Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)

2 
 
 
 

3 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 4(78) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 4 (78) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 4 (78) 
 
 
ƏDƏBİYYATŞÜNASLIQ 
                   HÜSEYN  HƏŞİMLİ 
 Naxçıvan Dövlət Universiteti 
                           E-mail: [e-mail] 
UOT: 82: 316. 3 
 
İZZƏDDİN  HƏSƏNOĞLUNUN  BİR QƏZƏLİ HAQQINDA 
 
    Açar sözlər:  Azərbaycan ədəbiyyatı, poeziya, İzzəddin Həsənoğlu  
   Key words:   Azerbaijan literature, poetry, Izzeddin Hasanoglu 
   Ключевые слова: Азербайджанская литература, поэзия, Иззеддин Гасаноглы 
                                           
On üçüncü yüzillikdə yazıb-yaratmış Şeyx İzzəddin Həsənoğlu doğma dilimizdə lirik şeirləri 
dövrümüzə  çatmış  ilk  Azərbaycan  şairi  kimi  ədəbiyyat  tariximizdə  mühüm  mövqe  tutur.  Hazırda 
elm  aləminə  şairin  üçü  Azərbaycan,  biri  fars  dilində  olmaqla  cəmi  dörd  qəzəli  məlumdur.Bu 
məqalədə  biz  İzzəddin  Həsənoğlunun  Azərbaycan  elmi-ədəbi  ictimaiyyətinə  təqdimedilmə  tarixi 
baxımından  doğma  dildə  ikinci  şeiri  -  “Necəsən,  gəl  ey  yüzü  ağum  bənüm”  misrası  ilə  başlanan 
qəzəli barədə bəzi məsələləri araşdırmaya cəlb edəcəyik. 
Həmin şeiri alman şərqşünası, Hamburq Universitetinin professoru Barbara Flemminq aşkara 
çıxarmış,  27-29  sentyabr  1972-ci  il  tarixlərdə  Türkiyədə  keçirilmiş  I  Türk  Dili  Bilimsəl 
Qurultayında  etdiyi  “Sultan  Qavri  divanında  naməlum  şeirlər”  adlı  məruzəsində  bu  barədə  elmi 
ictimaiyyətə  məlumat  vermişdir.  Dinlənilmiş  məruzələrin  materialları  Türkiyədə  1975-ci  ildə  çap 
olunmuşdur  və  B.Flemminqin  təqdim  etdiyi  mətn  daxilində  Həsənoğlunun  qəzəli  də  verilmişdir 
(bax: 3, s.332). Həmin elmi tədbirdə iştirak edən Azərbaycan alimi Fərhad Zeynalov  alman şərqşü-
nası  B.Flemminqin  aşkarladığı  qəzəl  barədə  Bakıda  çıxan  “Ədəbiyyat  və  incəsənət”  qəzetinin  25 
noyabr 1972-ci il tarixli sayında dərc olunmuş “Həsənoğlunun azərbaycanca yeni şeiri” adlı yığcam 
məqaləsində məlumat vermiş, şeirin mətnini də oxuculara çatdırmışdır (7).  
Fərhad  Zeynalov  yazırdı:  “B.Flemminqin  məlumatından aydınlaşdı  ki,  o, yeni  bir Misir türk 
əlyazmasında Həsənoğluya aid ola bilən ikinci bir şeirə də rast gəlmişdir. Bu əlyazması, özü də şeir 
yazan Məmlük sultanı Kanısav əl-Qavriinin “Divan”ıdır. Bu “Divan”da Qavriinin həştad şeirindən 
əlavə,  Həsənoğlunun,  Nəsiminin,  Yaşbek  və  başqalarının  iyirmi  doqquz  şeiri  toplanmışdır. 
B.Flemminqin  fikrincə,  Qavrii  ”Divan”ında  tapılan  şeir  Həsənoğlunun  ola  da  bilər,  olmaya  da. 
Həmin  dövrdə  Həsənoğlu  imzası  ilə  yazan  digər  bir  şair  də  ola  bilərdi.  B.Flemminqə  görə, 
Həsənoğlunun  birinci  şeiri  ilə bu şeir arasında dil cəhətdən bir qədər fərq özünü göstərir.Şeiriyyət 
cəhətdən isə hər iki şeirdə ümumi cəhət daha çoxdur”.  
F.Zeynalovun  yazdığına  görə,  B.Flemminq  yeni  aşkarladığı  qəzəl  barədə  Azərbaycan 
alimlərinin fikirlərini bilmək istəyib... 
O  vaxtdan  ötən  qırx  ildən  artıq  müddət  ərzində    Azərbaycanda  və  Türkiyədə  bir  sıra 
tədqiqatçılar    “Necəsən,  gəl...”  mətləli  qəzəl  haqqında  elmi  qənaətlərini  bölüşmüş,  əksəriyyət  də 
bunu  İzzəddin  Həsənoğlunun  əsəri  kimi  qiymətləndirmişlər.  Araşdırmalar  nəticəsində  XIII-XIV 
əsrlərdə  türkdilli  ədəbiyyatda  Həsənoğlu  təxəllüsü  ilə  yazıb-yaradan  digər  bir  şair  barədə  məlu-
matlar əldə edilməmişdir.  
 “Necəsən, gəl...” qəzəlinin Həsənoğluya aidliyinə tək-tək  şübhələr olsa da, fikrimizcə, bunlar 
əsassızdır. Aparılmış araşdırmalardan görünür ki, B.Flemminqin tapdığı şeirlə Həsənoğlunun daha 
əvvəllərdən  bəli  olan    “Apardı  könlümü...”  qəzəli  arasında  bir  çox  ortaq  məziyyətlər  vardır  ki, 
bunlar  eyni  bir  müəllifin  duyum  və  deyim  tərzi  kimi  xarakterizə  olunur.  Təhlil  boyunca  həmin 
məqamlara toxunacağıq.  

