Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)

 
ƏDƏBİYYAT  
 
1.
 
Əlizadə Ə.Ə., Abbasov A. Ailə. Bakı, “Maarif”, 1989, s. 253 
2.
 
Андреева  Г.М.  Социальная  психология:[учеб,  для  вузов  по  направлению  и 
специальности  <психология>]  /Г.М.  Андреева.  Изд.  5-е,  испр.  и  доп.  М.:  Аспект  Пресс, 
2006. -362, [1] с. 
3.
 
 Калинина Р.Р. Введение в психологию семейных отношений: Санкт-Петербург, Речь, 2008,351 с 
4.
 
Карабанова О. А. Психология семейных отношений и основы семейного консультирования: 
Учебное пособие. М.: Гардарики, 2005, 320 с. 
 
     
                       
ABSTRACT 
Afet Kamalova  
Psychological features of multifunctionality of family 
 
The  article  investigates  the  psychological  features  of  multifunctionality  of  family.  Here  is 
noted that a feature of multifunctionality of family, as a small group consisting of the fact that none 
of  these  functions  are  not  considered  to  be  the  main  and  leading.  The  article  also  examined  the 
thoughts  of  researchers  who  studied  the  family  from  a  functional  point  of  view.  The  social  and 
psychological functions of the family, too, were the object of study of this article. 
 
РЕЗЮМЕ 
Афет Кaмалова  
Психологические особенности многофункциональности семьи 
 
Статья  посвящена  исследованию  психологических  особенностей  многофункцио-
нальности  семьи.  Здесь  отмечается,  что  особенность  многофункциональности  семьи,  как 
небольшой  группы  состоит  из  того,  что  ни  одна  из  этих  функций  не  считается  главной  и 
ведущей.  Также  в  статье  были  рассмотрены  мысли  исследователей,  которые  исследовали 
семьи с функциональной точки зрения. Социальные и психологические функции семьи тоже 
являлись объектом исследования данной статьи.  
 
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni çapa təqdim  etdi: Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, 
professor E.Maqsudov 
 
 
 

142 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 4(78) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 4 (78) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 4 (78) 
 
 
ВАLEH  ЯЛИХАНОВ 
Naxçıvan Dövlət Universiteti  
UOT:
 796.
  
БОКСУН ОЛИМПИЙА ТАРИХИ 
 
Açar sözlər: boks, olimpiya, oyunlar, qədim, çəki dərəcəsi, müasir, müstəqillik, xronoloji, 
mükafat. 
Key  words:  boxing,  olympic  games,  ancient,  weight  degree,  modern,  independence, 
chronologically, award. 
Ключевые слова: бокс, oлимпиада, игры, древний, весовая котегория, современный, 
независимость, хронологический, приз. 
 
Бокs  дцнйада  ян  гядим  популйар  идман  нювляриндян  бири  сайылыр.  Илк  дяфя  йалын  ялля 
