AZƏrbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏLAHƏZRƏT ZİLLƏLAH ŞAHIN CÜLUSUNUN ON BİRİNCİ İLİNƏ TƏSADÜF EDƏN TÜRKİ XORUZ İLİNƏ BƏRABƏR MİN ALTINCI (MİLADİ 1597/98) XOŞ AMALLI
|
Ölümlər
Bu il baş vermiş iqbal hadisələrindən biri də Sultan Heydər Mirzə ibn Sultan Həmzə Mirzənin vəfatıdır. O, bu diyar müsəlmanlarının vəziyyətinin qayğısına qalaraq İstanbula göndərildi. Sultan Heydər Mirzə bu dövlətin çöhrəsinin xalı olduğundan, layiq deyil ki, səfəvi şahzadələrinin və pak etiqadlı şiə seyidzadələrinin biri Rum ölkəsindəki məzhəb müxalifləri arasında övlad və nəsil (əqab) sahibi olsun, yaxud olmasın 610 [Heydər Mirzə] hələ övlad və nəsil dünyaya gətirməzdən əvvəl İstanbulda taun xəstəliyindən vəfat etdi: Bu müqəddəs dudmanın tərəfdarları və
610
İfadənin ərəbcəsi: "ləm yəzəl lə yəzəl". 884
bütün İran əhalisi bu hadisəni bu kəramətli xanədanın dövlət və iqbalının sonu kimi dəyərləndirdi, həmin mərhum şahzadənin qəziyyəsindən kədərləndi. Bu ildə baş vermiş hadisələrindən biri də Əliyar xan Əymurun Astrabad yaxınlığında vəfatıdır. Astrabadın kuklən (?), oxlu və siyahpuşlar tayfaları içərisində ən gözəl çöhrəli (səbihül- vəch) cavan olan Əliyar xanın oğlu Məhəmmədyar atasından üz döndərib (xayef), Astrabadın əzəmətli seyidləri zümrəsindən olan Mir Ziyaəddinin oğlu Mirzə bəy Fendereskinin vasitəsi ilə bu vəlayət nişanlı dudmanın tərəfdar və xeyirxahları içərisində hamıdan baş oldu. O, ali dərgaha üz tutub, İsfahan darüssəltəsində şahla görüş şərəfinə yetdi. Birinci səhifənin əvvəlində cənnətməkan şah dövründə baş vermiş hadisələrdən yazılarkən deyilmişdi ki, sayinxani türkmanları Xarəzm sultanlarına aid idilər və Astrabad hüdudunda, Ətrək və Gərgan çayları arasında yaşayırdılar. O təbəqə zümrəsindən olan əymur tayfası sayinxani qəbilələri arasında başqalarından az olmalarına baxmayaraq, Əliyar xan öz əqli, biliyi, inkişafı və bacarığına görə xeyli irəli getmişdi və başqa qəbilələr də onu böyük kimi tanımışdılar. Bu tayfanın bir neçə üzvü cənnətməkan şahın dövründə Gərgan çayı kənarına gəlmiş və orada əkinçiliklə bərk məşğul olmuşdular. Onların bəziləri bəzi vaxtlarda Astrabad hakimlərinə tabe olub onlara əkinçilik məhsulları vermiş, bəzi vaxtlardasa üsyana qalxmışdılar. Onların cahil və azğın adamları bu məmləkət adamlarına qarşı əliuzunluq da edirdilər. Cənnətməkan şahın vəfatından sonra qarışıqlıq düşən vaxt qızılbaşlardan heç kim Astrabadda qala bilmədi. Oranın hər bir bölüyündən (bəluk) əyanların hər biri siyahpuşluq qaydasına əməl edib, sayinxani türkmanlarını dəf etmək və öz mallarını qorumaqdan ötrü