Azərbaycan Respublikası “ÇAĞ” Öyrətim İşlətmələri

Materiallar 
                                                                                                                             02 may 2009-cu il
 
 
53 
lərin verilməsi və bu zaman tələbələrin danışa-danışa başqa bir mövzuda nə isə 
yazması da effektli hazırlıq çalışmaları sayılır. Bu çalışmaların məqsədi tələbənin 
fikrini iki «kanalda» eyni zamanda çalışmağa alışdırmaqdan ibarətdir. Biz dinlə-
mək dedikdə xarici dildə ifadə edilən fikri tutmaq bacarığını da buraya daxil edirik. 
Bu isə öz növbəsində xarici dilə mükəmməl surətdə yiyələnməyi tələb edir. Əlbəttə, 
beynəlxalq səviyyədə keçirilən görüşlər ciddi mövzulara həsr olunduğundan əlaqə-
dar ixtisas sahəsindən xəbərdar olmaq zərurəti ortaya çıxır. Hazırda respublika-
mızda konkret sahələr üzrə sinxron tərcüməçilərin hazırlanmadığını nəzərə alaraq, 
məsləhət görülür ki, tərcüməçilər iştirak etdikləri görüşlərin materialları ilə xeyli 
əvvəl tanış olsunlar, mövzu üzrə mövcud ədəbiyyatı diqqətlə nəzərdən keçirsinlər. 
Konfrans təşkilatçıları ilə sıx əməkdaşlıq olmadan bu işin uğurla nəticələnəcəyinə 
ümid yoxdur, məhz burada da çətinliklərdən biri ilə üzləşirik. Çünki tərcüməçini 
tərcümə etdiyi şəxsdən qat-qat ideal görmək istəyirlər. Əslində isə məsələ bir qədər 
fərqli şəkildə qoyulmalıdır: yəni tərcüməçi öz məsuliyyətli rolunu dərk edərək ideal 
mütəxəssis olmağa daim can atmalı, ətrafdakılar isə onun avtomat mexanizm deyil, 
məhz canlı insan olduğunu nəzərə almalıdırlar. 
Sinxron tərcümə ilə bağlı digər bir çətinlik də konkret olaraq, Azərbaycan və 
ingilis dillərinin müxtəlif qrammatik quruluşa, fərqli söz sırasına malik olmasın-
dadır. Məsələn, Azərbaycan dilindən ingilis dilinə tərcümə edərkən xəbəri eşitmək 
üçün tərcüməçi əksər hallarda cümlənin sonunu gözləməli olur. Halbuki əgər tərcü-
məçi öz intuisiyasından, uzaqgörənliyindən, keçmiş biliyindən və ya kontekstdən 
istifadə etmirsə, həmin xəbərin cümlədəki fikri təsdiq və ya inkar etdiyini bilmədən 
ingilis dilində mübtədadan sonra ikinci yerdə gələn xəbəri qrammatik cəhətdən for-
malaşdırmaq mümkün deyil. Məlumdur ki, tərcüməçini öz intuisiyası aldada bilər, 
onun keçmiş biliyi də kömək etməyə bilər və ya kontekstin əksinə olaraq, məruzə-
çinin fikri reallıqdan fərqli də ola bilər. Eləcə də ingilis dilində tamamlıq xəbərdən 
sonra gəldiyi üçün Azərbaycan dilinin söz sırasını (mübtəda+tamamlıq+xəbər) poz-
mamaq üçün tərcümə zamanı yenə də cümləni axıradək dinləmək lazım gəlir. Deməli, 
burada sinxron tərcümə daha mürəkkəb xarakter alır, təbii ki, ləngimə prosesi artır. 
Sinxron tərcümədə, məruzəçinin dediyi cümlə ilə onun tərcüməsi heç də həmişə eyni 
zamanda başlamır və eyni zamanda qurtarmır. Adətən sinxron tərcüməçinin 2 və ya 
3 söz hesabında ləngiməsi məqbul sayılır. Lakin əsas olan - cümlədəki hər bir sözün 
deyil, ifadə olunan fikrin tərcümə dilində verilməsidir. Bu da sinxron tərcüməçiyə 
qeyri-vacib informasiyanı ixtisar etməyə, ən qısa söz və ifadələr işlətməyə, ümumi-
ləşdirmə üsulundan istifadə etməyə, uzun cümlələri bölərək sadə cümlələr şəklində 
tərcümə etməyə ixtiyar verir. Elmi ədəbiyyatda göstərildiyi kimi, əslində «hesabla-
malara görə vaxtın yalnız 42%-ni natiqlə  tərcüməçi eyni zamanda danışır, vaxtın 
12%-ni onların hər ikisi susur, 18%-ni yalnız natiq danışır, vaxtın 28%-ni isə yalnız 
tərcüməçi danışır». Doğrudur, sinxron tərcüməyə başlamazdan  əvvəl tərcüməçi-
tələbələr artıq ardıcıl tərcümə etməyi bacarmalıdır, lakin dərslərdə elə ilk vaxtlar-
dan tələbələrə ümumi (yəni tərkibində çox cüzi naməlum sözlər olan, yaxud infor-
masiya cəhətdən çox da ağır olmayan) mətnləri sinxron tərcümə etmək tapşırıla bilər. 
Növbəti mərhələdə isə  kabinələrdə işləmək yaxşı nəticələr verir. 

