları) 
Qərbi Türküstan ətrafına köç edən hunlar IV əsrin sonlarında burada Ağ Hun dövlətini yaratdılar. Ağ Hun dövləti: 
 
Ərazisi Mərkəzi Asiya, Əfqanıstan və Şimal-Şərqi Hindistanın bir hissəsini əhatə edirdi. 
 
Sərhədləri şimalda Seyhun çayı və Səmərqənd ətrafından, qərbdə Xəzər dənizinin cənubuna qədər uzanırdı. 
 
V  əsrdən etibarən hakimiyyətdə olan Eftal xanın adı ilə  Eftalit dövləti adlanırdı. 
 
Ağsuvar xanın dövründə Sasaniləri özündən asılı hala salmışdı. 
 
I Göytürk dövləti və Sasanilərlə müharibə aparmışdı. 
 
Paytaxtı Sakala şəhəri olmuşdur. 
 
 
 
 
 
Ağsuvar xanın hakimiyyəti dövrü. Sasanilərlə mübarizə   
V  əsrdə  Ağ  hunların  qərbdə  sərhəd  qonşusu  və  əsas  rəqibi  Sasani  imperiyası  idi.    Bu 
dövrdə hunlar tez tez İran üzərinə yürüşlər edirdilər. 
Ağsuvar xanın hakimiyyəti dövründə: 
 
430-cu ildə Ağ hunlar Sasanilərə sarsıdıcı zərbələr endirdilər. 
 
Sasanilər Ağ Hun imperatorluğundan asılı vəziyyətə salındı. 
 
Mihuraqula xanın hakimiyyəti (515-550). İmperatorluğunun ən qüdrətli dövrü 
Mihiraqula xanın hakimiyyəti dövründə: 
 
Ağ Hun imperatorluğu öz qüdrətininən ən yüksək zirvəsinə çatdı. 
 
Ağ Hun imperatorluğu yaxşı təlim görmüş nizami orduya və 700 döyüş filinə malik idi. 
 
Ağ hunlar Hindistan üzərinə aramsız yürüşləri davam etdirdilər. 
 
Ağ hunlar Şimal-Qərbi Hindistanı tamamilə özlərinə tabe etdilər. 
550-ci  ildə  Mihiraqula  xan  vəfat  etdikdən  sonra  Ağ  Hun  imperatorluğunda  yüksəliş 
dayanmağa başladı. 
 
Ağ Hun imperatorları 
 
Ağsuvar xan  
(V əsr)
 
 
Mihiraqula xan  
(515-550)
 
 
Eftal xan  
( V əsr) 
 
 
Qərbi Hun dövləti 
 
 
Ağ Hun dövləti
 
IV əsrdə yaranmış türk dövlətləri 
 
 
 
 
 
 

 
63 
 
Ağ Hun imperatorluğunun tənəzzülü (567-ci il) 
Zaman  keçdikcə  geniş  ərazilərə  malik  olan  imperatorluğu  idarə  etmək  çətinləşdi.  Ayrı-ayrı  bölgələrdə  mərkəzi 
hakimiyyətə  qarşı  çıxışlar  artdı. 
VI  əsrin 
ortalarından  başlayaraq 
Ağ  Hun  imperatorluğu  zəifləməyə  başladı. 
Müstəqil 
xaqanlıqlar meydana  gəldi.   
Ağ Hun imperatorluğunun zəifləməsinin səbəbi imperatorluğun genişlənməsi və yeni ərazilərə 
yayılması idi.
 