qala inşa etmiş, çoxlu tüfəngçi və kamandar toplamışdılar. Onların mənəm-mənəmlik sədaları başqalarının qulaqlarına da çatmışdı. Adı çəkilən Əliyar o tayfa ilə aqilanə tərzdə davranaraq, ona verilən azacıq hədiyyə və kiçik xidmətlərlə razılaşır, onlarla qarşıdurma yaratmırdı. Ali hümayunun hakimiyyəti vaxtı özbəklər Xorasanda iqtidar bayrağı qaldırdılar, Astrabada bitişik olan Xarəzm vilayəti də daxili fitnə-fəsad nəticəsində Mavərənnəhr özbəklərinin əlinə kcçdi. Əlahəzrət, özbəklərlə həməqidə və həmməzhəb olan yəqə türkmanlarının onların istəyi ilə Astrabada yol tapmalarından ehtiyatlandı. Buna görə də o, Mirzə bəyin vasitəçiliyi ilə ali dərgaha gedib-gələn Əliyarla zəmanəyə uyğun hərəkət edib, Astrabad əyaləti 885
idarəçiliyini ona verilməsi hökmünü çıxardı, onunla sülh təriqi ilə davrandı. Əliyar buna sevinib şəhərə darulğə yolladı, özü isə Gorgan hüdudunda iqamət edərək siyahpuşlarla yaxşı münasibətdə yaşamaqda davam etdi. Məhz onun bacarığına görə Astrabad əhalisi başqa sayinxani qəbilələrinin şərindən mühafizə olunurdu. Bu minvalla bir neçə il keçdi. Onun bu tədbiri ümumiyyətlə təqva əhli olan, hamısı taət və ibadətə bağlı Astrabad əhalisini razı salır, münasibətlərini yaxşılaşdırırdı. Xülasə, Əliyar xan vəfat etdiyi vaxt onun oğlu ali dərgaha gəldi, şah yenə də ehtiyatı əlində əsas tutaraq Astrabadın idarə olunması hökmünü elə atası [Əliyar kimi] Məhəmmədyar xanın adına sadir etdi, ona çoxlu nəvaziş iltifat edərək həmin məkana rəvan etdi. Bu ildə baş vermiş ölüm hadisəsindən biri də Ağa Şahəli Dövlətabadi İsfahaninin vəfatıdır. O, mustovfiülməmalik idi. Cah- cəlal ordusu İsfahana gəldiyi vaxt mustovfi zatul-cənb* xəstəliyindən dünyadan köçdü. O pəhrizkar, nəfsitox adamdı. Orada işlədiyi vaxtlarda əhali ilə yaxşı davranırdı. Soyaq elmində və yazı yazmaqda misilsiz bir mühasiblər ustadı (üstadül-mühasebin) idi. İstedad sahiblərinin birisi bu qitəni onun [maddeyi-]tarixi kimi demişdir:
Mustovfisi İranın şahının Düzgünlük olan məkanə getdi.
Xəlq ağladı, zar-zar sədası Yeddinci o asimanə getdi.
Əhd eylədi qəlbi ki, yox olsun Və meyli onun o yanə getdi
Bir nöqtəni “qaf” itirdi, dindi: "Qanune-hesab talanə" getdi. 611
611
Qitənin farscası Mustovfiye-padşahe-İran Əz dəhr becaye-rastan rəft.
886
Bu [maddeyi-]tarixdən məqsəd "qaf” sözündəki iki nöqtədən birinin yox olmasıdır ki, bunu [əbcəd hesabı ilə] hesabladıqda alınan ədəddən "iyirmi" rəqəmi azalır və mustofinin ölüm tarixinə müvafiq olan "min beşinci" il alınır. Şah onun ailəsinin qayğısına qaldı və mustovfilik mənsəbini onun qardaşı Ağa Mirzə Əliyə verdi.
