Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

4. Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizlik siyasətinin  əsas 
istiqamətləri 
Suveren dövlət kimi, Azərbaycan Respublikası daxili və xarici siyasət 
vasitələrindən istifadə edərək mövcud təhlükəsizlik mühitində 
təhdidlərin nəzarət altında saxlanılmasına və aradan qaldırılmasına, 
habelə ölkənin milli maraqlarının təmin edilməsinə yönəlmiş milli 
təhlükəsizlik siyasətini formalaşdırır və həyata keçirir. 
Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizlik siyasəti xarici və daxili 
təhlükəsizlik arasında mövcud ayırıcı  xətləri  əhatə edən və adekvat 
çoxfunksiyalı tədbirlər tələb edən təhdidlərin müxtəlif ölçülü xarakterini 
nəzərə alır. 
4.1. Təhlükəsizliyin xarici siyasət vasitələri ilə təmin edilməsi 
4.1.1. Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün bərpa olunması 
Azərbaycan Respublikasının  ərazisi vahiddir, toxunulmazdır və 
bölünməzdir. Beynəlxalq hüquqda təsbit olunmuş bütün vasitələrdən 
istifadə etməklə öz ərazi bütövlüyünü bərpa etmək Azərbaycan 
394 
 
Respublikasının milli təhlükəsizlik siyasətinin  ən ümdə  vəzifəsidir. 
Ərazilərin zəbt edilməsi və etnik təmizləmə ümumbəşəri və Avropa 
dəyərlərinə, eləcə də sülh, demokratiya, sabitlik və regional əməkdaşlıq 
prinsip və ideyalarına ziddir. 
Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həll olunması ilə  əlaqədar 
Azərbaycan Respublikasının səyləri dövlətlərarası siyasi razılaşmanın 
əldə olunması ilə məhdudlaşmır və bu razılaşmaya nail olduqdan sonra 
iki xalq arasında davamlı, qarşılıqlı sülhün və anlaşmanın bərqərar 
olmasına yönələcəkdir. 
Azərbaycan Respublikası ona qarşı  təcavüzün və  ərazisinin bir 
hissəsinin işğalının nəticələrini aradan qaldırmaq üçün münaqişənin 
ATƏT-in Minsk qrupu çərçivəsində sülh yolu ilə nizamlanmasının 
tərəfdarı olmaqda davam edir. Münaqişənin nizamlanmasının hüquqi və 
siyasi  əsasları Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) Təhlükəsizlik 
Şurasının 1993-cü ildə  qəbul etdiyi 822, 853, 874 və 884 saylı 
qətnamələrinə, həmçinin ATƏT-in, Avropa Şurasının müvafiq sənəd və 
qərarlarında  əks olunmuş beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə 
söykənir. Bu sənədlər Azərbaycan Respublikasının suverenliyini, ərazi 
bütövlüyünü və beynəlxalq tanınmış sərhədlərinin toxunulmazlığını bir 
daha təsdiq etmişdir. 
Münaqişə Azərbaycan Respublikasının işğal olunmuş bütün 
ərazilərindən Ermənistan silahlı qüvvələrinin çıxarılması, bu ərazilərdə 
Azərbaycan Respublikasının suveren hüquqlarının bərpa edilməsi, 
məcburi surətdə çıxarılmış azərbaycanlıların öz doğma yurd-yuvalarına 
qayıtması, Dağlıq Qarabağ bölgəsinin azərbaycanlı  və erməni 
icmalarının dinc yanaşı yaşamasını  və Azərbaycan Respublikasının 
tərkibində yüksək səviyyəli özünüidarəetməni təmin edən hüquqi 
statusun qanuni və demokratik proses çərçivəsində işlənib hazırlanması, 
ölkənin ümumi iqtisadi inkişafı, regional inteqrasiya çərçivəsində bu 
bölgənin kommunikasiyalarının bərpası və sosial-iqtisadi yüksəlişi üçün 
şəraitin yaradılması əsasında həll olunmalıdır. 
Azərbaycan Respublikası Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş 
ərazilərində beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinin pozulması və 
həmin  ərazilərdə qanunsuz fəaliyyətlə bağlı  məsələləri daim diqqət 
mərkəzində saxlayır. Ermənistanın vaxtilə azərbaycanlılar yaşamış 
bölgələrində və Azərbaycan Respublikasının işğal olunmuş ərazilərində 
tarixi və  mədəni irsin məhv edilməsi, azərbaycanlıların yaşayış 
məntəqələrinin simasının dəyişdirilməsi kimi faktların araşdırılması  və 
buna müvafiq qiymət verilməsi üçün Azərbaycan Respublikası mövcud 

---

395 
 
siyasi və hüquqi vasitələrdən istifadə edərək bundan sonra da lazımi 
tədbirlər görəcəkdir.  İşğal olunmuş  ərazilərdə qeyri-qanuni 
məskunlaşdırma və  təbii sərvətlərin istismarı  və  ənimsənilməsi bu 
baxımdan xüsusi diqqət mərkəzində saxlanılacaqdır. 
Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı dövlət orqanlarının və 
vətəndaş  cəmiyyətinin beynəlxalq səviyyədə  və ölkə daxilində 
fəaliyyətlərinin və səylərinin uzlaşdırılması, Azərbaycan Respublikasına 
qarşı təcavüz və ərazisinin bir hissəsinin işğalı zamanı azərbaycanlılara 
qarşı törədilmiş soyqırımı, insanlıq əleyhinə və müharibə cinayətlərinin 
təqibi, "erməni problemi"nin hərtərəfli, dərindən tədqiqi, həqiqətlərin 
üzə  çıxarılması  və beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırılması, 
münaqişəyə beynəlxalq səviyyədə hüquqi qiymət verilməsinin təmini 
məqsədilə kompleks işlərin görülməsi və sair istiqamətlərdə ardıcıl 
tədbirlər həyata keçirilməlidir. 
4.1.2. Avropa və Avratlantik strukturlara inteqrasiya 
Azərbaycan Respublikası Avropa və Avratlantik siyasi, təhlükəsizlik, 
iqtisadi və digər strukturlara inteqrasiya strateji məqsədini güdür. 
Azərbaycan Respublikası Avratlantik strukturla ilə  tərəfdaşlığı 
bütövlükdə Avratlantik məkanda ümumi təhlükəsizliyə, iqtisadi inkişafa 
və demokratiyaya dəstək verəcək vasitə kimi görür. 
Azərbaycan Respublikası Avropa və Avratlantik məkanda qeyri-
sabitliyin, münaqişələrin və  təhdidlərin aradan qaldırılmasında NATO 
ilə birgə işləyir və təhlükəsizliyin bölünməzliyi prinsipinə zidd coğrafi 
və siyasi ayrı-seçkilik olmadan Avropa və yerləşdiyi regionda vahid 
təhlükəsizlik sisteminin qurulması yükünü bölüşmək əzmindədir. 
Azərbaycan Respublikası Avratlantik Tərəfdaşlıq Şurası və NATO-nun 
"Sülh naminə  tərəfdaşlıq" Proqramı  çərçivəsində NATO ilə mümkün 
olan tərəfdaşlıq vasitələrindən tam gücü ilə istifadə edir. 
Bu baxımdan Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə  Əməliyyat Planı NATO ilə 
əməkdaşlığın yaxın və orta perspektivdə daha da gücləndirilməsi 
yolunda mühüm bir vasitədir. Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə  Əməliyyat 
Planından Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizlik sektorunun 
islahatlar yolu ilə NATO standartlarına yaxınlaşdırılması  və siyasi 
dialoqun inkişaf etdirilməsi üçün bir mexanizm kimi bundan sonra da 
istifadə olunacaqdır. Avropa məkanına daha sıx inteqrasiyanın zəruriliyi 
mövqeyindən çıxış edən Azərbaycan Respublikası Avropa İttifaqı ilə 
çoxşaxəli qarşılıqlı  əlaqələr yaratmışdır. Azərbaycan Respublikasının 
Avropa  İttifaqı ilə münasibətləri "MDB Ölkələrinə Texniki Dəstək" 
(TACİS), "Avropa-Qafqaz-Asiya Nəqliyyat Dəhlizi" (TRACECA) və 
396 
 
