Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QRAMMATİK VASİTƏLƏRDİSKURSUN DAXİLİ ƏLAQƏLƏRİNİ FORMALAŞDIRAN VASİTƏLƏRDƏN BİRİ KİMİ
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- REFLECTING THE ROLES OF TEACHERS IN EFL CLASSROOM Rahman DEMIRKOL
- SCIENTIFIC INTEREST TO AMERICAN ENGLISH
- SIFIR (ELLİPİK) TƏKRARLAR
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1279 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan QRAMMATİK VASİTƏLƏRDİSKURSUN DAXİLİ ƏLAQƏLƏRİNİ FORMALAŞDIRAN VASİTƏLƏRDƏN BİRİ KİMİ
Azərbaycan Dillər Universiteti
AZƏRBAYCAN
Hər hansı bir dildə təbii mətnin yaranmasının üç fərqli, amma eyni zamanda bir-birindən asılı olan üç metodu (qaydası) mövcuddur. Hər üç metod yazılı diskursun quruluşunun yaranmasında mühüm rol oynayır. Onlar aşağıdakılardır: 1.
2.
punktuasıya markerləri (vergül, iki nöqtə, nöqtəli vergül, tire və onun növləri, mötərizə və onun növləri və s.); 3.
qrafik markerlər (abzas, başlıqlar, təkrarlanan sözlər). Bu metodlardan birincisi, yəni leksik markarlərin mətn diskursunun yaranmasında rolu danılmazdır. Bu barədə çox danışılmış, fikirlər zöylənilmişdir.Mətn diskursunun yaranmasında böyük rolu olan digər iki metodları ilə tədqiqatçılar son illərdə ciddiyə almışlar və onların tədqiqatına başlamışlar. Durğu işarələrinin linqvistikası [The Lexicology of Punctuation] adlı əsərin müəllifi G.Nanberqin [1990] bu barədə maraqlı fikirləri vardır. O, mətn diskursunun yaranmasında durğu markerlərinin böyük rolu olduğunu nümunələrlə çox ətraflı şəkildə izah etmişdir. G.Nanberqin yazır ki, danışıq dilində dilçilik elminin ilkin obyekti olan fonem bu katiqoriyalardan sonra dayanır. Bununla belə, aydındır ki, yazılı diskursda struktural əlaqələri göstərmək üçün həm durğu markerləri həm də qrafik markerlər böyük rol oynayır. Əgər biz yazılı hər hansı bir sənədi analiz etmək istəyiriksə və yaxud avtomatik mətnəmələgətirmə sitemini yaratmaq istəyiriksə, o halda əmin olmalıyıq ki, yuxarıda adlarını çəkdiyimiz metodlar, xüsusi ilə də durğu markerləri və qrafik markerlər mətn aspeklərinin adekvat modelinin yaranmasında bir-biri ilə sıx əlaqədardırlar. Durğu işarələrinin linqvistikasının öyrənilməsi ilə məşğul olan dilçi alim G.Nanberq mətn yaranmasında, onun formata salınmasında durğu markerlərinin rolunu danılmaz hesab etmişdir. Nanberq durğu işarələri nəzəriyyəsini (DİN) mətn qurma modeli ilə inteqrasiya etmişdir. Həm Nanberq həm də yazıda durğu işarələrinin öyrənilməsi ilə məşğul olan alimlər Hovi və Avens [1991] yazırdılar ki, mətn yaranmasında böyük rolu olan bu vasitələrin kənarda qalması yazılı mətnin əsas elementlərinin ətraflı öyrənilməməsinə və yaxud düzgün başa düşülməməsinə səbəb olur. Dediklərimizin sübutu kimi aşağıdaki nümunələri nəzərdən keçirək: 1.
2.
He explained the goal; these lands will be liberated in two days. 3.
