Əlyazması hüququnda

3.2. Kənd təsərrüfatında istifadə olunan torpaqlar və onun quruluşunu 
təkmilləşdirilməsi yolları 
Azərbaycanda əkinçilik məqsədi ilə suvarılan torpaqlarının 46,4%-i Kür-
Araz iqtisadi rayonunun ərazisindədir. Regionda suvarma əkinçiliyi mədəniyyəti
qədim bir tarixə malikdir. Mil-Muğan düzlərində suvarma kanallarının qalıqlarına 
arxeoloji qazıntılar zamanı rast gəlinmişdir. Həmçinin XIX əsrdə regionda
suvarma əkinçiliyinə Şirvan və Qarabağ zonasından axıb gələn çay yataqları boyu 
sahələrdə, Kür və Araz çaylarının sahillərindəki torpaq sahələrində o dövr üçün 
xarakterik olan primitiv üsullarla aparılmışdır. Lakin Kür və Araz çaylarının
subasarlarında əkilən arpa və pambıq bitkilərində vegetasiya suvarmaları 
aparılmasa da mövcud şəraitdə nisbətən yaxşı məhsul götürülmüşdür. XIX əsrin 
60-cı illərində pambıq istehsalının artırılması məqsədilə Muğan-Salyan zonası 
torpaqlarının suvarılması üçün əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirilmişdir. Qeyd 
edilən dövrdən etibarən əkin sahələrinin kütləvi şorlaşması müşahidə edilməyə 
başlamışdır. Gölləmə yolu ilə həyata keçirilən suvarmalar nəticəsində bir hektara 
15-20 min m3 suvarma suyu sərf olunmuşdur ki, bunun da nəticəsində qrunt 
sularının səviyyəsi torpaq səthinə çıxaraq onu şoranlaşdırmışdır [10,33]. 
Şoranlaşma hadisəsi Yevlaxdan Hacıqabul istiqamətində olan ərazidə Kürün 
sol sahili boyunca yerləşən Şirvan düzündə yayılmış, burada «Qara su» bataqlığı 
yaranmış və geniş sahələr şorlaşmaya məruz qalmışdır. 
Tədqiqatların nəticəsində müəyyən olunub ki, regionun torpaq, iqlim və 
hidroloji şəraiti, burada həyata keçirilən irriqasiya tədbirləri qısa zaman kəsiyində 
özünü göstərmiş, nəticədə torpaqların bataqlaşma və şoranlaşma prosesi intensiv 

---

getmiş, xeyli əraziləri əhatə etmişdir. 
Həm Sovetlər dönəmində, həm də müstəqillik illərində iqtisadi rayon 
ərazisində suvarma sistemləri və kollektor-drenaj şəbəkəsi tikilmiş, yeni su 
anbarları və suötürücü qurğular istifadəyə verilmiş, torpaqların meliorasiyası 
həyata keçirilmişdir. Aparılan araşdırmaya görə həmin tədbirlərin nəticəsində 
regionda suvarlıan torpaqlarda orta illik məhsulun həcmi, yaxud taxıl, pambıq, 
tərəvəz-bostan bitkiləri, meyvə və üzüm istehsalı 2-8 dəfə artmışdır. 
Son illərə qədər,xüsusən də müstəqillik illərinin ilk dönəmlərində iqtisadi 
vəsait və maliyyə çatışmazlığı üzündən Kür-Araz regionunda suvarma qurğularını 
lazımi səviyyədə saxlamaq və yaxşılaşdırma işlərini davam etdirmək tədbirləri 
xeyli müddət ləngimişdir. Kollektor-drenaj sistemlərinin lillənməsi, onların 
təmizlənməsi üçün vəsaitin çatışmaması onların tamamilə sıradan çıxmasına və 
nəticəsində sayrı-ayrı sahələrdə təkrar şorlaşmaya səbəb olmuşdur. Kollektor-
drenaj və suvarma qurğularının mükəmməl olmadığı ərazilərdə, əsasən şoranlaşma 
və təkrar şorlaşma Şirvan düzündə özünü daha aydın şəkildə biruzə vermişdir. 
Şoranlaşmış torpaqları duzlardan yuyub təmizləmək üçün onun şorlaşma 
dərəcəsini bilmək lazımdır. Torpaqdakı duzların miqdarını şərti hissələrə bölərək 
onlara fərqli adlar qoyulur. Belə bölgü torpaqların şorlaşma həddinə görə təsnifatı 
adlanır. Bitkilərin duzlara davamlılıq təsnifatının əsasını onların buraxıla bilən 
həddi ilə müəyyən edirlər. Bitkilər şoranlaşmağa davamlılığına əsasən üç qrupa 
ayrılır [18]. (cədvəl 3.1) 
Cədvəl 3.1