VI  əsrdə  yeni  yaranan  Göytürk  dövləti  Ağ  hunların  şimal-şərqində  sərhəd  qonşusu  və  əsas  rəqibi  idi.  Bu  zaman 
Göytürk  dövləti  Ağ  Hun  dövləti  üçün  təhlükəyə  çevrildi.  Göytürk  xaqanı  İstəmi  xaqan  Eftalitlərə  qarşı  ittifaq  bağlamaq 
təklifi ilə Sasanilər dövlətinə müraciət etdi. Sasani hökmdarı Xosrov Ənuşirəvan (531-579)  eftalitlərə qarşı birgə çıxış etmək  
barədə  Göytürk  xaqanı  İstəminin  təklifini  məmnunluqla  qəbul  etdi.  567-ci  ildə  Xosrov  Ənuşirəvanın  və  İstəmi  xaqanın 
birləşmiş qüvvələri Ağ hunlar üzərinə yürüşə başladılar. Döyüş nəticəsində: 
 
Ağ hunlar məğlub oldular və Ağ Hun imperatorluğu süqut etdi. 
 
Ağ Hun imperatorluğunun torpaqları göytürklər və sasanilər arasında bölüşdürüldü. 
QEYD:
  Mərkəzi  Asiyanın  ən  qədim  vilayətlərindən  biri  olan  Xarəzm  Ağ  Hun  dövlətinin  tabeliyində  idi.  Orada 
əkinçilik, sənətkarlıq və ticarət inkişaf etmişdi. Xarəzm hakimləri Xarəzmşah titulu daşıyırdılar. III əsrdən vilayətin mərkəzi 
Kiyat, sonra Ürgənc şəhəri paytaxt oldu. Ağ Hun imperatorluğu dağıldıqdan sonra Xarəzm Göytürklərin tabeliyinə keçdi.
 
 
Ağ Hun dövlətinin torpaqlarını  bölüşdürmüş dövlətlər 
 
 
Ağ hunların təsərrüfat həyatı 
Başqa  türk  tayfalarından  fərqli  olaraq,  Ağ  hunlar  oturaq  həyata  daha  tez  keçmişdilər.  Onlar  əkinçilik,  maldarlıq  və 
sənətkarlıqla  məşğul  olurdular.  Ağ  hunlar  ticarət  yollarının  üzərində  çoxlu  şəhərlər  salmışdılar.  Böyük  İpək  yolu  Ağ  Hun 
dövlətinin ərazisindən keçirdi. Bu yolun bir hissəsi Ağ hunların nəzarəti altında idi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Eyni əsrdə  dövlət yaratmışdılar 
 
 
 
 
 
 
Hər ikisi türk mənşəli idilər
 
 
 
 
 
 
 
 
Azərbaycan xalqının təşəkkülündə böyük rol 
oynamışdılar 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ağ hunlarla  Qərbi hunların oxşar cəhətləri 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Böyük Hun dövlətinin dağılmasından sonra köç 
etmişdilər 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ağ hun 
türkləri
 
Əsas məşğuliyyəti  
əkinçilik, maldarlıq və 
sənətkarlıq idi 
 
 
 
Ticarət yollarının üzərində 
çoxlu şəhərlər salmışdılar
 
Böyük İpək yolunun bir 
hissəsinə nəzarət 
edirdilər 
 
Xarəzm vilayətini 
özlərinə  tabe 
etmişdilər
 
 
Oturaq həyata daha tez 
keçmişdilər
 
Sasanilər dövləti
 
Göytürk dövləti 
 

 
64 
 
I Göytürk xaqanlığı (552-588) 
 
 
 
Bumin xaqan. I Göytürk dövlətinin yaranması (552-ci il) 
Böyük  Hun  imperatorluğu  dağıldıqdan  sonra  türklər 
Şimali  Çinin  düzənliklərində 
türk  tayfalarının  yaratdığı 
  Jujan  dövlətinin  əsarəti  altına  düşdülər.  V  əsrdən  etibarən 
Jujan  dövləti  zəifləməyə  başladı.  Bu  zaman  azadlıqsevər  türk  qəbilələri  jujanlara  qarşı 
çıxmağa başladılar. Türk qəbilələrinin birinin başçısı olan Bumin xaqan 552-ci ildə jujan 
xanının  üzərinə  hücum  etdi.  Hücum  nəticəsində  Bumin  xaqan  ujanlar  üzərində  qələbə 
qazandı. 552-ci ildə ujanlar üzərində qələbədən sonra Bumin xaqan: 
 
I Göytürk dövlətini yaratdı. 
 