«TƏRCÜMƏŞÜNASLIQ VƏ ONUN MÜASİR DÖVRDƏ ROLU»  II Respublika tələbə elmi-praktik konfransı 
 
54 
Deyilənlərlə əlaqədar olaraq gələcək sinxronçularla iş bir neçə istiqamətdə apa-
rılmalıdır: onlar öz ana dillərini yaxşı bilməklə yanaşı, xarici dilə də mükəmməl şə-
kildə yiyələnməli, həm də bu dildə gözəl nitq vərdişləri əldə etməli, ayrı-ayrı ixtisas 
sahələri üzrə öz lüğət bazalarını artırmalı və bilik toplamalı, mövcud imkan daxilində 
müntəzəm məşq etməlidirlər. 
 
 
“QAZAX TOPONİMLƏRİNİN YARANMA MƏNBƏLƏRİ” 
Sahibə XƏLƏFOVA 
ADPU II kurs 201 
Elmi rəhbər: fil.elm.dok.prof. Ə. Tanrıverdiyev 
 
Hər bir xalqın özünəməxsus, öz tarixi inkişafını əks etdirən toponimləri vardır. 
Hansı ki, bu adları vasitəsilə biz xalqımızın, dilimizin, mədəniyyətimizin tarixi 
keçmişini ətraflı öyrənə bilirik. Toponimlərin yaranması təsadüfi xarakter daşıma-
mış, mənsub olduğu xalqın adət-ənənələrini, milli mənsubiyyətini, milli etnik xüsu-
siyyətlərini, keçmişi və dünyagörüşünü özündə əks etdirir. Belə toponimlərdən biri 
də Qazax  toponimləridir. Onlar çox qədim tarixə malik olub, burada yaşayan xalq-
ların həyat tərzindən, tarixindən bizə xəbər verir. “İncə dərəsi” toponimi (qısaldılmış 
şəkildə “İncəli” kimi də adlanır) də belə adlardan biridir. Belə ki, bu yer dərə forma-
sında olub, üç kəndi özündə birləşdirir: “Kəmərli”, “Qaymaqlı” və “Aslanbəyli”. 
Bu üç kənd həmin dərə içində yerləşib, üç inciyə bənzədiyi üçün ona belə ad veril-
mişdir. “İncə dərəsi” II növ təyini söz birləşməsi olub, sonradan “dərə” komponenti 
“-li”  şəkilçisi  ilə  əvəz olunmuşdur. Səbəbi isə “-li” şəkilçisinin yer, məkan və 
mənsubluq ifadə etməsilə izah olunur. Həmçinin buradan axan su çox incə şəkildə 
axdığı üçün ona“İncəli”də deyilmişdir. Yəni “incəli su, incə axan su” və sonradan 
digər  komponentlər ixtisar edilmiş və “İncəli” şəklinə düşmüşdür. 
Tarixi dövr ərzində Azərbaycanla qonşu ölkə arasında  əlaqə  yaradan “Qırmızı 
körpü” toponiminin də özünəməxsus tarixi vardır. Belə ki, bu körpü XII əsrdə 
Gürcü çarı Tamara tərəfindən sudan istifadə edilmədən, süd ilə  qədim  şərq üslu-
bunda, qırmızı  kərpiclərlə tikilmiş, sivri tağlarla bəzədilmişdir. Lakin əsrlərin ya-
digarı olan bu memarlıq abidəsi sökülmüş, sonra  yenidən bərpa edilmişdi. Ona görə də  
bəzən “Sınıq körpü” də deyirlər. “Qırmızı” adı onun  rəngi, “Sınıq” isə onun müəy-
yən müddət sınmış vəziyyətdə olması ilə əlaqədardır. 
“Xram çayı” bu ad “Ehram çayı” adlandırılmış, lakin sonralar “Xram” şəklinə 
salınaraq, yaddaşlarda qalmışdır. Hal-hazırda bu çay II Şıxlı kəndində, Kürün sağ 
qolunda yerləşir. “Ehram” adının “Xram” şəklinə düşməsi çox güman ki, Sovet 
hakimiyyəti illərinə təsadüf edir. Yəni tələffüsdə h-x əvəzlənməsi baş vermiş (bu rus 
dilində “h” səsinin olmaması ilə əlaqədardır), daha sonra isə “e” səsinin  düşməsilə 
“Xram” şəklində bu günə qədər tarixdə  qalmışdır. 

