SƏRƏNCAMLAR
1. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Avstriya Respublikası Hökuməti arasında gömrük
məsələləri üzrə qarşılıqlı yardım və əməkdaşlıq haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 535-IIQ /
05.12.2003)
2. "Beynəlxalq yük daşımaları haqqında" Gömrük Konvensiyasına (TİR Konvensiyası) düzəlişlərin
təsdiq edilməsi barədə (No 552-IIQ /09.12.2003)
3. "Gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və uzlaşdırılması haqqında" Beynəlxalq Konvensiyanın
dəyişdirilməsi haqqında Protokola və "Gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi və uzlaşdırılması haqqında"
Beynəlxalq Konvensiyaya (dəyişdirilmiş redaksiyada) qoşulmaq barəsində (No 555-IIQ /09.12.2003)
4. 2003-cü il iyulun 10-da Moskva şəhərində keçirilmiş Müstəqil Dövlətlər Birliyinin Gömrük
xidmətlərinin rəhbərləri Şurasının 37-ci iclası zamanı imzalanmış "Meyvə-tərəvəz məhsullarının gömrük
rəsmiləşdirilməsi zamanı güzəştlərin təqdim edilməsi haqqında 21 may 1998-ci il tarixli Sazişin müddətinin
uzadılması haqqında Moldova Respublikası, Ukrayna, Belarus Respublikası, Rusiya Federasiyası və
Azərbaycan Respublikasının gömrük xidmətləri arasında Protokol"un təsdiq edilməsi barədə (No 1363 /
23.10.2003)
14
5. "Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinin təsdiq edilməsi, qüvvəyə minməsi və
bununla bağlı hüquqi tənzimləmə məsələləri haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi ilə
əlaqədar Azərbaycan Respublikasının bəzi qanunlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməsi və bəzi qanunvericilik
aktlarının qüvvədən düşmüş hesab edilməsi haqqında (No 568-IIQD / 30.12.2003)
6. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Rusiya Federasiyası Hökuməti arasında qaçaqmalçılıq və
gömrük qaydalarının pozulması ilə mübarizədə əməkdaşlıq haqqında Saziş"i imzalamaq səlahiyyətinin
verilməsi barədə (No 77 / 04.02.2004)
7. Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin tətbiq edilməsi ilə əlaqədar Azərbaycan
Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında (No 598-IIQD /
05.03.2004)
8. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Fransa Respublikası Hökuməti arasında gömrük
hüquqpozmalarının qarşısının alınması, təhqiqatının aparılması, aşkar edilməsi və aradan qaldırılmasına dair
qarşılıqlı inzibati yardım haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 606-IIQ / 19.03.2004)
9. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Litva Respublikası Hökuməti arasında gömrük işi sahəsində
qarşılıqlı yardım haqqında Saziş"i Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından imzalamaq səlahiyyətinin
verilməsi barədə (No 137 / 25.03.2004)
10. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Türkiyə Respublikası Hökuməti arasında gömrük
məsələləri üzrə qarşılıqlı yardım və əməkdaşlıq haqqında Saziş"i Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından
imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 182 / 12.04.2004)
11. Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsinə dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında (No
650-IIQD / 14.05.2004)
12. "GUÖAM iştirakçısı olan dövlətlərin hökumətləri arasında gömrük işlərində qarşılıqlı yardım və
əməkdaşlıq haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 667-IIQ / 21.05.2004)
13. "Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi və Ukrayna Dövlət Gömrük Xidməti arasında
qaçaqmalçılıq və gömrük qaydalarının pozulması, həmçinin silahların, döyüş sursatlarının, partlayıcı
maddələrin, narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və prekursorların qanunsuz dövriyyəsi ilə mübarizə
sahəsində əməkdaşlıq haqqında Saziş"i imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 242 / 02.06.2004)
14. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Yunanıstan Respublikası Hökuməti arasında gömrük işi
sahəsində qarşılıqlı yardım haqqında Saziş"i Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından imzalamaq
səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 271 / 19.06.2004)
15. "Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsinə dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında"
Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə (No 278 / 25.06.2004)
16. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Pakistan İslam Respublikası Hökuməti arasında gömrük işi
sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Saziş"i Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından
imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 304 / 08.07.2004)
17. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin xüsusi rütbəsi olan əməkdaşlarının və mülki
işçilərinin aylıq vəzifə maaşlarının artırılması haqqında (No 358 / 23.08.2004)
18. 2004-cü il mayın 18-də Brüssel şəhərində imzalanmış "Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük
Komitəsi və Ümumdünya Gömrük Təşkilatı arasında Niyyət Protokolu"nun nəzərə alınması haqqında(No 372 /
01.09.2004)
19. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi və Ukrayna Dövlət Gömrük Komitəsi