He explained his goal----these lands will be liberated in two days. Göründüyü kimi, hər üç cümlə eyni nitq hissələrindən və cümlə üzvlərindən ibarətdir. Amma onlar durğu işarələrinin istifadəsi baxımından və yaratdıqları məna baxımından bir-birlərindən fərqlənirlər. Biz hər üç cümləni Ritorik Quruluş Nəzəriyyəsi (RQN) baxımından fərqləndirə bilərik. (1) nümunədə iki nöqtə istifadə olunub və hadisənin şərhi verilir. (2) nümunədə iki yaxın mənalı müstəqil cümlələr bir-birinə nöqtəli vergül vasitəsi birləşdirilib. Hər iki nümunədə durğu işarələrinin istifadəsi hadisələrin inkişafını (elaboration) və müvafiq olaraq onların səbəblərini (cause) göstərirdi. Üçüncü nümunə isə ritorik əlaqələri daha aydın göstəməyə xidmət edir. Bu nümunələrin sayını artıra bilərik. Bu da onu göstərir ki, durğu işarələri mətn daxili xüsusi əlaqələrin interpritasiyasında əhəmiyyətli rol oynayır. Bu ritorik əlaqələrin nəzərə çarpması üçün müxtəlif durğu markerləri ilə yanaşı, eyni durğu işarələrindən də istifadə etmək olar. Yuxarıdakı misallardan göründüyü kimi, hər bir mətnin tərkibində olan xüsusi ritorik əlaqələr orada istifadə olunan durğu işarələrinin köməkliyi ilə lazımınca müəyyənləşdirilə bilir. Diqqət yetirmək lazımdır ki, durğu işarələrinin istifadəsi zamanı rast gəldiyimiz bu cür situasiyalara leksik markerlərin istifadəsi zamanı da rast gələbilərik. Belə ki, eyni replika sözləri (cue ) çox sayda müxtəlif əlaqələrin istifadəsi zamanı da istafadə oluna bilər. Bundan əlavə, durğu işarələrinin bölgüsü bizə mətn daxilində ritorik əlaqələrin yerinin müəyyənləşdirilməsində də köməklik göstərir. Durğu işarələrinin yazılı diskursda IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1280 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan rolu barədə son zamanlarda aparılan tədqiqatlar göstərir ki, durğu işarələri mətn daxilində ifadə edə biləcəkləri mənadan daha az məna ifadə edirlər. Aşağıdakı nümunəyə nəzər salaq:
Konteksdən asılı olaraq müəyyən edə bilərik ki, bu nümunədə verilən əlaqə həm təkmilləşmə (elaboration) həm də antitezis (antitheses) əlaqəsidir. Bu da onu göstərir ki, əgər biz xüsusi durğu markerlərinin mətndaxili istifadəsini əlaqələrin təsnifatında (taksonomik) tətbiq etmək istəyiriksə, o halda bilməliyik ki, bu durğu markerlərinin istifadə etdikləri əlaqələrin sərhədi o qədər genişdir ki, onlar ancaq təsnifatın xüsusi kəsişmə nöqtəsində müəyyən ediə bilər. Durğu markerlərinin bir əsas mövqeləri də odur ki, onlar diskursun sintaktik struktur əlaqələrinə (sintactic structural relations) cavab verirlər. Qeyd etməliyik ki, müəllif mətn yaratmada yuxarıda adlarını çəkdiyimiz metodlardan istənilənini işlətməkdə sərbəsdir.Məsələn, resept yaratma kontekstində [ R. Dale 1990], yazıçı geniş diapazonlu alternativlər içərisindən eyni iyerarxaik və ritorik əlaqələri göstərmək üçün istənilən metoddan istifadə edə bilər. Leksik markerlərdən başqa, O, yaxın əlaqələri göstərmək üçün nöqtə vergüldən də istifadə edə bilər. Nümunəyə baxaq: Boil the potatoes; pill and slice them. Və yaxud daha çox qrafik vasitədən istifadə edə bilər: 1.
2.
Then: 3.
Pill them. 4.
Slice them. Bəlkə də axırıncı nümunələr bir qədər süni görünür, amma bu konteksdəki diskursun mənasını daha aydın və obrazlı nəzərə çatdıra bilir. Buradan belə bir sual meydana çıxır: Müəllif mətndaxili ritorik əlaqələri daha düzgün ifadə etməsi üçün yuxarıda adlarını çəkdiyimiz metodlardan hansını istifadə etməkdə haqlıdır? Bu suala belə bir cavab verə bilərik ki, müəllifin bu seçimi onun təqdim etdiyi kontekstin ölçüsündən (drain-size) asılı ola bilər. Durğu işarələrin istifadəsi əlaqəli elementlərin ölçüləri ilə məhdudlaşır. Durğu işarələrindən istifadə etməklə biz mətn qurulmasının kommunikativ aspeklərinin effektivliyini [Scott və Souza 1990] , məlumatın əhəmiyyətini artıra bilərik. Nümunəyə baxaq: At Lowood, Jane encounters the positive mother, Miss Temple. After Miss Temple leaves Jane takes herself to Thornfield. İkinci cümlədə diqqət yetirdiyimiz kimi, heç bir durğu işarəsi yoxdur. Cümləni oxuyan oxucu ilk növbədə onu bu cür başa düşür: After Miss Temple leaves Jane, . . . yəni vergül Jane-dən sonra yazılır. Amma bu halda cümlənin mənası itir, düzgün başa düşülmür. Cümlənin düzgün forması belədir: After Miss Temple leaves, Jane takes herself to Thornfield. Bu da diskursun quruluşunun cümlə səviyyəsindən aşağı olduğuna bir sübutdur.
