Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

Patogenez  və  klinikası.  Epidemik  parotitin  törədiciləri  y o-

lux   muş tüpürcəklə hava damcısı vasitəsilə ağız və tənəffüs yol-

larına  daxil  olur.  Ağızdan  virus  tüpürcək  vəzilərinə,  sonra  isə 

qan dövranına daxil olur və cinsiyyət, mədəaltı vəzlərin və beyin 

qişalarının spesifik zədələnməsinə səbəb olur.

342

Epidemik parotitdə inkubasiya dövrü 3 gündən 30 günə q ə-

dər dir (orta hesabla 15-20 gün). Xəstəlik yüngül nasazlıq, ə z gin-

lik,  iştahanın  azalması  ilə  başlanır.  1-2  gündən  sonra  çey nəmə 

zamanı  ağrı  hissiyyatı,  ağızda  quruluq  və  qulaqyanı  vəzi lərdən 

birinin  şişməsi  qeyd  edilir.  Şiş  tədricən  böyüyərək  xəs təliyin 

5-6-cı gününə kimi tam inkişafına çatır. Daha 2-5 gün k e çən dən 

sonra  37-42%  xəstələrdə  ikinci  qulaqyanı  vəzi  də  b ö yü  məyə 

baş layır.  Bəzən  bu  prosesə  çənəaltı  və  dilaltı  vəzilər  qoşulur. 

Adətən,  hərarət  yüksək  olmur,  xəstəliyin  5-7-cı  günündə  nor-

maya  enir.  Parotitin  bəzən  atipik  gedişi  də  müşahidə  edilir. 

Böyük oğlan uşaqları və kişilərin 20%-də xayaların iltihabı qeyd 

olunur. Az-az  hallarda  qadınların  cinsiyyət  və  mədəaltı  vəziləri 

zədələnir.  Parotitli  xəstələrin  1/3-də  xəstəlik  gizli  şəkildə  gedir. 

Xəstəliyin proqonozu yaxşıdır, demək olar ki, ölüm qeyd edilmir.

Xəstəliyi  keçirdikdən  sonra  xəstələrdə  davamlı  immunitet 

yaranır. Təkrar  yoluxma  çox  az  hallarda  (1,5-3%  hallarda)  baş 

ve  rir. Xəstəliyi keçirənlərdə parotit allergeninə qarşı yüksək həs-

saslıq  əmələ  gəlir,  buna  əsaslanaraq  dəri-allergik  sınağı  təklif 

edilmişdir. Onun vasitəsilə əhali arasında parotit xəstəliyinə qar-

şı immun təbəqənin səviyyəsi öyrənilir.

Yoluxma  mexanizmi.  Epidemik  parotit  xəstəliyində  y o-

lux ma  hava-damcı  yolu  ilə  həyata  keçir.  Xəstəliyin  törədicisi 

ət raf mühitə tüpürcək damcıları vasitəsilə xaric edilir, oradan isə 

ağızın  selikli  qişasına  daxil  olur.  Digər  hava-damcı  yoluxucu 

xəstəliklərindən fərqli olaraq, törədici yuxarı tənəffüs yollarında 

deyil,  tüpürcək  vəzilərində  yerləşir.  Bu  xəstəlikdə  kataral  əla-

mətlər qeyd edilmir, virus tüpürcəklə ifraz olunur. Xəstəlik z a-

ma  nı tüpürcək ifrazı azalır, o, qatılaşır və törədicinin xaric olun-

ması zəifləyir.

Bəzi tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, uşaq müəssisəsində parotit 

xəstəliyi daha sürətlə yayılır. Digər qrup tədqiqatçıların fikrincə, 

uzun sürən gizli və əlamətsiz gedən xəstəliyin olması parotitin 

e pi demik alovlanmasının qızılca və başqa kəskin tənəffüs infek-

siyalarına nisbətən “süst” və uzun sürməsi, aşağı kontagiozluğu 

və zəif yayılması ilə səciyyələnir.

