Anar İsayev Ramil Rəhimov

 
 
 
 
 
Afina şəhər dövləti  
e.ə VI əsrdə 
 
Strateqlər seçilməyə 
başlanıldı
 
Solon islahatı həyata 
keçirildi 
 
 
Afinalılar vətəndaşlıq 
hüququ qazandılar
 
Gələcəkdə afinalıların 
borca görə qul edilməsi 
qadağan olundu 
 
Borca görə qul 
edilən afinalılar azad 
olundu 
 
Solan islahatlarının 
şərtləri
 
Kəndlilərin borcları 
ləğv olundu 
 
Bütün məsələlər Ağsaqqallar 
Şurası tərəfindən həll edilirdi 
 
Demosla aristokratiya 
arasında mübarizə başladı 
 
Bütün kəndlilər borca 
düşdu 
 
Gümüş pul 
kəsildi 
 
Drakon qanunları  
tərtib olundu 
 
Qədim Afina 
e.ə VII əsrdə  
 
 
Solon 

 
34 
 
Afina quldarlıq demokratiyası 
E.ə. V əsrdə Afina şəhər dövlətində ali hakimiyyət xalq yığıncağına məxsus idi. Xalq yığıncağında 20 yaşından 
yuxarı bütün azad Afina vətəndaşları (kişilər) iştirak edə bilərdilər. 
Bu  dövrdə  Yunan  şəhər-dövlətlərində  azad  əhalinin  ayrı-ayrı  təbəqələri  arasında  hakimiyyət  uğrunda  mübarizə 
gedirdi.  Yunanıstanda  yuxarı  təbəqə  hakimiyyəti  öz  əlinə  almaq,  xalq  isə  onun  həyatı  ilə  bağlı  qərarların  xalq 
yığıncağında verilməsini istəyirdi. 
E.ə V əsrdə Yunan şəhər-dövlətlərində azad əhalinin ayrı-ayrı təbəqələri arasında hakimiyyət uğrunda mübarizəyə 
dövlət xadimi, yüksək təhsilə və natiqlik qabiliyyətinə malik şəxs olan Perikl başçılıq edirdi. Xalq yığıncağı e.ə. 443-cü 
ildən başlayaraq Perikli 15 il ərzində hər il birinci strateq seçmişdi. Periklin strateqlik dövründə (e.ə 443-e.ə 428) yoxsul 
vətəndaşların hüquqları artmışdı. 
 
  
                                          
Perikl                              Afinada xalq yığıncağında   Periklin çıxışı 
 
 
Sparta dövləti 
Cənubi  Yunanıstanın  cənub-şərqində  Lakonika  vilayəti,  cənub-qərbində  isə  Messeniya  vilayəti  yerləşirdi.  Bu 
ərazinin torpağı çox  münbit idi.  E.ə. II  minillikdə  Yunanıstanın şimalında  yaşayan  dorilər  Cənub Yunanıstana  hücum 
etdilər. Dorilərin Cənub Yunanıstana hücumu nəticəsində: 
 
E.ə. II minilliyin sonlarında Lokonika və e.ə. VII əsrin ortalarında Messeniya vilayətləri tutuldu. 
 
Mikena mədəniyyəti məhv edilərək süqut etdi. 
 
Lakonika vilayətində Sparta şəhərinin əsası  qoyuldu və dorilər spartalılar adlanmağa başladılar. 
 
Yerli əhalinin çoxunu (messeniyalılar) qula çevrildilər. 
 
Spartada quldarlıq dövləti yarandı. 
Spartalılar  qulları  hilotlar  adlandırırdılar.  Hilotlar  spartalıların  geniş,  münbit  torpaq  sahələrini  əkib  becərirdilər. 
Lokonika və Messeniyada hilotlarla yanaşı azad adamlar da var idi. Onlar spartalılara vergi verirdilər.  
Spartalılar yalnız hərbi işlə məşğul olurdular. Qanun onların başqa işlə məşğul olmasına icazə vermirdi. Buna görə 
də  spartalıların  hamısı  döyüşçü    idi.  Onlar,  hətta  yatanda  da  silahları  yanlarında  olurdu.  Hərbi  intizamı  pozanlar  sərt 
cəzalandırılırdı. Sparta ordusu falanqa adlanırdı. 
 