Rahman DEMIRKOL International Black Sea University demirkolrd1@gmail.com GEORGIA Recep EMRE International Black Sea University GEORGIA
The purpose of this article is to discuss teacher roles in English as a Foreign Language (EFL) classrooms. Nowadays, teachers in language classrooms are classified into three types according to their attitudes and behaviors towards learners: authoritarian, democratic or permissive. The paper underlines democratic teaching as the most efficient one in contemporary pedagogy. The goal of the democratic teaching is to promote independent learning through task-based, enquiry-based and problem-based activities. The paper draws upon basic characteristic of a democratic teacher such as being a good listener, having and communicating high expectations for students’ learning and IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1281 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan behavior, establishing clear classroom procedures, showing empathy when necessary as well as creating rapport in the classroom. Democratic teachers are aware of not to use any corporal punishment to decrease misbehaviors but they prefer to use other strategies. Being responsible and efficient teachers requires not only teach some particular subject but also teach how to learn too. When teacher make their students independent and autonomous learners, they themselves acquire new information and knowledge without any help from outside. The article discusses the following teacher roles: planner, manager, observer, facilitator, rapport builder, assessor, diagnostician, language recourse. Furthermore,the paper examines lesson stages, such as writing lesson objectives, writing main and subsidiary aims, elicitation, engagement, presentation, practice. The survey was conducted to link lesson stages with teacher roles. The results of the survey determine the most effective teacher role for the particular stage of the lesson. The connection between teacher roles and gender, as well as teacher roles and student age are also mentioned in the survey.
SCIENTIFIC INTEREST TO AMERICAN ENGLISH
Odlar Yurdu University
AZERBAIJAN
The history of American English goes back to the early XIX century. Later, different scientists started to research on American English as one of the variation of British English. The interest to American English encouraged them to the formation of American dialect society. In 1889 the magazine named “Dialect notes” started to be published in this society. In 1919 H.L. Mencken published the book “American language” of 500 pages. Many variations in this book formed a lot of interest to this language. Some years later American English became the most important field of linguistics and different books began to be published about American English. From this time different conflicts according to this dialect started to rise in linguistics. The term “Americanism” was firstly used by the president of Princeton University John Witherspoon. He said: “The history of Americanism is the same as the formation of Scott language. If one Scott knows that he isn’t an Englishman and understands that his language is Scott language, does not accept the English language rules, so I have to say that Americanism is not an English language.” (J. Witherspoon, “The beginning of American English”, 1937) The first dictionary of Americanisms was published in 1816 and was named “The dictionary of words and word combinations which are mostly used in the United States.” S.K. Thomas says: “We have a lot of materials to analyze and to study the variations of American and British English, such as the linguistic map of the U.S.A. and Canada.” (Thomas, 1936) As there are 50 states in the U.S.A. – each of them has its own accent and pronunciation style. There are three main American dialects: New England (Eastern part), Southern dialect and common (General) American dialect. Because the variety of American English is based on the words from these dialects it is true that these dialects are differing grammatically, phonetically and lexically from one another. (S. Mamedzade “American Variety of English Language”, Canada, 2015) In order to differentiate the scientific characteristics of various dialects, first of all we have to get information about the roots of the people who lived here. There are a lot of Indian, African, Chinese words in American English. For example, “bob”, “bobbery” (noise, disturbance), “poto-poto” (mud), “uh-huh” (yes) and so on. African slaves who worked in American plantations used these words and spread Pidgin language (the mixture of Chinese and English). For example: What he dat ditto? Can I eat’em or wear’em? No fair- it be capt-crow. Ya-ya, what me do to me god! (Pidgin English) In the XIX century the disputes on Americanisms were not the policy of pureness of American people. They were just the disputes between the people who spoke pure Standard English and the