Bu hümayun fallı sevinc ilinin novruzu səban ayının ikisinə, (miladi 1598, 10 mart) cümə gününə təsadüf etdi. Fələk iqtidarlı kamkar şəhriyar, yəni əlahəzrət zilləllah şah Qəzvin darüssəltənəsindəydi. Hava baharın istəyinə xilaf çıxıb, bəzi adamların qara bəxti kimi qaraldı, buludun gözü bir ləhzə belə ağlamağını saxlamadı. Şaxta qış fəslində olduğu kimi şiddətləndi. Asimandan davamsız yağan qarın çoxluğundan əhali bir neçə gün novruzu bayram edə bilmədi. Şaxta qoşunu məğlub olandan sonra güllərin qalibiyyətli ləşkəri baharın işrət mülkünə toplaşdı və şadmanlıq iqliminin hökmranı oldu. Dünya şəhriyarının fərmanı ilə mübarək dövlətxananın Çehelsütun sarayında behiştə bənzər məclis quruldu, ətraf yerlərin sultanları və sultanzadələri, həmçinin ali sarayda olan elçilər həmin məclisə gəldilər, şahanə söhbətlər başlandı. Səadət əyyamının müxtəlif təbəqədən olan insanları görüşə gələrək novruzu təbrik etdilər. Belə bir vəziyyətdə, bu xoş fallı ilin əvvəlində, tale və iqbal səadətinin şərqində parlaq bir ulduz göründü, yəni Allah-təala Cəm məqamlı şaha "ləm yəlid və ləm yuləd" 612
evindən əziz (ərcomənd)
Z-in vaqee şivəne xəlayeq Əz qosse be həftom asiman rəft. Del mitələbid sale-fovtəş, Dər bəhre-soxən be fekre an rəft. Yek noqte ze qaf sər zəd-o qoft: "Qanune-hesab əz miyan rəft". 612 Quranın bir surəsindən. Tərcüməsi belədir: "O doğmamış və doğulmamışdır" - Ş.F. 887
bir fərzənd əta etdi və həmin səadətli uşaq Mirzə Sultan Məhəmməd adlandı. Bu xoş xəbəri bildirməkdən ötrü məmləkətlərin hər yerinə carçı (monhi) göndərildi, bir neçə gün şadimanlıq nağaraları çalındı, böyük-kiçik, cavan-qoca adamlar o xoşbəxt mövludun səadətli qədəmlərini təbrikə başladılar, eyş və şadimanlıqla məşğul oldular. Əlahəzrət hər gün öz şərif vaxtını Səadətabad meydanında çovkan və qəbəqəndazi oyunlarına sərf etdi, dincəldi və sevindi. Bu işlər bitdikdən sonra özünün gözəl rəyi və uzaqgörən fikri ilə din və dövlət işlərini nizamlamağa, habelə mülk və millət işlərini tənzimləməyə davam etdi, səltənətin zəruri məsələləri ilə məşğul oldu.
Bu ilin əvvəllərində özbəklər ayaqlarını mötədillik dairəsindən kənara çıxarıb, iki tərəfdən məmləkətlər üzərinə soyğunçuluğa keçdilər. Onların talanları Xorasandan İraqa qədər uzandı. Özbək döyüşçülərinin bir neçəsi Bəstama və Damğana gəldilər, onların bəziləri qarətdən ötrü müxtəlif mahallara dağılışdılar, bəziləri isə yoldaşlarına kömək pusqusunda durdular. Həmədanın idarəsindən çıxarılandan sonra Bəstamın hakimi olmuş Hüseyn xan Çekəni, həmçinin o zaman Bəstamda olub yollara nəzarət edən Amir Mirzə Əli bəy Ərəb ehtiyat ipinin ucunu əldən verdi, onlar qarətgər özbək ləşkəri gəldikdən sonra özlərinə ləşkər