digər proqramlar çərçivəsində inkişaf etdirilir. Azərbaycan Respublikası 
ilə Avropa İttifaqı arasında 1999-cu ildən qüvvəyə minmiş Tərəfdaşlıq 
və  Əməkdaşlıq Sazişi siyasi dialoq, demokratiyanın inkişafına kömək, 
eləcə də iqtisadi əməkdaşlıq və sərmayə qoyuluşu üçün əlverişli çərçivə 
yaradır. 
Azərbaycan Respublikasının 2004-cü ildə Avropa İttifaqının "Yeni 
Qonşuluq Siyasəti"nə daxil edilməsi və bu siyasət çərçivəsində 2006-cı 
ildə qəbul edilmiş Azərbaycan-Avropa İttifaqı Fəaliyyət Planının həyata 
keçirilməsi siyasi dialoq və siyasi, iqtisadi və institusional islahatlar 
sahəsində  əməkdaşlığı daha da inkişaf etdirərək keyfiyyətcə yeni 
mərhələyə keçid üçün zəmin yaradır. 
Azərbaycan Respublikası ilə Avropa İttifaqı arasında 2006-cı ildə 
imzalanmış "Enerji sahəsində Strateji Tərəfdaşlıq haqqında" Anlaşma 
Memorandumu Avropa İttifaqının üzvü olan ölkələrin enerji mənbələr 
və  nəqli yollarının çoxşaxəliliyinin təmin edilməsi, Azərbaycan 
Respublikasında enerji infrastrukturunun inkişafı və müasirləşdirilməsi, 
enerji resurslarından səmərəli istifadə olunması  və tükənməz enerji 
mənbələrindən yararlanmasına öz töhfəsini verəcəkdir. 
Azərbaycan Respublikasının Avropa İttifaqı ilə daha yaxından 
əməkdaşlıq etməsi Qafqazda sabitliyə töhfə verəcək və Avropa 
dəyərlərinin yayılmasına kömək edəcəkdir. 
4.1.3. Beynəlxalq təhlükəsizliyə töhfə 
Azərbaycan Respublikası beynəlxalq sülhün və sabitliyin qorunub 
saxlanmasına yönəlmiş birgə tədbirlərdə iştirak etməklə, beynəlxalq və 
regional təhlükəsizliyə töhfə vermək üçün davamlı  səylər göstərir. 
2001-ci il 11 sentyabr hücumlarından sonra terrorçuluqla mübarizə 
beynəlxalq gündəliyin  ən vacib məsələlərindən birinə çevrilmişdir. 
Beynəlxalq ictimaiyyətin terrorçuluğa qarşı mübarizəsini tam 
dəstəkləyən Azərbaycan Respublikası istənilən pərdə altında həyata 
keçirilən terror fəaliyyəti  əleyhinə bir sıra mühüm addımlar atmışdır. 
Azərbaycan Respublikası beynəlxalq terrorçu təşkilatlara qarşı 
mübarizəni dəstəkləmək məqsədilə öz hava məkanını  və hava 
limanlarını açıq elan etmişdir. Azərbaycan Respublikası, həmçinin 
qlobal və regional səviyyədə terrorçuluğa qarşı mübarizə  məqsədi ilə 
qəbul edilmiş bütün konvensiyaların iştirakçısıdır. 
Azərbaycan Respublikası 
ən həssas bölgələrdə 
vəziyyətin 
sabitləşməsinə çalışır. Azərbaycan sülhməramlıları Serbiyanın Kosovo 
əyalətində  və  Əfqanıstanda NATO-nun başçılığı ilə  həyata keçirilən 

---

397 
 
sülhməramlı  əməliyyatlarda,  İraqda beynəlxalq koalisiyanın tərkibində 
təhlükəsizliyin təmin olunmasında iştirak edirlər. 
Azərbaycan Respublikası silahlara nəzarət və onların yayılmaması 
sahəsində müvafiq beynəlxalq müqavilələrin iştirakçısı kimi, beynəlxalq 
təhlükəsizliyin təmin olunmasına yönəlmiş  səyləri tam dəstəkləyir. 
Beynəlxalq silahların yayılmaması rejiminin zəifləməsindən ciddi 
narahat olan Azərbaycan Respublikası adekvat nəzarətin tətbiqi üçün 
beynəlxalq ictimaiyyət və müvafiq təşkilatlarla  əməkdaşlığını davam 
etdirəcəkdir. Azərbaycan Respublikası onun Ermənistan tərəfindən işğal 
edilmiş 
ərazilərində silahlara nəzarət mexanizminin tətbiq 
olunmamasından narahatdır. Beynəlxalq nəzarətdən kənarda qalan bu 
ərazilərdə çoxlu silah və sursatın olması regional sülhə ciddi təhdidlər 
yaradır. 
4.1.4. Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq 
Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq təşkilatların işində  fəal iştirak 
etməsi onun təhlükəsizliyi və xarici siyasəti üçün mühüm əhəmiyyət 
kəsb edir. Miqyas və nüfuzundan asılı olmayaraq, universal və regional 
beynəlxalq təşkilatlar dünyada yaranan yeni təhdidlərlə mübarizədə 
getdikcə daha çox rol oynayırlar. Belə ki, beynəlxalq təşkilatlar 
təhdidlərin aradan qaldırılmasına və ya onların qarşısının alınmasına 
yardım etməklə yanaşı, Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarının 
qlobal siyasətdə müdafiəsinə imkanlar yaradırlar. Eyni zamanda, 
beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycan Respublikasının üzləşdiyi 
təhlükəsizlik problemlərinə  tərəfdaş dövlətlərin diqqətini cəlb etmək 
üçün  əlverişli forum rolunu oynayırlar. Bu baxımdan, universal və 
regional beynəlxalq təşkilatların mövcudluğu, inkişafı  və müasir 
dünyada baş verən dəyişikliklərə uyğunlaşması Azərbaycan 
Respublikası üçün əhəmiyyətlidir.Azərbaycan Respublikası 1992-ci 
ildən üzvü olduğu BMT-nin beynəlxalq sülhün və  təhlükəsizliyin 
bərqərar olmasında, davamlı inkişafın və demokratikləşmənin qorunub 
saxlanmasında əvəzsiz rol oynadığını qəbul edir. 
Azərbaycan Respublikasının BMT-yə göstərdiyi maraq Ermənistan-
Azərbaycan münaqişəsinin həlli ilə  məhdudlaşmır. Azərbaycan 
Respublikası BMT dəyərlərini bölüşərək insan hüquqları, iqtisadi və 
sosial sahələrdə həyata keçirilən müxtəlif proqramlar çərçivəsində BMT 
ilə  əməkdaşlığı genişləndirir. Azərbaycan Respublikası beynəlxalq 
ictimaiyyətin BMT və digər qurumlar çərçivəsində terrorçuluğa qarşı 
mübarizəsinə töhfə verməkdədir. 
398 
 
Azərbaycan Respublikası XXI əsrin problem və  təhdidlərinə  səmərəli 
cavab vermək üçün BMT-nin iş qabiliyyətinin artırılması məqsədi ilə, o 
cümlədən beynəlxalq hüquq sisteminin möhkəmləndirilməsi və  qəbul 
edilmiş  qərarların icrasının təmini istiqamətində bu təşkilat daxilində 
islahatların aparılmasını dəstəkləyir. 
Azərbaycan Respublikasının 1992-ci ildən üzvü olduğu ATƏT Avropa 
qitəsinin bütün dövlətlərini əhatə edən və onlar arasında münasibətlərin 
və ümumi təhlükəsizliyin norma və prinsiplərini təsbit edən yeganə 
regional təşkilatdır. ATƏT-in Helsinki Yekun Aktı  və digər sənədləri 
regionda sülhün və təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün prinsipial siyasi 
əsasdır. 
Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həll edilməsində oynadığı rol 
baxımından ATƏT-lə  əməkdaşlıq Azərbaycan Respublikasının xarici 
siyasətində xüsusi yer tutur. Bununla yanaşı, Azərbaycan Respublikası 
digər sahələrdə də ATƏT-lə əməkdaşlıq edir. 
Azərbaycan Respublikası ATƏT-in yeni siyasi mühitdə oynadığı 
mühüm rolu nəzərə alaraq, təşkilatın səmərəliliyinin, xüsusən də onun 
prinsiplərinə riayət edilməsi istiqamətində bütün təşkilat üzvlərinin 
xoşməramlı niyyəti və  fəal iştirakı  şəraitində müvafiq islahatların 
aparılması yolu ilə onun rolunun artırılmasında maraqlıdır. 
Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurası ilə  əməkdaşlığı Avropa 
xalqları ailəsinə inteqrasiyanı  və Avropa standart və  dəyərlərindən 
bəhrələnməni özündə ehtiva edir. Azərbaycan Respublikası 2001-ci 
ildən üzvü olduğu Avropa Şurası ilə  əməkdaşlıq çərçivəsində öz milli 
qanunvericiliyinin Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması 
istiqamətində  tədbirlər görür. Ölkəmiz təşkilatın fundamental 
sənədlərindən olan "İnsan hüquq və  əsas azadlıqlarının müdafiəsi 
haqqında" Avropa Konvensiyasını  və onun müvafiq protokollarını 
2001-ci il yanvarın 25-də imzalamış, 2001-ci il dekabrın 25-də isə 
ratifikasiya etmişdir. 
İslam dünyasının tərkib hissəsi olan Azərbaycan Respublikası  İslam 
Konfransı Təşkilatı (İKT) çərçivəsində fəaliyyətinə xüsusi diqqət yetirir. 
1991-ci ildə  İKT-yə üzv olduqdan sonra Azərbaycan Respublikası bu 
təşkilat çərçivəsində  fəal iştirakçıya çevrilmişdir.  İKT Ermənistanı 
təcavüzkar qismində tanıyan və pisləyən ilk beynəlxalq təşkilatdır. İKT-
nin ölkəmiz üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən bu məsələyə dair aydın və 
ədalətli mövqeyi Azərbaycan Respublikasının həmin təşkilatla 
münasibətlərinin yüksələn xətt üzrə inkişafına  əlverişli zəmin 
yaratmışdır. Sivilizasiyalararası körpü rolunu oynayan Azərbaycan 