4 
 
Həsənoğlunun Sultan Qavri divanında olan qəzəlindən əvvəl şeiri yazanın kimliyi “Həsənoğlu 
fərmayəd” qeydi ilə bildirilmişdir. Həmin şeir belədir: 
 
   
 
Nеcəsən, gəl, еy yüzü ağum bənüm? 
   
 
Sən əritdün оdlara yağum bənüm. 
 
              
And içərəm səndən artuq sеvməyəm, 
   
 
Sənün ilə хоş kеçər çağum bənüm. 
 
   
 
Hüsn içində sana manənd оlmaya,  
   
 
Əsli yuca, gönlü alçağum bənüm. 
 
   
 
Al əlimi irəyim məqsuduma, 
   
 
Qоma yürəkdə yana dağum bənüm. 
 
   
 
Sən rəqibə sirrini faş еylədün, 
   
 
Anun ilə оldu şiltağum bənim. 
   
   
 
Qışladum qapunda itlərün ilə, 
   
 
Оldu kuyin uşda yaylağum bənüm. 
 
   
 
Bən ölücək yоlına gömün bəni, 
   
 
Baхa dursun yara tоprağum bənüm. 
 
   
 
Tоprağumdan bitə həsrətlə ağac, 
   
 
Qıla zari cümlə yaprağum bənüm. 
 
   
 
Bu Həsənоğlu sənin bəndəndürür, 
   
 
Anı rədd еtmə, yüzi ağum bənüm. 
                                      
 
(11, s.105-106) 
 