343

İnfeksiya mənbəyi. Epidemioloji və eksperimental tədqi qat-

lar nəticəsində sübut edilmişdir ki, parotit xəstəliyində törə di ci-

nin  mənbəyi  xəstəliyi  kəskin,  gizli  və  əlamətsiz  keçirən  şəxs-

lərdir. Mütəşəkkil uşaq müəssisələrində gizli və əlamətsiz keçən 

xəstəlik  növləri  epidemioloji  cəhətdən  təhlükəlidir.  Xəstəliyin 

əlamətsiz  keçməsi  seroloji  üsullarla  müəyyən  edilir,  müayinə 

olu nanların  13,3%-dən  30-70%-də  əkscisimlərin  titrlərinin  art-

ması qeyd edilir. Virusun xaricə ifraz olunması inkubasiya döv-

ründə və xəstəliyin başlanğıcının 5-8-ci günündə baş verir.

Epidemioloji  xüsusiyyətləri.  Epidemik  parotit  hər  yerdə 

yayılmışdır.  Ərazidə  əhalinin  müxtəlif  qrupları  arasında  və  z a-

man  daxilində  qeyri-bərabər  yayılmışdır.  Peyvəndin  aparıldığı 

dövrdən  əvvəl  xəstəliyin  səviyyəsi  ilə  əhalinin  sıxlığı  arasında 

dəqiq əlaqə izlənirdi. Xəstəlik şəhərlərdə kənd yerlərinə nisbətən 

2,3-4,0 dəfə çox qeyd edilirdi.

Ayrı-ayrı illərdə baş vermiş xəstəliyin səviyyəsi də eyni d e-

yil dir. Xəstəliyin enməsi dövründə həm şəhərdə, həm də kənddə 

elə dövrlər olur ki, 1-3 ay müddətində xəstəlik ümu miyyətlə baş 

vermir. Belə fasilədən sonra xəstəliyin baş vermə sini və səviy-

yəsinin  yüksəlməsini,  bir  qayda  olaraq,  törədicinin  xaric dən 

gətirilməsilə əlaqədar müəyyən etmək mümkün deyildir. Epide-

mik prosesin inkişafını və dayanmasını ancaq kütləvi immunite-

tin həyata keçirilməsi ilə əldə etmək olar. Xəstə lən mənin səviy-

yəsinin qalxması dövrünün sonunda, infeksiya mən bə yinin a rt dığı 

vaxtda hələ kifayət qədər həssas şəxslər qalır. Baş verən xəstələn-

mənin səviyyəsinin enməsini törədicinin virulentliyinin azalması 

ilə  əlaqələndirmək  tələb  olunur.  Buna  oxşar  xəstəliyin  növbəti 

artması üçün ancaq immuniteti olmayanların lazımi sayda toplan-

ması və xəstəliyi törətmək qabiliyyətinə ma lik törədicinin olması 

vacibdir.

Epidemik parotit xəstəliyi əsasən uşaq və mütəşəkkil kollek-

tiv lərin yoluxucu xəstəliyidir. MDB ölkələrində 15 yaşından aşa -

ğı  uşaqlar  arasında  ümumi  xəstələnmənin  95%-i  qeydə  alınır. 

O ğ lanlar  qızlara  nisbətən  1,5  dəfə  çox  xəstələnirlər.  Lakin  20 

ya şın dan sonra qadınlar arasında xəstəlik nisbətən çoxdur (uşaq-

larla təmas). Uzun illər parotit xəstəliyi “əsgər” xəstəliyi hesab 

olunurdu. Son zamanlarda əsgərlər arasında xəstəliyin səviy yə si-

344

nin  azalması  urbanizasiya  və  uşaq  müəssisələrinin  sayının  art-

ması  ilə  əlaqədar  xəstəliyin  uşaqlarda  tez-tez  rast  gəlməsi  ilə 

(immuniteti olan çağırışçıların çoxalması) əlaqədardır.