йумруг дюйцшц бизим ерамыздан яввял 688-жи илдя гядим ХХЫЫЫ Олимпиада програмына  дахил 
едилмишдир.  Илк олимпийа чемпиону ися йунан Онамастус олмушдур. 
 Мцасир олимпийа боксунун дцнйа тарихи 1904-жц илдян башланыр. Мящз еля о заман бокс 
цмумдцнйа  нцфузу  газанмыш  вя  илк  дяфя  олараг  Сент-Lуисдя  ЫЫЫ-мцасир  Олимпийа  ойунлары 
програмына дахил едилмишдир. 
 Йарышлар  7  чяки  дяряжясиндя  кечирилмиш  вя  44  идманчы  иштирак  етмишдир.Бу  идманчыларын 
щамысы  олимпиада  сащибляри  АБШ-ын  нцмайяндяляри  иди.  Бу  олимпyиа  ойунларында  юз  чяки 
дяряжясинядя гызыл медал газанмыш идманчы  нювбяти  чяки дяряжясиндя дя чыхыш едя билярди. 
Щявяскар  боксчулар  арасында  илк  олимпийа  чемпиону  Жорж  Финниген  олмушдур.    Онун 
щямйерлиси  Оливер  Кирк  ися  ЫЫЫ  Олимпийа  ойунларында  йцнэцлвары  вя  йарым  йцнэцл  чяки 
дяряжясиндя  чыхыш едяряк ики гызыл медал газанмышдыр. 
 Нювбяти олимпийа ойунлары  1908-жи илдя Лондонда  кечирилмишдир. 4 юлкянин 42 боксчусу 
5  чяки  дяряжясиндя  мцбаризя  апармышдыр.  Бцтцн  чяки  дяряжяляриндя  мцкафатлары  инэилис 
боксчулары юз араларында бюлцшдцрмцшляр. Йалныз орта чякидя эцмцш медалын сащиби австралийалы 
Дечиналд Бейкер олмушдур. 
 1912-жи илдя Стоkщолмда Олимпийа ойунлары програмына бокс дахил едилмишдир. 
Йалныз  1920-жи  илдян  етибарян  бокс  даими  Олимпийа  статусу  алыр  вя  щяр  дюрд  илдян  бир 
кечирилир.  Олимпийачыларын мцщарибядян сонракы илк эюрцшляри 1948-жи илдя Лондонда олмушдур. 
Щявяскар  бокs  нящянэ  аддымларла  ирялиляйиб  ян  популйар  идман  нюvц  кими  танынмаьа 
башланмышдыр. 
 Олимпийа туринириндя  39 юлкянин идманчысы ринэя чыхмышдыр. Бу кечирилмиш бцтцн олимпийа 
турнирляриндян ян səviyyəlisi  иди. 
1952-жи  илдя  илк  дяфя  олараг  Совет  боксу  олимпийа  рингиня  йол  ачмышдыр.  Щелсинки 
олимпийадасында  чыхыш  едян  10  совет  боксчuсундан  икиси  эцмцш  вя  дюрдц  бцрцнж  медал 
газанмаьа наил олмушдур. 
Азярбайжан бокс мяктябинин йетирмяляри йалныз республикамыз мцстягиллик  ялдя етдикдян 
сонра  1996-жы  илдя  илк  дяфя  олараг  олимпийа  ойунларында    иштирак  етмяк  щцгугуна  малик 
олмушдур.  Илщам  Кяримов  вя  Ядалят  Мяммядов  Атланта  Олимпийа  ойунларында  мцстягил 
Азярбайжан  байраьы  алтында  чыхыш  едяряк  олимпийа  халлары  газанмышлар.  Цч  эярэин  вя  чятин 
дюйцш кечирмиш боксчумуз Ядалят Мяммядов В йер тутмушдур. 
ХХ  ясрин  сонунжу  цмумбяшяр  мигйаслы    идман  байрамы    кими  артыг  тарихя  чеврилмиш 
ХХВЫЫ  йай  олимпийа  ойунлары  Азярбайжан  Республикасынын  бядян  тярбийяси  вя  идман 
щярякатында уьурлу бир  тядбир кими хцсуси йер тутмушдур. 