“Necəsən, gəl...” qəzəli də Həsənoğlunun “Apardı könlümü...” qəzəli kimi, məhəbbət mövzu-
sunda  yazılmışdır.  Amma  burada  dünyəvi  eşqin  təqdimi  daha  aparıcıdır.İlk  beytdə  lirik  qəhrəman 
öz  ağüzlü  sevgilisinə  xitab  edərək  onun  gəlişini  arzulayır,  bildirir  ki,  nigarın  eşqinin  ucbatından  
aşiqin bədəninin yağı odlarda ərimişdir. Əslində litota kimi səciyyələndirilən bu deyim düşünməyə 
əsas verir ki, aşiqi odlara salan məhz elə ilk misrada  “gəl”  deyə xitab olunan sevgilinin hicranıdır, 
ayrılıq  atəşidir.İkinci  beytdə  aşiq  and  içərək  öz  sevgisinə  sədaqətini  vurğulayır,  onunla  keçən 
günləri xoş çağ sayır. Üçüncü beytdə əsas  yeri nigarın tərənnümü tutur. Aşiq onun gözəllər içində 
onun bərabəri olmadığını vurğulayır. Eyni zamanda, sevgilinin mənəvi kamilliyinə də xüsusi diqqət 
yetirilir,  bu  gözəlin  həm  də  “əsli  yuca”,  könlü  alçaq”  olması  nəzərə  çatdırılır.  Fikrimizcə,  burada 
şair gözəlin uca əsilli, yəni  əsil-nəsəbli olsa da, lovğalanmadığını, davranışca, mənəviyyatca sadə, 
təvazökar,  yetkin  olduğunu  demək  istəmişdir.  Bu  beyt  bir  daha  göstərir  ki,  qədim  dövrdə  “alçaq” 
sözü dilimizdə indikindən fərqli məna daşımışdır.  
Dördüncü  beytdə  aşiq  sevgilisinə  xitabən  çəkdiyi  hicrandan,  ürəyinə  çəkilmiş  dağların  yana 
biləcəyindən danışır, vüsal arzusunu ifadə edir. Beşinci beytdə sevgilidən  müəyyən mənada giley-
güzar duyğuları üzə çıxır. Anlaşılır ki, nigar bu eşqin sirrini  rəqibə bildirmiş, aşiqlə onun arasında 
mübahisə,  çəkişmə  də  olmuşdur.  Lakin  bunlara  baxmayaraq  lirik  qəhrəman  eşq  yolunda 
fədakarlığını davam etdirir, hər cür əzablara, sınaqlara mətanətlə qatlaşır. Altıncı beytdə obrazlı şə-
kildə deyilir ki, aşiq sevgilinin yaşadığı  yerin önündə daimi məskən salmışdır, qışı onun qapısında 
itlərlə qışlayır, yayda isə yar yaşayan küçəni özünə yaylaq edir. Yəni lirik qəhrəmanın eşq naminə 
gecəsi,  gündüzü  yoxdur,  o,  yar  yolunu  gözləməkdə,  daima  bu  sevgi  üçün  iztirab  çəkməkdədir. 
Amma bu əzab aşiq üçün usandırıcı deyil.  