---

399 
 
Respublikası Qərb və Şərq mədəniyyətlərindən bəhrələnməklə dövlətlər 
və xalqlar arasında dialoqa töhfə verməyə davam edəcəkdir. 
Azərbaycan Respublikası Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) 
çərçivəsində  əməkdaşlıq münasibətlərinin saxlanılmasında, MDB 
ölkələri ilə ikitərəfli  əsaslarda iqtisadi, siyasi, hüquqi və humanitar 
sahələrdə münasibətlərin inkişaf etdirilməsində maraqlıdır. 
Azərbaycan, Gürcüstan, Moldova və Ukraynanın üzv olduğu 
"Demokratiya və  İqtisadi  İnkişaf Naminə - GUAM" 1997-ci ildə 
yaradılmış, 2006-cı ildə isə beynəlxalq regional təşkilata çevrilmişdir. 
GUAM demokratiya, inkişaf və  təhlükəsizlik sahələrində ümumi 
maraqlar  əsasında tərəfdaş dövlətləri birləşdirir. Azərbaycan 
Respublikası GUAM-ın üzvü olan dövlətlər üçün əhəmiyyət kəsb edən 
məsələlərdə,  əsasən,  ərazilərində mövcud münaqişələrin həll edilməsi 
və  təcavüzkar separatizmlə mübarizə istiqamətində onların səylərinin 
birləşdirilməsi və vahid mövqedən çıxış edilməsinə xüsusi önəm verir. 
GUAM üzvlərinin yerləşdiyi coğrafi məkan onların müasir geosiyasi və 
geoiqtisadi mövqeyi, xüsusilə, enerji məsələləri və  nəqliyyat dəhlizləri 
baxımından Avrasiya regionunda mühüm əhəmiyyət kəsb edir. GUAM-
ın demokratiya və iqtisadi inkişaf konsepsiyasının həyata keçirilməsi 
üzv ölkələrin inkişafına və beynəlxalq məkandakı roluna müsbət təsir 
göstərəcəkdir. 
Azərbaycan Respublikasının xarici siyasətinin prioritetlərindən biri də 
Qara dəniz  İqtisadi  Əməkdaşlıq Təşkilatı (QİƏT) ilə  əməkdaşlığıdır. 
1992-ci ildə Qara dəniz  İqtisadi  Əməkdaşlığı formatı kimi yaranan və 
1998-ci ildə beynəlxalq regional təşkilata çevrilən QİƏT Qara dəniz, 
Xəzər dənizi və Aralıq dənizini  əhatə edən regional və subregional 
səviyyədə inteqrasiya proseslərinə  və iqtisadi əməkdaşlığa yardım 
məqsədi daşıyır. 
4.1.5. Regional əməkdaşlıq və ikitərəfli münasibətlər 
Çoxşaxəli tarazlaşdırılmış xarici siyasət həyata keçirən Azərbaycan 
Respublikası bütün dövlətlərlə suverenliyə və ərazi bütövlüyünə hörmət, 
sərhədlərin toxunulmazlığı  və daxili işlərə qarışmama kimi beynəlxalq 
hüququn hamılıqla qəbul edilmiş norma və prinsipləri  əsasında dost 
münasibətlərin qurulmasında maraqlıdır və buna nail olmaq üçün səy 
göstərir. Azərbaycan Respublikası dünyanın  əksər ölkələri ilə belə 
münasibətlər qurmuşdur və onları inkişaf etdirməkdədir. 
Azərbaycan Respublikası  əməkdaşlıq etdiyi dövlətlərlə regional və 
beynəlxalq problemləri həll etmək istiqamətində birgə fəaliyyət göstərir. 
Regional təhlükəsizlik, terrorçuluqla mübarizə, kütləvi qırğın 
400 
 
silahlarının yayılmaması  və enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması 
prioritet sahələr sırasındadır. 
Regionda sülh və sabitliyə nail olmaq üçün Azərbaycan Respublikası 
bir sıra addımların atılmasını vacib hesab edir. İlk növbədə, region 
kütləvi qırğın silahlarından azad məkan olmalıdır. Nüvə silahının 
yayılmaması sahəsində mövcud beynəlxalq hüquq normalarına uyğun 
regional münasibətlərin inkişafı  həm regional, həm də beynəlxalq 
səviyyədə sabitliyin bərqərar edilməsi və möhkəmlənməsi üçün zəruri 
şərtlərdəndir. Regionda xarici hərbi qüvvələrin olmaması regional 
təhlükəsizliyə töhfə verərdi. Regional təhlükəsizlik region ölkələrinin 
bir-birinin suverenliyini və  ərazi bütövlüyünü tanıması, militarist və 
təcavüzkar siyasətdən çəkinməsi vasitəsi ilə yaradılmalıdır. 
Azərbaycan Respublikası beynəlxalq hüququn hamılıqla qəbul edilmiş 
norma və prinsiplərinə, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı 
beynəlxalq müqavilələrə və milli qanunvericiliyinə uyğun olaraq, eləcə 
də müvafiq xarici dövlətlərin qanunvericiliyi nəzərə alınmaqla, xaricdə 
yaşayan azərbaycanlıların hüquq və  əsas azadlıqlarının təmin 
edilməsinə  və onların milli özünəməxsusluğunun və  dəyərlərinin 
qorunub saxlanılmasına kömək göstərməkdə davam edəcəkdir. 
4.1.5.1. Region ölkələri ilə əməkdaşlıq 
Azərbaycan Respublikası qonşu ölkələrlə  hərtərəfli tərəfdaşlıq 
əlaqələrinin inkişaf etdirilməsinə böyük önəm verir. Bu ölkələrlə 
münasibətlərdə Azərbaycan Respublikası  əsas problemlərin qarşılıqlı 
şəkildə  və beynəlxalq hüquqa uyğun həllinin tərəfdarıdır. Azərbaycan 
Respublikası qonşu 
ölkələrlə  sərhədlərin delimitasiyası  və demarkasiyası  məqsədi ilə 
aparılan danışıqların tezliklə başa çatdırılmasında maraqlıdır. 
Separatçılığın, etnik, siyasi və dini ekstremizmdən qaynaqlanan 
risklərin zərərsizləşdirilməsində digər dövlətlərlə, xüsusən, Azərbaycan 
Respublikası ilə qonşuluq təmaslarına malik ölkələrlə harmonik 
münasibətlərin qurulması mühüm əhəmiyyətə malikdir. 
Azərbaycan Respublikası regionda sülhün və sabitliyin bərqərar olması 
üçün regional əməkdaşlığı əvəzolunmaz amil kimi qiymətləndirir. Eyni 
zamanda, Ermənistanın təcavüzkar siyasəti Cənubi Qafqazda hərtərəfli 
regional  əməkdaşlıq yolunda əsas maneədir. Bu siyasətdən imtina 
etməyənədək Azərbaycan Respublikası Ermənistanla  əməkdaşlığı 
mümkün hesab etmir. Digər tərəfdən, Azərbaycan, Gürcüstan və 
Türkiyə arasında üçtərəfli strateji tərəfdaşlıq və genişlənən əməkdaşlıq 
regionda sabitlik amilinə çevrilmişdir. Bu əməkdaşlıq Qara dəniz və 