 
 
Sparta ordusu.  Atlı döyüşçülər və piyadalardan ibarət falanqa
 
 
 
 

 
35 
 
Yunan-İran müharibələri 
 
Aralıq dənizi və Qara dəniz sahillərində yunan koloniyalarının yaranması 
Təcrübəli gəmidüzəldən hesab olunan yunanlar İon, Egey və Aralıq dənizlərinə, hətta uzaq Qara dəniz sahillərinə 
belə  üzürdülər.  Bu  dəniz  səfərlərinin  nəticəsində  e.ə.  VIII-VI  əsrlərdə  yunan  koloniyaları  meydana  gəlmişdi. 
Yunanıstanın  ticarət  şəhərləri  Qafqazdan  İspaniyayadək  olan  Aralıq  və  Qara  dəniz  sahillərində  koloniyalar,  yəni 
daimi  məskənlər  yaratmışdılar.  Yunan  kolonistləri  Yunanıstanı  ellada,  özlərini  isə  isə  ellinlər  adlandırırdılar. 
Koloniyaların əhalisinin tərkibi əsasən aşağıdakılardan ibarət idi: 
 
Torpağı əlindən alınmış kəndlilər. 
 
Sənətkar və tacirlər. 
 
Ölkədən qaçmağa məcbur olmuş adamlar.  
Yunan koloniyalarına aiddir: 
 
Hər bir koloniya ayrıca müstəqil şəhər-dövlət idi. 
 
Hər  bir  koloniya  şəhər  dövlətin  ayrıca  hökmdarı, 
qoşunu və xəzinəsi var idi. 
 
Heç  bir  koloniya  Yunanıstan  dövlətinə  tabe 
deyildi. 
 
Hər  bir  koloniya  daha  çox    yunanlarla  sıx  əlaqə 
saxlayırdılar 
Ən çox  koloniya  salmış  yunan  şəhəri  Milet  idi.  Milet 
şəhərinin  Qara  dəniz  sahillərində  Pantikapey,  Olviya  və 
Xersones kimi koloniyaları yaranmışdı.  
QEYD:
 Aralıq dənizi sahillərində Yunanıstan və Finikiya koloniya salmış dövlətlər hesab olunur. Bu Finikiya və 
Yunanıstan tarixi üçün oxşar cəhət təşkil edir. 
 
 
 
 
Yunan-İran müharibələrinin başlaması.  Marafon döyüşü 
E.ə  V  əsrdə  Yunanıstan  Əhəmənilərin  hücumuna  məruz  qaldı.    İran  şahı  I  Dara  (522-486)  Kişik  Asiyanı  işğal 
etdikdən sonra Yunan şəhər-dövlətlərini ələ keçirmək istəyirdi.  
E.ə  500-cü  ildə  I  Dara  Aralıq  dənizinin  şərq 
sahillərində 
və 
Egey 
dənizi 
adalarında  yunanları 
məğlubiyyətə  uğratdı.  Anadoludakı  İoniya  və  digər  yunan  
şəhərləri  Milet  şəhərinin  başçılığı  ilə  İrana  qarşı  üsyan 
qaldırdılar.  Üsyan  zamanı  Afina  və  Eretriya  şəhərləri 
üsyançılara  kömək  etdi.  Beləliklə,  Yunan-İran  müharibəsi 
(e.ə. 500-449) başladı. I Dara Afinanı cəzalandırmaq üçün e.ə 
490-cı  ildə  Afinadan  42  km  aralı  olan  Marafon  düzünə 
(Attikaya) qoşun çıxartdı.  
E.ə.  490-cı  ildə  tərəflər  arasında  Marafon  döyüşü  baş 
verdi.  Marafon  döyüşündə    yunan  ordusuna  Miltidat,  İran 
ordusuna  I  Dara  başçılıq  edirdi.    Marafon  döyüşü 
nəticəsində: 
 
Yunanlar qalib gəldilər. 
 
I Dara Orta Yunanıstanı tuta bilmədi. 
QEYD:
  Marafon  döyüşündən  sonra  bir  nəfər  Afinalı  42  km  qaçaraq  qələbə  xəbəri  ilə  özünü  Afinaya  çatdırdı. 
Sonralar  onun    xatirəsinə  Marafon  qoçışı  ifadəsi  yarandı  və  Marafon  qaçışı  yarışlarının  keçirilməsinə  başlanıldı. 
Marafon döyüşündə ələ keçirilmiş qənimət hesabına Fidi Afina heykəlini düzəltdi. 
 
