Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- M.F.KÖPRÜLÜNÜN AŞIQ ƏDƏBİYYATINA BAXIŞI Famil MƏDƏTOV
- MAHİR HEKAYƏ USTASI – MİR CƏLAL Ayşən SADIQLI
- MƏDƏNİ QƏHRƏMAN. OĞUZ XAQAN VƏ ODİN OBRAZLARI ƏSASINDA
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1133 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Vətən daşı olmayandan Olmaz ölkə vətəndaşı Deməli məlum olur ki, onun lirik qəhrəmanının adı vətəndaşdır. Şübhəsiz ki, bu hər şeydən əvvəl şairin öz adında əbədiləşən estetik idealıdır. İ.V.Hotenin «Mənim obrazlarım məni yaradır» deyimini qəbul etsək deməliyik ki, M.Arazda lirik poeziyanı yaradan, lirik həyəcanı əmələ gətirən Vətəndir. «Məlumdur ki, poeziya lirik həyəcanın yalnız son dərəcə həqiqiliyi və səmimiliyi ilə yarana bilir. Belə təsəvvür etmək olar ki, zahirən sənətin bütün tələblərinə cavab verən hər hansı bir şeirin həqiqi poeziya nümunəsi olduğunu müəyyənləşdirmək üçün ahəng məhək daşı xidmətindədir. Sənətkarın canlı fikri, duyğusu və hissindən doğmuş lirik həyəcanın səsi, nidası konkret yaradıcılıq prosesindəki əhvali-ruhiyyənin əks sədası kimi şeirin bütün ifadə komponentləri vasitəsi ilə yaşayır, həmişə aydın eşidilir». Yenə də burada şairin şəxsiyyəti, müşahidə və şair qəlbinin həyat faktına reaksiyası məsələsi ortaya çıxır. Poeziyada müəllif başlanğıcına şairin öz münasibətini ifadə baxımından fəlsəfi-intellektual şeirin nümayəndəsi F.Qocanın maraqlı bir mülahizəsi var. «Ömürdən anlar» kitabına müxtəsər müəllif sözündə şair belə yazır: «Mən dərdimi danışmağı xoşlamıram. Yerli-yersiz dərdini danışan adamları da xoşlamıram. Amma düşdüyüm vəziyyətləri, keçirdiyim hissləri yarızarafat-yarıgerçək şeirlərə döndərirəm. Onların bir qismi bu kitabda toplanır. Bu kitabda ömrümün çox illərindən, bütün fəsillərindən anlar var. Siz də bu hisslərin bəzisindən keçmisiniz, bəzisini də indi keçirsiniz, bəzi şeirlərdəki duyğular hələ irəlidə sizi gözləyir». Beləliklə, şair öz poeziyasını ömrünün pillələrinə bənzədir, bir növ «şair həmişə özünü yazır» deyimini təsdiqləyir. Axşam bütün yollar bizim evə sarı gedir
səhər bizim idarəyə. Düşmüşəm belə bir dairəyə yaşayıram. Ömrümü maşınlara yükləyib səhər idarəyə axşam evə daşıyıram Bir gün gələr göz yumub torpağa, yollara, insana burularam yana Sinəmin üstündə bir topa çiçək, yuxarıda mavi səma, arxamda yetim qalan xatirələr Xatırlayarlar, deyərlər… V.Səmədoğlunun lirikasında müəllif başlanğıcı bədii özünüifadənin əsasında dayanır. Burada lirik qəhrəmanla şairin şəxsiyyəti arasında heç bir «şərt» yoxdur, münasibətlər kəpənək güldən-gülə qonduğu kimi, ehmalca sözdən-sözə qonur. Onun müxtəlif şeirlərindən V.Səmədoğlunun müəllif obrazını, iç dünyasının bədii surətini əks etdirən misra və beytlərə nəzər salaq: Tənhalıq şairin iş yeridir Şair öz iş yerini sevməlidir. Bu beyt klassik ənənənin yeni nəfəsdə dirilməsidir. M.Füzuli yazırdı: Kimsə yanmaz halıma atəşi-dildən özgə Kimsə açmaz qapımı badi-səbadan qeyri. Digər bir misal: Anam məni çağa ikən Kəfənə bələyibmiş …İllər tozuna bataram burda ortaq yer tuturam eşiyə qoyun məni Ölsəm, dostlar tabuta yox, Beşiyə qoyun məni. Bizcə «Yuxuya getmiş lay-lay», «Çiçək açan yuxu» V.Səmədoğlunun iç dünyasının psixoloji