---

401 
 
Xəzər dənizi regionlarının əhəmiyyətini artıran, Avropa və bütövlükdə, 
qlobal enerji təhlükəsizliyinə töhfə verən "Bakı-Supsa", Heydər Əliyev 
adına "Bakı-Tbilisi-Ceyhan" neft ixrac boru kəmərləri və  Cənubi 
Qafqaz qaz boru kəməri ("Bakı-Tbilisi-Ərzurum") kimi üç uğurlu enerji 
infrastrukturu layihəsi ilə Avropa üçün yeni həyati və təhlükəsiz enerji 
mənbəyinin  əsasını qoydu. Geostrateji cəhətdən önəmli olan "Bakı-
Tbilisi-Qars dəmir yolu bağlantısı" layihəsinin həyata keçirilməsi 
regional  əməkdaşlığın daha da sürətləndirilməsi və genişləndirilməsi 
istiqamətində mühüm bir addım olaraq, eyni zamanda, yeni qlobal 
imkanlar yaradır. 
Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini tanımış ilk dövlət olan və 
regionda sülh və sabitliyin bərqərar olunmasında müstəsna rol oynayan 
Türkiyə ilə bütün sahələrdə  hərtərəfli münasibətlər son dərəcədə 
mühümdür. Etnik, mədəniyyət və dil baxımından bir-biri ilə  sıx bağlı 
olan ölkələrimiz arasında qarşılıqlı münasibətlər strateji əməkdaşlıq 
səviyyəsində daha da genişlənməkdə və dərinləşməkdədir. Azərbaycan 
Respublikası  və Türkiyənin trans-regional iqtisadi layihələrin 
gerçəkləşməsinə töhfələri, eləcə də Türkiyənin Ermənistan-Azərbaycan 
münaqişəsinin həllinə yönəldilmiş səyləri iki ölkənin mövqelərinin tam 
uyğunluğunu və onlar arasında  əməkdaşlığın keyfiyyət səviyyəsini 
nümayiş etdirir. 
Azərbaycan Respublikasının Gürcüstan ilə  əməkdaşlığının və 
tərəfdaşlığının hərtərəfli inkişafı ölkəmiz üçün mühüm əhəmiyyət kəsb 
edən məsələlərdən biridir. İki dövlətin ümumi maraqlarının 
mövcudluğu, regiondakı enerji infrastrukturu və nəqliyyat layihələrinin 
həyata keçirilməsi, eləcə  də qarşılıqlı maraq kəsb edən digər sahələr 
çərçivəsində Gürcüstan ilə  sıx  əməkdaşlıq edən Azərbaycan 
Respublikası ikitərəfli strateji tərəfdaşlıq münasibətlərini daha da 
inkişaf etdirməyə davam edəcəkdir. 
Azərbaycan, Gürcüstan, Moldova və Ukraynanın “emokratiya və 
İqtisadi  İnkişaf Naminə - GUAM" çərçivəsində mövcud tərəfdaşlığı 
regional əməkdaşlığın digər bir nümunəsidir. 
Ukrayna və Moldova ilə  tərəfdaşlıq yalnız GUAM çərçivəsində deyil, 
eyni zamanda, ikitərəfli  əsaslarda siyasi, iqtisadi, humanitar və digər 
sahələrdə inkişaf etdirilir. 
Azərbaycan ilə Rusiya arasında mövcud olan münasibətlər regionun 
sabitliyi və inkişafı üçün mühüm amildir. Azərbaycan Respublikası 
Rusiya Federasiyası ilə ikitərəfli  əsaslarda, eləcə  də Avropa regional 
təşkilatları, xüsusilə  də MDB çərçıvəsində çoxtərəfli  əsaslarda siyasi, 
402 
 
iqtisadi, humanitar, təhlükəsizliyin təmin edilməsi, cinayətkarlığa qarşı 
mübarizə və digər shələrdə strateji tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq edir. 
Azərbaycan Respublikası  Xəzəryanı ölkələrlə sülh və mehriban 
qonşuluq  şəraitində yaşamaq və müxtəlif regional layihələrdə birgə 
iştirakda maraqlıdır. Azərbaycan Respublikası  Xəzəryanı ölkələr olan 
Rusiya və Qazaxıstanla yaxın qonşuluq münasibətlərinə malikdir. Bu 
gün Azərbaycan neftinin Xəzər dənizindən Qara dəniz vasitəsilə Avropa 
bazarlarına daşınması marşrutlarından biri də Bakı-Novorossiysk boru 
kəməridir. Qazaxıstanla Azərbaycan Respublikası arasında isə 
Qazaxıstan neftinin Xəzər dənizi və Azərbaycan  ərazisindən "Bakı-
Tbilisi-Ceyhan" sistemi vasitəsilə beynəlxalq bazarlara nəql edilməsinə 
dəstək verilməsi və  şərait yaradılması haqqında 2006-cı ildə müqavilə 
imzalanmışdır.  Bu  üç  Xəzəryanı ölkə artıq Xəzər dənizinin dibinin 
bölüşdürülməsi barədə razılığa gəlmişlər. 
Azərbaycan Respublikası yaxın qonşuları  İran və Türkmənistan ilə  də 
belə razılaşma  əldə ediləcəyinə  və yaxın gələcəkdə  Xəzər dənizinin 
statusunun müəyyən olunacağına, Xəzər dənizindən yalnız sülh 
məqsədləri və sahilyanı dövlətlərin çiçəklənməsi üçün istifadə 
olunacağına inanır. 
Azərbaycan Respublikası qonşu  İranla münasibətlərinə böyük 
əhəmiyyət verir. Tarix və mədəniyyət sahələrində zəngin müştərək irsə 
malik iki ölkə arasında münasibətlər dövlətimizin xarici siyasətinin 
vacib istiqamətlərindən biridir. Azərbaycan Respublikası  İranla siyasi, 
iqtisadi, mədəni və digər sahələr üzrə qarşılıqlı faydalı əlaqələrin inkişaf 
etdirilməsində maraqlıdır. 
4.1.5.2. Qeyri-region ölkələri ilə əməkdaşlıq 
Azərbaycan Respublikası region ölkələri ilə yanaşı, digər ölkələrlə  də 
əməkdaşlıqda maraqlıdır. İlk növbədə, Azərbaycan Respublikası strateji 
tərəfdaşı olan ABŞ ilə BMT və Avratlantik strukturlar çərçivəsində, 
antiterror koalisiyasında, beynəlxalq terrorizm, separatçılıq, kütləvi 
qırğın silahlarının yayılmasının qarşısının alınması, transmilli 
mütəşəkkil cinayətkarlıq, narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsi, 
korrupsiya, qanunsuz silah və insan alveri kimi qlobal çağırış  və 
təhdidlərə qarşı mübarizə  məsələlərində, ikitərəfli münasibətlər 
səviyyəsində isə siyasi, hərbi, iqtisadi, enerji təhlükəsizliyi sahələrində, 
ölkəmizdə demokratik islahatların aparılması istiqamətində əməkdaşlıq 
edir. 
Avropa ölkələri ilə əməkdaşlığını ikitərəfli və çoxtərəfli əsaslarda quran 
Azərbaycan Respublikası Avropa iqtisadi və hüquqi məkanına 

---

403 
 
inteqrasiyanın dərinləşməsində, birgə regional iqtisadi layihələrin 
həyata keçirilməsində maraqlıdır. Azərbaycan Respublikası xüsusilə 
Baltikyanı,  Şərqi və  Cənub-Şərqi Avropa ölkələri ilə siyasi, iqtisadi 
əməkdaşlığın genişləndirilməsini vacib hesab edir. Azərbaycan 
Avropada enerji mənbələrinin diversifikasiyası 
və enerji 
təhlukəsizliyinin təmin olunması siyasətinə öz töhfəsini verməklə bu 
istiqamətdə bir sıra mühüm addımlar atmışdır. 
Mərkəzi və Orta Asiya dövlətləri ilə  də münasibətlər Azərbaycan 
Respublikasının xarici siyasətində  əhəmiyyətli yer tutur. Bu regionun 
ölkələri ilə mövcud ikitərəfli  əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsinə 
xüsusi önəm verilir. 
Azərbaycan Respublikası Uzaq Şərqin və  Cənub-Şərqi Asiyanın 
qabaqcıl dövlətləri olan Çin, Koreya Respublikası  və Yaponiya ilə 
qarşılıqlı faydalı  əməkdaşlıqda maraqlıdır. Bu ölkələrin Azərbaycan 
Respublikasındakı iqtisadi layihələrə  fəal qoşulması, "Avropa-Qafqaz-
Asiya Nəqliyyat Dəhlizi" (TRACECA) layihəsinin gerçəkləşməsi 
ikitərəfli münasibətlərin zəngin potensialının inkişaf etdirilməsi üçün 
əlverişli zəmin yaratmışdır. Cənub-Şərqi və  Cənubi Asiyada yeni 
iqtisadi və siyasi güc mərkəzlərinin təşəkkülü Azərbaycan 
Respublikasının xarici siyasətinin bu istiqamətə marağının artmasına 
səbəb olmuşdur. 
Azərbaycan Respublikasının Yaxın Şərq dövlətləri ilə münasibətləri də 
böyük potensiala malikdir və ölkəmiz bu dövlətlərlə ikitərəfli əlaqələrin 
inkişaf etdirilməsi istiqamətində səyləri davam etdirəcəkdir. 
 