Materiallar 
                                                                                                                             02 may 2009-cu il
 
 
55 
“Qanlı yer” toponimi isə öz ilkin mənasından tamamilə  fərqlənir. Belə ki, bu 
ərazidə vaxtı ilə lalə toxumları çox olduğundan yaz başı laləzarlığa çevrilmiş və qıp-
qırmızı    rəngə boyanmışdı. Al qırmızı  rəng  ətrafdan qana bənzədiyi üçün “Qanlı 
yer” adı  “Qırmızı yer” adı ilə əvəzlənmişdi. 
“Qarasu” toponimi isə suyun rəngi ilə izah olunur. Dağlardan axan və yer altın-
dan çıxan su çox yararsız olmuşdur. Həmçinin bu su  çox ağır olduğundan həm iç-
məli su kimi istifadə olunmur, həm də insan orqanizmi üçün çox yararsız və təhlü-
kəlidir. Buna görə də ona qara su deyirlər. Lakin I növ təyini söz birləşməsi kimi 
işlənən bu ad sonralar dildəki sözlərin sadələşdirilməsi ilə əlaqədar komponentlərini 
birləşdirərək mürəkkəb ada çevrilmişdir. 
Digər Qazax toponimlərinə misal olaraq “Gəmiqaya” adını göstərmək olar.  Bu 
ərazi II Şıxlı kəndinin aşağı hissəsində, Kürün sahilində yerləşir. Adın tarixi qədim 
köklərə söykənir.  Əvvəllər  Qarayazı meşəsinə keçmək üçün gəmilərdən istifadə 
olunmuşdur ki, bu gəmilərin də saxlanıldığı  tərsanə məhz “Gəmiqaya” adlanmışdı. 
Yəni gəminin qayası, lakin sonralar yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi dilimiz üçün 
azhecalılıq səciyyəvi olduğundan III növ təyini söz birləşməsindəki şəkilçilər ixti-
sar olunmuş və ad mürəkkəb ada  çevrilmişdi. 
“Qaymaqlı” adı isə burada yaşayan tayfanın adı ilə bağlıdır. İlk orta əsrlərin  və 
VIII-IX  əsr mənbələrində  İrtış çayı hövzəsində  türk mənşəli “Zaymak” tayfasının  
adı xatırlanır. Və bu tayfanın adı “Qaymaqlı” özündən daşlaşmış şəkildə  yaşamaq-
dadır. Belə ki, ada “-lı” komponenti əlavə olunaraq (Zaymaklı)  ərazidə yerləşən  
dağa verilmişdi.Sonralar isə z-q, k-q səs əvəzlənməsi baş vermiş və ad  “Qaymaqlı” 
şəklinə düşmüşdür. 
“Alpout” – qədim tayfa adı olub, VII əsr mənbələrində    xatırlanır. Hələ XV-
XVI  əsrlərdə  qızılbaş tayfalarından birinin adı kimi tanınan bu söz türk dilində  
“zadəgan, mülkədar”  şəklində  mənalandırılır. Ad  iki komponentdən ibarət olub, 
“Alp”- igid,  cəsur, qəhrəman, “ut/ qut” isə  cəmlik  şəkilçisini ifadə edir. Deməli,  
hərfi tərcümədə “igidlər, cəsurlar, qəhrəmanlar” deməkdir. Ərazinin digər kompo-
nentlərindən biri də “Şıxlı” kəndinin adıdır. Kəndin adı Əliağa Şıxlınskinin nəslin-
dən olan Şıxı bəyin adından götürüldüyü  ehtimal olunur. Qardaşı ilə birlikdə Şəm-
kirdən köçən Şıxı bəy indiki Şıxlı kəndində Gəmiqaya  adlı yerə gəlmiş və burada 
məskən salmışdır. Sonralar onların törəmələri getdikcə böyük əraziyə  yayılmış və 
buranı ulu babalarının şərəfinə “Şıxlı” adlandırmışlar. Bildiyimiz kimi “-lı” şəkilçisi 
mənsubiyyət, şəxs bildirir və bu komponent ada qoşularaq “Şıxlı” formasını  almışdır.  
“Şıxı”   adındakı  sonuncu “ı” səsi isə tələffüzdə  düşmüşdür. 
 