arasında kadrların peşəkar hazırlığı və ixtisasının artırılması sahəsində əməkdaşlıq haqqında Sazişi imzalamaq
səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 383 / 06.09.2004)
20. "Azərbaycan Respublikası hökuməti və Pakistan İslam Respublikası hökuməti arasında gömrük işi
sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 737-IIQ / 10.09.2004)
21. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Rumıniya Hökuməti arasında gömrük işi sahəsində
əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Saziş"i imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 447 /
11.10.2004)
22. "Azərbaycan Respublikası hökuməti və Belçika Krallığı hökuməti arasında gömrük məsələləri üzrə
qarşılıqlı inzibati yardımın göstərilməsi haqqında" ikitərəfli sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 776-IIQ /
26.10.2004)
23. "Azərbaycan Respublikası hökuməti və Yunanıstan Respublikası hökuməti arasında gömrük işi
sahəsində qarşılıqlı yardım haqqında" sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 779-IIQ / 26.10.2004)
24. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Belarus Hökuməti arasında gömrük işi sahəsində
əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Saziş"i imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 505 /
05.11.2004)
15
25. "Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi və Ukrayna Dövlət Gömrük Xidməti arasında
kadrların peşəkar hazırlığı və ixtisasının artırılması sahəsində əməkdaşlıq haqqında Saziş"in təsdiq edilməsi
barədə (No 520 / 15.11.2004)
26. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi və Qırğızıstan Respublikası Maliyyə Nazirliyi
yanında Gəlirlər Komitəsi arasında gömrük işi sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Sazişi
imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 529 / 29.11.2004)
27. "Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsi kollegiyasının tərkibinin təsdiq edilməsi
haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1995-ci il 1 may tarixli, 170 nömrəli sərəncamına
dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında (No 540 / 10.12.2004)
28. 2004-cü il dekabrın 3-də Bakı şəhərində imzalanmış "Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük
Komitəsi və Qırğız Respublikası Maliyyə Nazirliyi yanında Gəlirlər Komitəsi arasında gömrük işi sahəsində
əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Saziş"in təsdiq edilməsi barədə (No 621 / 07.02.2005)
29. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və İtaliya Respublikası Hökuməti arasında gömrük
hüquqpozmalarının qarşısının alınması, təhqiqatı və aradan qaldırılması üzrə qarşılıqlı inzibati yardım haqqında
Saziş"i Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 639 /
23.02.2005)
30. "Azərbaycan Respublikası hökuməti və Belarus Respublikası hökuməti arasında gömrük işi
sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 824-IIQ / 01.03.2005)
31. "Gömrük orqanlarında xidmət haqqında" Əsasnaməyə əlavə edilməsi haqqında (No 851-IIQD /
04.03.2005)
32. "Poçt rabitəsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi ilə əlaqədar Azərbaycan
Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməsi barədə (No 855-IIQD /
04.03.2005)
33. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Çin Xalq Respublikası Hökuməti arasında Gömrük işi
sahəsində qarşılıqlı yardım haqqında Saziş"i Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından imzalamaq
səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 683 / 16.03.2005)
34. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Polşa Respublikası Hökuməti arasında gömrük işi
sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Saziş"i Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından
imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 717 / 28.03.2005)
35. "Gömrük orqanlarında xidmət haqqında" Əsasnaməyə əlavə edilməsi haqqında" Azərbaycan
Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə (No 780 / 27.04.2005)
36. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və İtaliya Respublikası Hökuməti arasında gömrük
hüquqpozmalarının qarşısının alınması, araşdırılması və aradan qaldırılmasına dair qarşılıqlı inzibati yardım
haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 910-IIQ / 10.05.2005)
37. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Çin Xalq Respublikası Hökuməti arasında gömrük işi
sahəsində qarşılıqlı yardım haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 931-IIQ / 14.06.2005)
38. "Gömrük orqanlarında xidmət haqqında" Əsasnaməyə dəyişikliklər edilməsi barədə (No 969-IIQD /
28.06.2005)
39. "Gömrük orqanlarında xidmət haqqında" Əsasnaməyə dəyişikliklər edilməsi barədə" Azərbaycan
Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi haqqında (No 900 / 18.07.2005)
40. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Polşa Respublikası Hökuməti arasında gömrük işi
sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 975-IIQ / 01.09.2005)
41. "Məhkəmələr və hakimlər haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununa əlavələr və