5 
 
Yeddinci beytdən anlaşılır ki, aşiq hətta dünyasını dəyişəndən sonra da bu eşqə sadiqliyinin, 
nigara hüdudsuz məhəbbətinin bilinməsini istəyir. O arzulayır (bəlkə də vəsiyyətdir): öləndən sonra 
məni    sevgilim  keçən  yolda  dəfn  edin  ki,  məzarımın  torpağı  da  yarıma  tərəf    baxsın...  Yeddinci 
beytdəki  “nisgilli  mənzərə”  (13,  s.164)  səkkizinci  beytdə  də  davam  edir.  Bu  dünyada  kama  çat-
mayan,  murada  yetməyən  nakam  aşiq  diləyir  ki,  öləndən  sonra  qəbrimin  torpağında  bitən  ağacın 
yarpaqları da zar qılaraq, yəni ah-nalə çəkib ağlayaraq bu həsrəti bəyan etsin. 
Həsənoğlunun “Apardı könlümü...” şeirində olduğu kimi, “Necəsən, gəl...”  qəzəlinin də son 
beytində  aşiq  gözələ  xitabən  özünü  onun  bəndəsi  sayır,  eşqinə  cavab  verilməsini,  rədd 
olunmamasını istəyir. Beləcə,vüsal arzusuyla başlanan qəzəl elə bu aspektdə də tamamlanır. Şeirin 
ilk və son misralarının qafiyəsinin (“yüzü ağum”) eyniliyi də bu baxımdan təsadüfi deyil. Qəzəlin 
bəzi, daha dəqiqi, son beytlərində təsəvvüf ovqatının da bir qədər nəzərə çarpdığını deməliyik. 
İ.  Həsənoğlunun  “Apardı  könlümü...”  şeiri  ilə  müqayisədə  “Necəsən,  gəl...”  qəzəlinin  dili 
daha  sadədir.  Bunun  bir  səbəbi  ilk  qəzəldə  subyekt-atribut  münasibətlərinin  təqdiminə  xidmət 
göstərən  poetik  strukturun,  ifadə  tərzinin  xüsusiyyətlərinə  uyğun  olaraq  bütün  beytlərin  ikinci 
misralarının izafət birləşmələri üzərində qurulmasıdır ki, bu da özlüyündə  şeirin dilində müəyyən 
ağırlaşma yaratmışdır. Beytlərdə ilk misralarla müqayisədə ikinci misraların nisbətən qəlizliyi, on-
larda alınma sözlərin çoxluğu (hərçənd ki, bunların da böyük əksəriyyəti dilimizdə əsrlərdən bəridir 
ki, vətəndaşlıq hüququ qazanmışdır) da ilk növbədə bununla bağlıdır.  
Digər tərəfdən, filologiyada çoxdan təsdiqlənmişdir ki, klassik poeziyada  hər hansı bir şairin 
təsəvvüf    ovqatlı  şeiri  ilə  dünyəvi  məhəbbətə  həsr  edilmiş  mənzum  əsəri  arasında  dil-üslub 
xüsusiyyətləri  baxımından  müəyyən  fərqlər  qeydə  alınır.  Hətta  həmin  nümunələr  eyni  vəzndə  və 
janrda yazılsa da. Ona görə də Həsənoğlunun sufiyanə məhəbbəti əks etdirən “Apardı könlümü...” 
qəzəlinin dili dünyəvi eşqin tərənnümünün üstünlüyü ilə seçilən “Necəsən, gəl...” şeiri ilə müqayi-
sədə  bir qədər qəlizdir və  bu hal  təbii sayılmalıdır.Amma bütövlükdə bu qəzəllərin  “arasında hər 
ikisinin  eyni  bir  sənətkar  yaradıcılığının  bədii  məhsulu  olduğuna  dəlalət  edən  bir  daxili  yaxınlıq, 
uyarlıq da özünü göstərir” (1, s.82-83). Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü  Əbdüləzəl Dəmirçizadə 
Həsənoğlunun həmin iki qəzəlini müqayisə edərək  yazırdı: “Bu iki qəzəlin eyni müəllif üslubu ilə 
bağlı olduğunu təsdiq edən aşağıdakı faktları da burada qeyd etməyi lazım bilirik: “Mən ölsəm” - 
“Bən ölicək”, Sənünlən içdigim badə - “Sənünlən xoş keçər çağum bənim”, “Həsənoğlu sana...sadiq 
bəndə” - “Bu Həsənoğlu sənin bəndəndürür”...Bu qəzəllərin hər ikisində Sən - Mən qarşılığı xüsusi 
üslubi mahiyyət daşıyır və  eyni müəllifin ifadə üsulunu nümayiş etdirir. Məsələn: “Mən ölsəm, sən 
büti-şəngül...”  -  “Sən  əritdün  odlara  yağum  bənüm”  (5,  s.143).Professor  Nizami  Xudiyev  də  bu 
məqamlara diqqət yetirmişdir (10, s.41). 
Ədəbiyyatşünaslığın gəldiyi aşağıdakı nəticə “Necəsən, gəl...” qəzəli haqqında çoxsaylı elmi 
təhlillərin yekun  ifadəsi sayıla bilər: “Bu qəzəl ümumi-əhvali-ruhiyyəsi, lirik qəhrəmanın mənəvi 
aləminin  ifadə tərzi   baxımından “Apardı  könlümü...” qəzəlinə çox  yaxındır... Ona  görə də şeirin 
Həsənoğluya aid olduğunu inamla söyləmək olar” (6, s.242).  
Prof.  N.Xudiyevin  hesablamalarına  görə,  Həsənoğlunun  ikinci  qəzəlində  Azərbaycan-türk 
mənşəli sözlər 83 faiz, alınmalar isə cəmi 17 faizdir (10, s.39).O da təsadüfi deyil ki, hər iki qəzəldə 
işlənmiş Azərbaycan-türk mənşəli sözlərin bir qismi daha  qədim leksik vahidlərdir: tutuşmayınca, 
bəlirməz, qılur, qıla, irəyim və s.  
Akademik  Tofiq  Hacıyev  İzzəddin  Həsənoğlunun  ilk  iki  qəzəlinin  dilində  işlənmiş  alınma 
sözlər   barədə yazırdı: “Ərəb-fars mənşəlilərin isə hamısı əsrimizin 30-cu illərinə qədər ədəbi dildə 
işlənmişdir. Bunlardan  müasir dil üçün ancaq  əhmər,  kuy,  manənd,  sağər,  suziş,  çakər,  canfəza, 
şahid  (gözəl)  sözləri  arxaikdir.  Əcnəbi  sözlərin  çoxunun  –  atəş,  badə,  bəndə  (müəyyən  məna 
dəyişikliyi ilə), büt, qiymət, dəftər, dua (-çı), əzəl, əsil, zaman, yar, məna, məst, rəqib, rədd, sadiq, 
sirr, surət, sürahi, faş, xislət, xoş, həsrət, hüsn, can, cümlə, şəkər, şah, şirin – sonralar və bu gün 
də xalqın gündəlik ünsiyyətində varlığı, bir tərəfdən, Həsənoğlu dövründə əcnəbi leksik qatın artıq 
müəyyənləşdiyini,  digər  tərəfdən,  XIII  əsr  Azərbaycan  ədəbi  dilinin  xəlqi  əsasda  formalaşdığını 
göstərir” (12, s.140).  
Türk  alimləri  Mehmet  Fuad  Köprülü,  İsmayıl  Hikmət,  azərbaycanlı  professorlardan 
Əbdüləzəl  Dəmirçizadə,  Əkrəm  Cəfər  və  başqaları  orta  əsr  qaynaqlarına  istinadən  İzzəddin 