toplamaq əvəzinə bir neçə adamla onlardan müdafiə olunmaqdan ötrü atlarını irəli sürdülər. Pusquda dayanan özbəklərin bir hissəsi onların dəstəsini parçaladılar, bir çoxlarının həyatına son qoydular. Xeyli döyüşən Həsənəli xan və Mirzə Əli Ərəb qaçılmaz ölüm şərbəti içib ədəm yoluna yollandılar. O qarətgərlərin başqa bir dəstəsi isə Damğanın Kuhərz biyabanı yoluyla Tərşiz yolunu kəsdilər. Onların qarətkarlıqları Arana və bir yanı Kaşanın Bilgelinə bitişik olan yerlərə də yayıldı. Semnan daruğəsi də Həsənəli xan kimi ibrət dərsi ala bilməyərək, əksəriyyəti Semnan taciklərindən (tazik) ibarət bir neçə adamla onların dallarınca atlanıb səhraya yollandı. Geri dönən özbəklərlə onların arasında bərk vuruş oldu. Daruğə heç bir iş görə bilmədi və semnanlılar məğlub olub pis hala düşdülər. Amma, Çeşmqəzək əmiri Şahəli xan Xar ülkasında bundan xəbər tutub Çeşmqəzək qaziləri ilə onların təqibinə yollandı, səhrada onlara çatdı və cəngə başladılar, bir neçə özbək bahadırını atdan salıb həlak torpağına endirdilər. Özbəklər müqavimətə tab gətirməyərək məğlubiyyətə uğradılar, halları pisləşdi, qarət etdikləri 888
mallardan əl çəkdilər, fərar yoluna düşdülər. Onların qənimətlərini geri qaytaran Şahəli xan zəfərlə geri qayıtdı, qətl olunanlarm başlarını və əsir götürülən özbəkləri aləmpənah dərgaha gətirdi. Bu hadisədən sonra özbəklər ayaqlarını ətəklərinə yığıb, başqa yerlərə əliuzunluq etmədilər. Amma, ehtiyatkarlığı əldən verməməkdən, habelə özbəklərin əlini bu yerlərdən çəkməkdən, həmçinin həmin sərhəddə fitnə-fəsadla məşğul olan Əlixan Gəraylının üsyanının qarşısını almaqdan ötrü gərək bir dəstə müzəffər qızılbaşı Bəstama tərəf göndərəydilər ki, Xorasan hüdudundan xəbərdar olsunlar, Əlixanın fitnəsini dəf etməyə başlasınlar. Bəstam əyaləti Həsənəli Çekəninin qardaşı Bayraməli Sultana, Gəraylı elinin əmirliyi isə o tayfanın köhnə mirzadələrindən olan Mirzə Əli Xəlifənin oğlu Dərviş Əli Xəlifəyə verildi. Qum hakimi Hüseyn xan Şamlı, Durmuş xan Şamlunun nəvvadəsi Vəlixan Mirzə və Rey hakimi Hüseyn xan Müsahib Qacari qoşun bəzəyərək Bəstama göndərdilər. Belə qərara alındı ki, Xorasanın Qəllat qalasınadək gedib, Bəstam çəmənində dayansınlar, əgər özbəklər əliuzunluq etsələr müdafiəyə başlasınlar, Xorasanın hər tərofindən xəbordar olsunlar. Məhsullar yığılıb, qalalara ərzaq ehtiyatı daşındıqdan və müxaliflərin zərərindən xətircəm olduqdan sonra qərar belə oldu ki, Hüseyn xan Qacar öz ülkasına, Qum hakimi Hüseyn xan isə şamlı camaatı ilə Gəraylı elinə getsin, oranı Əlixanın əlindən alsın, Dərviş Əli Xəlifəni o vilayətin hakimliyi taxtına əyləşdirsinlər. Əzəmətli əmirlər əmrə əməl edib o yerdən xətircəm oldular. Hüseyn xan Qacar geri