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1282 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan people who spoke American English. They just tried to show the differences between these two variations. In 1813 N. Webster published the dictionary called “An American dictionary of English language”. With this dictionary Webster tried to prove that the language which is spoken in America is the own product of independent America with all its characteristic features. He hoped that in the “New World” there will be created new society and new science and after the relation between these fields the new language will be created and that language will be the Modern American Language. To prove his ideas Webster gave examples in his dictionary as “senate”, “congress”, “court”, “assembly” and so on. These words are used in the U.S.A. and in England. But they are understood differently in both of the countries. (N. Webster, “Dissertation on the English Language”, 1895) For example, the word “assembly” gives the meaning of lawmaking organization in some states of the U.S.A. While, in the U.K. it gives the meaning - union. Recently, the variation difference between American and British English is decreasing. Because, the American words are slightly transferring to British dictionaries and their number is increasing rapidly. But, we have to point out that the struggle between these two variations will for a long time. In the XIX century linguists in Great Britain were against to the terms “to advocate”, “to placate”, “to antagonize”. Because, they supposed that these words came from the language of local Indian tribes. But it is not true to say that all the words which belong to Americanism came from the language of these tribes. There are a lot of words which are used to describe the American lifestyle. For example; telephone, photograph, typewriter and so on. At the same time, there are some words, for example, momentarily, in a moment, firstly, secondly, presently that their roots had been forgotten and it is impossible to say to which variation they belong to. Ex: He momentarily (for a moment) smiled. He will be here presently (soon). Ernest Weekly says: “There are so many words in linguistics that it is difficult to find their roots. We can’t say that how many words have been transferred to English dictionary from American language. But, I think that their number will increase within 50 or 100 years. English language will accept a lot of terms from different fields.” (E. Weekly, “Old and new English”, 1986) While differentiating these two variations we can meet a question: “Is English or English in America more conservative?” To our mind the language is the same, but people change the elements of language during their speech and create different varieties. It depends on the situation and the place where the person lives and where he has come from. The main purpose is not to spoil the standard form of pure English language. (S. Mamedzade “Social and Regional Variations of English Language”, U.S.A, 2015)
SIFIR (ELLİPİK) TƏKRARLAR
Bakı Slavyan Universiteti
AZƏRBAYCAN
Cümlələrdə yarımçıqlıq dilçilərin diqqətindən kənar qalmayan bir mövzu olub və bu da öz növbəsində o sahəyə marağın olmasını bəlli edən bir faktdır. Elmi ədəbiyyatda ellipsisi həm də sıfır ellipik təkrarlar da adlandırırlar. Məsələn Ş. Balli onu “сыфыр ишаря” , R. Yakobson “сыфыр анафорик (вя йа дейктик) ишаря” adlandırır. Ellipsis barədə alimlər müxtəlif fikirlər söyləyirlər. A.A. Leontiev ellipsisi mənfi emfaza minus işarəli (-) emfaza kimi qiymətləndirir. Fonetik söz,morfemsözlərinin birləşmələri mənasında- sintaqm və cümlə vahidlərinin tərkib hissələrinin hər birində qeyri-tarazlıq müşahidə olunur ki və bu da fonetik reduksiya ilə nəticələnir. Cümlədə ellipsis özünü iki cür göstərir tam və natamam. Ellipsisin işlədilməsi müəllifin ilkin şərtlərinə əsaslanır. Oxucu kontekstdən əldə etdiyi məlmata əsasən müəyyən bilgiyə sahib olur və o bilgi əsasında nəticə çıxarır. V. Q. Admoni elliptik cümlələrin tərkibində zəruri
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1283 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan üzvlərin və ya onların hansısa tərkib elementinin iştirak etmədiyini qeyd edir. Elliptik cümlələr ikinci dərəcəli üzvlərə malik ola bilərlər,yəni geniş cümlələr ola bilirlər. Bu tipi cümlələrin əsas xüsusiyyətləri ondan ibarətdirki kontekstin təsiri altında cümlənin elementlərindən biri öz ifadəsini tapmır. Yəni o olmadan müvafiq məntiqi-qrammatik cümlənin məna və formal olaraq bitkinlik əldə etmədiyi elementi öz ifadəsini tapmır. Elliptik təkrarlar son dərcə geniş istifadə olunan təkrarlardır , cünki onlar kontekstin, cümlənin , bəzən bütün baş üzvlərin yerini doldurur. E. A. Trofimovanın qeydlərində bele yazılır: “elliptik variantlar həm sözdə həm söz birləşməsində, həm sadə, həm mürəkkəb cümlədə, həm də mürəkkəb sintaktik bütöv daxilində mümkün olduğundan ingilis dilində aşağıda qeyd olunmuş şəkildə formlara bölünür. 1.
Üslub cəhətdən qısaldılmış sözlər- lab(labaratory) app (aplication) 2.
Üslub cəhətdən qısaldılmış fel forması- shall/will’in ‘ll kimi yazılması, do not/ does not yerinə don’t doesn’t yazəlması və s. 3.