 
Pantikopey
 
 
Olviya
 
 
Xersonos
 
 
Qara dənizdə yaranmış yunan koloniyaları 
 
 
 

 
36 
 
Fermopil döyüşü 
I  Dara  vəfat  etdikdən  sonra  onun  oğlu  Kserks  (e.ə  486-465)  atasının  Yunanıstanı  işğal  etmək  siyasətini  həyata 
keçirmək  məqsədi  ilə  e.ə.  480-ci    ildə  Orta  Yunanıstana  hücum  etdi.  Bu  zaman  yunan  şəhər  dövlətləri  Kserksin 
yürüşünün qarşısını almaq məqsədi ilə aşağıdakı tədbirləri həyata keçirdilər: 
 
Bütün yunan-şəhər dövlətləri iranlılara qarşı birləşdilər. 
 
Sparta şahı  Leonidin başçılığı ilə Fermopil keçidi bağlandı. 
Döyüşdən  əvvəl    Kserks  yunanların  yanına  elçi  göndərib  təslim  olmalarını  tələb  etdi.  İran  elçisi:  “bizim  ox  və 
mizraqımız günəşin qabağını tutacaqdır” demiş, spartalıdan: “Nə olar, kölgədə vuruşarıq” cavabını almışdı. Fermopil 
döyüşü nəticəsində: 
 
Leonid və döyüşçüləri həlak oldu. 
 
İranlılar Orta Yunanıstanı tutdular. 
 
 
 
 
Salamin dəniz vuruşması 
 
Fermopil  məğlubiyyətindən  sonra  Afina  ordusunun  sərkərdəsi 
Femistokl  Afinanı  müdafiə  etməyin  mümkün  olmadığını  görərək 
aşağıdakı tədbirləri həyata keçirdi: 
 
Əli silah tutan bütün kişiləri orduya səfərbər etdi. 
 
İranlıları  Fermopil  keçidində  ləngidərək  öz  donanmalarını 
möhkəmləndirdi. 
E.ə.  480-cı  ildə  yunanlarla  iranlılar  arasında  Salamin  dəniz 
vuruşması baş verdi. Salamin vuruşması nəticəsində: 
 
Yunanlar parlaq qələbə qazandılar
.
 
 
İranlılar məğlub olaraq Yunanıstanı tərk etdi
.
 
Salamin döyüşündə İran ordusunun məğlub olmasının səbəbi yunanların dayaz yerlərə  və sualtı qayalara yaxşı 
bələd olması, yunanların yüngül və sürətli triyera adlı gəmilərindən fərqli olaraq iranlıların ağır və ləng hərəkət edən 
gəmilərə  sahib  olması  idi.  Yunanların    triyera    adlanan  hərbi  gəmilərinin  sağ  və  sol  tərəfində  3  sıra  avar  olduğundan 
dənizdə asanlıqla və çevik hərəkət edirdi. 
 
Plateya döyüşü. Afina dəniz ittifaqının yaradılması. Yunan-İran müharibələrinin nəticələri 
E.ə.  479-cu  ildə  Plateya  şəhəri  yaxınlığında  döyüşdə  yunanlar  iranlıları  məğlub  etdi    və  onları  Yunanıstandan 
tamamilə  çıxardı.  Lakin  dəniz  döyüşləri  30  ilədək  davam  etdi.  Ona  görə  də  yunan    şəhər  dövlətləri  Afinanın  başçılığı 
altında  öz  aralarında  Afina  dəniz  ittifaqı  yaratdılar.  İttifaqın  ordusuna  və  donanmasına  Afina  strateqi  başçılıq  etdiyi 
üçün bu ittifaq  Afina dəniz ittifaqı adlanırdı. Afina dəniz ittifaqı İran donanmasını məğlub etdi. Beləliklə, Yunan-İran 
müharibələri yunanların qələbəsi ilə başa çatdı.  
E.ə. 449-cu ildə İranla  yunanlar arasında sülh bağlandı. Sülhün şərtlərinə görə: 
1. 
İran Miletin, Egey dənizi və Kiçik Asiyadakı şəhər dövlətlərin istiqlaliyyətini tanıdı
.
 