6 
 
Həsənoğlunun əruzla yanaşı, heca vəznində də şeirlər yazması ehtimalının güclü olduğunu vurğula-
mış,  bu  baxımdan  Həsənoğlu  türkülərinin  vaxtı  ilə  geniş  yayılması  barədə  mənbələrin 
məlumatlarına  əsaslanmışlar.  Həsənoğlunun  “Necəsən,  gəl…”  qəzəli  müəyyən  axıcılığına  görə 
məhz  türküləri  yada  salır.  Ədəbiyyatşünas  Namiq  Babayevin  “Əruz”  adlı  irihəcmli  məqaləsində 
Həsənoğlunun bu şeiri ilə onbirlik heca ölçüsü arasında müəyyən paralellər aparması da bu baxım-
dan xatırladıla bilər (bax: 2, s.429). 
İzzəddin  Həsənoğlu  “Necəsən,  gəl...”  qəzəlində  məzmuna  uyğun  bəhr  seçmişdir.  Şeir  əruz 
vəzninin rəməl bəhrinin III növündə yazılmışdır, təfilələri  belədir:  fAilAtün   fAilAtün   fAilün.  
Qəzəlin iki müxtəlif  beytinə nəzər salaq:         
      
fA 
 
1 
i 
 
2 
lA 
 
3 
tün 
 
4 
fA 
 
5 
i 
 
6 
lA 
 
7 
tün 
 
8 
fA 
 
9 
i 
 
10 
lün 
 
11 
 
NE 
cə 
sən 
gəl 
ey 
yü 
zÜ 
A 
ğum 
bə 
nüm 
Sən 
ə 
rit 
dün 
od 
la 
rA 
yA 
ğum 
bə 
nüm 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Hüs 
ni 
çin 
dƏ 
san 
a 
mA 
nən 
dol 
ma 
ya 
Əs 
li 
yuc 
A 
gön 
lü 
al 
çA 
ğum 
bə 
nüm 
 
