İlahiyyat faküLTӘSİNİn elmi MӘcmuәSİ
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SUMMARY
- EKSTREMAL ŞӘRAİTDӘ SOSİAL İŞİN XÜSUSİYYӘTLӘRİ VӘ MİLLİ TӘCRÜBӘ Rabil Zəkulla oğlu Mehtiyev
- Açar sözlər
- ӘDӘBİYYAT
- РЕЗЮМЕ
- SUMMARY FEATURES OF SOCIAL WORK IN EXTREME CASES AND NATIONAL PRACTICE
|
Müslüm Nəzərov 370
ӘDӘBİYYAT 1.
Абдеев Р.Ф. Философия информационной цивилизации. — М.: Издательский центр "Академия", 1994.-210 с. 2.
производством. – Л., 1985. 3.
Бир Ст. Кибернетика и управление производством. – М., 1963. 4.
Большой экономический словарь. – М., 1994. 5.
Винер Н. Творец и Будущее/ Пер с англ. -М.:ООО «изд. ACT», 2003. - 732 с.
6.
Иноземцев В.Л.Современное постиндустриальное общество: природа, против-оречия, перспективы. Учебное пособие для студентов вузов. -М.: Логос, 2000. -304 с. 7.
М., 1979. 8.
Каган М.С. Мир общения: Проблема межсубъектных отношений. – М.: Политиздат, 1988. – 319 с. 9.
мысль Кавказа. – Ростов-на-Дону, 1998. - №1. 10.
Новейший философский словарь-изд. 2-е.-Минск: «Интерпрессервис», 2001. 11.
Урсул А.Д. Путь в ноосферу (концепция выживания и устойчивого развития цивилизации) - М.: Луч, 1993. - 240 с. 12.
Уэбстер, Ф. Теории информационного общества /Пер. с англ. - М.: Аспект Пресс, 2004. -400с. 13.
Шеннон, К.Работы по теории информации и кибернетике. М.: ИИЛ, 1963. 210с. 14.
Эрроу, К. Информация и экономическое поведение // Вопросы экономики. - 1995. -№ 5. - c. 100-103.
Cəmiyyətdə informasiyanın rolunun araşdırılmasının nəzəri-metodoloji aspektləri 371
XÜLASӘ CӘMİYYӘTDӘ İNFORMASİYANIN ROLUNUN ARAŞDIRILMASININ NӘZӘRİ-METODOLOJİ ASPEKTLӘRİ
Məqalədə cəmiyyətdə informasiyanın rolunun araşdırılmasının nəzəri-metodo- loji aspektlərinəzərdən keçirilir, postsənaye cəmiyyətin strateji resursu olan “infor- masiya” anlayışına mövcud yanaşmalar təhlil olunur, “informasiya” və “bilik” anla- yışlarının oxşar və fərqli cəhətləri göstərilir, postsənaye cəmiyyətdə informasiya və bilyin yeri və rolu qiymətləndirilir.
STUDYING THE ROLE OF INFORMATION IN SOCIETY In the article the theoretical-methodological aspects of studying the role of information in society, analyzes the existing approaches to the concept of "information" as a strategic resource of the postindustrial society, are common and distinctive features of the concepts "information" and "knowledge", provides an assessment of the place and role of knowledge and information in postindustrial society.
В статье рассматриваются теоретико-методологические аспекты изучения роли информации в обществе, анализируются существующие подходы к понятию «инфор-мации» как стратегическому ресурсу постиндустриального общества, приводятся об-щие и отличительные черты понятий «информация» и «знания», дается оценка места и роли знания и информации в постиндустриальном обществе.
Ekstremal şəraitdə sosial işin xüsusiyyətləri və milli təcrübə 373
VӘ MİLLİ TӘCRÜBӘ Rabil Zəkulla oğlu Mehtiyev, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Bakı Dövlət Universitetinin “Sosiologiya” kafedrasının müəllimi
Açar sözlər: ekstremal şərait, sosial iş, sosial texnologiya, reinteqrasiya, peşə etikası Ключевые слова: экстремальный случай, социальная работа, социальная технология, реинтеграция, профессиональная этика, социальное благосостояние Keywords: the case, social work, social technology, reintegration, professional ethics, social welfare are extreme.