 

«TƏRCÜMƏŞÜNASLIQ VƏ ONUN MÜASİR DÖVRDƏ ROLU»  II Respublika tələbə elmi-praktik konfransı 
 
56 
İ N G İ L İ S   D İ L İ N D Ə   M Ə R U Z Ə L Ə R 
 
 
THEORY OF TRANSLATION 
Vusale HUSEYNOVA 
Qafqaz University Translation Department II 
Supervisor:Narmina Aliyeva 
 
The study of proper principle of translation is termed as translation theory. This 
theory, based on a solid foundation on understanding of how languages work, 
translation theory recognizes that different languages gather meaning in differing 
forms, yet guides translators to find appropriate ways of preserving meaning, while 
using the most appropriate forms of each language. Translation theory includes 
principles for translating figurative language, dealing with lexical mismatches, 
rhetorical questions, inclusion of cohesion markers, and many other topics crucial 
to good translation. 
Basically there are two competing theories of translation. In one, the predominant 
purpose is to express as exactly as possible the full force and meaning of every 
word and turn of phrase in the original, and in the other the predominant purpose is 
to produce a result that does not read like a translation at all, but rather moves in its 
new dress with the same ease as in its native rendering. In the hands of a good trans-
lator neither of these two approaches can ever be entirely ignored. 
Conventionally, it is suggested that in order to perform their job successfully, 
translators should meet three important requirements; they should be familiar with: 
the source language 
the target language 
the subject matter 
Based on this premise, the translator discovers the meaning behind the forms in 
the source language and does his best to produce the same meaning in the target 
language - using the forms and structures of the target language. Consequently, 
what is supposed to change is the form and the code and what should remain 
unchanged is the meaning and the message. (Larson, 1984) 
One of the earliest attempts to establish a set of major rules or principles to be 
referred to in literary translation was made by French translator and humanist 
Étienne Dolet, who in 1540 formulated the following fundamental principles of 
translation usually regarded as providing rules of thumb for the practicing translator: 
The translator should understand perfectly the content and intention of the 
author whom he is translating. The principal way to reach it, is reading all the 
sentences or the text completely so that you can give the idea that you want to say 
in the target language because the most important characteristic of this technique is 

Materiallar 
                                                                                                                             02 may 2009-cu il
 
 
57 
translating the message as clearly and natural as possible. If the translation is for 
different countries the translator should use the cultural words of that country. For 
example if he/she has to translate ”She is unloyal with her friend” in Azerbaijan it 
can be translated as “O sadiq dost deyil” but in Turkey it can’t be translated as “O 
sadiq dost deyil”. In this case it is really important the cultural words because if the 
translator does not use them correctly the translation will be misunderstood. 
The translator should have a perfect knowledge of the language from which he 
is translating and an equally excellent knowledge of the language into which he is 
translating. At this point the translator must have a wide knowledge in both languages 
for getting the equivalence in the target language, because the deficiency of the 
knowledge of both languages will result in a translation without logic and sense. 
For example if you translate the following sentence “Are you interested in sports?” as 
“Sən idman da maraqlısan?” the translation is wrong since the idea of this question in 
English is “Sən idmanla maraqlanirsan?” 
The translator should avoid the tendency to translate word by word, because 
doing so is to destroy the meaning of the original and to ruin the beauty of the 
expression. This point is very important and one of which if it is translated literally 
it can transmit another meaning or understanding in the translation. 
For example in the sentence.- “In this war we have to do or die”, if we translate 
literally “Biz bu müharibədə etməli və ya ölməliyik” the message is unclear. The idea 
is, (.) “Biz bu müharibədə ya qalib gəlməli ya da ölməliyik.” 
The translator should employ the forms of speech in common usage. The 
translator should bear in mind the people to whom the translation will be addres-
sed and use words that can be easily understood. Example. “They use a sling to lift 
the packages” if the translation is to be read by specialists we would translate it  “Onlar 
yükləri ling vasitəsiylə qaldırırlar”. If the text is to be read by people who are not 
specialists we would rather translate it “Onlar yükləri qaldırmaq üçün ling istifadə 
edirlər”. 
From the facts and details given above it may be concluded that translation must 
be done within the criteria and frames of it, otherwise the bad results of spoiled 
translation is unavoidable. 
 