Epidemik parotit xəstəliyi fəsillərlə əlaqədardır. Avropa, Asi-

ya və Şimali Amerikada xəstəlik ən çox yaz aylarında, ən az isə 

payız aylarında aşkar edilir. Mərkəzi Amerika ölkələrində (Mek-

sika, Venesuela, Boliviya) fəsli dəyişiklik qeyd edilmir. Argen-

tina  və  Uruqvayda  xəstələnmənin  səviyyəsinin  qalxması  payız 

aylarında və qışın əvvəlində qeyd edilir. Bu ərazidə xəstəliyin ən 

aşağı səviyyəsi yaz aylarında aşkar edilir.

Müasir  dövrdə  epidemik  prosesin  təzahür  etməsi  peyvənd 

işinin  təşkilindən  asılıdır.  Ümumi  peyvəndləmə  150-180%  o l-

du ğu halda, ayrı-ayrı şəhərlərdə o, 50-80%-ə qədər aşağı endiril-

mişdir,  peyvənd  aparılmayan  digər  şəhərlərdə  isə  bu  göstərici 

500% və daha yuxarı səviyyədədir.

Profilaktika  və  mübarizə  tədbirləri.  Spesifik  profilaktika 

məq  sədilə A.A.Smorodintsev (1954) tərəfindən toyuq embrion-

larında parotit əleyhinə diri vaksin hazırlanmışdır (Sankt-Peter-

burq 1, 2, 3 ştamlarından). Təklif edilmiş vaksinlərin parotit o  c-

aq   larında effektivlik indeksi 9,5-24, göstəricisi isə 9 0 ,0 -95,6%-dir. 

Bu,  imkan  verir  ki,  onlar  epidemioloji  göstərişə  əsa  sən  istifadə 

edilsin.  Peyvənd  ilk  növbədə  1-7  yaşlı  uşaqlar  ara sında  aparılır. 

MDB ölkələrində epidemik parotitə qarşı pey vənd 1980-ci ildən 

başlanmışdır. Peyvəndin epidemioloji effektivliyi göstərilmişdir 

(peyvənd olunanlar arasında olunmayanlara nisbətən xəstəlik on 

dəfələrlə  azalır).  Kütləvi  peyvənd  zamanı  ən  yaxşı  nəticə  xəs-

təliyin dövrü qalxmasının enməsi mərhələsində aparıldıqda əldə 

edilir.  Epidemik  parotitlə  xəstələnmənin  xeyli  aşağı  salınması 

üçün  böyük  şəhərlərdə  1-14  yaşlı  uşaqların  30%,  kiçik  şəhər-

lərdə  15-20%-nin  peyvənd  edilməsi  vacibdir.  Lakin  bu  yolla 

yaranmış immun təbəqə epidemioloji salamatlığın uzun müddət 

sax lanması  üçün  kifayət  deyildir.  İlk  növbədə  uşaqların  (1  yaş 

və  yuxarı)  kütləvi  peyvənd  edilməsi,  sonra  məktəb  yaşında  (6 

yaş)  onların  təkrar  revaksinasiyası  məsləhət  görülür.  Hazırda 

parotit,  qızılca,  məxmərək  polivaksinindən  MMR  istifadə  olu-

nur.

345

Epidemioloji  nəzarət.  Epidemik  parotit  zamanı  profilaktik 

tədbirlərin effektivliyi xəstənin evdə təcrid edilməsindən asılıdır. 

