ZOONIMLƏRLƏ IŞLƏNƏN ATALAR SÖZLƏRININ
SEMANTIK XÜSUIYYƏTLƏRI
Cəmilə ORUCOVA
Bakı Slavyan Universiteti
cemileorucova@yahoo.com
AZƏRBAYCAN
Atalar sözləri hər bir xalqın adət-ənənəsi, yaşayış tərzi, həyata baxışı, baş verən hadisələrə
münasibəti və s. bu kimi faktorlarla bağlıdır. Mahiyyət etibarilə, atalar sözləri əxlaqi-mənəvi
davranışları özündə ehtiva edir və dərin məzmunu ilə seçilir. Atalar sözləri xalq ədəbiyyatına mənsub
olub müəllifi məlum olmayan müdrik deyimlərdir. Atalar sözləri müəyyən ibrətamiz fikirləri bir
məfhum kimi qısa, obrazlı, bitkin şəkildə ifadə edir. Demək olar ki, bütün atalar sözü həyati
hadisələrlə əlaqədar olaraq yaranır və zaman keçdikcə, öz mənşəyindən uzaqlaşdıqca abstraktlaşır,
ümumiləşir və öz həqiqi mənasını itirir. Bu baxımdan da atalar sözləri frazeologiya bəhsində tədqiq
edilir. Çünki atalar sözləri də sabitdir və dildə hazır şəkildə mövcuddur.
Bu ibrətamiz ifadələr şəxs adları, bitki, rəng, heyvan adları ilə ifadə oluna bilər. Bu cür atalar
sözləri metaforik səciyyə daşıyır. İngilis dilində zoonimlər ilə ifadə olunan çoxlu sayda atalar sözlərinə
rast gəlmək olar. Məlumdur ki, atalar sözləri dildə hazır şəkildə mövcuddur. Odur ki, onların bir
dildən digərinə tərcüməsi zamanı hərfi tərcümədən qaçmaq lazımdır, tərcümə hansı dilə olunursa,
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1294
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
həmin dilin öz sistemində həmin atalar sözünə uyğun ekvivalent verilməlidir. Məsəslən, aşağıdakı
misallara nəzər salaq:
“All asses wag their ears” –Bu atalar sözünün hərfi tərcüməsi belədir: Bütün eşşəklər qulaqlarını
tərpədir. Lakin, bu konkret bir məna ifadə etmədiyi üçün tərcüməni belə veririk: Bütün axmaqlar
özlərini ağıllı sayırlar. Göründüyü kimi bu ifadə sözbəsöz tərcümə olunmayıb.
İngilis dilində olan bəzi atalar sözləri isə struktur baxımından azərbaycan dilində eyni cür ifadə
olunur. Yəni, hər iki dilə aid olan atalar sözündə eyni heyvan adı eyni situasiyaya aid olunur. Məsəslən
: Fish begins to stink at the head- Balıq başdan iylənər. Every bird likes its own nest- a) hər quşa öz
yuvası xoşdur, b) hər kəsə öz vətəni şirindir. Bit the bird in the eye-Quşu gözündən vurmaq və s. Bu
cür atalar sözlərinin mənasını dərhal anlamaq olur. Çünki hər iki dildə eyni məsələyə münasibət eyni
zoonimlə ifadə olunur. Lakin, aşağıda göstərilən atalar sözlərində fərqli heyvan adları işlədilmişdir.
İngilis dilində “bear” (ayı) , azərbaycan dilində “it”.
He must have iron nails that scratches a bear (ayını cırmaqlayanın dəmir dırnaqları olmalıdır) İtlə
dostluq edənin dəyənəyi yanında gərək.
Bu növ atalar sözlərində mənanı dərhal anlamaq çətinlik yaradır. Odur ki, onları ya əvvəldən
əzbərlənməli ya da kontekstə uyğun tərcümə olunmalıdır.