Sosial işin respublikamızda bir peşə kimi təşəkkülü metodoloji baxımdan bir sıra məsələlərin nəzərdən keçirilməsini zərurətə çevirir. Bu onunla şərtlənir ki, sosial iş əhalinin yoxsul, xüsusi köməyə ehtiyacı olan təbəqəsinin maraqlarını müdafiə etmək və sosial rifahını yüksəltmək məqsədini hədəf götürən və bundan irəli gələrək ixtisaslaşmış proqramlar və adekvat siyasət həyata keçirən fəaliyyət sferasıdır və ölkəmiz üçün postsovet dövrünün yeni fəaliyyət sahəsi kimi xarakterizə olunur. Bu xüsusda bir yanaşmaya diqqət yetirək: Sosial işin müxtəlif növlərinin yaranması əsasən ölkənin inkişafının mədəni və milli xüsusiyyətləri ilə şərtlənir. Bura eyni zamanda müxtəlif sosial institutların qarşılıqlı əlaqəsi, ictimai düşüncənin, mədəniyyətin, elmin və təhsilin inkişaf səviyyəsi də təsir edir. Artıq bu sahədə əldə edilən təcrübələrin nəticəsində hər bir sosial fəaliyyətin növləri üzrə olan şərtlər də konkretləşdiriləcəkdir. Bura müxtəlif sahələr (respublika səviyyəsindən yerli səviyyəyə kimi), o cümlədən, siyasi, iqtisadi, sosial-psixoloji və etnik-milli sahələr də daxildir. Müvafiq halda sosial institutlara və sosial işin reallaşdırma metoduna bir vasitə kimi baxmaq lazımdır.(7.səh 93). Rabil Zəkulla oğlu Mehtiyev 374
Sosial işin sosiumdakı münasibətlər sistemində statusunu səciyyələndirən digər bir fikirdə deyilir: “Sosial iş üç səviyyədə tətbiq olunur və bunlar makro, mezzo və mikro səviyyələrdir. Makro səviyyədə sosial işçilər siуasətlərin, proqramların və ya xidmətlərin təşkil olunması və tərtib olunması ilə məşğul olurlar. Eyni zamanda makro səviyyədə sosial işçilər həm də lobbiçilik və siyasi fəaliyyət ilə də məşğul ola bilərlər. Mezzo səviyyədə çalışan sosial işçilər təşkilatların rəhbərliyi və idarəetməsi ilə məşğul ola bilərlər. Onlar eyni zamanda həm də yeni xidmətlərin yaranması üçün layihələr tərtib edib idarə edə bilərlər. Mikro səviyyədə çalışan sosial işçilər isə çətin həyat şəraitində olan insanlarla, ailə və qruplarla birbaşa işləyirlər. Bu səviyyəyə həm də kliniki sosial iş deyilir. Mikro səviyyədə sosial işçilər daha çox keys menecment, məsləhət vermə və konsultasiya metodlarından istifadə edirlər.” (1) Praktik fəaliyyət baxımından sosial işçilər bir sıra ixtisaslara bölünürlər ki, bunlardan sosial pedaqoq, sosial hüquqşünas, valeoloq, sosial animator, qerontoloq, tibbi sosial işçi, icmada və kənddə sosial işçi, ekstremal vəziyyətlərdə sosial işçi, risk qrupları üzrə sosial işçilər və s. qeyd edilə bilər. Bu məqalədə ekstremal vəziyyətlərdə sosial işin xüsusiyyətlərini nəzərdən keçirəcəyik. Mikrosəviyyədə sosial iş insanların faciələri,onların dramatik yaşantıları ilə məşğul olmağı, onlara öz həyat prioritetlərini müəyyənləşdirməyə kömək etməyi ehtiva edir. Bu zaman cari problemin həlli heç də son hədəf deyil, zərərçəkənin psixi və sosial reinteqrasiyası sosial işçilər üçün əsas qayə və xidməti borc olmalıdır. Sosiallaşmanın yeni pilləsində olanlar üçün isə bu faktor həm də özünütəşkilin determinantıdır. Belə ki, ekstremal situasiyalar ilə qarşılaşan insanlar onlara təklif olunan köməyi və məsləhəti heç də həmişə birmənalı qəbul etmirlər.Bir sıra hallarda ya tamamilə imtina edir və ya köməyi müəyyən formada və şərtlərlə qəbul edir,yaxud da lazımi tələblərə cavab vermədiyini bildirirlər. Bu zaman onların şərəf və heysiyyətinin qorunması ümdədir. Nəzərə alınmalıdır