Təcridin vaxtı xəstəliyin başlanmasından 9 günə qədərdir. Ağır 

xəs tələri xəstəxanaya yerləşdirirlər. ocaqda olan və parotitlə xəs-

tə lənməmiş 10 yaşına qədər uşaqlar 21 gün ərzində uşaq müəs-

sisəsinə buraxılmır. Uşaq müəssisələrində kənardan parotit xəs-

tə liyi  gətirilərsə,  inkubasiya  dövrünün  müddəti  nəzərə  alınaraq 

25 gün ərzində karantin qoyulur. Virus xarici mühitə tüpür cəklə 

ifraz edildiyindən bəzi məişət əşyaları, xüsusilə oyuncaqlar d e-

zin feksiya  edilir,  qab-qacaq  qaynadılır.  Xəstə  olan  otaq  nəm 

üsul la yığışdırılır və havası dəyişdirilir. Bəzi hallarda, əsasən kli-

nik göstəriş olduqda, immunoqlobulin profilaktikası aparılır, n ə-

ti cədə xəstəliyin gedişi yüngülləşir. Hər bir parotit yoluxucu xəs-

təliyi haqqında GEM-ə məlumat verilməlidir.

Müasir şəraitdə epidemioloji nəzarətin əsas məqsədi xəstə li-

yin səviyyəsini azaltmaqdır. Bu məqsəd epidemik şəraitin şərt-

ləri  və  peyvəndlə  əhatə  olunma  imkanını  nəzərə  alaraq  yerinə 

yetirilir.  Xəstə lən mə nin  səviyyəsinin  mütəmadi  şəkildə  aşağı 

sa lın ması planlı immuni zasiya və aşkar edilmiş ocaqlarda pey-

vənd  aparmaqla  xəstəliyin  qarşısının  alınmasına  yönəldilmiş 

təd birlər nəticəsində mümkündür.

Laborator diaqnostikası. Epidemik parotitin laborator diaq-

nos tikası parotit virusunun əldə edilməsi və ona qarşı yaranmış 

əkscisimlərin aşkar edilməsinə əsaslanır.

Virusu  əldə  etmək  üçün  toyuq  embrionlarından  və  hüceyrə 

kulturalarından (Detroyt-6, Ner-2, insan ciftinin amnion hücey-

rələri, insan embrionu, meymun böyrəyi) istifadə edilir. Alınmış 

virusun  təyin  edilməsi  üçün  spesifik  immun  zərdablarla  KBR, 

HALR, NR üsullardan istifadə edilir.

Seroloji  diaqnostika  xəstənin  qan  zərdabında  əkscisimlərin 

aşkar edilməsinə əsaslanır. Bunun üçün qan zərdabı müayinə olu-

nur (xəstəliyin 7-8 günü və 2-3-cü həftəsində), bu dövrdə (7-8-ci) 

əkscisimlər əmələ gəlir və ən yüksək titrə qalxır (2-3 h əf tə). Bu 

məqsədlə neytralizasiya, hemaqqlütinin ləngimə, k omp lementin 

birləşmə, eritrositlərin birləşmə reaksiyalarından istifadə edilir.

346

Epidemik ensefalit (ekonomo xəstəliyi)

Epidemik  ensefalit  yarımkəskin  yoluxucu  xəstəlikdir,  onun 

virus  təbiətli  olması  ehtimal  edilir  və  mərkəzi  sinir  sisteminin 

pozulması ilə səciyyələnir, çox vaxt aydın klinik əlamətsiz keçir 

(təzahürsüz növ).

Qısa  tarixi  məlumat.  Epidemik  ensefalit  ilk  dəfə  1917-ci 

ildə Avstraliya həkimi Ekonomo tərəfindən təsvir edilmişdir. Ona 

qədər  XVI  əsrdən  başlayaraq Avropada  buna  bənzər  xəstə liyin 

epidemik alovlanmaları dəfələrlə baş vermişdir.

1917-ci ildə epidemik ensefalit ayrı nozoloji növ kimi təsvir 

olunduqdan  sonra  müxtəlif  ölkələrdə  (İngiltərə,  Fransa,  Alma-

niya, İsveç, ABŞ, Kanada və s.) bu xəstəliyin bir neçə epidemik 

alov lanmaları  qeyd  edilmişdir.  Ən  yüksək  xəstələnmə  1920-ci 

ildə müşahidə olunmuşdur. Nette və Şternin məlumatına əsasən 

həmin ildə Fransada 10000 nəfər, İtaliyada – 5000, İngiltərədə – 

1000-ə qədər şəxs xəstələnmişdi. Hər 10000 nəfərə görə xəstəlik 

göstəricisi 2,0-2,5-dən yuxarı qalxmırdı, çox vaxt 0,1-1 həddində 

idi.