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1134 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan ovqatını əks etdirən ən dolğun obrazdır. Müasir dövrün şairə nə verdiyini V.Səmədoğlu uzun-uzadı, süjetli lirika ilə ifadə etmir. Onun içində müasir dünyanın, müvəqqəti də olsa məğlub olmuş Azərbaycanın obrazı psixoloji cəhətdən olduqca doğru tapılıb. Çoxaldıqca yollarda Əlil, şikəst izləri Cırıldayır içimdə Ümid protezləri . «Ümid» və «protez» sözlərini «diri» və «ölü» kimi yana-yana işlətməklə şair özünün, zəmanəsinin adamının diri ölü – canlı meyit olduğunu deməklə amansız bir psixoloji assosiasiya yaradır. «Vaqif Səmədoğlu qəribə insan olduğu qədər də qəribə şairdir. Hərdən mənə elə gəlir ki, Vaqif bəy üçün dünyada ən ağır şey şeir yazmaqdır. Şeir yazmaq ölümü yaşamaqdır. Yasaqları keçməkdir. Zamansızlığa sığmaqdır. Şeir yazmaq əzabdır. Xilas əzabı. Özünü hissə-hissə, qəlpə-qəlpə, əza-əza öldürüb ətrafdakıları yaşatmaq əzabı». Professor Kamil Vəli Nərimanoğlunun bu mülahizələri V.Səmədoğlunun yaradıcılıq psixologiyasını, onun şəxsiyyətinin müəllif kimi lirik qəhrəmanlarda poetik təzahürünü dəqiq əks etdirir.
Famil MƏDƏTOV AMEA Folklor İnstitutu fmedetov@box.az AZƏRBAYCAN
Aşıq ədəbiyyatının geniş elmi mənzərəsini yaradan, onun lap ilkin qatlardan başlayaraq müasir dövrə qədər gəlib keçdiyi tarixi mərhələlərin elmi-nəzəri şərhini verən F. Köprülü bu ədəbiyyatın türk düşüncə sistemində müstəsna əhəmiyyətini sərrast dəlillərlə sübut etmişdir. Onun bu sahədəki tədqiqatları ilkin araşdırmalardan biri olmaqla daha sonrakı tədqiqatçılar bu istiqamətdə elmi fikir söyləyərkən həmin mənbələrdən bu və ya digər dərəcədə bəhrələnmişdilər. Aşıq ədəbiyyatının klassik ədəbiyyatla xalq ədəbiyyatı arasındakı üçüncü bir zümrəni təşkil etdiyini göstərən F. Köprülüyə görə bu yaradıcılıq sahəsinin öyrənilməsi üçün ilkin olaraq onun mənşəyinə enməyi, ədəbiyyatla və ədəbi həyatın digər sahələri ilə nə kimi əlaqələrdə olmasını, yaranması və hansı amillərin təsiri ilə dəyişməsini öyrənmək lazımdır.Bu prosesin olduqca çətin olduğunu anlayan tədqiqatçı gələcəkdə bu sahədə fəaliyyət göstərəcək alimlərin qarşısına böyük yükün düşdüyünü anlayırdı.Zəngin xalq ədəbiyyatı yaradan, çoxsaylı aşıq ədəbiyyat nümunələri ortaya qoyan türk etnosunun həmin nümunələrin zamanında yazıya almamasını təəssüflə göstərən F. Köprülü gec də olsa əldə olan nümununələrin toplanması, nəşri və tədqiqini vacib sayırdı.Təsadüfi deyildir ki, üç cildlik “Türk saz şairləri” antologiyasını tərtib edən F. Köprülü bu irsin unudulmasının qarşısını kifayət qədər almışdır.Dövrün yeniləşməsi, iqtisadi və siyasi həyat şərtlərinin dəyişməsi, bədii hissin məzmununda olan modernləşmə şaraitində aşıq ədəbiyyatına da marağın azalması və fərqli məzmun daşıması bu irsin özünü yaşatma funksiyasını azaldırdı.Belə bir şəraitdə F. Köprülünün topladığı nümunələrin