qayıtdı, Hüseyn xan Şamlı isə fərman alıb həmin qalaya yollandı, bu qüvvətli dövlətin gücü ilə oranı alaraq Dərviş Əli Xəlifəyə verdi, məramına yetərək ali saraya qayıtdı, şahanə nəvazişə layiq görüldü. Əlixan Gəraylı isə iztirabla qaladan əl üzüb həmin hüdudda çaşqınlıqla dolaşırdı. Gəraylı bəyləri və ağsaqqalları şahsevənlik elan edərək ondan ayrılıb Dərviş Əli Xəlifənin xidmətinə gəldilər. Əlixan Gəraylı bu dövlətlə müxalifət etməkdən peşiman olub, nəsə bir çarə axtarmaqdaydı. Öz etibar ipini əlindən verdiyi üçün haramnəməkliyə qurşandı, əməlinin cəzasına giriftar oldu. Hümayun cülusdan bu günədək İlahinin istəyi şaha tərəf olduğundan fəthlərin qapıları bu əbədi dövlət övliyalarının üzünə açılmış oldu. Amma, bu mübarək ildə bir neçə qələbə üz verdi, keçmiş illərdəkilərdən də çox İlahi lütf küləkləri hərəkətə gəldi, bütün Təbəristan vilayəti, Mazandaranın uca qalaları, həmçinin Rüstəmdar 889
və Luristan ülkası bu qüvvətli dövlət övliyalarının əlinə keçdi, üsyan ohli olanlar, xüsusib Əlixan Gəraylı, Kəcur və Lahican məlikləri, Luristan hakimi Şahverdi xan giriftar oldular ki, bu il hadisələrin sonunda yazılacaqdır, inşaallah.
Gilan və Mazandaran arasında yerləşən Rüstəmdar vilayəti Mazandaranın Amelindən Gilanın Tənkabonuna qədərki ərazini əhatə edir. Eni Dəmavənd dağından Xəzər dəryasının kənarına qədərdir. Abbasiyyə xəlifələrinin dövründə* bütün Rüstəmdar vilayəti ətraf yerləriylə birlikdə Məlik Kəyumərs ibn Bistun ibn Göstəhəmin əcdadının zəbti altındaydı, onların nəsəbi Camasb Nuşirəvanın əmisi ibn Firuz ibn Qubad Sasaniyə çatırdı. Zaman ötdükcə oranın bəzi mahallarına, xüsusiylə qədim vaxtlarda Rüstəmdarın hakimneşini və paytaxtı olmuş Ruyan şəhərinə dağıntılar yol tapmış, bu vilayətin bəzi yerləri isə, İran sultanlarının işğalı altına keçərək, İraqa daxil olmuşdu. Rüstəmdarların əllərindəsə Lahican, Nur və Kəcur qalmışdı ki, onlar da məliklərin övladları arasında, yuxarıda yazıldığı kimi, bölüşdürüldü. Cənnətməkan şahın dövründə onların üç təbəqəsi hökümət və mülk işlərində oldu. Qədimdən Kəcurun tabeliyindəki Lahican valisi Məlik Bəhmən, Nur valisi Məlik Əziz, Kəcur valisi Məlik Sultan Məhəmməd. Əlahəzrət hümayun zilləllah şahın cülusu zamanı Məlik Sultan Məhəmməd və Məlik Əziz artıq ölmüşdülər, hər iki məlikin adları Cahangir olan oğlanlarının hər biri özlərinin irsi mülklərinə sahibləndilər, hümayun ordu Lar yaylağında olanda onların hər ikisi ali saraya gələrək mülazimətə yetişdilər vo padşahhq sənədi aldılar. Nur valisi əmin-amanlıq xoşlayan bir dərviş idi. O öz ülkasını peşkəş etdi və xahişinə görə Savənin bir məhəli ona iqta kimi verildi, elə orda da öz təbii əcəli ilə öldü. Kəcur hakimi Məlik Cahangir şahın xüsusi yaxınları və məclis iştirakçıları silkinə daxil idi. Yaxın adamlarının həsədinə tuş gələn məlik hələ öz irsi mülkündə əyləşmişdi. Onun vəziyyəti haqqında Məlik Bəhmən övladının təsvirindən sonra məlumat veriləcəkdir, inşaallah. Xülasə, yuxarıda yazıldığı kimi, Məlik Bəhmən öz savabsız əməllərinin cəzasına gəldikdə onun on yeddi yaşlı böyük oğlu Məlik