FAilAtün  təfiləsində  ikinci  heca  qısa,  qalanları  uzundur.  Failün  təfiləsində  isə  birinci  və 
üçüncü  hecalar  uzun,  ikinci  isə  qısa  hecanı  göstərir.  Bütövlükdə  rəməlin  bu  növündə  yazılmış 
şeirlərdə əvvəldən axıradək misraların hər birində  ikinci, altıncı və onuncu hecalar qısa, digərləri 
isə uzun olur. “Nümunə gətirilən ilk misrada bəhrin tələbinə uyğun olaraq  1-ci, 7-ci və 8-ci, ikinci 
misrada  7-ci  və  8-ci,  üçüncü  misrada  4-cü  və  7-ci,  dördüncü  misrada  isə  4-cü  və  8-ci  hecaların 
sonundakı  sait  tələffüzdə  uzadılır.    Həmin  hecalarda  uzanan  saitlər  yuxarıdakı  cədvəldə  verilmiş 
təfilədə,  eləcə  də  mətndə  böyük  hərflə  və  tünd  şriftlə  göstərilmişdir.  Cədvəldən  göründüyü  kimi, 
bəhrin  xüsusiyyətlərinə  uyğun  olaraq  bəzi  hecaların  sonundakı  samit  ayrılır  və  sonrakı  hecanın 
əvvəlinə  birləşir.  Məsələn,  üçüncü  misranın  8-ci  hecasından,  yəni  “manənd”  sözünün  ikinci 
hecasındakı  -nənd hissəciyindən d samitinin ayrılaraq sonrakı heca ilə birləşməsi bu qəbildəndir” 
(8, s.82-83). 
İzzəddin  Həsənoğlunun  “Apardı  könlümü...”  şeiri  kimi,  “Necəsən,  gəl...”  qəzəli  də  yüksək 
ideya-bədii  məziyyətləri  ilə  dəyər  qazanmışdır.  Seyfi  Sarayi  birinci  qəzəli  Misirdə  Sədi  Şirazidən 
etdiyi “Gülüstan” tərcüməsinin sonuna artırıb ona yazdığı nəzirəni də verdiyi kimi, Misir hökmdarı  
Sultan Qavri  də  özünün şeirlər divanına Həsənoğlunun  “Necəsən, gəl...” qəzəlini  və  həmin şeirin 
təsiri ilə qələmə aldığı nəzirəni də daxil etmişdir. Misir hökmdarının türkcə şeirlər divanı haqqında 
geniş araşdırma aparmış (əsasən də dilçilik baxımından) türkiyəli tədqiqatçı Orhan Yavuza istina-
dən  Sultan  Kansu  Qavrinin  Həsənoğlunun  “Necəsən,  gəl...”  qəzəlinə  yazdığı,  indiyədək  bizim 
ədəbiyyatşünaslıqda söz açılmayan həmin nəzirəni tam halda veririk:  
 
   
 
İy yüzi gül, gülşenü bagum benüm, 
    
 
Zülfünün zinciridür bağum benüm. 
  
   
 
Ol kadar ok urdı gamzen bagruma,  
   
 
Yüregümde kalmadı yagum benüm. 
  
   
 
Vasl-ı sinün Tur-ı Sinadur bana,  
   
 
İy dil-aram oldı turagum benüm. 
  
   
 
Sen gelürsen sinüme baş kaldurup 
   
 
Ayaguna düşe topragum benüm. 
  

7 
 
   
 
 Dilbera, bin hacc u umre sayaram 
   
 
 Senün-ile her geçen çagum benüm. 
 