 
TRANSLATION HISTORY AND PRACTICE
. 
Asli MAMMADOVA 
Supervisor:
 
 
When we talk about the history of translation, we should think of the theories 
and names that emerged at its different periods. In fact, each era is characterized by 
specific changes in translation history, but these changes differ from one place to 

«TƏRCÜMƏŞÜNASLIQ VƏ ONUN MÜASİR DÖVRDƏ ROLU»  II Respublika tələbə elmi-praktik konfransı 
 
58 
another. For example, the developments of translation in the western world are not 
the same as those in the Arab world, as each nation knew particular incidents that 
led to the birth of particular theories. So, what are the main changes that marked 
translation history in both the West and the Arab world? 
a. Translation in the western world 
For centuries, people believed in the relation between translation and story of 
the tower of Babel in the Book of Genesis. According to the Bible, the descendants 
of Noah decided, after the great flood, to settle down in a plain in the land of Shinar. 
There, they committed a great sin. Instead of setting up a society that fits God’s will, 
they decided to challenge his authority and build a tower that could reach Heaven. 
However, this plan was not completed, as God, recognizing their wish, regained 
control over them through a linguistic stratagem. He caused them to speak different 
languages so as not to understand each other. Then, he scattered them allover the 
earth. After that incident, the number of languages increased through diversion, and 
people started to look for ways to communicate, hence the birth of translation. 
Actually, with the birth of translation studies and the increase of research in the 
domain, people started to get away from this story of Babel, and they began to look 
for specific dates and figures that mark the periods of translation history. Researchers 
mention that writings on translation go back to the Romans. Eric Jacobson claims 
that translating is a Roman invention. Cicero and Horace were the first theorists who 
distinguished between word-for-word translation and sense-for-sense translation. 
Their comments on translation practice influenced the following generations of 
translation up to the twentieth century. 
Another period that knew a changing step in translation development was marked 
by St Jerome. “His approach to translating the Greek Septuagint Bible into Latin 
would affect later translations of the scriptures.” 
Later on, the translations of the Bible translation were intensified with the 
coming of the Reformation in the sixteenth century, when “translation came to be 
used as a weapon in both dogmatic and political conflicts as nation states began to 
emerge and the centralization of the Church started to weaken evidence in linguistic 
terms by the decline of Latin as a universal language.” 
Needless to say that invention of printing techniques in the fifteenth century 
developed the field of translation and helped in the appearance of early theorists. 
For instance, Etienne Dolet (1915-46), whose heretic mistranslation of one of Plato’s 
dialogues, the phrase “rien du tout” (nothing at all) that showed his disbelief in 
immortality, led to his execution. 
The seventeenth century knew the birth of many influential theorists such as Sir 
John Denhom (1615-69), Abraham Cowley (1618-67), John Dryden (1631-1700), who 
was famous for his distinction between three types of translation; metaphrase, 
paraphrase and imitation, and Alexander Pope(1688-1744). 

Materiallar 
                                                                                                                             02 may 2009-cu il
 