890
Keyxosrov öz qardaşları və ev adamlarıyla (əhli-beyt) Doşmənkur qalasındaydılar. Onlar öz xəzinə və dəfinələrini oraya aparmışdılar və düşünürdülər ki, qala onun və övladının əlində qaldıqca onlara hcç bir sədəmə yetməyəcəkdir. Amma, Məlik Keyxosrov atasının vaqiəsindən sonra padşah qəzəbi barədə çox düşündü. Onun şahla müxalifət etmək qüvvəsi yox idi. Məlik Bəhmənin mülazim və təbəələri onun yaramaz əməllərindən və zülmkarlığından elə incik idilər ki, məlikin yoxluğunu özlərinin rahatlıqları bilib, qalanı mühafizə etmək və onun fərzəndlərini qorumaq istəyində olmadılar. Sözün qısası, Məlik Keyxosrov çarəni ali saraya getməkdə görüb, öz sülaləsinin bir neçə ağsaqqalı ilə cahanpənah dərgaha gəldi, şahla görüş səadətinə yetişdi. Boyun oldu ki, qalalarını ali divana təhvil versin. Şamlı tayfasının böyüklərindən və şaha yaxın adamlardan olan Məhəmməd bəy Biqdeli Məlik Bəhmənin malının zəbtinə, onun qalalarının və fərzəndlərinin həbs edilməsinə rəvan oldu, qüvvətli dövlətin qüvvəti ilə möhkəmlikdə dünyada məşhur olan Lahican və Doşmənkur qalalarını tutdu, Məlik Bəhmənin pullarını, qiymətli mallarını, tüfəng və başqa silahlarını, qala ləvazimatlarını, amirlik və böyüklük rəmzi olan başqa yaraqlarını zəbt edərək, onları onun təbəələri və fərzəndləri ilə birlikdə Qəzvin darüssəltənəsinə gətirdi. Əlahəzrət şah Məlik Sultanhüseynə vəd etmişdi ki, əgər Allahın inayəti və istəyi ilə Məlik Bəhmən ələ keçərsə, həmçinin onun qalaları və fərzəndləri tutularsa, onların hamısı ona veriləcəkdir. Allahın istəyi sayəsində elə də oldu, Məlik Bəhmənin savabsız əmməllərinin mükafatı onun iki oğluna da yetişdi, onlar padşahın qəzəbinə giriftar oldular, bütün kişi və qadınlarını Məlik Sultanhüseynə verdilər, o da Allahm təqdiri ilə öz lazımi qisasını aldı. Ləvasan ülkası Məlik Sultanhüseynə verildi, Lahican isə qızılbaş hakiminin tiyulunu çevrildi və beləliklə, həmin sülalənin hakimiyyəti bitdi, əməllərinin mükafatı kimi ailə üzvləri fənaya uğradı. Məlik Bəhmən qəddar adamdı, az günah müqabilində çoxlu cəza verirdi. Onun zindanında elə adamlar vardı ki, kiçik bir xətaya görə iyirmi il, otuz il həbsdə saxlanırdılar. Bir şəxs belə danışırdı ki, atasının və qardaşının intiqamını almaqdan ötrü bir qadını bir neçə il zindanda saxladı və o qadının ömrü zindanda da tamam oldu.