143 
 
Бу  ойунларда  идманчыларымызын  ялдя  етдийи  наилиййятляр  ися  тарихимизин  сящифяляриня  гызыл 
щярфлярля йазылмышдыр. 
ХХВЫЫ-йай  олимпийа  ойунларынын  бокс  йарышларында  Азярбайжан  Республикасыны    тямсил 
едян беш идманчыдан   икиси олимпийа халлары газанмышлар. Руслан Хаиров (67 кг) В йер, Вцгар 
Ялякбяров (75 кг) ЫЫЫ йер тутмушдур. 
 Вцгар Ялякбяровун   qазандыьы бцрцнж медал Азярбайжан тарихиндя бокс цзря юлкямизя 
эятирилян илк олимпийа медалы иди. 
ЫЫЫ-Олимпийа ойунлары 21-24 сентйабр  1904-жц ил (АБШ-Сент-Lуис). 7 чяки дяряжясиндя: ян 
йцнэцлвари,  йцнэцлвари,  йарымйцнэцлвари,  йцнэцл,  йарыморта,  орта  вя  аьыр  чякидя  49  боксчу 
йарышлара гошулмушлар. Бу идманчыларын щамысы АБШ-нын нцмайяндяляри иди. Тяшкилаты сябябляря 
эюря başqa ölkələrin idmançıları Sent-Luisə gələ bilməmişdirlər və olimpiya bayrağı altında faktiki 
olaraq ABŞ-ın boksçuları mükafatları öz aralarında bölüşdürmüşlər. 
IV    Olimpiaya  oyunları  24-27  oktyabr  1908-ci  il  (Böyük-Britaniya),  boks    yarışları  5  çəki 
dərəcəsində:  yüngülvari,  yarımyüngül,  yüngül,  orta  və  ağır  çəkidə  keçirilmişdir.  Cəmi  42  boksçu 
mükafat uğrunda mübarizə aparmışlar. 
Böyük Britaniya -39 nəfər. Danimarka -1 nəfər, Fransa-1nəfər,Avstralya -1 nəfər. 
Bütün  mükafatları  Böyük  Britaniyanın  boksçuları  qazanmışlar.  Yalnız  orta  çəkidərəcəsində 
avstraliyalı Reçinald Beyker gümüş medal qazanmışdır. 
  1912-ci ildə də Stokholm Olimpiya Oyunlarına boks daxil edilmişdir. 
  1916-cı ildə Olimpiya oyunları I dünya müharibəsinə görə keçirilməmişdir. 
VII Olimpiya Oyunları, 21-24 avqust 1920-ci il (Belçika-Antverpen). 
1920-ci  ildən  başlayaraq  Olimpiya  boksu  daimi  status  alır.  Bu  olimpiya  oyunlarında  11 
ölkənin  114  bksçusu  8  çəki  dərəcəsində  yarışmışlar.  Qeyri  rəsmi    komanda  hesabında    Böyük 
Britaniyanın boksçuları I ,ABŞ II, Kanada III olmuşdur. 
VIII Olimpiya Oyunları 15-20 avqust 1924-cü il (Fransa-Paris). 
Paris olimpiadasına 26 ölkədən 241 bokçu toplaşmışdır.Ölkələrin sayı bu dəfə daha çox idi. 
VIII- olimpiya oyunlarından başlayaraq hər çəki dərəcəsində yalnız bir nəfər boksçu çıxarıla bilərdi. 
I yer: ABŞ 6 medal, II yer: Böyük Britaniya 4 medal, III-yer: Argentina 4 medal. 
IX Olimpiya Oyunları. 7-11 avqust 1928-ci il (Niderland-Amsterdam). 
Amsterdamda  24  ölkədən  148  boksçu  var  idi.  Yarışlar  olimpiya  sistemi  ilə  keçirilmişdi. 
Döyüşdə məğlub olan boksçular yarışlardan çıxarılırdı. Müstəsna hal olaraq yarımfinal görüşlərində 
məğlub olmuş boksçular III yer uğrunda mübarizə aparmaq üçün növbəti döyüşə buraxılırdılar. 
Bu yarışlarda bütün 8 çəki dərəcəsinin hüdüdları dəqiqləşdirildi və olimpiya turnirləri üçün 3 
raund (hər raund 3 dəqiqədən) döyüş formulası müəyyən edildi. 
Qeyri rəsmi komanda hesabında İtalya -25 xalla I yer 4 medal (3-0-1), Argentina -24 xalla II 
yer 4 medal (2-2-0) və ABŞ-14 xalla III yer 3 medal (0-1-2) tutmuşdur. 
 X- Olimpiya oyunları 9-13 avqust 1932-ci il (ABŞ- Los Anceles). 
 Olimpiya  Boks  turnirində  18  ölkənin  boksçusu  mükafatlar  uğrunda  yarışlara  qoşulmuşlar, 
nəticədə ABŞ idmançıları 29 xal- 5 medal (2-0-3) I yer. Argentina 19 xal -3 medal (2-1-0) II yer və 
Cənubi Afrika İttifaqı idmançıları 18 xal- 3 medal (2-0-1) III yer qazanmışlar. 
XI Olimpiya oyunları 11-15 avqust 1936-cı il (Almaniya- Berlin). 
XI Olimpiya oyunlarında 30 ölkədən 183 boksçu iştirak edirdi. 
Berlin Olimpiyadasında ilk dəfə olaraq Val Barker Kuboku təsis edilir.Bu kubokun sahibi ən 
yüngülvari çəkidə III- yer tutmuş, ən texnikalı boksçu amerikalı L.Lauri olmuşdur. 
Bu  boks  turnirində  Almaniya  5  medal  (2-2-1)  28  xalla  I  yer.  Argentina  4  medal  (1-1-2)  23 
xalla III yer, Fransa 2 medal (2-0-0) 17 xalla III yer. 
İkinci Dünya müharibəsi ilə əlaqədar Olimpiya oyunlarında 12 illik fasilə yaranmışdır. 
XIV Olimpiya Oyunları 7-13 avqust 1948-ci il (Böyük Britaniya-London). 
London  ikinci  dəfə  Olimpiya  Oyunlarının  mərkəzi  olmuşdur,  36  ölkənin  206  boksçusu 
yarışlara qoşulmuşdur. 
Qeyri  rəsmi  komanda  hesabında  Cənubi  Afrika  İttifaqının  boksçuları  hamıdan  çox  xal 
qazanmışlar. Onlar 2 qızıl, 1 gümüş və 1 brunc medal əldə edərək I yer tutmuşlar. II yerə İtalyanlar-

