“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o‘quv –uslubiy majmua

“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o„quv –uslubiy majmua
16 
H
3
PO
4
12Mo 
O
3
2H
2
O 
Bertran reaktivi 
Kremnivolfram k-ta 
SiO
2
12WO
3
4H
2
O 
Kis-li 
Oq 
Shaybler reaktivi 
Fosforvolramli k-ta 
H
3
PO
4
12WO
3
2H
2
O 
Kis-li 
Oq 
10%tanin reaktivi 
Kis-li 
Sariq 
1% pikrin kislota 
Kis-li 
Sariq 
5% platina xlorid 
H
2
PtCl
6
Kis-li 
Oq 
5% sulema 
HgCl
2
Kis-li 
Oq 
5% oltin xloridi 
AuCl
4
4H
2
O 
Kis-li 
Oq 
Alkaloidlarni aniqlashdagi rangli reaksiyalarda kons, sulfat, nitrat, xlorid va boshqa 
kislotalar, formalin, turli oksidlovchi (K
2
Sr
2
O
7,
KClO
4
, H
2
O
2
), ishqorlar va boshqalar, xamda 
ishqorlar aralashmalari reaktiv sifatida ishlatiladi.Alkaloidlarning N-oksid shakli sof (asos) va tuz 
xolidagi shaklidek reaksiyaga kirishmaganligi sababli alkaloidlarning N-oksid shakli avval 
vodorod yordamida qaytarilib, so‗ngra analiz qilinadi. 
Alkaloidlarning xromatografik taxlili 
Alkaloid saqlovchi o‗simliklarning va alkaloidlarni analiz qilishda xromatografik 
usullarning xamma turlari (adsorbsion, ion almashish, taqsimlanish, bo‗linish va boshqalar) keng 
miqyosda qo‗llaniladi. Bu usullardan alkaloidni ajratmada qancha va qanday birikmalar borligi, 
alkaloidlar yigindisidan ayrimlarini ajratib olishda xamda ularning miqdorini aniqlashda 
foydalaniladi. 
Xromatografik analiz qilish uchun avval maxsulotdan tegishli ajratma tayyorlanadi. Buning 
uchun maydalangan maxsulotdan 1 g olib, 100 ml xajmli kolbaga solinadi, ustiga xlorid 
kislotaning 1% li eritmasidan 25 ml quyib, vaqt-vaqtida chayqalib turgan xolda bir necha soat 
davomida qo‗yib qo‗yiladi yoki qaynab turgan suv xammomi ustida 5 min qizdiriladi, so‗ngra uni 
sovitib, paxta orqali 100 ml li bo‗luvchi voronkaga filtrlanadi. Filtratda alkaloidlar tuz xolida 
bo‗ladi. Keyin ajratma fenotftalin buyicha ishqoriy sharoitga o‗tguncha filtratga ammoniy 
gidrooksidining konsentrik eritmasidan tomchilab quyiladi va asos xoliga o‗tgan alkaloidlar 5 ml 
xloroform bilan chayqatib ajratib olinadi. SHu ajratma xromatografik analiz uchun ishlatiladi. 
Alkaloidlarning qog‘ozli xromatografik (KX yoki BX) taxlili. 
Xromatografik qog‗ozning «start» chizig‘ga (pastki chetidan 2-3 sm balandligida) kapillyar 
naycha yordamida tayyorlangan ajratmadan 0,1 ml xamda alkaloidlarning «guvox» eritmalaridan 
bir-biridan 2sm masofada tomiziladi. Tomizilgan ajratma va «guvox» eritmalar qurigandan so‗ng 
xromatografik qog‘oz bir sutka oldin n-butenol-sirka kislota - suv aralashmasi (5:1:4) qo‗yib 
qo‗yilgan xromatografik kameraga joylashtirilib, 14-15 soat davomida xromatografiya o‗tkaziladi 
(xromatografik kameraning qopq\i yopiq xolida bo‗ladi). Ko‗rsatilgan vaqt o‗tgandan so‗ng, 
xromatogramma kameradan olinadi, quritiladi va unga Dragendorf reaktivi purkaladi. Natijada 
ajratmadagi va «guvox» alkaloidlar sariq fondda zar\aldoq do\lar xolida ko‗riladi. Do\larning R
f
aniqlanadi va ajratmadagi xamda «guvox» alkaloidlarning R
f
ni solishtirib ko‗rib, o‗simlik 
ajratmasida qanday alkaloid borligi to‗g‘risida xulosa chikariladi. 
Alkaloidlarning yupqa qavatli xromatografik (YUKX yoki TSX) taxlili 
KSK markali slikagel yopishtirilgan 12 x 9 sm li oyna plastinkasi yoki «silufol» 
plastinkasining «start» chizi\iga kapilyar naycha yordamida o‗simlikdan tayyorlangan ajratmadan 
xamda «guvox» alkaloidlar eritmasidan bir-biridan 2 sm masofada 0,1 ml dan tomiziladi. Dog‘lar 
quriganidan so‗ng plastinka oldindan xloroform - atseton - dietilamin (5:4:1) suyuqliklar 
aralashmasi qo‗yib qo‗yilgan xromatografik kamerasiga joylashtiriladi. Xromatografiya qilish 
vaqti (30-40 min) o‗tgandan so‗ng plastinka kameradan olinadi, quritiladi va unga Dragendorf 

---