MDB ölkələrində epidemik ensefalit 1923-cü ildən qeydə alı-

nır. Ən yüksək xəstələnmə, çox güman ki, 1918–1920-ci i l lərdə 

baş  vermişdir.  1923–1929-  cu  illərdə  hər  10000  nəfərə  xəstəlik 

göstəricisi  0,1-ə  bərabər  idi,  hazırda  il  ərzində  ayrı-ayrı  xəs-

tələnmə hadisələri qeyd edilir.

Xəstəliyin  törədicisini  əldə  etmək  üçün  dəfələrlə  cəhd  gös-

tərilmişdir, lakin nəticəsi mənfi olmuşdur. Hazırda ehtimal edilir 

ki, epidemik ensefalitin törədicisi virusdur.

Patogenez və klinikası. Xəstəlik amilinin giriş qapısı burun 

yolları, burun-udlaq, udlaqdır. Sonra törədici beyinə daxil olur. 

Digər fərziyyəyə görə, törədici beyinə qan vasitəsilə daxil olur. 

Ehtimal  edirlər  ki,  inkubasiya  dövrü  4-15  gündür.  Epidemik 

a lovlanma  dövründə  xəstəliyin  başlanğıcı  hərarətin  yüksəlməsi, 

sinir pozğunluğu, sonra isə çoxlarında ağır xəstəlik halı və ö lüm lə 

nəticələnmə  müşahidə  edilir. Alovlanma  qurtardıqdan  sonra  tək-

tək xəstələnməyə daha çox təsadüf edilir, klinik əlamətlər sönür, 

simptomsuz vəziyyət yaranır.

347

Psixi  pozğunluğun  müxtəlifliyinə  baxmayaraq,  epidemik 

ensefalitin əsas iki klinik gedişi müəyyən edilmişdi:

a) okulo-latergik gediş – yüksək hərarət, kəskin baş ağrıları, 

ö gü mə, qusma, boğazın selikli qişasının qızarması, yuxarı tənəf-

füs  yollarının  iltihabı  ilə  səciyyəvidir.  Psixonevroloji  əlamət-

lərdən yuxu pozğunluğu (gündüz yuxu culluq, axşam yuxusuz-

luq) və göz sinirlərinin iflici (ikili görmə, ptoz, a k komo dasiyanın 

pozulması) qeyd edilir.

b) hipergenetik gediş – ekstrapiramidal sistemin zədələnməsi 

ilə  səciyyələnir.  Burada  əsas  əlamət  hiperkinezlərdir  (xoreya, 

bü tün əzələlərin və ya ayrı-ayrı əzələ qruplarının qıc olması, ç ı-

ğır ma və s.). Bundan başqa, digər klinik növlər qeyd edilir (epi-

leptiform, psixi, psixosensor, ataktik və s.). Kəskin dövrün müd-

dəti  4-5  həftədir  (ildırım  sürətli  növdən  başqa,  onda  ölüm 

xəs təliyin  başlanğıcından  bir  neçə  saat  sonra  baş  verir).  Kəskin 

dövrdən sonra gələn xronik dövr uzun müddət davam edir. Bu 

dövrdə  əsasən  baş  beynin  qişaaltı  törəmələrinin  degenerasiyası 

əlamətləri  (parkinsionizm,  bradiki neziya,  oliqoki neziya,  danışı-

ğın dəyişilməsi, başın, ətrafların əsməsi və s.) nəzərə çarpır.