2. 
İran hərbi donanmasına Egey dənizində üzmək qadağan olundu
.
 
Beləliklə, Yunan-İran müharibəsi nəticəsində: 
 
Yunanlar qələbə qazanaraq böyük qənimət ələ keçirdilər. 
 
Yunanıstan Aralıq dənizi hövzəsində hakim dövlətə çevrildi. 
 
Afinalıları «dəniz sahibləri» adlandırmağa başladılar. 
 
Afinanın 6 kilometrliyində Pirey limanı inşa edildi.  
 
Yunan gəmiləri Aralıq dənizində sərbəst üzməyə başladı. 
 
Yunanlar öz istiqlaliyyətini qorudular. 
 
Yunanıstanda ticarət və sənətkarlıq sürətlə inkişaf etdi. 
 
 
Marafon döyüşündən 
on il sonra baş 
vermişdi 
 
İranlılara Kserks, 
yunanlara isə Leonid 
başçılığ edirdi 
 
 
 
Xəyanət yolu ilə 
yunanlar məğlub 
oldular 
 
İranlılar  Orta 
Yunanıstanı 
 tutdular 
 
Fermopil döyüşü 
 
Salamin dəniz döyüşü
 
 

 
37 
 
Qədim Yunanıstan mədəniyyəti 
 
Homerin ―Odisseya‖ və―İliada‖ poemaları. Məktəb və elm 
E.ə.  VIII  əsrdə  Yunanıstanda  kor  şair  Homer  «İliada»  və  «Odisseya»  dastanlarını 
yaratdı. E.ə. VI əsrdə «İliada» və «Odisseya» dastanları  yazıya alındı.  
Afinada  yaxşı  məktəblər  açılmışdı.  Azad  yunanların  uşaqları  7  yaşından  məktəbə 
gedirdilər. Onlar bir ucu iti olan stil adlanan metal çubuqla mum üzərində hərfləri cızır, küt olan 
o biri ucu ilə  isə yazını pozurdular.  
Milet və İoniya şəhərləri Yunanıstanın elm mərkəzlərinə çevrilmişdi.  
Yunan alimləri elmə böyük töhfələr vermişdilər. Onlardan bəziləri aşağıdakılardır: 
 
Demokrit.  Bütün  dünyanın  ən  xırda  zərrəciklərdən  -  atomlardan  ibarət  olduğunu 
söyləyirdi. 
 
Hippokrat.  Həkim  idi.  Onun  düzgün  qidalanma,  dərmanlar  və  cərrahiyyə 
əməliyyatları haqqında əsərləri tibbin inkişafına böyük töhfə olmuşdur. 
 
Heredot. Onun “Tarix” əsəri  ilə e.ə V əsrdə tarix elminin əsası qoyulmuşdur. Buna 
görə  də  Heredotu  bu  gün  tarixin  atası  adlandırırlar.  Herdeotun  Yunan-İran 
müharibələrinə  həsr  edilmiş  ―Tarix‖  əsəri  Yunanıstan,  Ön  Asiya,  Misir,  eləcə  də 
Azərbaycanın qədim tarixini öyrənmək üçün qiymətli mənbə hesab olunur. 
 
Aristotel. Qeyri-adi biliyə malik şəxs olan Aristotel ilk dəfə bütün elmi bilikləri ayrı-
ayrı sahələr üzrə bölmüş və onlara botanika (yunanca bitki), fizika (təbiət), politika və 
s. adlar vermişdi. 
 