   
 
 Şol kara halün gibi hahi degül  
   
 
Yüregümde dayima dagum benüm. 
  
   
 
Görk içinde olmaya hüsnün gibi 
    
 
Kadri yüce, gönli alçagum benüm. 
 
    
 
Husreva, lutf eyle, rahm it Gavriye, 
   
 
İy gözi nerkis, yüzi agum benüm. 
                                       
 
 (11, s.106-107)  
 Sultan  Kansu  Qavri    də  İzzəddin  Həsənoğlu  kimi,  öz  qəzəlini  rəməl  bəhrinin  III  növündə 
yazmışdır.  Nəzərə  alaq  ki,  Misirin  şair  hökmdarı  azsaylı  ustad  sənətkarlara,  o  cümlədən    böyük 
şairimiz  İmadəddin  Nəsimiyə  nəzirə  yazmışdı  və  sultanın  bir  sıra  şeirləri  də  öz  növbəsində  bəzi 
nəzirələrin  qələmə  alınmasına  rəvac  vermişdi,  o  zaman  aydınlaşar  ki,  Kansu  Qavrinin  Həsənoğlu 
şeirindən  təsirlənməsi  təsadüfi  olmayıb,  “Necəsən,  gəl...”  qəzəlinin  yüksək  dəyərinə  əsaslanır. 
Sultan Qavrinin nəzirəsində qafiyələrin çoxu Həsənoğlu şeirində işlənənlərdir. Məsələn: yağum, ça-
ğum, toprağum, ağum, alçağum, dağum...Hər iki nümunə arasındakı mövzu, ruh, qayə, duyum və 
deyim tərzinin yaxınlığı da aşkar nəzərə çarpır. Bu oxşarlıq bəzi beytlərdə daha qabarıqdır. Məsə-
lən, Həsənoğlunun: 
   
 
Hüsn içində sana manənd оlmaya,  
   
 
Əsli yuca, gönlü alçağum bənüm,- 
beyti müqabilində Sultan Kansu Qavri aşağıdakı beyti işlətmişdir: 
   