dəyişikliklər edilməsi barədə" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi ilə əlaqədar Azərbaycan
Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər edilməsi haqqında (No 982-IIQD / 01.09.2005)
42. "İxrac nəzarəti haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi ilə əlaqədar Azərbaycan
Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarına əlavələr edilməsi barədə (No 991-IIQD / 20.09.2005)
43. "Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi və Bolqarıstan Respublikasının "Tamojni"
Agentliyi arasında kadrların peşəkar hazırlığının və ixtisasının artırılması üzrə gömrük əməkdaşlığının
dərinləşdirilməsi sahəsində qarşılıqlı anlaşma Protokolu"nu imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə (No
1021 / 22.09.2005)
44. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Latviya Respublikası Hökuməti arasında gömrük məsələləri
üzrə əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Saziş"i Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından imzalamaq
səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 1030 / 30.09.2005)
45. "Azərbaycan Respublikasının ərazisində dövriyyəsi qadağan edilmiş, məhdudlaşdırılmış və nəzarət
edilən narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin, habelə Azərbaycan Respublikasının ərazisində idxalına,
ixracına, tranzit nəql edilməsinə və istehsalına lisenziya (xüsusi razılıq) tələb olunan prekursorların siyahılarının
16
təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi ilə əlaqədar Azərbaycan
Respublikasının bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər edilməsi barədə (No 48-IIQD / 30.12.2005)
46. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Amerika Birləşmiş Ştatları Hökuməti arasında gömrük
məsələləri üzrə qarşılıqlı yardım və əməkdaşlıq haqqında Saziş"in Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından
imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 1237 / 23.01.2006)
47. "Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrüu Komitəsi və Macarıstan Respublikası Gömrük və
Maliyyə Mühafizə Xidməti arasında əməkdaşlıq haqqında Protokol"u imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi
barədə (No 1256 / 02.02.2006)
48. "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Moldova Respublikası Hökuməti arasında gömrük işi
sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında Saziş"in Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından
imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi barədə (No 1349 / 06.03.2006)
49. 2006-cı il fevralın 3-də Bakı şəhərində imzalanmış "Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük
Komitəsi və Macarıstan Respublikası Gömrük və Maliyyə Mühafizə Xidməti arasında əməkdaşlıq haqqında
Protokol"un təsdiq edilməsi barədə (No 1350 / 06.03.2006)
50 . "Qaçaqmalçılıq və gömrük qaydalarının pozulmasına dair İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının
məlumat bazasının yaradılması və fəaliyyəti barədə Saziş"i Azərbaycan Respublikası Hökuməti adından
imzalamaq səlahiyyətinin verilməsi haqqında (No 1542 / 29.06.2006)
51. "Azərbaycan Respublikası hökuməti və Moldova Respublikası hökuməti arasında gömrük işi
sahəsində əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında" Sazişin təsdiq edilməsi barədə (No 143-IIIQ / 02.10.2006)
52. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsinin tərkibində «Avtomobil yolları» Məqsədli Büdcə
Fondunun yaradılması haqqında (№ 1729 / 12.10.2006)
53. «Gömrük orqanlarında xidmət haqqında» Əsasnaməyə əlavələr və dəyişikliklər edilməsi barədə”
Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi haqqında (№ 1762 / 02.11.2006)
54. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin bir qrup əməkdaşının təltif edilməsi
haqqında № 1916 / 24.01.2007
55. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin əməkdaşlarına ali xüsusi rütbələrin
verilməsi haqqında № 1917 / 24.01.2007
56. «Azərbaycan Respublikası gömrük sisteminin 2007-2011-ci illərdə inkisafına dair Dovlət
Proqramı»nın təsdiq edilməsi haqqında (№ 1925 / 01.02.2007)
57. Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin xüsusi rütbəsi olan əməkdaşlarının və mülki
işçilərinin aylıq vəzifə maaşlarının artırılması haqqında (№ 2642 / 31.01.2008)
58. “azərbaycan Respublikası höküməti və Slovakiya höküməti arasında gömrük məsələləri üzrə
əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında” sazişin təsdiq edilməsi barədə (02.X11.2008)
17
Mövzu 3. Fənnin predmeti barədə anlayış
Gömrük işi yüzilliklərdir ki, fəaliyyət göstərir və dünyanın istənilən dövlətində əsas struktur
elementlərindən biri sayılır. Gömrük fəaliyyəti bilavasitə ticarətin inkişafı ilə bağlıdır. Gömrük işi barədə ilk
məlumatlar bizim eradan əvvəl III yüzilliyə təsadüf edən Hindistanın qədim sənədlərindən sayılan
“Artaşahastra”ya gedib çıxır. Bu sənəddə çar xəzinəsinin ən mühüm mənbələri, o cümlədən gömrük rüsumları
barədə ətraflı məlumatlar öz əksini tapmışdır. Hətta çarın siyasi maraqlarına uyğun olaraq, xaricdən mal gətirən
tacirlərin iqtisadi maraqlarını təmin etmək üçün rüsumlardan azad etmək güzəşti də nəzərdə tutulmuşdur.