Özünü dövlətin hökmdarı (il xaqan) elan etdi. 
 
Ötükən şəhərini dövlətin paytaxtı elan etdi. 
 
I Göytürk dövlətinin ən qüdrətli dövrü. Muğan xaqanın hakimiyyəti (552-572) 
Bumin xaqan bir il hökmranlıq etdikdən sonra vəfat etdi. Onun yerinə keçən oğlu Muğan xaqan (552-572) hakimiyyətə 
gəldi. Muğan xaqanın hakimiyyəti dövründə: 
 
Göytürk dövləti qüdrətli imperatorluğa çevrildi və Çin türklərdən asılı vəziyyətə düşdü 
 
Qardaşı İstəmi xaqanın başçılığı ilə göytürklər 
Şimali Qafqazı tutaraq Bizans torpaqları üzərinə hücum etdi, 
həmçinin İstəmi xaqanın başçılığı ilə göytürklər sasanilər dövləti ilə birlikdə Ağ hun dövlətini süquta uğratdılar. 
 
I Göytürk imperatorları 
 
 
 
 
 
 
Jujan dövlətini məğlub etdi, I Göytürk dövlətini yaratdı, Özünü dövlətin 
hökmdarı (il xaqan), Ötükən şəhərini isə dövlətin paytaxtı elan etdi. 
Çini türklərdən asılı vəziyyətə düşdü, Göytürk dövləti qüdrətli 
imperatorluğa çevrildi. 
 
Göytürklər Şimali Qafqazı tutaraq Bizans torpaqları üzərinə hücum  
etdi
 
İstəmi xaqan (572-576) 
 
Muğan xaqan (552-572) 
 
Bumin xaqan 
 
 
Bumin xaqan 

 
65 
 
Türklərin Çin əsarətinə düşməsi 
588-ci ildə daxili ziddiyyətlər və hakimiyyət çəkişmələri nəticəsində I Göytürk imperatorluğu iki hissəyə parçalandı: 
1. 
Şərqi Göytürk dövlətinə (588-634-cü illərdə mövcud olmuşdu, dövlətin  mərkəzi Monqolustan idi). 
2. 
Qərbi Göytürk dövlətinə (588-659-cu illərdə mövcud olmuşdu, dövlətin  mərkəzi Yeddisu idi). 
Çox keçmədən bu dövlətlər Çindən asılı vəziyyətə düşdülər. Lakin azadlıqsevər türklər asılı vəziyyətlə barışmır, tez-tez 
üsyanlar  edirdilər.  Ən  böyük  üsyanlardan  birinə Kür  şad başçılıq  edirdi. 
Üsyançılar  qeyri-bərabər  döyüşdə  misilsiz 
qəhrəmanlıq  göstərsədə  məğlub  oldular.  Lakin  VII  əsrin  80-ci  illərində  göytürklər  İltəris  (Qutluq)  xanın    başçılığı  altında 
üsyan qaldıraraq Çin əsarətindən çıxdı və II Göytürk imperatorluğunun əsası qoyuldu. 
 
I Göytürk imperatorluğunun parçalanmasının səbəbləri 
 
 
 
II Göytürk xaqanlığı (682-744) 
 
II Göytürk imperatorluğunun yaranması (682). İltəris xaqanın hakimiyyəti (682-692) 
VII əsrin 80-ci illərində türk sərkərdəsi Qutluq xanın başçılığı ilə Çinə qarşı baş vermiş üsyan 
nəticəsində: 
 
Türklər Çin əsarətindən azad olaraq müstəqil oldular. 
 
II Göytürk (682-744) imperatorluğu yarandı. 
 
Qutluq xan «İltəris» (eli xilas edən) adı ilə xaqan elan edildi. 
 