144 
 
5 medal (1-2-2) və Argentinalılar 3 medalla (2-0-1) III yerə çıxmışlar. 
XV Olimpiya Oyunları 28 iyul-2 avqust 1952-ci il (Fillandiya -Helsinski). 
1952-ci  ildə  Sovet  boksçuları  ilk  dəfə  Olimpiya  rinqinə  çıxmışlar.  Bu  olimpiya  oyunlarında 
boksçular 10 çəki dərəcəsində yarışmışlar. 
Proqrama yeni çəki dərəcələri I yarımorta və I orta çəki əlavə olunmuşdur. 
XV  Olimpiya  Oyunlarında  III-IV  yerlər  üçün  keçirilən  əlavə  döyüş  ləğv  edilir.Yarımfinal 
görüşlərində uduzan hər iki boksçu III yerlə təltif olunur. 
Orta çəki dərəcəsində  Maçar boksçu Yasio Parr  II dəfə Olimpiya çempionu adını qazandı. 
ABŞ- 35 xalla I yer (5-0-0) 5 medal 
SSRİ- 24 xalla II yer (0-2-4) 6 medal 
 
Finlandiya -21 xalla III yer (1-0-4) 5 medal 
XVI Olimpiya Oyunları 23 noyabr-1 dekabr 1956-cı il (Avstriya-Melburn). 
Olimpiya  oyunlarının  təşkili  ilk  dəfə  olaraq  Avstriya  qitəsinə  Melburn  şəhərinə  həvalə 
edilmişdir. Boks yarışlarında 27 ölkənin 161 idmançısı iştirak edirdi. Boks üzrə ilk Sovet Olimpiya 
çempionu Vladimir Satronov oldu. 
Yarışların  yekun  nəticələrinə  görə  SSRİ  komandası-  33  xal,  6  medal  (3-1-2)  I  yer,  Böyük 
Britaniya-26 xal 5 medal (2-1-2) II yer, Ruminiya -20,5 xal 4 medal (1-2-1) III yer tutmmuşlar. 
 XVII Olimpiya Oyunları 25 avqust -5 sentyabr 1960-cı il (İtalya-Roma). 
42  ölkənin  282  boksçusu  Olimpiya  medalları  uğrunda  mebarizə  aparmışlar.  Yarışların  son 
günü  isə  yarışlarda  fəxri  kursunun  ən  yüksək  pilləsinə  cəmi  10  idmançı    qalxmışdır.  Qeyri  rəsmi 
komanda  hesabında  rinq  sahibləri,  İtalya  komandası  39,5  xal  və  7  medalla  (1-3-3)  I  yer,  Polşa 
boksçuları 32,5 xal, 7 medalla (1-3-3) II yer və ABŞ boksçuları 24,5 xall 4 medalla (3-0-1) III yer 
tutmuşlar. 
XVIII Olimpiya Oyunları 10-24 oktyabr 1964-cü il (Yaponya-Tokio). 
Bu olimpiadada 269 boksçu 42 ölkəni təmsil etmişdir.Sovet boksçuları üçün Tokio Olimpiyadası 
daha uğurlu olmuşdur. SSRİ komandası  I  yer 48  xal 9  medal  (3-4-2) , Polşa  komandası-36,5 xall,  7 
medal (3-1-3) II yer və İtalyanlar- 24,5 xal , 5 medal (2-0-3) II yer tutmuşdur. 
XIX Olimpiya Oyunları. 13-26 oktyabr 1968-ci il  (Meksika-Mexiko). 
1968-ci  ildə  ilk  dəfə  olaraq  Olimpiya  oyunları  Latın  Amerikasında  kemirilmişdir.  
Olimpiadanın  boks  turnirində  43  ölkədən  305  idmançı  iştirak  etmişdir.  Boks  yarışlarının 
proqramına  yeni  bir  çəki  dərəcəsi  –  I  ən  yüngülvari  çəki  əlavə  olunmuşdur.  Keçən  olimpiya 
oyunlarında olduğu kimi yenə də Sovetboksçular qeyri-rəsmi komanda hesabında I oldular 34,5 xal 
6 medal (3-2-1) II  yeri ABŞ-ın komandası 34 xal 7 medal (2-1-4) və  III yeri Polşa idmançıları 24 
xal 5 medal (1-2-2) tutmuşdur.  
XX  Olimpiya  Oyunları  9  avqust-27  avqust  1972-ci  il  (Almaniya  Federativ  Respublikası-
Münhen). 
12  illik  fasilədən  sonra  yenidən  Olimpiya  Oyunları  Avropa  qitəsində  keçirilmişdir.Olimpiya 
mükafatları uğrunda 51 ölkənin 356 boksçusu yarışlara qoşulmuşdur. 
Kuba  rinq  ustalarının  Olimpiya  turnirindəki  iştirakı  böyük  sensasiyaya  səbəb  olmuşdur.  Üç 
idmançı Olimpiya çempionu adını qazanmış ağır çəkili Tiafilio Stivenson isə qızıl medalla yanaşı 
Olimpiadanın ən yaxşı boksçusu kimi “ Val Barkerin kuboku” ilə təltif edilmişdir. 
Kuba yığma komandası 29.5 xal 5 medal (3-1-1) qazanaraq I yerə Macarıstan boksçuları 20.5 
xal 4 medalla (1-2-1) II yerə Polşa isə 19 xal 4 medalla (1-1-2) III yerə çıxmışlar. 
XXI  Olimpiya  Oyunları  18-31  iyul  1976-cı  il  (Kanada-Monreal)  Monrealın  “Moris  Rişar” 
idman sarayında 57 ölkənin 348 boksçusu üçün start verildi.  
ABŞ  idmançıları  Olimpiya  rinqində  daha  uğurlu  çıxış  edərək  beş  qızıl,  bir  gümüş  və  bir 
bürünc medal qazanmağa nail olmuşlar. Qeyri-rəsmi komanda hesabında  43 xalla  amerikalılar  I,  
yarım xal geri qalmış  kuba boksçuları II, Polşa komandası isə 21 xal toplayaraq III olmuşlar. 
XXII Olimpiya Oyunları 18 iyul-2 avqust 1980-ci il (SSRİ-Moskva). 
Moskva    Olimpiya    oyunlarında  51  ölkə  273  boksçu  təmsil  olunmuşdur.  Siyasi  motivlərlə 
əlaqədar olaraq ABŞ və bir neçə başqa ölkələr bu olimpiadada iştirak etməmişdir. 