Qədim hind “Manu qanunları”nda (bizim eranın əvvəllərinə təsadüf edir) ilk dəfə olaraq alış və satış
qiymətlərini, yola və yeməyə çəkilən xərcləri nəzərə almaqla gömrük rüsumlarının hesablanması qaydaları
verilmişdir.
Sankt-Peterburqdakı Dövlət Ermitajında qorunan Palmir gömrük tarifi bizim eranın 137-ci ilində
Suriyada hazırlanmışdır. Qiymətli tarixi abidə sayılan bu sənəd gömrük işinin nə qədər vacib və diqqət yetirilən
bir sahə olmasına rəsmi dəlildir. Palmir gömrük tarifinin ağırlığı 15 tondur. İlk dəfə olaraq bu sənəddə dövlət
iqtisadiyyatını qorumaq üçün proteksionist (himayədar) tədbirlər öz əksini tapmışdır.
Orta əsrlərdə xarici ticarətin coğrafiyasının genişlənməsi yeni növ vergi və rüsumların tətbiqini
reallaşdırdı. Belə ki, yeni nəqliyyat növləri (araba, qoşqu, çay və dəniz qayıqları və s.) ilə yükdaşıma təşəkkül
tapdıqca rüsumların sayı da artmağa başladı. Tacirlərdən fərdi yığımlar təcrübəsindən də istifadə edildi. Buna
isə əsas səbəb tacirin gətirdiyi malları kimə və hansı qiymətə satacağını əvvəlcədən bilməməsi idi.
Kapitalist münasibətlərinin inkişafı ilə əlaqədar, xarici ticarətin həyata keçirilməsinin aşağıdakı iki
konsepsiyası formalaşmağa başladı:
1) Himayədarlıq (proteksionizm);
2) Sərbəst ticarət (friztredizm).
Proteksionizmin təşəkkül tapmasının əsas səbəbi manifakturaların inkişafı ilə bağlı idi. Milli istehsalın
hesabına dövlət xəzinəsinə daxilolmalar artdığına görə, dövlət onun inkişaf etməsində maraqlı olmağa və milli
istehsalı xarici rəqabətdən qorumağa başladı. Beləliklə, proteksionizm dövlət siyasətinə çevrildi.
Sərbəst ticarət isə ölkələr arasında olan maneələrin aradan qaldırılması deməkdir. Bu halda hər hansı bir
dövlət başqa dövlətin daxili bazarını zəbt etməyə çalışmır.
Bütün yuxarıda söylədiklərimiz gömrük işinin təşkilinə və formalaşmasına səbəb oldu.
Ayrı-ayrı dövlətlər öz maraqlarına uyğun gömrük siyasəti formalaşdırmağa başladı. Çünki hər bir dövlət
öz təbii sərvətlərinə uyğun istehsal sahələrini inkişaf etdirməyə çalışdıqlarına görə, daxili bazarını və iqtisadi
təhlükəsizliyini təmin etməli idi. Bu isə gömrük işinin təşkilini nəinki vacib etdi, hətta onu dövlətin mühüm
atributuna çevirdi.
Gömrük fəaliyyətinin nəticələrinə müxtəlif aspektlərdən yanaşmaq olar. Bunlardan ən mühümü ölkənin
iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsidir. Bu təhlükəsizlik özünü milli iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin
inkişaf etdirilməsi üçün şəraitin yaradılmasında, onun strukturunun təzələnməsində, yerli mal istehsalçılarının
haqsız xarici rəqabətdən qorunmasında və s. məsələlərdə özünü göstərir.