Epidemioloji xüsusiyyətləri. Epidemik ensefalitdə infeksiya 

mənbəyi  insandır  (xəstə  və  ya  virusgəzdirən).  Xəstəlik  hava-

damcı  yolu  ilə  yayılır.  Xəstəliyin  tək-tək  baş  verməsi  ayrı-ayrı 

hadisələr  arasında  əlaqəni  aydınlaşdırmağa  maneçilik  törədir, 

onların  çoxu  əlamətsiz  və  gizli  şəkildə  gedir.  Bununla  yanaşı, 

xəstəliyin yayıl ma sında xəstələrin (əsasən inkubasiya dövründə) 

və virusgəz dirənlərin böyük əhəmiyyəti vardır.

Epidemik ensefalitlə xəstələnmə hadisələrinin əksəri qış-yaz 

döv ründə baş verir, şəhər əhalisi arasında xəstəlik kəndə nis bətən 

daha çox yayılmışdır. Kişilər və qadınlar eyni dərəcədə epidemik 

e n se falitə  həs sas dırlar.  Xəstələnənlərin  əksəriyyəti  25-30  yaşlı 

şəxs  lərdir, bu xüsusiyyəti ilə epidemik ensefalit di gər hava-damcı 

yolu  ilə  yayılan  xəstəliklərdən  fərqlənir,  uşaqların  xəs tə lən məsi 

aşkar  edilmir.  L.V.Qro ma şevskinin  (1947)  fi k rincə,  bu,  onunla 

izah  edilir  ki,  uşaqlarda  epidemik  ensefalit  yüngül  keçir,  nadir 

halda aşkar edilir və davamlı immunitet yaranır. Bu da uşaqlarla 

böyüklərin xəstələnmələri arasında olan fərqi eyni ləş dirir.

348

Profilaktika və mübarizə tədbirləri. Xəstəliyin spesifik p ro -

fi laktikası vardır. Ümumi profilaktika hava-damcı yolu ilə y  a  yı-

lan digər yoluxucu xəstəliklərdə olduğu kimidir.

Xəstəliyə qarşı mübarizə tədbirləri aşağıdakılardan ibarətdir:

a) hər xəstəlik hadisəsi qeydə alınmalıdır;

b) xəstə xəstəliyin kəskin dövründə xəstəxanada təcrid e di l-

mə li, ocaqda son dezinfeksiya aparılmalıdır;

c) təmasda olanlar üzərində 2-3 həftə ərzində müşahidə apa-

rılmalıdır.

Laborator diaqnostikası. Epidemik ensefalitin laborator diaq-

nostikası hazırlanmamışdır.

Tənəffüs yollarının bakterial yoluxucu xəstəlikləri

 

Streptokokk mənşəli yoluxucu xəstəliklər

Streptokokk  xəstəliklərinə  klinik  təzahür  edən  4  qrup  yolu-

xucu xəstəliklər aiddir: 1) respirator streptokokk yoluxucu xəstə-

likləri: bura skarlatina, angina, kəskin respirator xəstəliyi və xro-

nik tonzilitlə müşayiət edən tənəffüs yollarının kəskin və xroniki 

zədələnməsi aiddir; 2) dəri streptokokk yoluxucu xəstəliyi (im pe-

tiqo və strepto dermiyanın başqa əlamətləri); 3) kəskin irinli məh-

dud  (məsələn,  otit)  və  yayılmış  (sepsis)  streptokokk  yoluxucu 

xəs təliyi;  4)  streptokokk  infeksiyasından  sonrakı  irinsiz  xəs-

təliklər  (streptokok  yoluxucu  xəstəliyinin  ikinci  növü):  revma-

tizm, qızılyel, streptokokk mənşəli qlomerulonefrit, vaskulitlərin 

bəzi  növləri.  Söhbət  təsnifatda  birləşdirilməyən  klinik  təzahür 

edən  və  Streptococ  cus  pyogenos  tərəfindən  törədilən  xəs tə lik-

lər dən gedir.

Etiologiyası. Streptokokklar insanın bir çox yoluxucu xəstə-

lik  lərinin  törədicilıri  olaraq  Streptococ cus  cinsinə,  Streptococ-

caceae  ailəsinə  aiddir.  Berqinin  təyinatına  görə  Strepto coc  cus 

cinsi 38 növ və müəyyən sistematik yer tutan bir neçə seroqrup-

dan ibarətdir. İnsan patologiyasında ən əhəmiyyətlisi Streptococ

cus pyogenes-dir (A seroqrupu).