Zoonimlərlə ifadə olunan atalar sözlərinin semantik xüsusiyyəti bilavasitə onların istinad etdiyi
hadisə, məsələ ilə bağlıdır. Bu növ atalar sözləri metaforik xarakterə malik olduğundan, heyvanlara
xas olan xüsusiyyətlər (şir-liderlik, cəsarətlilik, eşşək-avam, qanmaz, küt adamı, tülkü-bic, hiyləgər,
yaltaq, dovşan-qorxaq, inək-kök, yöndəmsiz, meymun-eybəcər, çirkin, tutuquşu-müstəqil fikri
olmayan, it, at-sədaqətli, vəfalı adamı səciyyələndiri və s.) insanlara aid olunur, onların xarakterini
açmaq, əməllərini, hərəkətlərini üzə çıxartmaq üçün istifadə olunur. Məsələn : lion-hearted-şir ürəkli,
lion is not so fierce as he is painted-aslan deyildiyi qədər də yırtıcı deyil. Fox knows much but more he
who catches it- Tülkü bicdir, amma, tülkünü tutan ondan da bicdir. Yəni, dinsizin öhdəsindən imansız
gələr. Hare-hearted- cəsarətsiz, qorxaq. Hares may pull dead lions by the beard-At ölüb, itlərin
bayramıdır.
Bir sıra hallarda ingilis dilində müəyyən zoonimlə ifadə olunan atalar sözü azərbaycan dilinə
fərqli zoonimlə tərcümə olunur. Bu göstərir ki, İngilis və Azərbaycan dillərində zoonimlərlə ifadə
olunan ifadələrin semantikasında üst-üstə düşməyən cəhətlər var. Bu da onunla əlaqədardır ki,
müxtəlif xalqlar heyvanlara xas olan xüsusiyyətləri fərqli tərəfdən görə bilər. İngilis dilində “bayquş”
müsbət mənada işlədilirsə, “müdrik adam”ı ifadə edirsə, Azərbaycan dilində “fəlakət gətirən, xaraba
qoyan, uğursuz adam”ı xarakterizə edir. Məsəslən: One’s handwriting is like chicken tracks (hərfi
tərcümə: xətti toyuq-cücə izlərinə/eşələnməsinə oxşayır) –İlan qurbağa kimi yazmaq, xətti ilan-
qurbağa kimi olmaq. Göründüyü kimi, xətti pis olan şəxsin yazısını ingilislər toyuq-cücə eşələnməsinə
bənzədib, azərbaycan dilində isə ilan-qurbağaya bənzədilib. Deməli, hər bir xalqın təfəkküründə
heyvanlarla bağlı anlayış müxtəlif ola bilər.
İngilis dilində olan bir sıra atalar sözləri azərbaycan dilinə bir neçə formada tərcümə olunur. İfadə
formasına görə fərqli olsalar da, mahiyyət etibarilə onlar oxşardır. Məsəslən: İf you run after two
hares, you will catch neither -1) İki dovşanın dalınca qaçsan, heç birini tuta bilməzsən, 2) Çox istəyən
azdan da olar, 3) Bir əldə iki qarpız tutmaq olmaz.
Zoonimlərlə ifadə olunan atalar sözlərinin semantik xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onların
mənası birbaşa olaraq metaforik səciyyə daşıyır və bununla da məna transformasiyası baş verir ki, bu
da insanlara xas olan cəhətlərə istinad edilir. Bu cür atalar sözləri insanın daxili aləminin, xarakterik
xüsusiyyətlərinin aşkarlanmasına təkan verən məcazlaşmış, daşlaşmış məna ifadə edən,
metaforikləşmiş ifadələrdir. Bu cür birləşmələrin metaforik zoonimlər adlanmasına səbəb onların
yaranmasında metaforanın-köçürtmə əlamətinin iştirakıdır. Zoonimlərlə işlənən atalar sözləri istər
bədii ədəbiyyatda, istərsə də canlı danışıq dilində mühim yer tutur. İngilis dilində olan zoonimlərdən
ibarət atalar sözlərinin mənasını aydınlaşdırmaq üçün xüsusi tərtib olunmuş lüğətlərdən istifadə etmək
məqsədəuyğundur.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1295
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
OСОБЕННОСТИ НЕАФФИКСАЛЬНОГО СПОСОБА
ОБРАЗОВАНИЯ ДИМИНУТИВОВ В АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ
Нурлана МАМЕДОВА
Азербайджанский Университет Языков
nurlanamamedova777@gmail.com
AZƏRBAYCAN
Диминутив от (лат.deminutes“уменьшительный”) слово или форма слова передающее
субъективно-оценочное значения, объёма и т.п. Диминутивность-это особое языковое явление
связанное, прежде всего с указанием на уменьшение размера объекта. Под диминутивом или
диминутивным образованием понимается единица, объективирующая семантику диминутивности
и связанную с ней эмотивность. Диминутивностьсвязана с категорией количества, величины, так
как обозначает явление или предмет, меньший по сравнению с общепринятым образцом. Категория
диминутивности исследуется на базе разных языков, так как данная категория обнаружена
практически во всех языках мира. В основном, исследуется морфологические способы образования
категории диминутивности, и большинство работ ограничиваются исследования в области
словообразования. Традиционно, категория выражается с помощью аффиксов, иногда
прилагательных. Однако, не во всех языках мира уменьшительность или диминутивность
проявляется как грамматическая категория. С одной стороны, не во всех языках можно образовать
диминутив с помощью аффикса, а с другой стороны, диминутивный аффикс не имеет постоянного
значения и изменяется в зависимости от семантики слова. Согласно мнению
К.П.Шнейдерадиминутивы английского языка образуются двумя способами: аффиксальной способ
(морфологический или синтетический) и неаффиксальный способ (синтаксический или
аналитический). Неаффиксальный способ образования димимнутивов реализуется посредством
словосочетания, рифмирования и на уровне лексемы.