4.2. Müdafiə qabiliyyətinin möhkəmləndirilməsi 
Azərbaycan Respublikasının müdafiə qabiliyyəti ölkənin milli 
maraqlarını təmin etmək üçün əsas amillərdən biridir. 
Azərbaycan Respublikasının müdafiə siyasəti milli resurslara və 
mövcud təhlükəsizlik vəziyyətinə əsaslanan, demokratik nəzarət altında 
olan müdafiə qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsinə  və saxlanmasına 
əsaslanır. Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri ölkənin 
müdafiə qabiliyyətinin əsasını təşkil edir. 
Azərbaycan Respublikasının milli müdafiə siyasətinin  əsasını 
aşağıdakılar təşkil edir: 
* bütün ölkələrlə dinc yanaşı yaşama; 
* digər dövlətlərin suverenliyinə  və müstəqilliyinə hörmət və onların 
daxili işlərinə qarışmama; 
* mövcud dövlət sərhədlərinin bütövlüyü və onların dəyişməzliyi; 
404 
 
* beynəlxalq təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi; 
* hərbi quruculuqda konkret qüvvələr nisbətini nəzərə almaqla zəruri 
müdafiə kifayətliliyi məfhumunun dəstəklənməsi. 
Tarixi keçmişini, təhlükəsizlik vəziyyətini, demokratik dövlət 
quruculuğunun əsas vəzifələrini və ərazisinin bir hissəsinin Ermənistan 
tərəfindən işğal olunması faktını  nəzərə alan Azərbaycan 
Respublikasının apardığı milli müdafiə siyasətinin  əsas məqsədləri 
aşağıdakılardan ibarətdir: 
* Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin, suverenliyinin 
qorunması, ərazi bütövlüyünün bərpa 
edilməsi və bütün əraziləri üzərində nəzarətin təmin olunması; 
* xarici hərbi təcavüzün qarşısının alınması  və  dəf edilməsi üçün 
Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin döyüşə  və  səfərbərliyə 
hazırlıq səviyyəsində saxlanılması; 
* NATO-nun "Sülh naminə  tərəfdaşlıq" Proqramının müvafiq 
mexanizmlərində  iştirakının davam etdirilməsi, NATO dövlətləri və 
digər tərəfdaş ölkələrlə qarşılıqlı faydalı əsaslara söykənən ikitərəfli və 
çoxtərəfli hərbi əməkdaşlığın həyata keçirilməsi; 
* Azərbaycan Respublikasının müdafiə sahəsində öz üzərinə götürdüyü 
beynəlxalq hüquq öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi; 
* müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi yolu ilə beynəlxalq 
təhlükəsizliyə töhfə. Azərbaycan Respublikasının müdafiə siyasəti 
aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır: 
* Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri və qanunvericilikdə 
nəzərdə tutulan başqa silahlı birləşmələrlə mərkəzləşdirilmiş rəhbərliyin 
vəhdəti və bu fəaliyyətə demokratik nəzarətin təmin olunması; 
* Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizliyinin təmin olunması 
sisteminə qarşı  hərbi təhdidlərin vaxtında aşkarlanması  və 
qiymətləndirilməsi; 
* hərbi sahədə milli təhlükəsizliyin təmin olunması üçün qüvvə, vasitə 
və ehtiyatların zəruri kifayətliliyi, onların müvafiq planlaşdırılması  və 
istifadəsi. 
Hərbi sahədə milli təhlükəsizliyin etibarlı  təmin edilməsi məqsədi ilə 
müdafiə sahəsində dövlətin praktiki fəaliyyəti mühüm hərbi vəzifələri, 
ehtimal olunan müharibə  və  hərbi münaqişələrin xüsusiyyət və 
məqsədinin qiymətləndirilməsi, mümkün təhlükənin miqyasını, ölkənin 
hərbi sahədə təhlükəsizliyinə təhdid olan hərbi və siyasi qüvvələrin və 
digər amillərin yerini, silahlı qüvvələrin təşkili prinsiplərini və mümkün 

---

405 
 
təcavüzün qarşısını almağa hazırlıq yollarını müəyyən etməkdən 
ibarətdir. 
Milli müdafiə siyasətinin mühüm elementlərindən biri iqtisadiyyat və 
müdafiə arasında optimal qarşılıqlı nisbətin bərqərar edilməsi və milli 
müdafiə  sənayesinin inkişaf etdirilməsidir. Ölkənin müdafiə 
qabiliyyətinin möhkəmləndirilməsi yolunda hərbi-siyasi və  hərbi-
texniki sahədə beynəlxalq  əlaqələrin və  əməkdaşlığın hər cür inkişafı 
müstəsna  əhəmiyyət kəsb edir. Avratlantik məkanın təhlükəsizlik 
sisteminə inteqrasiya, NATO dövlətlərinin qüvvələri ilə qarşılıqlı 
uzlaşan hərbi  əməliyyat qüvvələrinin yaradılması, böhranların aradan 
qaldırılması  məqsədilə müvafiq beynəlxalq təşkilatların mandatı 
əsasında aparılan sülhməramlı cavab əməliyyatlarında iştirak etmək 
Azərbaycan Respublikasının müdafiə siyasətinin əsas istiqamətlərindən 
hesab olunur. 
Ölkə  ərazisinin və onun vətəndaşlarının tam müdafiəsi Azərbaycan 
Respublikası Konstitusiyasının tələbidir ki, bu da bütün vasitələrlə 
təmin olunmalıdır. Bu məqsədlə Azərbaycan Respublikasının Silahlı 
Qüvvələri və qanunvericilikdə nəzərdə tutulan başqa silahlı birləşmələr 
səlahiyyətləri daxilində öz vəzifələrini həyata keçirirlər. Dövlətin Silahlı 
Qüvvələri və başqa silahlı birləşmələri Azərbaycan Respublikasının 
Konstitusiyasında, qanunlarında, digər normativ hüquqi aktlarda, 
beynəlxalq humanitar hüquq sahəsində  tərəfdar çıxdığı beynəlxalq 
müqavilələrdə təsbit olunmuş hüquq və vəzifələri yerinə yetirir. 
 
4.3. Təhlükəsizliyin daxili siyasət vasitələri ilə təmin edilməsi 
4.3.1. Demokratiyanın möhkəmləndirilməsi 
Azərbaycan Respublikası insan hüquq və  əsas azadlıqlarının 
qorunmasına təminat kimi demokratik idarəetmə  və  vətəndaş 
cəmiyyətinin inkişaf etdirilməsini alternativsiz yol kimi seçmişdir. 
Dövlət müstəqilliyinin bərpa olunmasından sonra ərazisinin bir 
hissəsinin qonşu Ermənistan tərəfindən davam edən işğalının mənfi 
təsirlərinə baxmayaraq, Azərbaycan Respublikası qanunvericilik 
sistemində  və iqtisadi sistemdə mühüm islahatlar aparmışdır. 
Azərbaycan Respublikası  vətəndaşlarının Azərbaycan Respublikasının 
Konstitusiya Məhkəməsinə, Avropa İnsan Hüquqları  Məhkəməsinə  və 
BMT-nin insan hüquqları üzrə müqavilə-nəzarət orqanlarına müraciət 
etmək hüququ təmin edilmişdir.  İnsan hüquq və  əsas azadlıqlarını 
qorumaq üçün Ombudsman təsisatı yaradılmış, məhkəmələrin 
müstəqilliyi təmin olunmuşdur. Bütün kütləvi informasiya vasitələri 
406 
 
üzərində dövlət nəzarəti və senzura ləğv edilməklə söz azadlığını 
qoruyan müvafiq qanunvericilik tədbirləri görülmüşdür. 
Eyni zamanda, davam edən demokratik islahatlar prosesi çərçivəsində 
ölkədə seçki praktikasının bundan sonra da inkişaf etdirilməsi, 
qanunların icrası mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi, dövlət 
idarələrində və bu idarələrə işəgötürmə ilə bağlı şəffaflığın yaradılması, 
yerli özünüidarə orqanlarının səlahiyyətlərinin aydın surətdə müəyyən 
olunması  və onların yerli problemlərin həll edilməsində rolunun 
artırılması, habelə kütləvi informasiya vasitələrinin və qeyri-hökumət 
təşkilatlarının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi hökumətin 
diqqət mərkəzində olan önəmli məsələlər sırasındadır.Bütün 
təhlükəsizlik strukturları üzərində demokratik və mülki nəzarət, onların 
fəaliyyətinin  şəffaflığı, korrupsiyaya qarşı  səmərəli mübarizə, ümdə 
vəzifəsi xalqa xidmət olan yüksək vəzifəli şəxslərin məsuliyyətinin daha 
da artırılması və onların məsul olduğu sahələr üzrə fəaliyyətləri barədə 
Milli Məclis deputatlarının, kütləvi informasiya vasitələri ilə 
ictimaiyyətin məlumatlandırılması kimi məsələlər üzrə hökumət ardıcıl 
səylərini davam etdirəcəkdir. 
Demokratik hüquqi dövlətin qanunun aliliyi, insan hüquq və  əsas 
azadlıqları və sosial ədalət kimi fundamental əsaslarının təmin olunması 
müvafiq dövlət funksiyalarının yerinə yetirilməsi  əleyhinə yönəlmiş 
fəaliyyətlərə qarşı mübarizəyə və milli maraqların həyata keçirilməsinə 
əhəmiyyətli dəstək verəcəkdir. 
4.3.2. Milli və dini tolerantlıq mühitinin qorunması 
Azərbaycan Respublikası  həmişə müxtəlif millətlərin və dinlərin sülh 
şəraitində birgə yaşayışına nümunə olmuşdur. Azərbaycan dövləti 
cəmiyyətin maraqlarından irəli gələn rasional milli siyasət kursunu, dini 
tolerantlıq mühitinin qoruması və inkişafını, bütün vətəndaşların qanun 
qarşısında bərabərliyi və qanunun aliliyini, demokratik hüquq və 
azadlıqların, həmçinin insanların bu hüquq və azadlıqlardan sərbəst 
istifadə imkanlarının təmin edilməsini müvafiq riskin real təhdidə 
çevrilməsinin qarşısının alınması  və neytrallaşdırılmasının mühüm 
şərtləri qismində  nəzərdən keçirir. Hazırkı  mərhələdə ölkədə  bərqərar 
edilmiş milli və dini tolerantlıq mühitinin qorunması və inkişafı dövlət 
qarşısında duran başlıca vəzifələrdən hesab olunur. Azərbaycan 
dövlətinin milli siyasət kursu Konstitusiyanın əsas prinsiplərindən birinə 
əsaslanır: Azərbaycan Respublikası bütün ölkə  vətəndaşlarının ümumi 
və bölünməz vətənidir. 
4.3.3. Elm, təhsil, mədəniyyət siyasəti və mənəviyyatın qorunması 