nə dərəcədə aktual ve elmi dəyəri olduğunu aydın təsəvvür etmək olar. Köprülünü narahat edən səbəblərdən biri də o idi ki, milli gələnəyə, etnik kökə, xalqın formalaşmış ənənəvi mədəniyyətinə əsaslanan aşıq ədəbiyyatı radionun, texniki nailiyyətlərin və o dövr üçün ilkin informasiya mənbələrinin təsiri ilə öz təsir gücünü azaldırdı. Bunun qarşısını almaq üçün bu irsin daha yeni metodlarla, yüksək elmi tələblərlə və milli dəyərlərə qayğı ilə öyrənilməsinin vacibliyini vurğulayırdı. F. Köprülünün aşıq ədəbiyyatıilə bağlıtədqiqatları çoxşaxəli idi. O, yalnız toplama işi ilə, antologiya yaratmaqla kifayətlənməmiş, elmi araşdırmalarını da bu sahədə davam etdirmişdir. Onun “Saz Şairləri” adlı monoqrafiyası elmi əhəmiyyətini bu gün də qorumaqdadır. Türk mədəniyyətinin dayanıqlı xüsusiyyetini onun milli dəyərlərinin qədimliyində, folklorunun zənginliyində, mifologiyası və oğuznamələrinin etnik yaddaşa bağlılığında görən F. Köprülü bu irsin IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1135 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan daşıyıcısı kimi aşığın da müstəsna xidmətindən bəhs edirdi. Genetik kodlarda yaşayan dayanıqlı milli ruhun sayəsində lap qədim çağın mədəniyyəti ilə müasir düşüncəarasında yaxından səsləşmə türk mədəni kimliyini mühafizə etmişdir. Beləolmasa idi uzun əsrlik tarixi proseslərin nəticəsi olaraq yad etnik-mədəni ünsürlər, müxtəlif dini-ideoloji təsirlər nəticəsində toplum varlığını itirmək təhlükəsi qarşısında qalardı. Düzdür, hər bir mədəni xalqda olduğu kimi, türklərdə də digər toplumun təsiri ilə müəyyən keyfiyyətlər yaranmışdır. Lakin bu prosesin davamlı bir hal almaması üçün aşığın mühüm tarixi, mədəni rolu olmuşdur. Aşıq fenomenini araşdırarkən F. Köprülü yalnız ədəbi faktlarla kifayətlənməmişdir. Aşığın universal mahiyyətli bir sənət sahəsi olduğunu aydın təsəvvür edən F. Köprülü bu istiqamətdə düzgün elmi qənaətəgəlməkdən ötrü tarixin, etnoqrafiyanin, psixologiyanin, fəlsəfənin dəbu vəya digər dərəcədə tətbiq olunmasını vacib saymışdır. Çünki kompleks düşüncəni özündəehtiva edən aşıq sənəti həmin sahələrilə qırılmaz bağlılıqda olmuşdur. O, həm də kompleks yanaşmanı ona görə optimal variant sayırdı ki, bu ədəbiyyatın özü də sinkretik təbiətə malik olmaqla bir sıra sahələri öz içinə alırdı. F.Köprülü aşığın daha düzgün öyrənilməsi üçün onun hansı bünövrə üzərində dayandığını da göstərməyi vacib sayırdı. Belə ki, aşığı ozanın varisi kimi göstərən tədqiqatçı onlar arasında olan ortaq bağları və aralarında müşayiət olunan fərqləri də göstərmişdir. Bir sənəti onun bağlı olduğu sahədən ayıraraq təhlil etmək necə mümkün deyilsə, aşığı da ozandan, əlaqədar olduğu sənət sahələrindən təcrid etmək mümkün deyildir. F. Köprülünün elmi prinsipləri bütövlükdə ənənəyə, ilkin kökə bağlılığa əsaslanırdı. Aşıq sənəti ümumxalq düşüncəsinə əsaslandığına, cəmiyyədəki mövzu və ideyalara laqeyd qalmadığına görə özündə bu sahələrdəki yeniləsmələri əks etdirmişdir. Bunları A) Aşıq ədəbiyyatında təkkə ədəbiyyatı ünsürləri və B) Aşıq