На уровне словообразования диминутивы образуются путём соединения сущест-
вительного и прилагательного. Прилагательныемогутбытьвыраженыследующимисловами:little
small tiny dear poor sweet young weeит.д. В толковом словареlittleимеет следующее определение:
1) small or small in comparison 2) small is often used to indicate affection, tenderness, regard,
admiration, or the contrary, depending upon the context.
Диминутивы
c
littleмогут
выражатькак
положительные
так
и
отрицательныеэмоциональные-субъективные оценки. Dont you dare speak to me like that, you
little minx. - Как вы смеете разговаривать так со мной противная девчонка. (Субъективное
отношение говорящего к предмету высказывания - добродушно-ласковое, содержащее оттенок
иронии.)Abouthalf – pasteightIpassedbyanabsurdlittletheatre, withgreatflaringgasjetsandgaudyplay-
bills - Около половины десятого я проходил мимо какого-то жалкого театришкас большими
газовымировками и кричащими афишами увхода.
Прилагательное small в первом значении является синонимом прилагательного little. Хотя
многие не чувствуют разницу в употреблении прилагательных small и little эти слова не
являются абсолютными синонимами. Местоимение little сочетает в себе две семы: сему
малости и сему оценки. Прилагательное small же является нейтральным с точки зрения
эмотивного содержания. Местоименияsmallиlittleмогутодновременноупотребляться. She was a
little small thing, they say, almost like a child.
- Так фитюлечкавроде девчонки!
Прилагательное poor имеет следующие толкования в словаре: 1) having little money 2)
deserving or needing help or sympathy, often ironic.
Диминутивыcpoorмогут выражатькак положительные так и отрицательныеэмоциональные
- субъективные оценки.You poor thickheaded thing - Дурачок ты этакий. (ласковое отношение к
предмету высказывания) Poor thing-does it want to see its mother! - Младенчик к маме захотел!
(сочувствие и лёгкий оттенок иронии).
Прилагательноеoldимеетследующиетолкованиявсловаре:1) contrasted with young/having
lived a long time; 2) used in addressing persons and with names (nicknames) giving intimacy, or in
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1296
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
joking style.К на и более употребительным сочетаниям относятся следующие: old
boy/girl/chap/son/man/thing/fellow и близкие по значению (оld Henry/Nick)ит.д.
Прилагательное young также теряет своё основное лексическое значение и употребляется в
словосочетаниях с эмоционально - субъективными оценками для передачи иронического
шутливого
и
ласкательного
отношения
говорящего
к
предмету
высказывания. Whatanearthareyoudoinghere, youngcreature. (положительнаяэмоционально –
субъективнаяоценка.)Where have you found that ugly young brute, I wonder? (отрицательная
эмоционально - субъективная оценка.)
В.И.Шаховскийотмечает что в современной литературе до сих пор отсутствует единое
мнение о статусе прилагательногоyoung как выразителя эмоционально-субъективной
оценки.Прилагательное dear в отличие от других слов может употребляться и в контактной
постпозиции к существительному. Часто передаётся в русском языке следующими словами
милочка, голубчик, голубка, дружок, батюшка, матушка.
Daughter dear, go and fetch me some water.
Прилагательныеtiny weозначаютvery small (diminutive) O dear, what a sweet tiny broach!