---

407 
 
Elm, təhsil, mədəniyyət və  mənəviyyatın qorunması siyasəti 
Azərbaycan xalqının mədəni irsinin, maddi və  mənəvi dəyərlərinin 
mühafizəsinə, onun mədəni tələbatlarının ödənilməsi vasitələrinin və 
elmi-texniki potensialının daxili və xarici təhdidlərdən qorunmasına, 
mütərəqqi daxili və beynəlxalq inkişafdan bəhrələnməsinə yönəlmişdir. 
Azərbaycan Respublikası ümumdünya mədəniyyətinin qloballaşması 
meyillərindən kənarda qalmamaq şərti ilə, milli mədəniyyətin 
özünəməxsusluğunu qoruyur və eyni zamanda, dünyanın mədəni 
nailiyyətlərindən milli mədəniyyətin tərəqqisində istifadə üçün imkanlar 
yaradır. Azərbaycan Respublikası beynəlxalq öhdəliklərinə uyğun 
olaraq öz ərazisində tarixi və mədəni abidələrin qorunmasını təmin edir. 
Ölkənin davamlı inkişafı üçün adekvat sayda, yaxşı təhsil almış və təlim 
keçmiş peşəkar insan potensialını, həmçinin elmi-texniki tərəqqini 
təmin etmək zəruridir. Bu məqsədlə, Azərbaycan Respublikası elm və 
təhsil səviyyəsinin dünya standartlarına uyğunlaşdırılması, yeni 
texnologiyalardan istifadə üçün inkişaf etmiş ölkələrlə  əməkdaşlıq 
əlaqələrini genişləndirir, beynəlxalq təcrübəni öyrənir və  tətbiq edir. 
Azərbaycan Respublikası elmi potensialın qorunması və inkişafına dair 
dövlət siyasətinin uzunmüddətli proqramlarını hazırlayıb həyata keçirir. 
4.3.4. İqtisadi və sosial inkişaf 
Ölkənin iqtisadi inkişafının davamlı olması hökumətin iqtisadi 
siyasətinin təməl prinsipidir. Bu həm iqtisadi, həm də sosial ölçülərin 
bərabər səviyyədə nəzərə alınmasını tələb edən kompleks bir məsələdir. 
Ona görə  də Azərbaycan Respublikası bu istiqamətlərin hər biri üzrə 
sinxron və əlaqələndirilmiş proqram həyata keçirmək niyyətindədir. 
Azərbaycan Respublikasında inflyasiya tempinin məqbul səviyyədə 
saxlanılması  və valyuta bazarında sabit və proqnozlaşdırıla bilən 
vəziyyət təmin edilmiş, strateji valyuta ehtiyatları əhəmiyyətli dərəcədə 
artmışdır. Dövlət idarəetmə sistemində struktur islahatları  həyata 
keçirilmiş, müəssisələrin böyük qismi öz fəaliyyətlərini bazar 
iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun olaraq səmərəli təşkil edə bilmişdir. 
Sürətlə artan neft və qaz gəlirlərindən həddən artıq asılılıq nəticəsində 
yarana biləcək iqtisadi qeyrisabitlik təhdidinin qarşısının alınması 
məqsədilə iqtisadi siyasət iqtisadi çoxşaxəliliyin təşviqinə 
yönəldilməlidir. 
Sahibkarlıq fəaliyyətində mühüm inkişaf müşahidə olunmuş, 
iqtisadiyyatın liberallaşmasının dərinləşdirilməsi istiqamətində 
nailiyyətlər  əldə edilmişdir. Artım tempi əhalinin rifah səviyyəsinin 
artması üçün görülən konkret tədbirlər, struktur-texnoloji 
408 
 
müasirləşmənin həyata keçirilməsi və ölkənin rəqabət üstünlükləri 
sayəsində təmin edilməlidir. Sosial-iqtisadi inkişafda yeni nailiyyətlərin 
əldə edilməsi həm də islahatların aparılmasına, özəlləşdirmə zamanı 
şəffaflığın təmin edilməsinə, iqtisadiyyatın müasirləşməsinə, sosial 
dəyişikliklərin keçirilməsinə kompleks yanaşmanın davam etdirilməsini 
tələb edir. 
Həyata keçirilən regional iqtisadi siyasətin  əsas məqsədi ölkəmizin 
bütün bölgələrinin mövcud potensialından səmərəli istifadə etməklə 
qeyri-neft sahələrinin inkişafına, istehsal müəssisələrinin fəaliyyətinin 
daha da genişləndirilməsinə, ixracyönlü məhsul istehsalının 
stimullaşdırılmasına, yerli sahibkarlığın inkişafı yolu ilə əhalinin həyat 
səviyyəsinin daha da yaxşılaşdırılmasına, məşğulluq səviyyəsinin, 
xüsusilə, gənclərin faydalı əməklə məşğulluğunun artırılmasına və ölkə 
iqtisadiyyatının dinamik inkişafının təmin edilməsinə nail olmaqdır. 
Azərbaycan Respublikasının uzunmüddətli dövrdə dayanıqlı  və tarazlı 
inkişafının təmin edilməsində  sərmayələrin cəlb edilməsi xüsusi rol 
oynayır. Sərmayələrin tələb olunan həcm və keyfiyyəti, ilk növbədə, 
özəl sərmayələrin dəstəyi nəticəsində  təmin edilə bilər. Ona görə  də 
əlverişli sərmayə mühitinin yaxşılaşdırılması qarşıda duran ən  əsas 
vəzifələrdəndir. Bunun üçün şəxsi mülkiyyətin qorunması və korporativ 
idarəetmənin təkmilləşdirilməsinə, mülkiyyət formasından asılı 
olmayaraq bütün sərmayədarlar üçün daha əlverişli rəqabət mühitinin 
yaradılmasına, sərmayə fəaliyyətinin normativ hüquqi bazasının daha da 
təkmilləşdirilməsinə, sərmayə axınının qeyri-neft sektorunun və 
regionların inkişafına yönəldilməsinin stimullaşdırılmasına diqqət 
yetiriləcəkdir. Eyni zamanda, Azərbaycan  şirkətlərinin xarici ölkələrdə 
fəaliyyəti və beynəlxalq layihələrdə iştirakı dəstəklənəcəkdir. 
Həmçinin "Şərq-Qərb" və  "Şimal-Cənub" nəqliyyat dəhlizində 
Azərbaycan Respublikasının tranzit ölkə kimi potensialının 
gücləndirilməsinə, müasir texnologiyaların ölkəmizə  gətirilməsinə  və 
informasiya-telekommunikasiya sistemlərinin inkişafına xüsusi önəm 
veriləcəkdir. 
4.3.5. Daxili təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi 
Daxili təhlükəsizliyin təmin olunması dövlətin  ən vacib vəzifələrindən 
biridir. Bu, həmçinin onun beynəlxalq risk və  təhdidlərə cavab vermə 
qabiliyyətini gücləndirir. Davamlı daxili təhlükəsizlik yalnız insan 
hüquq və  əsas azadlıqlarına hörmət, vətəndaş  cəmiyyətinin və sosial 
rifahın inkişafı vasitəsi ilə mümkündür. Azərbaycan Respublikasının 
müvafiq dövlət orqanları öz növbəsində ictimai asayişi qorumaq, 

