Fizika ixtisosligidan boshqa ixtisosliklar uchun ma’ruza matnlari to’plami So’z boshi

 3) ishqalanish kuchlari. 
Bu uchta kuchdan ikkitasi — elastiklik va ishqalanish kuchlarini vujudga 
kelishi elektromagnit xarakterga ega. CHunki bu kuchlar moddaning 
molekulalarini o’zaro ta’sirlashuvi natijasida paydo bo’ladi. Bu ta’sirlashuv esa 
elektromagnit xarakterda bo’ladi.
Elastiklik kuchi Guk qonuni asosida shunday yoziladi: 
F
kx
эл
 
,

 
(3.1) 
 
bu yerda 
F
EL
 
- elastiklik kuchi, k - proporsionallik koeffitsienti, x - deformatsiya 
kattaligi. 
Ishqalanish kuchlarini konkret hol uchun ko’riladi. Masalan, ikki yuza 
o’zaro sirpansa, ishqalanish kuchi ularning holatiga va bu jismlarni 
qisayotgan (bosayotgan) kuchiga bog’liq bo’ladi:
F
F
иш
n


. (3.2) 

---

Bu yerda F
ish
- ishqalanish kuchi, 

-ishqalanish koeffitsienti, F
n
—siqayotgan 
kuchning normal tashqil etuvchisi. 
Gravitatsion, ya’ni tortishish kuchlari I.Nyuton tomonidan ochilgan 
butun dunyo tortishish qonuni asosida aniqlanadi: 

F
m m
R


1
2
2
. (3.3) 
Bu yerda F - tortishish (gravitatsion) kuchi, 

- gravitatsion doimiy, m
1 
, m
2
— 
ikki jismning massalari, R - jismlar orasidagi masofa. 
Gravitatsion doimiyni tajribada birinchi marta ingliz olimi Kavendish 1798 
yilda aniqlagan:



6 65 10
11
2
2
.
*
*
Н м
кг
. 
Tortishish kuchi ta’sirida barcha jismlar yerga tortiladi. Agar yer bilan 
bog’langan sanoq sistemasida istagan m massali jismga ta’sir qilayotgan 
kuchni ko’rsak, uni og’irlik kuchi deyiladi va u quyidagiga teng bo’ladi:
P
mg