349

İlk  dəfə  streptokokkları  1874-cü  ildə  Bilrat  qızılyel  xəstə-

liyində toxumalarda aşkar etmişdir. 1879- cu ildə Paster strepto-

kokkları irinli xəstəliklərdə və sepsis zamanı tapmışdır. Strepto-

kokkların  təmiz  kulturasını  1884-cü  ildə  Rozenbax  əldə  edib 

ö y rənmişdir.

Streptococ  cus  cinsinə  aid  olan  bakteriyalar  şarabənzər  və 

oval şəklində, 2 mkm-dən kiçikdir. Müxtəlif növə aid olan strep-

tokokklar müxtəlif ölçüdədirlər. Streptococcus pyogenes – 0,6-1 

mkm-dir.  Mikroblar  cüt-cüt  yerləşir  və  ya  zəncir  əmələ  gətirir. 

Streptococ cus  pyogenes  -in  kapsulu  var,  hərəkətsizdir,  37ºC, 

7,6-7,8 pH-da inkişaf edir. Streptokokklar fakültativ anaerobdur. 

Qanlı aqarda kiçik bozumtul və ya rəngsiz koloniyalar şəklində 

böyüyürlər.  Streptococ cus  pyogenes  hüceyrədən  kənar  bəzi 

fermentlər əmələ gətirir (hialuronidaza, proteinaza, dezoksiribo-

nukleaza, fibrinolizin və s.).

Streptokok  hüceyrələrinin  tərkibində  bir  neçə  tip  antigenlər 

var,  onlar  müxtəlif  streptokokları  biri-birindən  fərqləndirməyə 

imkan verir. Streptokokku seroqrupa ayıran antigen polisaxarid-

dir  (C  substansiyası).  Seroqruplar  latın  əlifbasının  böyük  hərf-

lərilə A, B, C, D, E, F və s. kimi göstərilir. Polisaxarid strepto-

kok antigenin xarici hissəsinə aiddir. Ai seroqrupa (S.pyogenes 

də ora daxildir) bu antigen ramnoza-asetilqlükoza, B-seroqrupa 

ram nozo-qlukozamin, D seroqrupa D-alanit tərkibli qliserintey-

xoy  turşusu  və  şəkər  daxildir. Antigen  polisaxaridi  qrup  xüsu-

siyyətinə  malikdir.  İnsanda  rast  gəlinən  streptokok  yoluxucu 

xəstəliyinin törədicilərinin əksəriyyəti A streptokok qrupuna aid 

olan mikroblardır (S.pyogenes). Onların pato genliyi toksin, h ü-

cey rədən kənar ferment və hüceyrə strukturlarını əmələ gətirmək 

qabiliyyəti ilə müəyyən edilir.

S.pyogenes  virulentliyinə  və  antigen  quruluşuna  görə  müx-

təlifdir. Hazırda streptokokların A seroqrupunda 60-dan çox s e ro-

variant məlumdur, onlar T, M antigenə görə fərqlənirlər. M a n ti-

genin kəmiyyət tərkibi streptokok populyasiyasının v i ru lentliyini 

təyin edir.

Patogenezi.  Streptokok  etiologiyalı  yoluxucu  xəstəliklərin 

pa to genezi həm mikrobların xüsusiyyətlərindən, həm də makro-

350

or  qa nizmin immun vəziyyətindən, həmçinin əvvəllər keçirilmiş 

strep tokok  xəstəliyindən,  sensibilizasiyadan  asılıdır.  Streptokok 

etiologiyalı angina xəstə ilə təmasda olaraq ekzogen yoluxma z a-

manı (tonzillitdə) və orqanizmə onun müqavimətini azaldan a mil -

lərin təsirindən baş verir. Soyuqdəyməyə də müəyyən yer ve rilir, 

onun nəticəsində badamcıqlarda hemodinamika pozulur. Resi div-

verən angina orqanizmin spesifik allergizasiyasının təza hü rüdür. 