В английском языке часто употребляются такие рифмированные образования как itty-bitty,
teeny-weeny,
teeny-weensy
(маленький,
крошечный,
очень
маленький
крошечный.Theywerelivinginanitty-bittyhousecompletelyovershadowedbytrees.Однако диминутивы
образованные путем рифмирования могут быть лишены сем уменьшительности
ласкательностиилидаже уничижительности и стать основными компонентами фамильярности,
лёгкого отношения. Например,airy-fairyимеет следующие переводы: 1) воздушный,
грациозный,
изящный,
лёгкий,
2)
витающий
в
облаках;
мечтательный;
причудливый.Heseemstoberatherairy-fairyabouthisintentions.
Смежным с диминутивностью явлением является усечение. Усечение является основным
способом образования диминутивов имён собственныхпутём добавления диминутивных
суффиксов-y, -ie–sит.д. Mike-Michal, Andy-Andrew, Japs-Japaneese, Arnold 1986-84.Вобиходе
употребляются и следующиедиминутивы образованные путём усечения.uncle-unkie,
grandmother-granny, nightdress-nightie, pinafore-pinnie.
Лексический способ образования диминутивов особенно отражается в названиях
детёнышей животных.Например, сalf-телёнок, детёныш (оленя слона кита);cub-детёныш
зверя(обычно лисы волка медведя);foal-жеребёнок ослёнок;whelp-щенок детёныш (дикого
зверя). Однако во многих эти диминутивы употребляются и для характеристики людей:cub-
юнец,молокосос, ученик, новичок, неопытный игрок; fox-первокурсник; whelp-молодой
человек, юноша или девушка; colt-неопытный человек, новичок неопытный игрок.
Многие диминутивы образованные лексическим способом перестают восприниматься как
диминутивы из-за немотивированности и переходят в разряд метафор и следовательно
диминутивная семантика постепенно стирается из таких лексем и становятся нейтральными
единицами.
LINGUISTIC NATURE OF METAPHOR
Valida KARIMOVA
Khazar University
vkerimova@khazar.org
AZERBAIJAN
The Great Russian Encyclopediaentry on"Linguistics" (1998) gives the following definitionof the
term "metaphor": “trails...or the mechanism of speech consisting in the use of the word, denoting a
class of objects, phenomena, etc., for characterization or naming another class of objects similar to this
in any respect. In a broader sense, the term "metaphor" is applied to any kind of use of words in
indirect value”. Thus, summarizing the material on this issue, we consider it sufficient to emphasize
the characteristics of metaphor, including a transfer of name (“the use of the word for characterization
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1297
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
of another class of objects”) and the basis of similarity (“likeness with this class in any respect”).
Regarding the similarities as stated above, this thesis is devoted to metaphor as it operates with the
concepts of “comparison”, “duplication (double)”, “original and new value” and “attribute”.
Thus, these interpretations reveal that metaphor is used in the existence of two things, two
thoughts, or two concepts, and, very importantly, one must always have in mind that one of the
concepts is known, or “studied”. It provides a foundation, or a benchmark for comparison or "transfer"
of a characteristic. With the help of this transfer, the other concept is characterized by some feature,
often unexpected. Describing the concept of metaphor,M.V.Nikitin identified the known similarity of
denotations (presumably two) on the basis of which the name of one item also becomes the name of
the second.
When creating metaphors, oneestablishes thesimilarities of two concepts, or two entities; one can
perceive something in common. Metaphorallows us to understand what is compared (by similarity).
This common "something" is associated with the notion of a sign or signs and provides the likeness
that they are the reason for postponement. In the field of language signs and concepts function as
components of the value. Perhaps, therefore, it is often referred not to the transference of the name, but
to its meaning, or figurative meaning. When building metaphors some signs stand out in the affinity,
because of the similarity there is a sort of attraction, and the entity that is thought of as the compared
one gains the ability to be called by a word – the standard of comparison.
In brief, metaphor, by definition, is “the ratio of subject-logical knowledge and contextual value
based on the similarity of the features of two concepts”.
Types of metaphor in literature
I.R.Galperin distinguishes “living (original)” and “trite or dead metaphors” and also analyzes a
detailed metaphor, noting that it can be expressed by any meaningful part of speech: predicate, noun,
adjective, verb, adverb.
For example: “Notre Dame squats in the dark.” The metaphor “squats” is expressed by the verb,
which acts in the function of the predicate in the sentence. In the verb to squat (in squats) is the ratio of
the two values. One value of the subject-logic – “to rest in a crouching position with the knees bent
and the weight on the feet” (Lingvo ABBYY X3), the second contextual value – “to rest” (one of the
signs of locating).