 
59 
In the eighteenth century, the translator was compared to an artist with a moral 
duty both to the work of the original author and to the receiver.Morever, with the 
enhancement of new theories and volumes on translation process, the study of 
translation started to be systematic; Alexander Frayer Tayler`s volume Principles 
of Translation (1791) is a case in point. 
The nineteenth century was characterized by two conflicting tendencies; the 
first considered translation as a category of thought and saw the translator as a 
creative genius, who enriches the literature and language into which he is translating, 
while the second saw him through the mechanical function of making a text or an 
author known. 
In the second half of the twentieth century, studies on translation became an 
important course in language teaching and learning at schools. What adds to its value 
is the creation of a variety of methods and models of translation. For instance, the 
grammar-translation method studies the grammatical rules and structures of foreign 
languages. The cultural model is also a witness for the development of translation 
studies in the period. It required in translation not only a word-for-word substitution, 
but also a cultural understanding of the way people in different societies. With this 
model, we can distinguish between the ethnographical-semantic method and the 
dynamic equivalent method. 
Another model that appears in the period is text-based translation model, which 
focuses on texts rather than words or sentences in translation process. This model 
includes a variety of sub-models: the interpretative model, the text linguistic model 
and models of translation quality assessments that in turn provide us with many 
models such as those of Riess, Wilss, Koller, House, North and Hulst. 
The period is also characterized by pragmatic and systematic approach to the 
study of translation. The most famous writings and figures that characterize the 
twenties are those of Jean-Paul Vinay and Darbelnet, who worked on a stylistic 
comparative study of French and English (1958), Alfred Malblanc (1964), who is 
affected by the Chomskyan generative grammar in his theories of translation, De 
Beaugrand who writes a lot about translation, and many others who worked and still 
work for the development of the domain. 
Nowadays, translation research started to take another path, which is more 
automatic. The invention of the internet, together with the new technological deve-
lopments in communication and digital materials, has increased cultural exchanges 
between nations. This leads translators to look for ways to cope with these changes 
and to look for more practical techniques that enable them to translate more and waste 
less. They also felt the need to enter the world of cinematographic translation, hence 
the birth of audiovisual translation. 
In short, translation has a very wide and rich history in the West. 

«TƏRCÜMƏŞÜNASLIQ VƏ ONUN MÜASİR DÖVRDƏ ROLU»  II Respublika tələbə elmi-praktik konfransı 
 
60 
b.   Translation in the Arab world. 
The early translations used in Arabic are dated back to the time of Syrians (the 
first half of the second century AD), who translated into Arabic a large heritage that 
belongs to the era of paganism. 
Additionally, the time of the prophet Mohamed is of paramount importance for 
translation history. The spread of Islam and the communication with non-Arabic 
speaking as Jews, Romans and others pushed the prophet to look for translators and 
to encourage the learning of foreign languages. One of the most famous translators 
of the time is Zaid Ibnu Thabet, who played a crucial role in translating letters sent 
by the prophet to foreign kings of Persia, Syria, Roma and Jews, and also letters 
sent by those kings to the prophet. 
Another era that knew significant changes in Arabic translation was related to 
the translation of the Holy Koran. According to Ben Chakroun (2002), the early 
translators of the Koran focused on are meaning. 
Another era that knows important developments in the Arab translation is that 
of `the first Abbasid period` (750-1250) Translation knew an enhancement with the 
Caliph Al-Mansour, who built the city of Baghdad, and was also developed  in the 
time of the Caliph Al-Ma`moun, who built ``Bait Al hikma`, which was the 
greatest institute of translation at the time. The Arab history of translation is also 
characterized by the name of Al-Jahid (868-577), one of the greatest theorists in 
translation. His theories and writings in the domain of translation are still used by 
many professional Arab translators. According to Al-Jahid (1969), ``the translator 
should know the structure of the speech, habits of the people and their ways of 
understanding each other. ``In short, the history of translation in the Arab world is 
marked by many changes and events. To sum up, translation history is rich in 
inventtions and theories. Each era is characterized by the appearance of new theorists 
and fields of research in translation. It is true that the western history of translation 
is larger and rich in proportion to that of the Arabs, but we should not deny that the 
translation history of the letter started to develop year by year, especially with the 
great efforts of Arabic Academia in the domain. 
What is the history of Bible translation?-The history of Bible translation began 
with a necessity: people should be able to read the Bible in their own language as the 
gospel as the gospel went into new lands. As familiarity with Hebrew, Aramaic, and 
Koine Greek declined, biblical translation into new languages occurred. 
The History of Bible Translation-Early Translations-It was not until the four-
teenth century that the Bible was translated into English. Latin was dominant in the 
western church. The principal Bible used in the church was Jerome’s Vulgate. 
Sporadic attempts to translate parts of Bible into old English gave limited access to 
the Bible for those who did not know Latin well. The Venerable Bede, a historian 
and scholar of the Early Middle Ages, had a great concern that the less-educated 
clergy be equipped for service through translation of parts of the Bible. He worked 
on a translation of the Gospel of John, but death intervened in 735.