891
MƏLİK CAHANGİRİN ƏLƏ KEÇMƏSİNİN ZİKRİ
Bundan əvvəl yazılmışdı ki, Məlik Cahangir şahın mülazimətinə gedib izzət və ehtiramla qarşılanmış, əlahözrət məlikdə divanə bir sadəlövhlük gördüyü üçün ona böyük şəföqqətlə yanaşmışdı. Amma, cəhalət vö divanəliyi ona üstün gəldiyindön boş vahiməyə düşərək, izzət və etibara nail olduğuna baxmayaraq, şah astanasından dəli kimi üz çerirdi, saraydan fərar edib Kəcura getdi, qalalarını möhkəmlədib üsyan yolunun yolçusu oldu. Hümayun hökmdar Lahican qalalarının fəthindən və Məlik Bəhmən övladlarının tutulmalarından xatircəm olduğu üçün, Kəcuru almaq və o aqibətsiz sərxoşu ələ keçirmək qərarına gəldi, Allahqulu bəy Qorçibaşının sərkərdəliyi ilə əzəmətli qorçilərə bu işi yerinə yetirmələrini tapşırdı, onlar da Qəzvin darüssəltənəsindən çıxaraq həmin istiqamətə yollandılar. Məlik Cahangir "Marankuh" 613 adı ilə məşhur olan Kəcur qalasına sığındı, əzəmətli qorçilər həmin qalanı mühasirəyə aldılar, qalatutma işlərinə başladılar. Xasseyi-şərifə topçuları qala ayağında böyük top töküb, onu qalaya tuşladılar. Tərəflər arasında hər gün savaş gedirdi. Mühasirə müddəti dörd aya qədər uzandı. Bu əsnada təəccüblü bir hadisə baş verdi. Rüstəmdarlar [qızılbaşlara qarşı] hiyləgərliyə (ğədr) başladılar, onların bu niyyəti gizli qalmadı. Məsələ belə olmuşdur: O yerin qalalarının birində bir neçə əzəmətli məliklər məsləhətləşdilər və belə xəyala düşdülər: [Qorçilər] ləşkərinin sərdarı olan qorçibaşını hiylə qılıncı ilə öldürüb, Marankuh qalasında mühasirədə qalanları mühasirə əziyyətindən azad etsinlər. [Beləliklə] onlar itaət və şahsevənlik izhar edərək əlli nəfərədək adamlarıyla birgə qalalarından çıxıb qorçibaşının yanına gəldilər və Marankuh qalasının fəthi xüsusunda ona vəd verdilər. Qorçibaşı məsələni ali saraya ərz etdi və onlara gözəl libaslar inayət olundu, şahanə nəvazişlərlə şərəfləndilər. Amma, əlahəzrət qeyb aləminin ruh verən ilhamı (elhame- molhəm) ilə qorçibaşıya tapşırdı ki, rüstəmdarlıların məkr və hiyləsinə inanmayıb ehtiyatkarlığını əldən verməsin. Qalalardan gələnlər əyinlərinə dövlətxahlıq libasları geyinərək bir neçə vaxt qızılbaş ordusunda qaldılar. Onlar hər gün
613 Marankuh-farsca "İlanlar dağı" deməkdir - Ş.F. 892
qorçibaşının çadırına (xərgah) gəlib, qalanın işinin bitməsi xüsusunda tədbir tökür, fürsət gözləyirdilər. Qorçibaşı əql və biliyinin çox olmasına baxmayaraq onlara aldanıb, sözlərinə inanmaqdaydı. O hamama getdiyi gün qalalardan gələnlər qala barədə zəruri söhbətləri olduğunu bildirib, yaraq-əsləhə ilə hamama gəldilər. Məlumatlı bir şəxs elə o vaxt qorçibaşını vəziyyətdən xəbərdar etdi. Qorçibaşı da hamamdan çıxmazdan əvvəl yüzbaşıları çağırmaqdan ötrü bir adam yolladı və onların həbs olunmalarına işarə etdi. Bir göz qırpımında (torfətül-eyn) onların hamısı zəncirləndi (səlasel). Məsələ aydınlaşandan sonra başqalarını yox etmək istəyən qaladan gələnlərin hamısı yox edildilər. Əzəmətli qazilər iti qılınclarını o hiyləgərlərin üzərinə qaldıraraq, onların nifaqlı vücudlarını varlıq