İltəris xaqan dövləti gücləndirmək üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirdi: 
 
Dövrünün tanınmış alimi Tonyukuk baş məsləhətçi təyin edildi. 
 
Orduda süvari hissələrinin sayı artırıldı. 
 
Qurd başlı bayraq altında ayrı- ayrı türk xaqanlarını birləşdirdi. 
 
Ölkədə sabitlik, əmin-amanlıq yaradıldı. 
 
 
 
 
 
 
Kur Şad üsyanı 
 
İltəris xanın üsyanı 
  Göytürklər tərəfindən qaldırılmışdı. 
  Çin əsarətinə qarşı baş vermişdi. 
  Qüvvələrin  qeyri-bərabərliyi  nisbətində    məğlub 
olmuşdu. 
  VII  əsrin  80-ci  illərində,  Çin  əsarətinə  qarşı 
Göytürklər tərəfindən qaldırılmışdı. 
  Göytürklər  Çin  əsarətindən  çıxaraq  müstəqil 
oldular, II Göytürk imperatorluğu yarandı. 
  
 
II Göytürk imperatorluğu (682-744) 
 
İltəris xanın üsyanı (682) 
 
Çin əsarəti dövrü (634/659-682) 
 
Şərqi Göytürk dövləti 
(588-634)
 
Qərbi Göytürk dövləti  
(588-659)
 
 
 
I Göytürk imperatorluğu (552-588) 
 
Daxili ziddiyyətlər 
 
Hakimiyyət çəkişmələri 
 
 
İltəris xaqan 

 
66 
 
Qapağan xaqanın hakimiyyəti (692-716) 
İltəris  xaqanın  vəfatından    sonra  onun 
oğlanları  Bilgə  və  Kül  tigin  azyaşlı  olduğu  üçün 
qardaşı  Qapağan  xaqan 
hakimiyyətə gəldi. Qapağan xaqanın (692-716)  diqqətini yönəltdiyi əsas sahələr və ya başlıca siyasəti aşağıdakı istiqamətlərə 
yönəlmişdi:
 
1. 
Ordunu möhkəmləndirmək. 
2. 
Ölkənin iqtisadiyyatını canlandırmaq. 
3. 
Mərkəzi Asiya türklərini vahid dövlətdə birləşdirmək. 
Bu yolda Çin başlıca maneə olduğu üçün 
Qapağan xaqan
 Çinə yürüş etdi. Yürüş nəticəsində
: 
 
Çin məğlub edilərək göytürklərdən asılı vəziyyətə salındı. 
 
Göytürklər Sakit okeana qədər irəlilədilər. 
 
Bilgə xaqanın hakimiyyət (716-734) 
Qapağan  xaqandan  sonra    hakimiyyətə  gələn    Bilgə  xan  (716-734)  kiçik  qardaşı  Kül  tigin  və  baş  vəzir  Tonyukukla 
birlikdə  dövləti  bacarıqla  idarə  etməyə  başladı.  Bilgə  xaqanın  əsas  məqsədi  türkləri  bir  xalq  kimi  qoruyub  saxlamaq  idi. 
Döyüşlərin  birində  Kül  tigin  həlak  oldu.  Bilgə  xaqan  qardaşının  xatirəsini  əbədiləşdirmək  üçün  Orxon-Yenisey  abidələrini 
ucaltdırdı. Həmin abidə bu gün də əzəmətini saxlamışdır.  
Qardaşının
 ölümündən bir neçə il sonra Bilgə xaqan sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. Sonralar  uyğurların və digər türk 
tayfalarının  üsyanları  nəticəsində  Göytürk  dövləti  zəiflədi  və  744-cü  ildə  dağıldı.  Göytürklərin  dövlətçilik  ənənəsini  Uyğur 
dövləti, uyğurlardan sonra isə Oğuz dövləti davam etdirdi. 
QEYD:
 Çini özlərindən asılı vəziyyətə salması  türk hökmdarları Muğan xaqanla Qapağan xaqanın fəaliyyətində oxşar 
cəhət təşkil edir. 
 