ədəbiyyatında klassık ədəbiyyat ünsürləri deyə başlıqlar əsasında qruplaşdırmaqla F. Köprülü sistemli yanaşma nümayiş etdirmişdir. Digər tərəfdən, şəhər mühitində yetişən aşıqlarla kənd və ucqar zonalarda olan aşıqların ortaq və fərqli cəhətlərini elmi dəlillərlə əsaslandırmaqla o, bu sənətin spesifikasını, onun yaşayış, həyat şəraitindən asılı olaraq kəsb etdiyi özünəməxsus cəhətlərini göstərmişdir. Regional fərqlərin bu sahədə də özünü göstərməsinin təbiiliyini qəbul edən tədqiqatçının ümümi qənaətini belə göstrmək olar: Müxtəlif zonalarda yaşamasından, fərqli dəyərlərin təsirinə məruz qalmasından, yazılı ədəbiyyatdan müəyyən ünsürlər almasından asılı olmayaraq aşıq sənəti heç bir zaman öz ana xəttindən, əsas funksiyalarından və xalqın duyğu və düşüncəsinin ifadəsinə xidmət edən vacib keyfiyyətlərindən ayrı düşməmişdir. F. Köprülünün də qeyd etdiyi kimi, ictimai yerlərdə, toylarda, el şənliklərində və kütlənin qaynar nöqtələrində iştirak edən aşığın xalqın maariflənməsində, bədii hissinin təmin olunmasında, mədəni cəhətdən inkişaf etməsində olduqca böyük rolu olmuşdur. Eyni zamanda, dövlət tərəfindən diqqət görən aşıqlar ordularda, hərb meydanlarında da vətənpərvərlik hissinin, qələbəyə inamın, ruh yüksəkliyinin yaradılmasında da müstəsna əhəmiyyətə malik idi. Beləliklə, aşıq sənətinin sistemli və sağlam elmi əsaslar üzərində öyrənilməsində F. Köprülünün müstəsna xidmətləri danılmazdır. Onun aşıq sənətinə dair istənilən araşdırması bu gün də aktuallığını, elmi dəyərini qorumaqdadır.
MAHİR HEKAYƏ USTASI – MİR CƏLAL Ayşən SADIQLI Bakı Dövlət Universiteti ayshan_bdu@mail.ru
AZƏRBAYCAN Görkəmli yazıçımız Mir Cəlalın hekayə yaradıcılığı dərin ictimai-siyasi məzmunu, tərbiyəvi əhəmiyyəti, müasirliyi və bədii gülüşü ilə səciyyələnir. O, hər şeydən əvvəl, mahir hekayə ustasıdır və Sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatında hekayə janrının inkişafında böyük xidmətlər göstərmişdir. İnsanda sağlam duğular, xoş arzular oyadan, haqsızlığa, nöqsanlara, mənfiliyə qarşı mübarizə keyfiyyəti aşılayan bədii gülüş Mir Cəlal yaradıcılığının mühüm tərkib hissəsidir. Mir Cəlalın onlarla dəyərli, ibrətamiz, bu gün də öz təsirini qoruyan hekayələri vardır. Məsələn, “Ləyaqət”, “Ərik ağacı”, “Yalan yeriməz”, “Xarici naxoşluq”, “Ömrün mənası”, “Kənd “uşaqları””, IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1136 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan “Təzə toyun nəzakət qaydaları”, “Həkim Cinayətov” və s. Mən burada görkəmli yazıçımızın bir neçə hekayəsinə nəzər salmaq istəyirəm. Mir Cəlal maraqlı hekayələrindən biri olan “Ərik ağacı”nı özü də qeyd etdiyi kimi, ilk nəvəsi Aytəkinə həsr etmişdir. Hekayənin əvvəlində Mir Cəlal oxucuya belə bir sualla müraciət edir: “Uzun müddət ayrıldığınız və həmişəlik unutduğunuz, hətta öldüyə çıxdığınız əziz bir dost ilə üz-üzə gəlsəniz, nə cür olarsınız?” Təbii ki, sualın cavabı dərhal tapılmır. Oxucu hekayəni sonadək həyəcanla oxuyub bu sualın cavabını tapmağa çalışır. Hekayədən aydın olur ki, haqqında