Streptokoklar ilkin ocaqdan limfa və qan vasitəsilə yayı laraq yeni 

ocaqların yaranmasına səbəb olur.

Epidemioloji  xüsusiyyətləri.  Streptokok  etiologiyalı  yolu-

xucu  xəstəliklərdə  kliniki  təzahürün  müxtəlifliyi  insanların  bu 

xəstəliyə  müxtəlif  həssaslığı  ilə  bağlıdır.  Skarlatina  ilə  ancaq 

tok sigen strepto koklarla yoluxan və antitoksik immunitetləri o l-

ma yan şəxslər xəs tələnirlər. Ən çox yayılmış streptokok etiolo-

giyalı  yoluxucu  xəstəlik  anginadır.  Bəzən  respirator  streptokok 

xəs təliyi  yuxarı  tənəffüs  yollarının  xəstəliyi  kimi  qeydə  alınır. 

Kəskin respirator streptokok xəstəliyi keçirmiş və etiotrop müa-

licə  almamış  xəstələrin  təxminən  1-5%-də  revmatizm  inkişaf 

edir. İnsanların 10-15%-i avirulent və ya zəif virulent streptokok 

gəzdirənlərdir.  Streptokok  yoluxucu  xəstəliyində  immunitet  t i-

pos  pesifikdir,  başqa  serotiplərlə  yoluxmadan  qorumur.  Əsnəyin 

selik li  qişasında  törədicinin  yerləşməsi  xəstəliyin  hava-damcı 

yo lu  ilə  yayılmasını  təmin  edir.  Törədicinin  aerozolun  damcı-

nü və mərhələsində keçirilməsi ehtimal edilir. Süd vasitəsilə törə-

di cinin  keçirilməsi  təsvir  edilmişdir.  Lakin  qida  yolunu  təsdiq 

edən dəqiq sübutlar hələlik yoxdur.

Streptokok yoluxucu xəstəliklərinin müxtəlif klinik təza hür-

lə rinin etioloji vahidliyi onların epidemioloji qarşılıqlı əla qə sini 

təyin edir. Kəskin respirator streptokok yoluxucu xəs tə li yi nin ən 

yayılmış klinik təzahür edən növü anginadır. A n gi nanın baş ver-

mə  müddəti  bütün  ərazilərdə  eynidir  (yanvarın  axırı,  fevralın 

əv vəli), xəstəliyi müəyyən edən əsas amillər kollektivin m ü tə şək-

kil liyi və təmizlənməsidir.

Skarlatina 3 yaşlı uşaqlarda ən çox rast gəlindiyi halda, sonra 

yavaş-yavaş azalır, 7 yaşında məktəb kollektivlərinin təşkili ilə 

əla  qə dar  olaraq  yenidən  bir  qədər  artır.  Məktəbəqədər  uşaqlar 

351

arasında uşaq bağçaları və yaslilərə gedən uşaqlar daha çox xəs-

tə lənirlər. Skarlatinanın səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri onun tro-

pik və cənub rayonlarında az təsadüf edilməsidir. Müəy yən olun-

muşdur ki, streptokokların bu ərazilərdə dövr etmə səviyyəsi elə də 

aşağı deyildir. Bunu  həm  törədicilərə  qarşı  əks ci  simlərin  səviy-

yəsi,  həm  də  revmatizm  xəstəliyinin  səviyyəsi  ilə  də  sübut  e t-

mək olar. Güman ki, cənub rayonlarında skarlatina xəstəliyinin aşa-

ğı  səviyyəsinin  olmasının  səbəbi  streptokok  y o lu xucu  xəstə liyinin 

erkən dövrlərdə keçirilməsi və antitoksik i m mu nitetin ə mə lə gəl mə-

si dir.