Gömrük işi ilə bağlı başqa bir məsələ gömrük orqanları tarifindən ölkəyə qaçaq yolla gətirilən narkotik
vasitələrin müsadirə edilməsidir. İlk baxışdan iqtisadi səmərə verməyən bir hal kimi gözə dəyən bu məsələ,
əslində mühüm strateji əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, narkoticarətin qarşısını alan gömrük orqanları, ölkəni
narkotika bazarına çevrilməsinə imkan verməməklə çoxlu dövlət vəsaitlərinə qənaət etmiş olurlar. Çünki dövlət
təkcə narkotika alverinə qarşı mübarizəyə deyil, eyni zamanda narkomanların müalicəsinə də heç bir vəsait
xərcləmir və həm də ölkənin inkişafında mühüm potensial sayılan intellektual bazanı da qorumuş olur. Başqa bir
misal: gömrük orqanları ölkənin gömrük ərazisinə keyfiyyətsiz məhsulları (ərzaq malları, dərman preparatları,
uşaq yeməkləri və s.) buraxmamaqla əhalinin sağlamlığını qorumaqla bərabər dövlət vəsaitlərinin digər sosial
qayğılara yönəldilməsinə şərait yaratmış olurlar.
Eyni zamanda gömrük orqanları təhlükəli tullantıların ölkə ərazisinə gətirilməsinin qarşısını almaqla,
ölkənin ekoloji zibilxanaya çevrilməsinə şərait yaratmırlar ki, bu da ölkə əhalisinin həyatının təhlükə altında
qalmasına imkan vermir. Beləliklə, gömrük işinin bu nəticələri dövlətin təhlükəsizliyinin təminatı baxımından
mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyi bir daha özünü biruzə vermiş olur.
Dövlət gəlirlərinin formalaşmasında gömrük işinin təşkili mühüm rol oynayır. Müxtəlif ölkələrdə bu
gəlirlərin payı müxtəlif olsa da, gömrük işi hər yerdə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Beləliklə, gömrük işi
işlənilən dövlətin iqtisadiyyatında xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
Azərbaycan Respublikası ikinci dəfə öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra özünün sərbəst gömrük
siyasətini yürütməyə başladı. Lakin bir sıra çətinliklər mövcud idi.
Birincisi, Azərbaycan Respublikasında ölkənin bütün sərhədlərini əhatə edə bilən gömrük şəbəkəsi yox
idi. İkincisi, keçmiş SSRİ-nin tərkibində olduğu üçün vahid gömrük siyasəti yürüdüldüyündən milli gömrük
18
siyasəti yaranmamışdı. Üçüncüsü, milli gömrük kadrları azlıq təşkil edirdi və qısa bir zamanda bu kadrların
hazırlanması üçün qanunvericilik bazası yox idi. Dördüncüsü, Azərbaycanın dövlət sərhədləri Ermənistan
tərəfindən işğal altında saxlanılır. Beşincisi isə, tədris bazasının təşkili üçün dərsliklər və dərs vəsaitləri yox
səviyyəsində idi.
Yuxarıda söylədiyiniz mülahizələri əsaslandırmağa çalışaq. Azərbaycan Respublikasının Rusiya
Federasiyası və Gürcüstan Respublikası ilə olan dövlət sərhədləri şəffaf olduğu üçün indi də müəyyən
problemlər yaradır. Ermənistan ölkəmizin nəinki 20 %-ə yaxın ərazisini, eyni zamanda İran İslam Respublikası
ilə olan dövlət sərhəddinin 100 km-dən çox hissəsini də işğal altında saxlayır. Bu isə gömrük orqanlarına,
ölkənin bütün gömrük ərazisinə nəzarət imkanlarına kifayət qədər əngəllər yaratmış olur.
Keçmiş SSRİ untitar federasiya olduğuna görə respublikaların heç birində sərbəst gömrük siyasəti yox
idi. Milli gömrük siyasətinin formalaşması üçün isə vaxt lazım idi.
Milli gömrük siyasəti olmadığı üçün milli kadrlar da yetişdirilmirdi. Çünki bütün gömrük
sənədləşdirilməsi rus dilində aparılırdı. Bu isə nəinki milli dildə tədrisi, o cümlədən gömrük ili ilə bağlı
ədəbiyyatın buraxılmasını da istisna edirdi. Mövcud qanunvericilik isə mərkəzçilik siyasətinə xidmət edirdi.