ki, bəzi insanlar çətin şərtlər daxilində belə hansısa təsisatlardan yardım edilməsini həzm edə bilmirlər. Hazırkı mərhələdə insanlar üçün risk səviyyəsinin artması, fövqəladə hallar, müxtəlif mənşəli fəlakətlərin (təbii, texnoloji və s) çoxalması onların nəticələrindən insanların qorunmasını zəruri edir. Sosioloji aspektdə ekstremal şərait dedikdə insan fəaliyyəti üçün qeyri-adekvat, onun psixo-fizioloji durumunun hazır olmadığı vəziyyət başa düşülür. Rusiya tədqiqatçısı İ.Plyuş ekstremal şəraitlərdə sosial işçilərin nəzərə almalı olduqları faktorları belə qruplaşdırır: “fəlakətin ilkin nəticələrinin yaratdığı situasiyanın hüquqi nəticələri; bu halların psixoloji aspektləri; ekstremal şəraitdə
Ekstremal şəraitdə sosial işin xüsusiyyətləri və milli təcrübə 375
insan davranışın xüsusiyyətləri; zəruri tədbirlərin təşkili, mənəvi-psixoloji iqlimi tənzimləyəcək formatın nəzərə alınması. Eləcə də ekstremal təsirə məruz qalan insana köməyin növlərinin müəyyən edilməsi”. (2,37) Müasir mərhələdə postsovet məkanı təcrübəsində qaçqın və məcburi köçkünlərin, habelə miqrantların da ekstremal situasiyada olan insan qrupu kimi nəzərdən keçirilməsinə dair yanaşmalar vardır. Burada irəli sürülən əsas meyarlar bu qəbildən olanların yeniləşən situasiyaya reinteqrasiyası, psixoloji baryerlərin aradan qaldırılması, tolerantlıq prinsipinin işləkliyidir. Bu konteksdə Azərbaycanın sosial işçilərinin də üzərinə düşən vəzifələr öz differensiallığı ilə fərqlənir. Qaçqın və məcburi köçkünlər, habelə miqrantlar ilə işləyən sosial işçilər dövlət və bu qəbildən olan şəxslər arasında vasitə rolunu daşımaqla həm də etimad mühitini formalaşdırırlar. Başqa sözlə, bu qruplara daxil olan insanlar dövləti sosial işçidə “görürlər”. Bu konteksdən yanaşdıqda fikrimizi sosioloq M.İlinin fikirləri tamamlayır: “Sosial işçilər qaçqın və miqrantlara ayrılan dövlət vəsaitlərinin səmərəli bölgüsü və ünvanlılığında birbaşa məsuldurlar. Eyni zamanda miqrantların və qaçqınların ölkənin sosial-iqtisadi rayonlarının imkanlarına görə yerləşdirilməsi üçün sosial işçilər təşəbbüskarlıq göstərməlidirlər”.(3) Razılaşmaq olar ki, milli təcrübədə qaçqın və məcburi köçkünlərin yeni şəraitə adaptasiyası baxımından əsas məsələlər həllini tapmışdır və Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin uzun müddət davam etməsi ilə əlaqədar bir sıra məsələlərin sistemli və spontan həllinə nail olunmuşdur.Bununla paralel miqrantlarla iş sahəsində hələ də aktual vəzifələr qalır və bu tendensiya davamlıdır. Xüsusən etnik azərbaycanlıların ölkəyə miqrasiyası ilə bağlı sosio-mədəni aspektdə özünü biruzə verən tendensiyaların sosial iş baxımından həllində spesifiklik nəzəçarpandır. Qaçqınlar və miqrantların gəldikləri cəmiyyətdə ekstremal situasiyada olmasını səciyyələndirən bir yanaşma belədir: “Qaçqınlar və miqrantlar məskunlaşdıqları yerdən və yaşayış vasitələrindən məhrum olmaqla sosial riskə məruz qalıblar. Bu kateqoriyadan olan insanlarla sosial işin başlıca xüsusiyyəti onlara reinteqrasiya üçün yardımın göstərilməsidir. Bu zaman yerli əhali ilə aparılmalı olan ksenofobiyanın profilaktikası işi vacib əhəmiyyət kəsb edir.” (4) Rusiya Federasiyası Tver Dövlət Universitetinin Pedaqogika, sosial iş və sosial psixologiya kafedrasının ”Ekstremal situasiyalarda sosial iş” fənni üzrə işçi proqramında sosial işçilərin analoji vəziyyətlərdə yiyələnməli olduqları bacarıqlar belə ümumiləşdirilir: Rabil Zəkulla oğlu Mehtiyev 376