---

409 
 
cinayətkarlıq və korrupsiya ilə mübarizə aparmaqla, daxili 
təhlükəsizliyin təmin olunmasında məsuliyyət daşıyır. Bu sahədə hüquq 
mühafizə orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyinin artırılması  məqsədi 
ilə qanunvericilik və institusional islahatlar aparılır, praktiki tədbirlər 
görülür. 
Milli təhlükəsizliyin  ən vacib elementlərindən biri kimi kəşfiyyat və 
əks-kəşfiyyat dövlətin və onun vətəndaşlarının təhlükəsizliyinin təmin 
olunması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 
4.3.6. Sərhəd təhlükəsizliyinin möhkəmləndirilməsi 
Azərbaycan Respublikasının həssas coğrafi vəziyyəti onu beynəlxalq 
terrorçuluq, qeyri-qanuni miqrasiya, transmilli mütəşəkkil cinayətkarlıq, 
insan alveri, narkotik vasitələrin qaçaqmalçılığı  və kütləvi qırğın 
silahlarının yayılması kimi bir sıra transsərhəd təhdidlər ilə üzləşdirir. 
Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi nəticəsində Azərbaycan 
Respublikasının  İran  İslam Respublikası ilə 132 km və Ermənistanla 
733 km. uzunluğunda olan beynəlxalq sərhədləri Ermənistan tərəfindən 
zəbt olunmuşdur. Bu sərhədlərin nəzarətdən kənarda qalması yuxarıda 
sadalanan cinayətkarlıq üçün münbit şərait yaradır. Transsərhəd 
təhdidlərin mövcudluğu ölkənin sərhəd təhlükəsizliyinə xüsusi diqqət 
yetirilməsini zəruri edir. Sərhəd təhlükəsizliyi siyasətinin effektiv 
həyata keçirilməsi üçün mərkəzi dövlət orqanı kimi Dövlət Sərhəd 
Xidməti yaradılmışdır. Ölkədə aparılan ümumi demokratik dövlət 
quruculuğu və xüsusən, təhlükəsizlik sektorunun islahatı prosesi 
çərçivəsində  sərhəd təhlükəsizliyinə konseptual olaraq yenidən baxılır 
və Dövlət Sərhəd Xidmətinin hərbi qurumdan hüquq-mühafizə orqanına 
keçidi məqsədi ilə  əsaslı struktur islahatları aparılır. NATO və digər 
xarici tərəfdaşlarla əməkdaşlıq şəraitində aparılan islahatlar nəticəsində 
effektiv sərhəd nəzarəti sistemi yaradılmaqla Silahlı Qüvvələrin və digər 
təhlükəsizlik strukturlarının sərhəd təhlükəsizliyi sahəsindəki mümkün 
dəstəkləyici rolu və  fəaliyyətlərinin koordinasiyası mexanizmləri daha 
da təkmilləşdirilir. Sərhəd təhlükəsizliyi məsələsi neft və qaz 
yataqlarının, nəqliyyat dəhlizlərinin təhlükəsizliyinin təmin 
olunmasında getdikcə daha çox əhəmiyyət kəsb etməkdədir. Sərhəd 
təhlükəsizliyinin daha səmərəli təmin edilməsi üçün normativ hüquqi 
baza beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılır, idarəetmə sistemi 
təkmilləşdirilir və şəffaf büdcə sistemi yaradılır. 
Azərbaycan Respublikası  sərhəd təhlükəsizliyi sahəsində NATO, 
Avropa  İttifaqı, Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı, Atom Enerjisi üzrə 
Beynəlxalq Agentlik, Sərhəd Məsələləri üzrə Beynəlxalq Konfrans və 
410 
 
digər beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində, habelə ikitərəfli və çoxtərəfli 
qaydada dövlətlərarası səviyyədə əməkdaşlığı genişləndirir. 
Bu istiqamətdə islahatları daha da inkişaf etdirmək üçün havadan və 
dənizdə  nəzarət, axtarışxilasetmə, çeviklik imkanları müasirləşdirilir, 
təlim sistemi təkmilləşdirilir, quru sərhədlər və  nəzarət məntəqələri 
müasir texniki avadanlıqlarla təmin olunur və peşəkar heyətə keçid 
sürətləndirilir. 
Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi həll olunduqdan sonra sərhədlərin 
nəzarətdən kənarda qalmış hissəsinin Azərbaycan Respublikasının 
ümumi sərhəd təhlükəsizliyi sisteminə daxil edilməsi və  həmin 
ərazilərdə  ən müasir tələblərə uyğun təhlükəsizlik tədbirlərinin həyata 
keçirilməsi islahat və quruculuq prosesində müvafiq şəkildə  nəzərə 
alınır. 
4.3.7. Miqrasiya siyasəti 
Son illərin təhlili göstərir ki, Azərbaycanda müşahidə olunan sürətli 
sosial-iqtisadi inkişaf, energetika və  nəqliyyat sahələrində beynəlxalq 
kommunikasiyaların genişlənməsi, eyni zamanda, ölkəmizin geosiyasi 
mövqeyi miqrasiya proseslərinin intensivləşməsinə  gətirib çıxarmışdır. 
Bu da öz növbəsində ölkənin inkişafı  və  təhlükəsizliyinin təmin 
edilməsi baxımından milli maraqlara uyğun miqrasiya siyasətinin 
həyata keçirilməsini, onun əsasında miqrasiya proseslərinin 
tənzimlənməsi məsələlərinin təkmilləşdiril-məsini şərtləndirir. 
Azərbaycan Respublikasında miqrasiya sahəsində dövlət siyasətinin 
həyata keçirilməsi, qanunvericiliyin beynəlxalq normalara və müasir 
dövrün tələblərinə uyğun təkmilləşdirilməsi, milli təhlükəsizliyin və 
sabit sosial-iqtisadi, demoqrafik inkişafın təmin edilməsi,  əmək 
ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi, ölkə  ərazisində  əhalinin 
mütənasib yerləşdirilməsi, miqrantların intellektual və  əmək 
potensialından istifadə edilməsi, tənzimlənməyən miqrasiya 
proseslərinin mənfi təsirinin aradan qaldırılması, insan alveri də daxil 
olmaqla, qeyri-qanuni miqrasiyanın qarşısının alınması məqsədilə 2006-
2008-ci illər üçün Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya 
Proqramı qəbul olunmuşdur. 
Miqrasiya sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsi, idarəetmə 
sisteminin inkişaf etdirilməsi, miqrasiya proseslərinin tənzimlənməsi və 
proqnozlaşdırılması, bu sahədə müvafiq dövlət orqanlarının 
fəaliyyətinin  əlaqələndirilməsi məqsədi ilə Dövlət Miqrasiya Xidməti 
yaradılmışdır. 

---

411 
 
Ölkədə miqrasiya proseslərinin tənzimlənməsi mexanizmlərinin 
təkmilləşdirilməsi hazırda effektiv immiqrasiya siyasətinin 
formalaşdırılmasını, beynəlxalq  əməkdaşlığın gücləndirilməsini, 
emiqrasiya proseslərinin nəzarətdə saxlanılmasını və vahid informasiya 
bazasının yaradılmasını zəruri edir. 
4.3.8. Enerji təhlükəsizliyi siyasəti 
Xəzər hövzəsinin Azərbaycan Respublikasına mənsub olan sektorunda 
yerləşən mövcud neft və qaz yataqlarının, habelə perspektivli 
strukturların işlənməsi, istismarı, müasir neft-qaz özüllərinin ikintisi və 
quraşdırılması,  əsas ixrac neft və qaz boru kəmərlərinə, terminallarına 
olan təhdidlərin aşkar edilməsi, qiymətləndirilməsi və adekvat 
tədbirlərin görülməsi Azərbaycan Respublikasının milli 
təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin 
ən mühüm fəaliyyət 
istiqamətlərindən biridir. 
Heydər Əliyev adına "Bakı-Tbilisi-Ceyhan" əsas ixrac neft boru kəməri 
və  Cənubi Qafqaz qaz boru kəməri Xəzər dənizi ilə Qara dəniz və 
Aralıq dənizi arasında enerji nəqlinin, Xəzəryanı ölkələrin geostrateji və 
iqtisadi maraqlarını  təmin edən mühüm obyektlərin təhlükəsizliyinin 
qorunması  və bununla əlaqədar artan risklərin idarə olunması  və 
azaldılması Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizliyinin ən vacib 
vəzifələrindəndir. 
Heydər  Əliyev adına "Bakı-Tbilisi-Ceyhan"  əsas neft ixrac boru 
kəmərinin 2006-cı ildən istifadəyə verilməsi Azərbaycan neftini dünya 
bazarında mühüm amilə çevirmişdir. Azərbaycan neftini Türkiyənin 
Ceyhan limanına, qazını isə Türkiyənin  Ərzurum qaz terminalına 
çıxaran kəmərlərin coğrafiyası müəyyən təhlükəsizlik riskləri yaradır. 
Azərbaycan Respublikası enerji ehtiyatlarının istehsalı və nəqli ilə bağlı 
yaradılan və istismar olunan infrastrukturun təbii fəlakətlərə, texnogen 
xarakterli fövqəladə hadisələrə  və  təxribatlara məruz qalma ehtimalına 
qarşı kompleks tədbirlər həyata keçirir. 
XXI əsrdə dünyada enerji daşıyıcıları ilə bağlı böhran gözlənildiyindən 
Azərbaycan Respublikasında alternativ enerji mənbələrindən istifadə 
edilməsi qərara alınmışdır. Küləkli və günəşli günlərin sayına görə 
ölkənin  əlverişli  şəraitə malik olduğunu nəzərə alaraq, Azərbaycanın 
enerjiyə olan ehtiyacının müəyyən hissəsi külək, dəniz, günəş, biokütlə, 
kiçik dağ suları və su elektrik stansiyaları hesabına təmin oluna bilər. 
4.3.9. Nəqliyyat təhlükəsizliyi siyasəti 
Azərbaycan Respublikasında zəngin enerji ehtiyatlarının olması 
iqtisadiyyatın  əsaslı  və sürətli inkişaf etməsinə müsbət təsir göstərən, 
412 
 