danışılan şəxs məktəb direktorudur (məncə, Mir Cəlal müəllimin özüdür). O, əl-ayaqdan kənar, qismən günəş dəyən bir yerdə tingin, ərik tinginin göyərdiyini görür. Direktor bu ərik tinginin ətrafına çubuqlar sancır, dibinə su tökür, sonralar tinglə maraqlanmağa imkanı olmur, ordu sıralarına getməli olur. O, gedərkən məktəbi, uşaqları və ərik çəyirdəyindən göyərmiş tingi Nəbi dayıya tapşırır. Ayrılarkən çox təsirli bir söz deyir: “Biz ölsək də, məktəb yaşamalıdır, vətən balaları oxumaqdan qalmasın gərək...”. Mir Cəlal bir müəllim idi, uzun illər indiki Bakı Dövlət Universitetində dərs demişdi və bu sözlərdə onun həyat amalı ifadə olunmuşdur. Direktor 20 ilə yaxın bir müddət keçdikdən sonra yenidən Gəncəyə, Köşgü kəndinə gəlir. Artıq məktəbin yerində sıx ağaclıq var idi. Kiçik bir ərik çəyirdəyinin tingindən artıq böyük bir bağ yaranmışdır. Hekayənin əvvəlində verilən sualın cavabı sonda tapılır. Kiminsə əhəmiyyət vermədiyi kiçik bir ərik tingi başqa birinin diqqətini cəlb edir, kiçik bir tingdən böyük bir bağ yaranır və hamı üçün faydalı olur. Necə deyərlər, bağa baxarsan bağ olar, baxmazsan, dağ olar. Belə qənaətə gəlmək olar ki, hekayədə baş verən hadisələr həyatda Mir Cəlalın özünün başına gəlmişdir. Mir Cəlalın 1961-ci ildə yazdığı “Gülbəsləyən qız” hekayəsinin əvvəlində təsvir edilir ki, yazıçı bağ-bağat içində, güllərlə əhatə olunmuş binanın ikinci mərtəbəsində istirahət edir. Yazıçı hər gün gülləri sulayan, onlara qulluq edən gülbəsləyən bir qızı təsvir edir. Qız hər zaman öz vəzifəsini məsuliyyətlə, ləyaqətlə yerinə yetirir, lakin onunla maraqlanan olmur. Bir gün yazıçı özü məxməri gül, nərgiz, dağçiçəyi, nargülündən gözəl iri bir dəstə bağlayır. Mir Cəlal qıza belə deyir: “Mən istəyirəm ki, güllər əsil sahibinə təqdim olunsun” Gülbəsləyən qız bu gül dəstəsinə layiq olmadığı deyir və utana-utana gülü qəbul edir. Hər bir kəs gündəlik olaraq öz işi ilə məşğul olur. Nadir hallarda bu iş kiminsə tərəfindən qiymətləndirilir. Təbii ki, dəyərləndirilmək gözəldir. Mir Cəlalın diqqəti cəlb edən əsərlərindən biri də 1961-ci ildə yazılmış “Ehtiram” hekayəsidir. Hekayədə iki şəxsin söhbəti əsasında o dövrün elmi və texniki yeniliklərindən bəhs olunur. Oxuculara kitab oxumaq, öyrənmək, təhsil almaq kimi müsbət keyfiyyətlər aşılanır. Hekayənin əvvəlində təsvir edilir ki, institutun müəllimləri Ağsu kəndinə çatanda susuzluqdan maşını dayandırırlar, bir qapını döyüb su istəyirlər. Hər bir qonaqpərvər azərbaycanlı ailəsi kimi bu ailə də qapısını qonaqların üzünə açır, içəri dəvət edirlər. Kəlağayılı qadın Bakıda Ehtiram adlı qız nəvəsinin oxuduğunu söyləyir. Səltənət xanım gələn qonaqların kim olduğunu bilmədən nəvəsi Ehtiram barədə danışır. Qonaqlar Ehtiramın kim olduğunu, necə oxuduğunu bilə-bilə nənəsindən onun haqqında soruşurlar. Ehtiramla bağlı uzun söhbətdən sonra nəhayət ki, qonaq onun öz tələbəsi olduğunu söyləyir. Müəllim Ehtiramdan xahiş edir ki, nənəsinin köhnə, mövhumi təsəvvürlərini dağıtsın, elmdən, məktəbdən elə danışsın ki, nənəsi inansın. Ədibin “Sevinc