F. Q. Vahidov, T. B. Ağayev

1.  İdrak funksiyası.  Hər bir elm kimi sosiologiya da öz predmeti dairəsində insanların fəaliyyəti üçün 
zəngin idrak imkanları açır, sosial inkişafın qanunauyğunluqlarını, müxtəlif sosial hadisələrin dəyişilməsi 
meyllərini başa düşməkdə onlara kömək edir. Sosiologiya sosial inkişaf proseslərinin mənbələrini və 
mexanizmlərini aşkara çıxarmaqla bütövlükdə  cəmiyyətin, habelə onun ayrı-ayrı sahələrinin, tərəflərinin gələcək 
dəyişmə  və  təkamül perspektivlərini dərk etmək üçün ilkin şərtlər yaradır. Sosioloji biliyin müxtəlif səviyyələri 
bunu müəyyən etməyə çalışır ki, insanların sosial fəaliyyətində  cəmiyyətin, müxtəlif sosial qrupların inkişaf 
tələbatları necə ifadə olunur, hansı konkret formalar məlum  şəraitdə  şəxsiyyətin, qrupun və  cəmiyyətin 
mənafelərinin maksimum uyğunluğunu təmin etməyə imkan verir. Sosioloji nəzəriyyələr və konsepsiyalar səylə 
müasir dövrün aktual problemlərinə cavablar axtarır, heç bir xülyaya qapılmadan dünyanın 
[20 - 21]
 sosial 
yeniləşməsinə kömək edə biləcək real yolları müəyyənləşdirməyə çalışır. 
Sosioloji nəzəriyyələrlə  sıx  əlaqədə getdikcə  təkmilləşən konkret sosioloji tədqiqatlar fərdlər, qruplar, 
birliklər və s. haqqında onların tələbatları, mənafeləri, sərvət yönümləri, davranış motivləri haqqında ilk 

---

12 
 
məlumatlar əldə etməyə imkan verir. Belə tədqiqatlar elə bir informasiya bünövrəsi yaradır ki, ona əsaslanmaqla 
sosial gerçəkliyin sirlərinə daha dərindən nüfuz etmək mümkün olur. Konkret şəraitdə, konkret sahədə yeni 
meyllərin aşkara çıxarılması sosioloji nəzəriyyələrin xeyli zənginləşməsini təmin edir. Ümumi və xüsusi sosioloji 
nəzəriyyələr konkret sosial hadisələr, proseslər barəsindəki informasiyanı ümumiləşdirir, inkişaf 
qanunauyğunluqlarının elmi surətdə  dərk olunmasına kömək göstərir. Həm rəsmi statistikanın məlumatlarını 
tamamlayan, dəqiqləşdirən obyektiv göstəriciləri, həm də müxtəlif sosial qrupların, təbəqələrin fəaliyyətinin 
məqsəd, niyyət və motivlərini əks etdirən subyektiv göstəriciləri birləşdirən empirik tədqiqatlar insan amilini daha 
da fəallaşdıran mexanizmin mahiyyətli cəhətlərini qavramağa kömək edir, kütləvi sosial proseslərin subyektiv 
məqamlarının həqiqi mənasını  aşkara çıxarır. Bu inkişafın obyektiv meylləri ilə  həmin meyllərin müxtəlif sosial 
qrupların  şüurunda subyektiv inikası arasında uyğunsuzluğu görməyə, məlum sahədə artıq sosial problemin 
mövcudluğunu dərk etməyə istiqamətləndirir.