An example of a metaphor expressed by the adjective (participial II) is so-called metaphorical
epithet: “And the skirts! What a sight were those skirts! They were nothing but vast decorated
pyramids; on the summit of each was stuck the upper half of a princess.” The metaphor is expressed
by adjective (participial II) “decorated”, it is the identification of two concepts: “nice, beautiful” and
“high”. An example of a metaphor expressed by the adverb is: The leaves fell sorrowfully. ‘Sad
falling leaves’.
Depending on their patterns, metaphors are differentiated between simple and prolonged. A
simple metaphor, as in the examples above, is based on the actualization of one or several symptoms
that are common to metaphorized and metaphorizing components. However, in literary speech, and
especially in poetry, often there are cases when the author for the purpose of image development
updates other signs too, extending the idea. This is a prolonged metaphor.
Metaphor and its linguistic functions
In this work the following functions of metaphor in literature are described:
nominative
informative
mnemonic
genre formation
text formation
style formation
heuristic
explanatory
emotional-evaluative
ethical
encoding
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1298
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
To summarize, we observe acontradiction between the idea of the encoding role of metaphor and
its textual argumentation. A metaphor is not just combined with other methods to headline or conceal
a sense — it gives a totally different (compared with the same metonymy) scheme of encoding and
decoding of meaning, and perhaps in a single word uses a combination of metaphorical and
metonymic codes.We have seen that metaphor can play a complex role in discourse.
POSTMODERN LITERATURE OF THE USA
(BASED ON DONALD BARTHELME)
N
ərmin ƏLİYEVA
Q
afqaz University
narminAli777@box.az
AZERBAIJAN
Postmodernism-A late 20th-century style and concept in the arts, architecture, and criticism, which
represents a departure from modernism and is characterized by the self-conscious use of earlier styles
and conventions, a mixing of different artistic styles and media, and a general distrust of theories.In
1979 Jean-François Lyotard published “The Postmodern Condition” so this term first entered the
philosophical lexicon.Lyotard is considered as one of the most influential postmodern theorists. The
term Postmodern literature is used to describe works of literature that wereproduced afterWorld War II
(after 1945).The essential objective of po-mo literature is to break away from conventional traditions
through experimentation with new literary devices, forms, genres, styles etc.Post-modernism is the
term used to suggest a reaction or response to modernism in the late twentieth century.
There are some differences between these two terms:
Modernism believes in rational thought while postmodernists believe everything is
irrational. According to modernists there are universal values and tend to be somewhat optimistic
whereas postmodernists believe that only local values have importance.Modernists point the values of
European or Western thought whereas postmodern authorsbelieve in multiculturalism.Modernists are
objective; postmodernists are subjective.Modernists consider that life is purposeful; postmodernists
believe that life is meaninglessor that meaning is purely subjective and relative.Modernists believe in
permanence; postmodernists believe in transience.Modernists are not very political whereas
postmodernists politicize everything.
Themes and Techniques
Postmodern literature also often rejects the boundaries between 'high' and 'low' forms of art and
literature, as well as the distinctions between different genres and forms of writing and storytelling.
Here are some examples of stylistic techniques that are often used in postmodern literature.Many
postmodern utilize pastiche. It is a combination of elements of other genres and styles of literature to
create a new narrative. Some representatives of this trend feature metafiction in their writing, which is
writing about writing. For Post-modern authors irony, playfulness, and black humor were main
techniques.They mainly choose serious subjects, like wars and conspiracy theories, and describe their
histories ironically and humorously. Detective fiction, science fiction, and war fiction, songs, pop
culture references, and well-known, obscure, and fictional history are considered famous elements.
The acknowledgement of previous literary works in a story is intertextuality. This is an attempt to
make the reader aware of its ficitionality, and the presence of the author. Postmodernist themes
are:Memory,Loss & death, the sense of paranoia,Meaninglessness of human existence,Alienation of
individuals,Lack of communication,Feelings of anxiety,Fragmentation & discontinuity and etc.
American postmodern authors who used postmodern narrative techniques and style appeared and
started to dominate American fiction as late as in the 1960s.There are many well-known
representatives of this trend or style.They are:John Hawkes (The Cannibal) James Patrick Donleavy
(The Ginger Man), John Simmons Barth (The Sot-Weed Factor), Kurt Vonnegut(Breakfast of
Champions),Thomas Ruggles Pynchon(V), Toni Morrison (Beloved) ,Bret Easton Ellis (Less Than
Zero),Gilbert Sorrentino (Mulligan Stew),Joseph Heller (Catch-22) and so on. Postmodern
|