haqqında” hekayəsində Altun Dağlı, Şahid müəllim və digərləri, bir də ən əsası gözəl Göygöl təsvir olunmuşdur. Bu hekayə hər bir şəxsin həyatında müxtəlif səbəblərdən yaranan “sevinc”ə həsr olunmuşdur. Hərə bir səbəbdən sevindiyini deyir. Biri qarnı tox, əyni qalın, cibi dolu olanda, digəri ali məktəbi qurtaranda, təzə mənzilə köçəndə, Parisə gedəndə və s. Hər kəsdə sevinc hissi doğuran səbəb fərqlidir. Altun Dağlı isə belə deyir: “Mən o zaman ki bir şey yaradıram, məsələn, bir az yazıram, uzun fikirlər, hisslər, ehtiraslar, iztirablar, ağrılar, sızıltılar keçəndən sonra, nəhayət, başladığım bir əsərin son fəslini başa vururam, tarixini qoyuram, onda sinəmdə bir pələng gücü duyuram. Məncə, bundan böyük sevinc yoxdur...” Düşünürəm ki, bu hekayədəki Altun Dağlı elə Mir Cəlalın özünün prototipidir. Yazıçının “Düzəlmədi” hekayəsinin adı insanı istər-istəməz özünə cəlb edir və sonadək oxuyub nəyin, hansı işin düzəlmədiyini öyrənmək istəyirsən. Hekayənin əvvəlində utancaqlıq barədə danışılır. Utancaqlığın yaxşı xasiyyət olması, abır-həya, mərifət, qanacaq əlaməti olduğu, lakin bəzi hallarda o qədər də yaxşı xüsusiyyət olmadığı vurğulanır. IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1137 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Yazıçı bir aşpaz tanışı haqqında danışır. Mir Cəlal bir gün aşpaz tanışı ilə rastlaşır. Məlum olur ki, bu mahir aşpaz 400-500 səhifəlik bir povest yazıb və yazıçının əsəri oxumasını, rəy bildirməsini istəyir. Aşpaz yazdığı əsərlə bağlı dediyi fikirlərini də peşəsinə məxsus, mətbəxlə əlaqədar sözlərdən istifadə edərək deyirdi. Məsələn: “...Dadı-duzu yerində, ürəyinə yatacaq!” “-Əsər böyrü üstə yatıb qalıb, dəmlənib” Yazıçı aylar, illər keçsə də, utandığından müəyyən bir cavab deyə bilmir. Hekayənin sonunda yazıçının utancaqlıqla bağlı fikirlərini nə məqsədlə söylədiyi anlaşılır. Təbii ki, yazıçının sözündə həqiqət vardır. Burada eyni zamanda, belə nəticəyə gəlirik ki, hər kəs öz peşəsi ilə məşğul olmalıdır. Yazıçılıq ciddi, səbr, istedad, yaradıcılıq qabiliyyəti tələb edən bir peşədir və hər kəs yazıçı ola bilməz. Mir Cəlalın maraqlı, az həcmə malik və yerində yazılmış hekayələrindən biri də “Möhür” adlanır. Hekayənin əvvəlində ümumiyyətlə möhür anlayışı haqqında məlumat verilir. Bu hekayədə göstərilir ki, dəfələrlə savadsız, lakin cibində möhürlü, imzalı diplomu olan adamlar işlə bağlı müəyyən yerlərə müraciət edirlər. Sadə suallara çox savadsız, hətta gülməli cavablar verirlər. Bu cür hadisələrdən sonra artıq diplomlara etibar azalır. “Möhürlə metalı tanıyarlar. Adamı işlə, əməllə, etibarla tanıyar, sayarlar! Bu hekayə 1970-ci ildə yazılıb. Yazıçı cəmi 3 səhifəlik hekayədə dövrünün qlobal problemlərindən birini oxucuların diqqətinə çatdırır. Hekayə konkret bir insanla və insanlarla bağlı deyil. Ümumilikdə diplomlu, eyni zamanda, savadsız şəxslər tənqid olunur. Hekayənin sonu çox ibrətamiz sözlərlə bitir: “Adamın gərək özündə sanbal olsun. Xəzəl yüngül olur, hər dəqiqə suyun üzünə çıxır. Qızıl ağır olur, dibə yatır”.