145 
 
Boks  turniri  Kuba  idmançılarının  üstünlüyü  ilə  keçmişdir.  Azadlıq  adasının  idmançıları  6 
qızıl, 2 gümüş, 2 bürünc medal qazanmışlar. Onların ardınca 8 medalla (1-6-1) Sovet boksçuları II 
və 6 medalla (1-0-5) A.D.R III yer 
XXIII Olimpiya Oyunları 28 iyul-12 avqust 1984-cü il (ABŞ-Los-Ancelos). 
ABŞ  82  ölkədən  359  boksçu  toplanmışdır.  Siyasi  motivlərə  görə  SSRİ,  Kuba,  ADR-
Bolqarıstan bu olimpiyadada iştirak etməmişlər. 
XXIV Olimpiya Oyunları 17 sentyabr-2 oktyabr 1988-ci il (Cənubi Koreya-Seul). 
Seul  rinqində  107  ölkədən  441  idmançı    iştirak  etmişdir.  Koreya  XDR  və  Kuba  bu  yarışda 
iştirak etməmişlər. 
I yerə ABŞ-8 medal (3-3-2) II yerə Cənubi Koreya 4 medal (2-1-1) III yerə  
ADR- 3 medal (2-1-0) çıxmışlar. 
XXV Olimpiya Oyunları, avqust 1992-ci il 
(İspaniya-Barselona). 
Bu  oyunlarda  84  ölkənin  340  boksçusu  iştirak  etmişdir.  MDB  ölkələrinin  komandasına  5 
Rusiya, 2 Qazağıstan, 1 Moskva, 1 S.Peterburq, 1 Gürcüstan,  
1 Özbəkistan və 1 Ukrayna boksçusu daxil edilmişdir. Bu komanda Olimpiya bayrağı altında 
çıxış edərək 2 medalla gümüş-bürünc qeyri-rəsmi komanda hesabında 8-ci yeri tutmuşlar. 
XXVI Olimpiya Oyunları 19 iyul-5 avqust 1996-cı il (ABŞ- Atlanta) 
Atlanta  Olimpiya  oyunlarında  335  boksçu  97  ölkəni  təmsil  edirdi.  Qeyri-rəsmi  komanda 
hesabında I yeri Kuba-7 medal (4-3-0), II yeri ABŞ-6 medal (1-0-5), III yeri Qazağıstan- 4 medal 
(1-1-2), IV yeri Rusiya-4 medal(1-0-3), V yeri Bolqarıstan-3 medal (1-2-0) və VI yeri Almaniya-4 
medal (0-1-3) tutmuşlar. 
Azərbaycan  Respublikasının  komandası  2  nəfər  boksçu  ilə  ilk  dəfə  olimpiya  oyunlarında 
iştirak edirdi. İlham Kərimov 81 kq, Ədalət Məmmədov 91 kq çəki dərəcəsində iştirak etmişlər. 
XXVII olimpiya oyunları 13 sentyabr-1 oktyabr 2000-ci il (Avstraliya-Sidney). 
Bu olimpiya oyunlarında 75 ölkənin 310 idmançısı iştirak etmişlər. 
Azərbaycan Respublikası bu mötəbər yarışda  beş boksçu ilə təmsil olunurdu. 
Maxaç  Nuriddinov 60 kq, Ruslan Xairov 67 kq, Vüqar Ələkbərov 75 kq, Əli İsmayılov 81 
kq, Məhəmməd Arifhacıyev 91 kq. 
Bu yarışlarda 75 kq çəki dərəcəsində Vüqar Ələkbərov Olimpiya oyunlarının bürünc medalını 
vətənimizə gətirdi. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Boks Olimpiya Oyunlarında, Azərbaycan Dövlət Bədən tərbiyəsi və İdman Akademiyası,    
       Bakı, 2002 
 
 
ABSTRACT 
Alikhanov Valeh  
 
Olympic history of boxing 
 
Boxing is one of the types of sport in the Olympic Games. The bare-handed fight of fists was 
first on the program of the ancient XXIII Olympic Games B.C. in 688. 
The world history of the modern Olympic boxing dates back to 1904. Just at that time boxing 
gained world-wide fame and was firstly included into the III modern Olympic Games in St. Louise. 
Competitions were held in the 5 weight degrees with the participation of 44 sportsmen.  
Next Olympic Games were held in London in 1908. Competitions were held in the 5 weight 
degrees with the participation of 42 boxers from 4 countries. The winners in all the weight degrees 
were English boxers. 
The trainees of the Azerbaijan boxing school participated in the Olympic Games in 1996 only 
after  our  Republic  gained  its  independence.  Ilham  Kerimov  fought  in  the  81  weight  degree  and 

146 
 
Adalat Mammadon in the 91 weight degree under the Azerbaijan flag and scored certain Olympic 
points. 
Two  boxers  out  of  five  participants  who  competed  in  the  XXVII  Olympic  Games  scored 
Olympic points. Ruslan Khairov (67 kg) took the 5
th
 place and Vugar Alakbarov (75 kg) took the 
3
rd
 place. 
The article presents the inclusion of boxing as a type of sport into the program of the Olympic 
Games,  its  development  in  the  Azerbaijan  Republic  and  representation  in  the  Olympic  Games 
chronologically. 
 
 
 
РЕЗЮМЕ 
 
 
 
 
 
 
 
Алиханов Валех  
Олимпийская история бокса 
 
 
Бокс  –  один  из  спортивных  видов  в  олимпийских  играх.  Впервые  кулачный  бой  без 
перчаток был включен в программу древних XXIII oлимпийских игр в 688 году до н.э. 
 
История  мирового  олимпийского  бокса  начинается  с  1904года,  когда  он  получил 
мировое признание и впервые был включен в программу III современных oлимпийских игр в 
Сент-Луизе. 
 
Очередные oлимпийские игры были проведены в 1908 году в Лондоне. 
42  боксера  из  четырех  стран  боролись  в  пяти  весовых  категориях.  Английские  баксеры  во 
всех весовых категориях разделили призы между собой. 
 
Воспитанники  азербайджанской  боксерской  школы  начали  принимать  участие  в 
oлимпийских  играх  с  1996  года  после  приобретения    независимости  нашей  республики. 
Выступая  под  флагом  Азербайджана  Ильхам  Керимов  в  весовой  котегории  81кг,  Адалет 
Мамедов в 91 кг заработали олимпийские очки. 
 