lövhəsindən sildilər. O adamların qətl olunmalarından və qalaların alınmasından sonra qaladarlıqdan bezən Məlik Cahangir qardaşlarını Marankuhda qoyub özü bir gecə başqa qalaya getdi. O, orada da qala bilmədi, meşə və cəngəlliklərə gəldi. Hər gün bir məkanda, hər gecə başqa bir yerdə gününü başa vururdu. Bir neçə gündən sonra əzəmətli qazilər xəbər tutdular ki, Məlik Cahangir qalanı tərk etmişdir. Qaladakılar qala divarının yanına çoxlu ağac yığmışdılar. Top atəşi ilə kərpic bürclərin birini yıxdılar və odunlar görsəndi. İki-üç qorçi qara libas geyinib gizlicə bürcün divarına çıxdılar, özləri ilə gətirdikləri neft və kibritlə həmin ağacları odladılar, bürc yanmağa başladı. Mühasirədəkilər həmin atəşdən üzərrik kimi (sepəndvar) qovruldular, müqavimət və qaladarlıqdan aciz qalıb "əl-aman" fəryadını göyə qaldırdılar. Beləliklə, qala qapıları qüvvətli dövlət övliyalarının üzünə açıldı və əzəmətli qorçilər qalaya girərək Məlik Cahangirin qardaşlarından Məlik Kəyumərsi ələ keçirdilər. Amma, Hərsin (Hərseyn ? - Ş.F.) qalasında olan başqa qardaşı Məlik Əşrəfi o zaman Tənkabonun hakimi olan İbn Hüseynxan Firuzcəng tutub qorçibaşının yanına gətirdi və Kəcur hərbçilərinin başçıları öz cəzalarına çatdılar, başqa adamlar isə rəiyyət silkinə daxil oldular. Bu qalanın fəthindən sonra əzəmətli qazilər dəstə-dəstə meşələrə dağılıb Məlik Cahangirin axtarışı ilə məşğul oldular. İlahi təsadüf nəticəsində, şahın hökmüylə qorçibaşıya köməyə gələn Gilanın Rankuh şəhərinin hakimi Vəli Sultanın mülazimləri yolla gedərkən, libasını dəyişib öz adamları ilə meşədə daldalanan Məlik Cahangirlə qarşılaşdılar. Həmin sufiləri görən Məlik Cahangir yoldaşlarının başını onlarla cəngə qatıb, özü qaçdı, adamları isə 893
sufilər tərəfindən məğlub edildilər. Onların biri məliki tanıyaraq, yoldaşlarını bundan agah etdi. Sufilər təqibdən əl çəkməyib qüvvətli dövlətin gücü və iqbalın düşərliliyi sayəsində darısqal bir keçiddə ona çatdılar, atlardan enərək cəngə başladılar. Sözün qısası, məlik və yoldaşları ələ keçdilər. Sufilər məliki qorçibaşının ordusundan keçirib ali dərgaha apardılar. Qorçibaşı isə bu qələbəni olduğu kimi ali saraya yazdı. Müzəffər ordu Luristandan qayıdan vaxt Şahverdi xan Abbasini də ələ keçirmişdilər. Bu xəbər hümayun qulağa yetişdikdə əlahəzrət [şah] qapılar açan həzrətə (Allah-təalaya - Ş.F.) minnnətdarlığını bildirdi, təşəkkürünü izhar etdi. Bu fəth zaman İbn Hüseynxan və onun adamlarından layiqli xidmətlər zahir olduğu üçün ona əvvəlcə Kəcur ülkası və celdu* şəfqət olundu. Xorasanın fəthindən sonra ibn Hüseynxan Sərəxs hakimi oldu və Kəcur qorçibaşıya verildi. Qorçibaşı Məlik Cahangirin qardaşlarını və başqa əsir alınanları özüylə götürüb ali dərgaha rəvan oldu. Fərmana görə Savucbulaqda bu məliklərin və onların adamlarının vücudları padşahın qəzəb qılıncı ilə həyat səhnəsindən silindi. Rüstəmdarın hər üç təbəqəsi ilə dövlət hesablaşıb qurtardı və vilayət bütünlüklə əzəmotli qızılbaş əmirlərinin əlinə keçdi.
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|