Bilal Həsənli Nazilə Abdullazadə

Mətndən bitkin parçalarda 
fasilə, məntiqi vurğulu sözlərin
müəyyənləşdirilməsi 
İfaçılıq vəzifəsinin müəyyənləşdi-
rilməsi, nitqin tonu, tembri, oxuda 
intonasiyanın aldığı çalar
Daha günaha batmaq istə-
mirəm!.. /// Oğlum, / Bəhruz, bun-
dan sonra /sənin qazancını yeməli 
olacağıq. // Bir də əlimə tüfəng 
almaram. // Meşədən elə utanıram, 
/ elə xəcalət çəkirəm ki, / bir də ora 
dönməyə üzüm gəlməz. // Sən isə, / 
ay bala, /çörəyi tüfəngdən yox, / 
torpaqdan çıxartmalısan.// 
– Atacan, /sənin qərarın səbəbsiz 
deyil,/ sən hər saat fikrindən dönən 
adam deyilsən. // 
– Ay kişi, / sən ki ən böyük xeyir-
xahlıq eləmisən, / day niyə qəm 
dəryasına batırsan?// 
Nurəli kişinin həyəcanının. Keçirdiyi 
pşmançılıq hissinin təsəvvür edilməsinə 
nail olmaq. 
Əsəbi 
Yüksək tonla 
Peşmançılıq hissi ilə 
 
Oğlu Bəhruzun atasını sakitləşdirmək 
istəyini çatdırmaq 
Sakit. Mülayim. Qayğıkeşliklə 
Arvadı Fatimənin Nurəli kişiyə 
canıyananlığını, onu düşdüyü əsəbi 
vəziyyətdən çıxarmaq, ürək-dirək 
vermək arzusunu çatdırmaq 
Hərarətlə, canıyananlıqla, səmi- 
miyyətlə 
Dərsdə əsərdən digər parçalar üzrə də yuxarıda tövsiyə olunan 
nümunəyə uyğun iş aparılır. Şagirdlərin ifaları dinlənilir, müzakirə 
olunur. Əsərin bütövlükdə ifadli oxusu həyata keçirilir.
 
Dərslikdəki yazılı nitqlə bağlı mövzunun seçmə yolla yerinə 
yetirilməsi ev tapşırığı kimi verilə bilər.

---

208 
V sinifdə Ə.Tudənin “Yaşayanlar görəcəkdir” şeirinin
ifadəli oxusu
üzrə dərs nümunəsi
1
 
Lirik əsər üzrə ifadəli oxunun təşkili zamanı nəzərə almaq la-
zımdır ki, ifadəli oxu şeirdəki ovqatın, ahəngdarlığın, musiqililiyin, 
lirik qəhrəmanın hiss və həyəcanlarının, düşüncələrinin duyulma-
sına zəmin yaradır. 
Şagirdlər ifadəli oxu ilə bağlı əvvəlki dərslərdə müəyyən 
bacarıqlara yiyələnmişlər. Onlar liirik şeirin oixusunda fasiələrə 
əməl etməyin vacibliyi, məntiqi vurğulu sözlərin fərqləndirilməsi, 
səsin fərqli keyfiyyət qazanması barədə məlumatlı olur. 
Dərsdə şagirdlərin ideya-məzmunu, bədii xüsusiyyətləri üzrə 
əvvəlki dərslərdə mənimsədiyi biliklər müsahibə vasitəsilə xatırla-
dılır. Bəzi sözlərin, ifadələrin (mehman, ümman, can) işlənmə mə-
qamına görə məna çalarları bir daha aydınlaşdırılır. “Parçalanmış 
Ana torpaq”, “Lal sərhəd”, “Haray çəkir insan kimi”, “Dalğalandı 
ümman kimi” epitet və bənzətmələrin əsərin bədii təsir gücünün 
artırılmasında, müəllif niyyətinin qabarıq ifadəsində rolu aydın-
laşdırılır. Bu, şagirdlərin lüğət ehtiyatının zənginləşdirilməsi, məna-
sını yeni öyrəndikləri söz və ifadələrdən müxtəlif situasiyalarda 
istifadə etmələri, həm də mənasını dəqiq bildikləri sözü məzmuna 
uyğun intonasiya ilə demələri baxımından əhəmiyyətlidir. 
Dərsin əvvəlində müəllimin “Yaşayanlar görəcəkdir” şeirini