A)
– got everything here-he announced (hər şeyi gotürdüm-o bildirdi) B)
I ‘m pretty well thank you (yaxşıyamçoxsağol) C)
-What have you been doing here since morning? -just been playing with my toys 4. Bağlayıcıları və ya nisbi əvəzlikləri ellipsisə uğramış cümlələr. 5. Üslubi cəhətdən qeyd olunmuş dialoji biliklərin sintaktik bütövdə normativ vahidin ellipsisi kimi çıxış etməsi; -they say you helped them to bunk? -me?
Ellipsisi təyin etmək üçün pozisyon analizi metodikası istifadə olunur. T. Şopen ellipsisin iki növünü fərqləndirir ; analipsis (irəli ellipsis) və katalipsis (geri ellipsis) She (is beautiful) and Lucca (-) too. (is beautiful düşünülür) analipsis- o gözəldir, həmçinin Luka da I think that Joan (-) and you think that Marvin (will finish first ) məncə Coan və sən Marvinin birinci bitirəcəyini düşünürsünüz. – katalipsis (geri ellipsis) – boşluqda will finish first düşünülur. Bu növ ellipsis mətn səviyyəsində özünü göstərir. Araşdırmalara görə mətnlərdə ən çox analipsis tətbiq olunur. Azərbaycan dilində hər hansı cümlə üzvünün iştirak etməməsi yaxud ellipsisi ilk baxışdan bu cümlələri adlıq cümlə şəxssiz cümlə, söz cümlələrə bənzətməyimizə səbəb olur. Lakin bu belə deyil onlar bir birinə müəyyən cəhətə görə bənzəsələr də təbii ki aralarında fərq var. Əşyanın, hadisənin mövcud olduğunu, varlığını- intonasiyanın köməyi ilə təsdiq edən sadə tərkibli cümlələr adlıq cümlələr adlanır. Mübtədası olmayan, fikir predmeti xəbərlə təsəvvür edilən tək tərkibli sadə cümlələr isə şəxssiz cümlələr adlanır. Adlıq cümlələrdə sadəcə mübtədanın iştirak etdiyini görürük , cümlənin xəbəri olmur, şəxssiz cümlələrdə isə əksinə - xəbər iştirak edir, cümlə mübtədasız olur. B. Hacıyevin fikrinə görə adlıq cümlələr paralel rabitə ilə əmələ gələn mətnlər üçün səciyyəvidir. Bəzi mətnlər bütövlükdə adlıq cümlələrdən ibarət olur, digərlərində isə adlıq cümlələr onlara yaxın olan cümlə növləri ilə birləşir. Söz cümlələr bir sözdən (və ya sabit söz birləşməsindən) ibarət olubsintaktik cəhətdən üzvlənməyən cümlələrdir və əsasən fərqləndirilmiş söz və ifadələrdən (hə,yox,bəli,xeyir,baş üstə və s.) ibarət olur. Söz cümlələrin əsas xüsusiyyəti onları təşkil edən sözlərin nominativ mənaya maik olmasındadır. Məhz bu səbəbdən belə cümlələr ədatlar , nidalar və modal sözlərlə ifadə olunur. Bu da fikrin qısa ,emosional və surətli ifadəsinə imkan verir. Yarımçıq cümlələr buraxılmış üzvləri mətnə, situasiyaya, cümləni təşkil edən üzvlərin forma və məzmununa əsasən bərpa oluna bilən cümlələrdir. Yarımçıqlıq da üzvlənən cümlələrin xüsusiyətidir. Çünki burda baş və ikinci dərəcəli üzvlərin buraxılmasından və asanlıqla mətnə əsasən bərpa oluna bilməsindən söhbət gedir. Sıfır təkrarları təhlil edərkən ellipsis üzərində durmuş oluruq və ona görə də bu barədə bir qədər ətraflı danışmaq məqsədə uyğun olardı. Ellipsislə bağlı T.Əfəndiyeva qeyd edir ki ; “ellipsis yarımçıqcümlə ilə bağlı bir hadisədir. Yunan sözü “elleipsiz” (buraxımış) sözündən əmələ gəlmiş bu termin elliptik cümlələrin bir qrupunu təşkil edən konstruksiyadır və bunlara dilçilik ədəbiyyatında elliptik cümlələr deyilir. T.Əfəndiyeva yarımçıq və elliptik cümlələr arasındakı oxşar və fərqli cəhətləri aşağıdakı kimi olduğunu qeyd edir: 1) yarımçq cümlələrdə mübtədanın, xəbərin buraxılması müşahidə olunur. Elliptik cümlələrdə isə xəbər buraxılmış olur.
|