lakin müxtəlif dövlətlərin regiondakı maraqlarını  şərtləndirən və 
münasibətlərin gərginləşməsinə səbəb olan əsas amillərdən biridir. 
Müstəqillik  əldə edildikdən sonra Azərbaycan Respublikası öz enerji 
sektorunu daha da inkişaf etdirmiş və müxtəlif növ nəqliyyat şəbəkələri 
yaratmışdır. Bu nəqliyyat şəbəkələrinin 
təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ölkə üçün əsas vəzifələrdən biridir. 
Beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin və boru kəmərlərinin təhlükəsizliyini 
təmin etmək üçün Azərbaycan Respublikası aşağıdakı vəzifələri həyata 
keçirir: 
* nəqliyyatın və nəqliyyatda təhlükəsizliyin təmin edilməsi; 
* nəqliyyat sistemində səfərbərlik hazırlığının təmin edilməsi; 
* Avropa-Qafqaz-Asiya və  "Şimal-Cənub" beynəlxalq nəqliyyat 
dəhlizlərinin fəaliyyətinin səmərəliliyinin və  rəqabət qabiliyyətinin 
artırılması məqsədi ilə təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsi; 
* nəqliyyat infrastrukturlarının mühafizə sisteminin etibarlılığının təmin 
edilməsi; 
* nəqliyyat infrastrukturlarının təhlükəsizliyinə kənardan təhdid yarada 
biləcək amillərin aşkarlanması və qarşısının alınması; 
* nəqliyyat vasitələri və infrastrukturlarında, o cümlədən boru 
kəmərlərində terror aktlarının törədilməsində istifadə oluna biləcək 
vasitələrin dövriyyəsinin qadağan olunması  və ya bu dövriyyəyə ciddi 
nəzarətin həyata keçirilməsi; 
* nəqliyyat obyektlərinin tikintisi və istismarı zamanı sosial və ekoloji 
mühitə ziyan vurulmasının qarşısının alınması. 
Sözügedən vəzifələr Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri və 
digər təhlükəsizlik strukturlarının, habelə aidiyyəti dövlət qurumlarının 
fəaliyyətində öz əksini tapmalı  və onların həyata keçirilməsi üçün 
adekvat imkanlar yaradılmalıdır. 
4.3.10. Fövqəladə idarəetmə,  ətraf mühitin və  əhalinin sağlamlığının 
mühafizəsi 
Ətraf mühitlə bağlı olan təbii fəlakətlər və insanların fəaliyyəti 
nəticəsində baş verən texnogen qəzalar  əhalinin sağlamlığına, rifahına 
və əmlakına ziyan yetirməklə daxili təhlükəsizliyə zərər vura bilər. Bu 
mənada, onlar ümumi təhlükəsizlik kontekstində 
nəzərdən 
keçirilməlidir. 
Azərbaycan Respublikasında fövqəladə halların xəbərdar edilməsi və 
nəticələrinin aradan qaldırılması üzrə  tədbirlərin hazırlanması  və 
əlaqələndirilməsinə  məsul olan ayrıca qurum - Fövqəladə Hallar 
Nazirliyi yaradılmışdır. 

---

413 
 
Azərbaycan Respublikası böhranların idarə olunması  və fövqəladə 
halların qarşısının alınması üzrə  tədbirlər planlarının hazırlanması ilə 
bağlı təcrübə qazanılması və informasiya mübadiləsi sahəsində bir sıra 
dövlətlərlə ikitərəfli  əməkdaşlıq edir. Bu sahədə çoxtərəfli  əməkdaşlıq 
isə NATO mexanizmləri vasitəsilə geniş inkişaf etdirilir və Azərbaycan 
Respublikası həmin imkandan fəal istifadəni davam etdirəcəkdir. 
Azərbaycan Respublikası ekoloji problemlərə ciddi yanaşır və ona görə 
də bu sahədə yaranan və  zərər vura bilən təhlükələrdən, risklərdən və 
təhdidlərdən xəbərdardır. Təbii və texnogen fəlakətlərə  və böhran 
vəziyyətlərinə hazır olmaq və onların qarşısını almaq dövlət üçün əsas 
məsələlərdəndir. 
Azərbaycan Respublikası ölkə  əhalisinə,  ərazisinə  və iqtisadiyyatına 
radioaktiv, bakterioloji və kimyəvi vasitələrlə göstərilən zərərli təsirin 
qarşısının alınmasına yönəlmiş tədbirləri fəal surətdə həyata keçirir. 
Strateji  əhəmiyyətli dövlət obyektlərinin, o cümlədən neft və qaz 
hasilatı  və emalı müəssisələrinin, terminalların, magistral boru 
kəmərlərinin, içməli su mənbələrinin, elektrik stansiyalarının, 
hidrotexniki qurğuların təbii fəlakətlərdən, texnogen qəzalardan və 
terror təhlükəsindən müdafiəsi dövlət üçün əsas vəzifələrdən biridir. 
Coğrafi və geoloji şəraitin müxtəlifliyi nəzərə alınmaqla, ölkə ərazisinin 
təbii fövqəladə hallardan mühafizəsi ilə bağlı dağıntılara gətirib çıxara 
bilən amillərin, o cümlədən zəlzələlər, sellər, subasmalar, sürüşmələr və 
palçıq vulkanlarının törədə biləcəyi fəsadlar və onların nəticələrinin 
aradan qaldırılması yolları daim diqqət mərkəzindədir. 
Bir neçə iqlim qurşağı ilə  əhatə olunan Azərbaycan Respublikası 
ərazisindəki zəngin bitki və heyvanat aləminin qorunub-saxlanması 
zəruri şərtdir. 
Ətraf mühitin çirklənməsinə  səbəb olan mənbələrin ləğv olunmasına, 
Xəzər dənizinin ekoloji problemlərinin aradan qaldırılmasına, onun 
biomüxtəlifliyinin qorunması  və  bərpa olunmasına və bununla bağlı 
digər məsələlərə xüsusi diqqət yetirilir. 
Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması üzrə bitki mühafizəsi 
vasitələrindən (pestisidlərdən və bioloji preparatlardan) istifadəyə 
nəzarət, karantin obyekti mənbələrinin vaxtında aşkar edilərək ləğv 
olunması vacib məsələlərdən biridir. 
Əhalinin sağlamlığının qorunması üçün dərmanların keyfiyyətinə 
nəzarət mexanizmlərinin və saxta dərmanlara qarşı mübarizənin 
gücləndirilməsi zəruridir. 
4.3.11. İnformasiya təhlükəsizliyi siyasəti 
414 
 
Azərbaycan Respublikasının informasiya təhlükəsizliyi siyasəti dövlət, 
ictimai və  fərdi informasiya ehtiyatlarının qorunmasına, habelə 
informasiya sahəsində milli maraqların müdafiəsinə yönəlmiş  tədbirlər 
kompleksinin həyata keçirilməsindən ibarətdir. 
Azərbaycan Respublikasının informasiya sahəsində milli 
təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün ölkədə informasiyanın, həmçinin 
dövlət informasiya ehtiyatlarının müdafiəsi sahəsində milli sistem və 
informasiya infrastrukturu inkişaf etdirilir və möhkəmləndirilir. Dövlət 
orqanları  və  vəzifəli  şəxslər tərəfindən qərarların qəbul edilməsinin 
informasiya təminatının həyata keçirilməsi məqsədi ilə obyektiv və 
mühüm məlumatlar toplanılır. 
Kəşfiyyat və  əks-kəşfiyyat qabiliyyətinin uzlaşdırılması  və 
səmərəliliyinin artırılması, habelə  məxfi informasiyanın mühafizə 
olunmasının koordinasiyası milli təhlükəsizlik sektorunun bu sahəsində 
əsas məsələlərdəndir. Azərbaycan Respublikası öz milli kəşfiyyat və 
əks-kəşfiyyat qabiliyyətini artıracaq və dövlət sirrinə aid edilmiş 
məlumatların mühafizəsi ilə bağlı  fəaliyyətin təkmilləşdirilməsini 
davam etdirəcəkdir. 
İnformasiya təhlükəsizliyini tənzimləmək məqsədi ilə dövlət sirri təşkil 
edən məlumatların mühafizəsinin hüquqi mexanizmləri təkmilləşdirilir 
və informasiya azadlığı təmin olunur. Hüquqi və inzibati mexanizmlər 
vətəndaşların hüquqlarını və dövlət strukturlarının fəaliyyəti üzərində 
demokratik nəzarəti təmin edəcəkdir.