Yerli hakimiyyət orqanları isə ancaq qərar və tapşırıqların icrası ilə məşğul idi. Bu isə yerli gömrük orqanlarının
səlahiyyətsiz olmasına dəlalət edirdi.
Müstəqillik əldə edən ölkəmiz bütün sadalanan çətinliklərə baxmayaraq milli iqtisadiyyatın inkişaf
etdirilməsi ilə yanaşı gömrük orqanlarının sərbəst strukturlarının yaradılmasına və təşəkkül tapmasına da şərait
yaratdı. Azərbaycan Respublikasında DGK 1992-ci ildə yaradılsa da, ölkəmizdə müasir tələblərə cavab verən
gömrük siyasəti ancaq 1995-ci ildən ümummilli lider H.Ə.Əliyevin rəhbərliyi altında formalaşmağa başladı.
Gömrük işinin təşkili üçün lazım olan bütün siyasi addımlar atıldı. Belə ki, kadr dərsliyi aparmaqla yanaşı
“Gömrük tarifi haqqında” Qanun, “Gömrük Məcəlləsi” və lazım olan digər qanunvericilik aktları qəbul olundu.
Bu barədə sonrakı mövzularda daha ətraflı məlumat verəcəyik.
İndi isə gömrük işinin təşkilinin ölkəmiz üçün əhəmiyyəti və onun öyrənilməsinin vacibliyini şərh
etməyə çalışaq.
Müstəqil Azərbaycanın iqtisadi həyatında xarici ticarət əlaqələrinin mühüm rolu vardır. Bilirsiniz ki,
ölkənin milli iqtisadiyyatı onun quracağı xarici iqtisadi əlaqələr sistemindən çox asılıdır. Nəzərə alsaq ki,
Azərbaycan inkişaf etməkdə olan digər ölkələr kimi iqtisadi inkişaf səviyyəsinin yüksəldilməsi və dünya
təsərrüfat əlaqələri sisteminə inteqrasiya məsələsini paralel şəkildə həll etmək məcburiyyətindədir. Xatırlatmaq
yerinə düşər ki, müasir dünya ticarəti sistemi bütün ölkələrə qarşı xarici siyasətin sərt tələblərini və
məhdudlaşdırıcı təkliflərini irəli sürür. Bu səbəbdən də milli iqtisadiyyatın struktur cəhətdən tənzimlənməsi
təmin olunmalıdır.
Milli istehsalı qorumaq üçün iqtisadiyyatın strukturunun yaxşılaşmasına, inkişafın strateji
istiqamətlərində ehtiyatların mərkəzləşdirilməsinə, bəzi istehlak mallarının ucuzlaşdırılmasına, Azərbaycan
mallarına xarici bazarların açılmasına və s. nail olmaq lazımdır. İstehsalın və istehlakın milli struktur
xüsusiyyətləri, iqtisadi inkişaf səviyyəsi və digər amillər xarici ticarətin tənzimlənməsi sisteminə kompleks
yanaşma tələb edir. Xarici ticarətin tənzimlənməsi isə idxal-ixrac əməliyyatlarına xüsusi dövlət nəzarəti tələb
edir ki, bu da bilavasitə gömrük işinin təşkili ilə bağlıdır.
Xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimləmə sisteminin əsas xüsusiyyətlərinə, idxal-ixrac əməliyyatları
iştirakçılarına təsir prosesində iqtisadi siyasətin bir-birinə qarşılıqlı nüfuz edən və bir-birini tamamlayan
kompleks vasitələrdən istifadə zərurətini misal göstərmək olar. Xarici ticarət fəaliyyəti təcrübəsində bu cür
vasitələrin beş qurupundan istifadə olunur:
1) İqtisadi tənzimləmə vasitələri – gömrük rüsumları, gömrük yığımları, tarazlaşdırıcı sərhəd vergiləri,
yerli mal istehsalçılarına maliyyə yardımları;
2) İnzibati tənzimləmə vasitələri – idxal və ixraca qoyulan qadağa və məhdudiyyətlər, idxalın
lisenziyalaşdırılması (xüsusi razılıq) və kvotalaşdırılması (məhdud sayın və ya miqdarın müəyyən edilməsi) və
s.;
3) Texniki tənzimləmə vasitələri – standartlar və normalar, standartlara uyğunluğun təyinetmə
metodları, təhlükəsizlik normaları və qaydaları, əmtəələrin sertifikatlaşdırma (“sertifikat” fransızca
Dostları ilə paylaş: |