 
Görk içinde olmaya hüsnün gibi, 
   
 
Kadri yüce, gönli alçagum benüm. 
 Bunlarla  yanaşı,  Kansu  Qavrinin  Həsənoğluya  nəzirəsinin  ümumən  ideya-bədii 
mükəmməlliyə, bir sıra orijinal deyimlərə malik olduğunu da vurğulamaq gərəkdir. Bu baxımdan 2-
ci, 3-cü, 5-ci beytlər xüsusən təqdirəlayiqdir. 
Sultan  Kansu  Qavrinin  haqqında  danışılan  qəzəlindən  söz  açan  türkiyəli  tədqiqatçı  Orhan 
Yavuz öz kitabında, çox güman ki,  diqqətsizlik ucbatından mexaniki bir  yanlışlığa da  yol vermiş, 
səhifəaltı qeyddə Həsənoğlunun Qavri qəzəlinə nəzirə yazdığını bildirmişdir (11, s.105).  “Halbuki  
təxminən 1440-cı ildə doğulan, 1516-cı ildə dünyasını dəyişən Misir məmlük sultanı Kansu Qavriyə 
ondan  çox-çox  əvvəllər  yaşamış  İzzəddin  Həsənoğlu  necə  nəzirə  yaza  bilərdi?”  (8,  s.85).  Sultan 
Qavrinin divanında da əvvəl Həsənoğlu şeiri, sonra isə Qavrinin nəzirəsi verilmişdir. Təsadüfi deyil 
ki, digər türk ədəbiyyatşünasları birmənalı şəkildə haqlı olaraq məhz Sultan Qavrinin Həsənoğluya 
nəzirə  yazmasını  bildirmişlər:  “Sultan  Gavri,  Hasanoğlu’nun  “Niçesin,  gel  iy  yüzi  agum  menüm, 
Sen eritdün odlara yagum menüm” beyti ile başlayan şiirine, “İy yüzi gül Gülşen ü bâgum benüm, 
Zülfünün zinciridür bağum benüm” şeklinde başlayan gazelle cevab vermiştir” (9, s.163).  
Həsənoğlunun “Necəsən, gəl...” qəzəli ilə bağlı bir maraqlı faktı da elmi ictimaiyyətimiz üçün 
gərəkli  ola  biləcəyindən  diqqətə  çatdırmaq  istərdik.  Türkiyəli  alim    Ersen  Ersoy  2013-cü  ildə 
yayınlanmış  “XIV-XVI. yüzyıllar arasında yazılmış bazi şiirleri ihtiva eden bir mecmua  ve İbn-i 
Ömerin  şiirleri”  məqaləsində  Parisdə  milli  kitabxanada  saxlanılan  bir  əlyazmada  bir  sıra  şairlərin 
əsərləri  ilə  yanaşı,  İ.Həsənoğlunun  vaxtı  ilə  Barbara  Fleminq  tərəfindən  aşkarlanmış    qəzəlinə  də  
rast  gəldiyini  nəzərə  çatdırmışdır.  E.Ersoyun  yazdığına  görə,  Paris  kitabxanasındakı  əlyazmada 
qeydə  alınan  Həsənoğlu  qəzəli  B.Flemminq  nüsxəsi  ilə  müqayisədə  bir  neçə  beyt  artıqdır 
(4).İnternetdə  oxuduğumuz  bu  məlumatı  dəqiqləşdirmək  üçün  tədqiqatçı  Ersen  Ersoyun  e-mail 
ünvanını  tapıb  onunla  əlaqə  yaratdıq.  Xahişimizə  cavab  olaraq  Ersen  bəy  şairimiz  Həsənoğlunun 
“Necəsən,  gəl...” qəzəlinin  Paris əlyazmasındakı  variantını  yazıb  bizə göndərdi  (Ersen bəyə dərin 
təşəkkürümüzü bildiririk- H.H.).  
Həmin variantı sadəcə Azərbaycan orfoqrafiyasına uyğunlaşdırmaqla burada ilk dəfə diqqətə 
çatdırırıq: 

8 
 
   
 
 
Səfa gəldün, ay yüzi ağum bənüm,  
   
 
 
Sən əritdün yürəgüm yağın bənüm . 
 
   
 
 
And içəm kim, səndən artuq sevməyəm,  
   
 
 
Sənün ilə xoş geçər çağum bənüm.  
 
   
 
 
Hüsn içində hiç manəndün olmaya, 
   
 
 
Əsli yüca, gönli alçağum bənüm . 
 
   
 
 
Al əlümi, irəyüm maksuduma ,  
   
 
 
Yoxsa dağlar əridür ahum bənüm. 
 
   
 
 
Ay toğıcak aləmə şölə  verür, 
   
 
 
Karanuda şəmü, həm çırağum bənüm.  
 
   
 
 
Verr başunı, vermə sirrin kimsəyə , 
   
 
 
Şöylə təlim etdi ustadum bənüm.  
 
   
 
 
Bən ölicək yar yolına kon bəni,  
   
 
 
Baxa dursun yara toprağum bənüm. 
 
   
 
 
Toprağumdan nə ki, bitərsə bənüm,  
   
 
 
Zari kıla cümlə yaprağum bənüm.  
 
   
 
 
Tâ ölincə eşqini eltəm başa,  
   
 
 
Gər Hasanoğlu durur adum bənüm. 
 Bu  variantda  da  qəzəl  doqquz  beytdən  ibarətdir.  Amma  5-ci  və  6-cı  beytlər    B.Flemminq 
nüsxəsindən tamamilə fərqlidir. Həmin beytlərə diqqət yetirək: 
 
     
 
  
Barbara Flemminq variantında: 
 
   
 
 
Sən rəqibə sirrini faş еylədün, 
   
 
 
Anun ilə оldu şiltağum bənim. 
 
   
 
 
Qışladum qapunda itlərün ilə, 
               
       
Оldu kuyin uşda yaylağum bənüm