Два боксера из пяти, участвовавших  в  турнирах XXVII oлимпийских игр,заработали 
олимпийские  очки.  Руслан  Хаиров  (67  кг)  занял  пятое,  Вюгар  Алекперов  (75  кг)  -  третье 
место. 
 
В  статье  показаны  включение  бокса  как  спортивного  вида  в      oлимпийские  игры  и 
развитие  этого  вида  спорта  в  Азербайджане,  а  также  его  хронологическая 
последовательность в oлимпийских играх. 
 
 
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni çapa təqdim  etdi:  Pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, 
professor E.Maqsudov 
 
 
 
 
 

147 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 4(78) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 4 (78) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 4 (78) 
 
 
XƏFAYƏT ƏLİYEVA 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
UOT: 37 
 
 
 
MÖVLANA CƏLALƏDDİN RUMİ YARADICILIĞINDA 
DOSTLUQ-YOLDAŞLIQ MÜNASİBƏTİ MƏSƏLƏLƏRİ 
 
Açar  sözlər:  Cəlaləddin  Rumi,  dostluq,  yoldaşlıq,  nəcib  əxlaqi  kefiyyətlər,  həmrəylik, 
sədaqətlilik 
Key  words:  Jelaleddin  Rumi,  friendship-companionship,  noble  moral  features,solidarity, 
loyalty 
Ключевые  слова:  Джелаладдин  Руми,  дружественные  и  товарищеские,  отношения, 
благородные моральные качества, солидарность, верность 
 
İlk  öncə  qeyd  edək  ki,  dost  sözü  fars  mənşəli  olub  “sevilən  adam,  yoldaş,  sevgili,  yar” 
mənalarını verir. Dini ədəbiyyatlarda isə bu məfhum “sədaqət, üxuvvət, söhbət” kəlmələri ilə ifadə 
edilir. Sədaqətli və səmimi insanlara “dost” deyilir. Dostluq insanlar arasında sevgi və səmimiyyətə 
söykənən qırılmaz münasibətlər məcmusudur.
 
Dostluq  haqqında  çox  görkəmli  filosof  və  pedaqoqlar  hikmət  çələngi  daşıyan  aforizmlər 
söyləmişlər ki, bunlardan bir neçəsinə nəzər salaq: İnsanlarla elə yaşa ki, gələcəkdə dostun düşmənin 
olmasın, düşmənin isə dostun olsun… ( Pifaqor); Dost olmağa tələsməyin, amma dost oldunuzsa, bu 
dostluğa xəyanət etməyin… (Sokrat); Dostluq var - məqsədi xeyir üçün, dostluq var – məqsədi xoş vaxt 
keçirmək üçün…  (Aristotel);  Dost rahatlıq verən bir məlhəmdir. Dostsuz,  yoldaşsız  yaşamaq çətindir 
(Nizami Gəncəvi). Bu fikirlərdən də göründüyü kimi, həyat dostlar və səmimi insanlarla mənalı olur. 
Ülvi ideallara könül vermiş insanlar üçün isə dostun yeri bambaşqadır. 
İnsan ictimai bir varlıqdır. Həyatda yaşamaq üçün başqa insanlara və ünsiyyətə möhtacdır. 
Bu, ilahi qanundur. Ulu Tanrı da insanı bu cür fitrətlə yaratmışdır. Dolayısilə, hər bir bəşər övladı 
həyatın enişli-yoxuşlu yollarında qarşısına çıxan maddi-mənəvi əngəllərin öhdəsindən gəlmək üçün 
başqa insanların maddi-mənəvi yardımına ehtiyac duyur. 
Dostluq-yoldaşlıq haqqında tədqiqinə ciddi ehtiyac duyulan maarifçi pedaqoqlardan biri də 
Cəlaləddin  Rumidir.  Mövlana  Cəlaləddin  Rumiyə  görə  vətəninin,  xalqının  xoşbəxtliyi  naminə 
çalışan  insanlar  arasında  birlik,  dostluq,  yoldaşlıq  əlaqələri  olmalıdır.  Adamların  eyni  məqsəd 
uğrunda  mübarizə  aparması  üçün  dostluq  və  yoldaşlıq  münasibətlərinin  yaranması  və 
möhkəmlənməsi  çox  vacibdir.  Bu  əlaqələr  nə  qədər  möhkəm  olarsa,  insan  qarşıya  qoyduğu 
məqsədə bir o qədər tez çatar. O, xalqın səadəti uğrunda mübarizədə qələbə çalmaq üçün həmrəy 
olmağı,  birlikdə  fəaliyyət  göstərməyi  əsas  şərt  hesab  etmişdir.  Çünki  birlik,  həmrəylik  tükənməz 
qüvvət mənbəyidir. 
Cəlaləddin  Ruminin  böyük  məna  kəsb  edən  aforizmlərindən  biri  belədir:  “Yaxşı  dostu 
olanın aynaya ehtiyacı yoxdur”. Cəlaləddin Ruminin şəxsi həyatı da sədaqətli dostluğa bir nümunə 
olmuşdur.  Mövlananın  dostluq  zirvəsinə  ucalmasında  Şəms  Təbrizi  ilə  olan  dostluq 
münasibətlərinin  də  böyük  faydası  olmuşdur.  “Şəms  Mövlanaya  ayna  oldu.  Mövlana  da  Şəmsin 
aynasında gördüyü öz gözəlliyinə aşiq oldu. Mövlana bir eşq şərabı, Şəms də ona bir qədəh oldu. 
Bir  sözlə,  Şəms  Mövlananın  içində  atəş  yandırdı,  lakin  qarşısında  elə  bir  vulkan  püskürdü  ki, 
alovundan özü də yandı” (2, s.15). 
Mövlana Cəlaləddin Rumiyə görə, yoldaşlıq, dostluq əsasında fəaliyyət göstərən insanlar və-
zifəsindən  asılı  olmayaraq  öz  şəxsi  mənafeyini  ümumi  mənafedən  üstün  tutmamalıdır.  Birlik, 
həmrəylik,  yoldaşlıq  və  dostluq  kimi  nəcib  əxlaqi  keyfiyyətlərə  böyük  əhəmiyyət  verən  Rumi 
bunun  rüşeymlərini  uşaqlarda,  yeniyetmələrdə  lap  kiçik  yaşlardan  inkişaf  etdirməyi  lazım  bilmiş, 