ODİN OBRAZLARI ƏSASINDA Sədaqət MİRZƏYEVA, Fərəh CƏLİL Bakı Slavyan Universiteti mirzeyevasedaqet@gmail.com AZƏRBAYCAN Mədəni qəhrəmanın heyvani zahiri görünüşü müxtəlif xalqların mifologiyası üçün xarakterikdir. Cəmiyyət münasibətlərinin inkişafı, mədəniyyətin yüksəlməsi ilə mədəni qəhrəmanın zahiri görünüşü də get-gedə insanlaşdırılmış olur. Baxmayaraq ki, o, uzun müddət hələ bəzi heyvani cizgiləri saxlayır, sonralar isə artıq yeni miflərlə və əfsanələrlə izah edilən heyvanlarla, yaxud quşlarla əlaqə müasirliyə uyğunlaşdırılmışdır. Biz bu proseslərə bir çox türk dastanının adənı qeyd edə bilərik xüsusəndə “Oğuz Xaqan” dastanını. Bu dastanda Oğuzun özü də mədəni qəhrəmandır. Onun dastandakı fəaliyyəti, ona məxsus bəzi xüsusiyyətlər onun da mədəni qəhrəman, cizgili olmasını gostərir. Türk etnik mədəni ənənəsi ilkin əcdad, mədəni qəhrəman cizgiləri aydın seçilən mifoloji varlıq olan Oğuzu mədəni - ənənə dövlətin, hərbi quruluşun yaradıcısı kimi təqdim edir. Bəzi tədqiqatçılara görə isə mifik, ənənəvi görüşlərdəki Oğuz Xan ilk insandır. Bu mifoloji obraz etnoqonik miflərdə və epik mətnlərdə ilk insan, mədəni qəhrəman, Tanrı oğlu, alp kimi təqdim olunur. Oğuz xaqanın doğuş anından artıq özündə qəhrəmanlıq xüsusiyyətlərini əks etdirdiyinin şahidi oluruq. Yenicə doğulmuş Oğuza diqqət yetirək. Oğuz adi uşaqdırmı? Yox. O xarici görünüşü ilə bir çox xalqların mifologiya tarixində doğulmuş yarıtotemlərə, yarı ilahələrə bənzəyir. Lakin Oğuz özünəməxsus orjinallığı ilə həmdə qəhrəman kimi özünü göstərir. Onun qeydi – adi görünüşü “üzü göy”, “ağzı atəş” kimi xüsusiyyətləri türk millətinin kollektiv təfəkküründə ideal insan xüsusiyyətlərini əks etdirir. Beləki mifoloji qəhrəmana məxsus “göy” və “yer”ə aid ünsürləri özündə cəmləşdirən, qüsursuz xarici görünüşə sahib qəhrəman tipi gözümüzün önündə canlanır. Göy üzü və yerə aid mifoloji simvollara xas olan qəhrəman bu xüsusiyyətləri ilə yanaşı qəhrəmana məxsus hərəkətləri ilədə diqqətimizi cəlb edir çünki Oğuz adi insan deyil. Oğuz Xaqan qəhramanlıq mərhələsinin ilk pilləsində meşəyə girməklə özünü sübut etmə yolunda ilk sınağından keçir. Qəhrəman meşədə ya öləcək, ya da ağlı və gücündən istifadə edib sınağda qalib olacağdı. Oğuz xaqan meşədə üç təbii simvolla qarşılaşdırılır. Bunlar maral,
|