Teatr 
Qədim  Yunanıstan    teatrın  vətəni  hesab  olunur.  E.ə  V-  əsrdə  Yunanıstanda  ilk  teatrlar 
(yunanca  tamaşa  yeri)  tikilməyə  başlanıldı.  Yunanlar  şərabçılıq  tanrısı  Dionisin  şərəfinə 
təntənəli  bayramlar  keçirir,  onunla  bağlı  əfsanələr  söyləyir,  bu  əfsanələrdən  səhnələr 
oynayırdılar.  Əvvəllər tamaşalar açıq havada, təpənin ətəyində göstərilirdi. Tamaşaçılar təpənin 
yamacında yer tutub otururdular. Təpənin ətəyində skena (çadır)  qurulurdu. Sonra çadır əvəzinə 
kiçik bina  tikdilər. Tamaşa  vaxtı binada  dekorasiyalar  asırdılar. Binanın qarşısında  aktyorların 
və  xorun çıxış etməsi  üçün  meydança  -  orxestra  düzəldirdilər.  E.ə. V  əsrin  sonlarında  bütün 
yunan şəhərlərində açıq havada tamaşa göstərmək üçün teatr tikilmişdi.  
Qədim  yunan  əfsanələri  əsasında tragediyalar adlanan    pyeslər  yaranmışdı. Esxil  və 
Sofokl ilk  tragediya  müəllifləri  idilər.  Afina teatrında   Esxilə  və  Sofokla  xidmətlərinə  görə 
heykəl  qoyulmuşdu. Gülməli  səhnəciklərdən  şən  və  məzəli  pyeslər  - komediyalar  yarandı. 
Komediya «şən sakinlərin mahnısı» deməkdir.  
 
 
      
 
                     
Miro, Diskatan heykəli                                    Fidi, Afina heykəli                  
 
 
Homer 
 
 
Demokrit 
 
 
Hippokrat 
 
 
Herodot 
 
 
Aristotel 
 
 
Exsil 
 
Sofokl 

 
38 
 
 
 
     Yunanıstanda  teatr (müasir foto) 
 
 
 İncəsənət 
Qədim Yunanıstanda incəsənətin memarlıq, heykəltəraşlıq və rəssamlıq sahələri 
yaxşı inkişaf etmişdir. Qədim Yunanıstan memarlığına aiddir: 
 
Hər bir yunan şəhərində ictimai binalar, məktəb, məbəd və teatrlar tikilirdi. 
 
Afinada məşhur aqora (bazar) meydanı ucaldılmışdı. 
 
Memarlıqda dorik  və  ionik sütunlarından geniş istifadə olunurdu. 
 
Afinanın  baş  meydanı  hesab  olunan  və  akropol  (yuxarı  şəhər)  adlanan 
hissəsində ilahə Afinanın şərəfinə Parfenon məbədi tikilmişdi. 
Qədim yunan heykəltəraşlarından ikisini qeyd etmək olar: 
 
Miro – ―Diskatan” heykəlinin müəllifidir. 
 
Fidi  –  Parfenonda  ucalan  12  metr  hündürlüyündə  olan  “Afina”  heykəlinin 
müəllifidir. 
 
Olimpiya oyunları 
Qədim Yunanıstanda idman yarışlarını Olimpiya oyunları adlandırırdılar. Olimpiya  
oyunlarına aiddir: 
 
Oyunlar dörd ildən bir keçirilirdi. 
 
Yunanlar üçün müqəddəs hesab edilən Olimp dağında keçirilirdi. 
 
Yarışlarda əsasən varlılar iştirak edirdilər. 
 
Qadınlara Olimpiya oyunlarına getmək qadağan idi. 
 
Oyunlar zamanı müharibələr dayandırılırdı. 
 
Yarış qalibi zeytun budağından hörülmüş çələnglə mükafatladırılırdı. 
 
Oyunlarda qalib gələnə öz vətənini şöhrətləndirdiyinə görə heykəl qoyurdular. 
QEYD:
 Yunanlar il hesabını İlk olimpiya oyunlarından aparmışdılar. Rəvayətə görə ilk Olimpiya oyunları e.ə 
776-cı ildən keçirilmişdir. Qədim Yunanıstanda olduğu kimi, indi də hər dörd ildən bir Olimpiya oyunları keçirilir.  
 
 
 
 
Olimpiya oyunları 
 
 
 
 
 
Zevsin heykəli 
 
 
a) Dorik;  
b) ionik;  
c) korinf sütunları 
 
 
 

 
39 
 
 
Yunan yazısı 
 
Yunan  yazisi  bir  sıra  əlifbalar,  o  cümlədən  latın  və  kiril  əlifbaları  üçün  əsas  olmuşdur.  Bir  çox  yunan  sözləri 
(gimnaziya, xor, tragediya, komediya, orkestr, xronologiya və s) müasir dillərə, eləcə də Azərbaycan dilinə keçmişdir. 
 