148 
 
onun vacibliyini gənclərə başa salmağa çalışmışdır. 
Cəlaləddin Rumi öz yaradıcılığında səmimi dostluq və yoldaşlığa çox önəm vermişdir. “Əsl 
dost  qarşılıq  gözləməz”  (1)  –  deyən  Mövlana  Cəlaləddin  Ruminin  bu  fikrini  müasirlərindən  biri 
belə  xatırlayır:  Mövlana  onu  sevənlərlə  gəzməyə  çıxmışdı.  Yollarının  üstündə  bir  neçə  itin 
qucaqlaşıb yatdıqlarını görürlər. O əsnada yoldaşlardan biri üzünü Mövlanaya tutub dedi: 
–
 
İtlərin  birliyi,  diriliyi,  məhəbbəti  necə  də  gözəldir!..  Necə  də  bir-birinə  sarmaşıb  hüzur 
içində yatırlar. 
 
Mövlana “itlərin məhəbbəti aralarına bir sümük düşənə qədərdir!” (2, səh.38) deyərək fikrini 
bu şəkildə əsaslandırır: 
–
 
 Sən bunların arasındakı dostluğun nə qədər möhkəm olduğunu bilmək istəyirsənsə, onların 
qabağına bir leş və yaxud ciyər at. O vaxt bu dostluğun necə olduğunu görəcəksən. Bax, bu dünya 
əhlinə və dünya malına qibtə edənlər arasındakı dostluq da belədir. Aralarında mənfəət, problem 
olmadığı müddətcə dostdurlar. Ancaq dünya malı ortaya girincə neçə illərin namus və ləyaqətini 
itirirlər və aralarındakı duz-çörək haqqını bir tərəfə atırlar. 
 
Ümumiyyətlə  demək  olar  ki,  Cəlaləddin  Rumi  yaradıcılığında  gözəl  insani  sifətlər  mə-
həbbət,  səmimiyyət,  xeyirxahlıq,  sülhpərvərlik,  həqiqət  aşiqliyi,  dini  şübhəçilik  və  sair  ehtiraslar 
şəklində  meydana  çıxır;  bunun  əksinə,  nə  qədər  pis,  arzuedilməz  xüsusiyyətlər  varsa,  bunlar  da 
xudbinlik,  paxıllıq,  bədxahlıq,  avamlıq,  dini  təəssübkeşlik,  qısqanclıq,  zalımlıq,  qəddarlıq  və  sair 
mənfi ehtiraslar şəklində canlandırılır. Mövlana hər bir müdrik kəlamında gənc nəslə belə bir fikri 
təbliğ  edir  ki,  insanları,  xalqları,  millətləri  bir-birindən  ayrı  salan,  bəşəriyyəti  uçurumlara  aparan 
ancaq və ancaq dini, milli, irqi təəssübkeşlik səbəbləridir. İnsan həyatının əsl mənasını düzgün başa 
düşən  ağıllı  adamın,  yüksək  mərifət,  idrak  sahibinin  nəzərində  müsəlman,  xristian  və  s.  yoxdur, 
yalnız insan vardır. 
Həqiqi  dostluğun  simvolu  olan  Cəlaləddin  Ruminin  pedaqoji  görüşlərində  ən  mütərəqqi 
cəhətlərdən  biri  odur  ki,  o,  əsərlərində  hər  cür  milli  məhdudiyyət  hissindən  uzaq  olmuşdur. 
Humanizm onun yaradıcılıq ideyalarının cövhərini təşkil etmişdir. Bu nəcib, vüsətli insanpərvərlik 
onun  müdrik  kəlamlarında  da  özünü  çox  aydın  göstərmişdir.  Bir  fikrinə  nəzər  salaq:  Həccə 
gedərkən  həcc  yoldaşı  axtar.  Fərq  etməz  ya  hindli  olsun,  ya  türk  ya  ərəb.  Onun  şəklinə,  rənginə 
baxma:  əzminə  və  məqsədinə  bax.  Rəngi  qara  belə  olsa  səninlə  eyni  məqsədi  güdürsə  eyni  sən 
rəngdədir. Sən ona bəyaz de. 
 