II Göytürk imperatorları 
 
 
 
 
Göytürk dövlətləri 
 
 
I Göytürk dövləti 
 
 
II Göytürk dövləti 
 
 
 
552-588-ci illlərdə mövcud olmuşdur
 
 
Əsası Bumin xaqan tərəfindən qoyulmuşdu
 
 
Paytaxtı Ötükən şəhəri  olmuşdur
 
 
Çini özündən asılı vəziyyətə salmışdı
 
 
Sasanilər və Uyğurlarla ilə müharibə aparmışdı
 
 
Ən  qüdrətli  dövrü  Muğan  və  İstəmi  xaqanın 
hakimiyyəti dövrü olmuşdu
 
 
Daxili  ziddiyyətlər  və  hakimiyyət  çəkişmələri 
nəticəsində süqut etmişdi
 
 
Varlığına Çin dövləti tərəfindən son qoyulmuşdu
 
 
 
 
682-744-cü illlərdə mövcud olmuşdur
 
 
Əsası  İltəris  xaqan  (Qutluq  xan)  tərəfindən 
qoyulmuşdu
 
Paytaxtı Ötükən şəhəri  olmuşdu
 
 
Çini özündən asılı vəziyyətə salmışdı
 
 
Uyğurlarla müharibə aparmışdı
 
 
Mərkəzi 
Asiya 
türklərini 
vahid 
dövlətdə 
birləşdirmişdiDövlətin  ərazisi  Sakit  okeana  qədər 
uzanırdı
 
 
Orxon-Yenisey abidələri yaradılmışdı
 
 
Varlığına Uyğur dövləti tərəfindən son qoyulmuşdu
 
 
 
 
 
 
 
Dövlətin  dayaqlarını  möhkəmləndirdi,  türk  alimi  Tonyuku  baş  məsləhətçi 
(vəzir) təyin etdi, ordunun gücləndirilməsinə xüsusi fikir verdi 
Ordu  möhkəmləndirildi  və  ölkə  iqtisadiyyatını  canlandı,  Çin  göytürklərdən 
asılı vəziyyətə salındı, Göytürklər Sakit okeana qədər irəlilədilər 
 
Əsas siyasi fəaliyyəti türkləri bir xalq kimi qoruyub saxlamaqdan ibarət idi, 
imperatorluğunun ərazisi genişləndi , Orxon-Yenisey abidələrini tikdirdi  
Bilgə xaqan (716-734) 
 
Qapağan xaqan (692-716) 
 
İltəris xaqan (682-692) 
 
 

 
67 
 
Göytürk dövlətinin idarəetmə quruluşu 
Bumin xaqan qədim türklərin çox nüfuzlu Aşina qəbiləsindən idi. Əfsanəyə görə, bu qəbilə  qurddan törəmişdi. Aşina 
qəbiləsindən olanlara  «göydən enmiş türklər»  -  göytürklər  deyirdilər. Odur  ki,  Bumin  xaqanın  yaratdığı bu dövlət  Göytürk 
xaqanlığı adlanırdı. 
Dövlətə “Göytürk” adının verilməsi ilə ilk dəfə olaraq hunlar göytürk adlandırıldı. ―Göytürk‖ mürəkkəb 
sözündəki “göy” sözü həm səma, Tanrı, həm də rəng mənasında işlənir.
 Xaqanlığın bayrağında qurd başının şəkli vardı.  
Göytürk dövlətinin idarəetmə sisteminə aşağıdakılar daxil idi: 
 
Xaqan - dövlətə başçılıq edir, həm də ordu komandanı idi. 
 
Yabqu - xaqandan sonra ikinci şəxs sayılırdı. 
 
 Tigin - taxt-tacın vəliəhdi  titulunu daşıyırdı. 
