Azərbaycan torpaqlarının qranulometrik tərkib şkalası (R.H.Məmmədova görə) C
ədvəl 14
Qranulometrik tərkibinə görə torpaqların adı Fiziki gilin miqdarı < 0,01 mm, %-lə 1 2 Qum <10
Qumsal 10-20
Yungül gillicəli 20-30
Orta gillicəli 30-40
Ağır gillicəli 40-50
Yüngil gilli
50-60
Orta gilli
60-70
Ağır gilli
>70
Bu, bitkilərin yaşayış mühitinin başlıca şərtidir. Qranulometrik tərkibin ekoloji
əhəmiyyəti, ilk növbədə, torpağın zənginliyi və ya kasaatlığı ilə bağlıdır. Adətən,
qranulometrik tərkib yüngül olduqda torpaqda humusun və qida elementlərinin
miqdarı az olur. Lilli hissəciklərin miqdarının tədricən artması ilə potensial münbitlik
də yüksəlir. Lakin potensial münbitlik yalnız torpağın zənginliyindən deyil, həm də
onun fiziki vəziyyətindən asılıdır. Məsələn, çox ağır gilli torpaqlar humusla zəngin
olmasına baxmayaraq fiziki xassələrinin pisləşməsi ilə əlaqədar münbitliyini qismən
itirmiş olur. Bu hal qaratorpaq zolağının və çay vadiləri bitişkən torpaqları, boz və
qonur meşə torpaqları, eləcə də quraq çöllərin şabalıdı torpaqları üçün səciyyəvidir.
Torpaqlarda gilli hissəciklərin yüksək miqdarının mənfi təsiri onun yaxşı strukturlaş-
dırılması ilə müvazinətləşdirilə bilər. Belə xassələr gilli tərkibdə yaxşı struktura
malik qaratorpaqlar, karbonat mikroaqreqatlaşmasına malik boz torpaqlar, dəmirli
yalançıqumsal aqreqatlaşmaya malik qırmızı və sarı allit torpaqlar üçün tipikdir.
Qranulometrik tərkibdən asılı olaraq torpaqların münbitliyinin ilk dəfə olaraq
kəmiyətcə qiymətləndirilməsi N.A.Kaçinski tərəfindən aparılmışdır.