Göründüyü  kimi,  Mövlana  humanizmin  təkcə  təbliğatçısı  deyil,  həm  də  özü  bu  ideyanın 
canlı nümunəsidir. İnsanlara məhəbbət, xidmət Ruminin həyat amalı olmuşdur. Bunu onun seçdiyi 
müəllimlik sənəti də sübut edir. Çünki bu sənəti ilə insanlara; onların mənəvi sağlamlığına xidmət 
etmişdir. 
 
Bildiyimiz  kimi,  dostluq  xarakteri,  hissləri  formalaşdırır.  Dostluqda  başlıca  cəhət  doğ-
ruçuluqdur,  səmimilikdir.  Yoldaşlıq  və  dostluğun  möhkəmləndirilməsinin  mühüm  vasitəsi tənqid  və 
özünütənqiddir. Tənqid dostun pis hərəkətlərinin qarşısını alır, mənəvi aləmini saflaşdırır. Şəms Təbrizi 
bu xüsusda yazırdı: “Mən məni tərifləyib mədh edəndən inciyirəm, ancaq məni tənqid edən mənim əsl 
dostumdur”. Mövlana isə belə deyir: Dost acı söyləyən deyildir, acını şirin dillə söyləyəndir. 
Səmimi və ideal dost qayğıkeş olur,  gözlərindən, təbəssümündən, sifətinin cizgilərindən hər 
şeyi  başa  düşür,  təmənnasız  kömək  göstərir,  dostunun  müvəffəqiyyətinə sevinir,  kədərinə  şərik 
çıxır.  Həmin  adama  hər  şeyi  etibar  edirsən,  arxayın  olursan.  Qarşındakı  belə  “Dost  isə  düşünmə 
canını yolunda qurban ver. Dost deyilsə heç gözləmədən yol ver getsin”. 
Cəlaləddin Rumi hər cür vasitədə bağışlamağın tərəfdarıdır. O edilən pisliyə, xəyanətə qarşı 
bağışlamaq  qılıncının  daha  iti  olduğunu  dönələrlə  hikmət  dolu  aforizmlərində  qeyd  etmişdir. 
Mövlana  fikrini  belə  əsaslandırır:  Səbirlə  qərar  vermə,  xoşniyyətlilik  və  bağışlama  dostlar 
arasındakı  mübahisələrin  həllində  çox  təsirli  iti  bir  qılıncdır.  Yenə  Mövlanadan  misal  gətirək. 
Mövlana bir gün yolda gedərkən mübahisə edən iki insandan birinin digərinə: “Bir gözlə, bir dinlə! 
Elə hey danışırsan?” dediyini eşidir. Bunu görəndə dava-dalaş edən adamların yanına gəlib qışqır-
bağır salan adama dostcasına deyir: “Nə deyirsənsə mənə de, mənimlə dalaş. Sən mənə min söylə, 
məndən heç bir də eşitməyəcəksən!” Bu mənalı  sözləri  eşidən adamlar həmin an özlərini ələ alıb 
Mövlanaya hörmət edərək barışırlar. 

149 
 
Mövlana dəfələrlə vurğulayır ki, dost seçən zaman bəzi dəyərlərə də diqqət etmək lazımdır. 
Dost  gərək  əxlaqlı  olsun,  ağıllı  və  elmli olsun,  paxıl  olmasın.  Çünki  bu keyfiyyətlər  istər-istəməz 
sənə də təsir etmiş olacaqdır. Qeyd etdiyimiz kimi, elmli bir insanla dost olarsansa, onun elmindən 
və  əxlaqından  sən  də  bəhrələnmiş  olacaqsan. “Əgər  dostunun  səndən  axirətdə  nifrət  etməsini 
istəmirsənsə aqil bir kimsəni ağıllı dost kimi qəbul et”. Yox əgər paxıl, pislik dolu birisiylə dostluq-
yoldaşlıq  edərsənsə  xasiyyətdə  də  ona  oxşar  olacağını  Rumi  bu  şəkildə  əsaslandırır:  “İnsan  pis 
yoldaşla həmsöhbət olduqda xasiyyətdə ona bənzər.” 
Göründüyü kimi, Cəlaləddin Ruminin dostluq-yoldaşlıq haqqında xəzinə dolu fikirlərini bir 
məqalədə əhatə etmək mümkün deyil. 
Yekun olaraq qeyd edək ki, Mövlana Cəlaləddin Rumi öz davranış və müdrik dolu fikirləri 
ilə  insanların  qəlbinə  yol  tapmış,  onların  sevgisini  qazanmış,  ona  qarşı  yönələn  hər  cür  bədxah 
davranış qarşısında səmimiyyət və sevgi prinsipini qoruyaraq hər bir kəsi sevgi ilə qucaqlamış, hər 
kəsə  xoş  davranmış,  şəfqət  və  cevgi  ümmanını  hər  kəsi  qərq  edəcək  şəkildə  geniş  tutmuşdur. 
Cəlaləddin  Ruminin  dostluq  haqqında  dəyərləri  Mövlanaya  yaraşır  şəkildə  təmsil  edilməli, 
yaşanaraq öyrənilməli və öyrədilməlidir.