 
Din 
Başqa qədim xalqlar kimi yunanlarda allahların təbiəti idarə etdiyinə inanırdılar. Onların inancına görə üç qardaş  
Zevs,  Poseydon  və  Aid  dünya  hakimiyyətini  öz  aralarında  bölmüşdülər.  Yunanlara  görə  allahlar  Olimp  dağında 
yaşayırdılar. Qədim Yunanıstanda adamlar  aşağıdakı allahlara inanırdılar:
 
 
Zevs – göy allahı idi və Baş allah hesab olunurdu.  
 
Poseydon – dəniz allahı idi. 
 
Aid  - yeraltı ölülər səltənətinin allahı idi. 
 
Helios – günəş allahı idi. 
 
Apallon – işıq və incəsənət allahı idi. 
 
Demetra – əkinçilik və məhsuldarlıq allahı idi. 
 
Dionisi – şərabçılıq allahı idi. 
 
Hefest – dəmirçilərin himayəçisi idi. 
 
Hermes – ticarətin himayəçisi idi. 
 
Afina – müdrüklük və müharibə allahı idi. 
 
Afrodita - 
Sevgi və gözəllik ilahəsi idi.
 
 
Artemida - Ovçuluq və Ay ilahəsi idi.
 
 
Yunan mədəniyyətinin əhəmiyyəti 
Qədim Yunanıstan mədəniyyəti dünya mədəniyyətinin inkişafına aşağıdakı töhvələri vermişdir
 
 
Qədim dövrlərdə yaranmış sivilizasiyalarının bir növ varisi olmuş, onu daha da zənginləşdirmişdi. 
 
Yunanların yaratdıqları bir sıra elmlər  (botanika, fizika və.s) müasir elmlərin əsasını təşkil edir. 
 
Yunan yazısı bir çox əlifbalar, o cümlədən kiril əlifbası üçün əsas olmuşdu. 
 
Memarlıq abidələri və heykəllər sonrakı dövrlərin memarları və heykəltəraşları üçün əsas olmuşdu. 
 
Yunanlar elmə gimnaziya, xor, tragediya, komediya, orkestr, xronologiya və.s terminlər gətirmişdilər. 
 
Bir çox ölkələrə səpələnərək ümumi ellin mədəniyyəti yaratmışdılar. 
 
Müasir teatrın əsası məhz qədim Yunanıstanda qoyulmuşdu. 
 
Bu gün dünyanın hər yerində keçirilən olimpiya oyunları Yunanıstanda yaranmışdı. 
 
 
 
 
Akrapol  və Parfenon məbədi, Afina şəhəri (müasir foto)
 
 
 
E.ə V əsrdə Yunanıstan mədəniyyətində baş vermiş yeniliklər 
 
E.ə V  
əsr 
 
Teatr  yarandı 
 
Tarix elminin əsası qoyulduı 
 
Parfenon məbədi inşa olundu 
 
Heykəltəraşlıq  inkişaf etdi 
 
 
Yunan Allahaları 
 

 
40 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İlk şəhərlər e.ə III minillikdə yaranmışdı 
 
 
 
 
 
 
Quldar dövlətlər olmuşdular 
 
 
 
 
 
 
 
 
Özlərinə məxsus  əlifbası və yazısı olmuşdu 
 
 
 
 
 
 
 
Qədim Hindistan və Yunanıstan tarixi  
üçün oxşar cəhətlər 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Əhəmənilərin  (İran) və Makedoniyalı İskəndərin 
hücumuna məruz qalmışdı 
 
 
 
 
 
 
 
E.ə II minillikdə şimalda yaşayan köçəri 
tayfaların hücumuna məruz qalmışdı 
 
 
 
 
 
 
 
 
Möhtəşəm saray və məbədlər inşa etmişdilər 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qədim 
Yunanıstan
 
Drakon qanları və 
Borc daşı mövcud 
olmuşdu 
 
Ellin mədəniyyəti 
yaranmışdı 
 
İran və Makedoniya 
çarlığı ilə müharibələr 
aparmışdı 
 
Əhalisi iki yerə -
aristokratiya və 
demosa bölünmüşdü 
 
İlk olimpiya  
oyunlarının və teatrın 
vətəni olmuşdu 
 
İlk dövlətlər e.ə  III-
II minilliklərdə 
yaranmışdı 
 
Koloniyalar 
yaratmışdılar 
 
Balkan 
yarımadasında 
yerləşirdi
 

 
41 
 
Makedoniya imperiyası