– Ekstremal və böhran şəraitində zərərçəkənlərə kömək göstərilməsi üçün psixososial işin texnologiyasını layihələndirmək və tətbiq etmək: – Yardıma ehtiyacı olanların psixoloji xüsusiyyətlərin diaqnoztikası: – Böhran şəraitində insanlarla onların yaş, sosial status, cins xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq qarşılıqlı münasibət qurmaq. (5,12) Ekstremal şəraitlərdə sosial işçilərin qarşılaşdıqları çətinliklər onlarda bir sıra peşə keyfiyyətlərinin formalaşmasını labüd edir. Bunlara əsasən aşağıdakıları aid etmək olar: idraki, təşkilati,informativ yanaşma, hərəkət fəallığı, dözümlü və səbrlilik, təşəbbüskarlıq, humanizm, insanlarla ünsiyyət, öz işinə vurğunluq və sadiqlik. Bu xüsusda sosial işçilərin etik rəftarı yeni məzmun alır. Başqa ifadə ilə desək ekstremal şəraitlərdən əziyyət çəkənlərə münasibətdə reinteqrasiya planının hazırlanması sosial işçilərin qarşısında duran ən vacib peşə tələbi və mütəxəssis məsuliyyətidir. Bu istiqamətdə görülməli olan ən təxirəsalınmaz iş hər bir zərərçəkmişə fərdi reinteqrasiya planının tərtib olunmasıdır. Belə plan özündə əsasən üç istiqaməti ehtiva etməklə fərdin hərtərəfli reabilitasiyasına hesablanır. Bu istiqamətləri belə qruplaşdırmaq olar: Psixoloji-bu zərərçəkmişin hadisələrə yanaşmasındakı şüuraltı və emosional aspektləri əhatə etməklə onun şəxsi keyfiyyətlərinin çətin həyat şərtlərinə uyğunlaşmasını səciyyələndirir. Sosial aspekt-burada zərərçəkənin ictimai mühitə qoşulmasını təmin edə bilən amillər başa düşülməlidir ki, bu da yeni sosial statusa alışmanı səciyyələndirir. Digər istiqamət mədəni reinteqrasiyadır ki, bu zərərçəkənin mədəni dəyərlərə münasibətində baş verən təbəddülatları əks etdirir. Müasir mərhələdə informasiyanın sosial proseslərdə rolunun artmasının sosial işçilərin qarşısında qoyduğu yeni vəzifələrdən biri də zərərçəkənlərin problemlərinin cəmiyyətə çatdırılmasının xüsusi aktuallıq kəsb etməsidir. Belə ki, informasiyalaşdırma əhalinin müxtəlif təbəqələrinin zərərçəkənlərin problemlərinə diqqətini cəlb etməklə qarşılıqlı rəğbətləndirmə hissi aşılaya bilər. Bu konteksdə sosial işçilərin kütləvi informasiya vasitələri ilə əməkdaşlığının partnyorluq müstəvisinə transformasiyası haqda danışmaq daha düzgün olardı. Bu istiqamətlərin təmin edilməsi zərərçəkənin disfunksiyalılığını neytrallaşdırmaqla onun cəmiyyətdə müvafiq sosial statusunu bərpa etməyə, miqrantlar və qaçqınların təcrübəsində isə belə statusu əldə etməyə imkan yaradardı. Sadalanan faktorların ümumi səciyyəsi deməyə əsas yaradır ki, sosial işçilərin ekstremal şəraitlə üzləşmiş insanlarla işinin peşə xüsusiyyətləri dövrün tələblərindən
Ekstremal şəraitdə sosial işin xüsusiyyətləri və milli təcrübə 377
irəli gələrək daim yeniləşən vəzifələrlə üzləşir. Bu yenilikləri işində nəzərə almaq sosial işçilərin perspektivdə praktik fəaliyyət sahəsində ixtisaslaşan peşə qrupu kimi qalmayacağını, differensiallaşmış sosial funksiyalar daşıyan mütəxəssislər kimi nüfuz qazanacağını təxmin etməyə əsas yaradır. Nəzərə alınmalıdır ki, ekstremallıq streslə zəngindir. Bu baxımdan sosial işçilərin psixoloq kimi funksiya daşıması daha əlahiddə özünü biruzə verir.Hazırki dövrdədə elmi biliyin, bütövlükdə cəmiyyətin inkişafı həyat tsikllərinin dəyişilməsini, xüsusilə fərdlərin və qrupların həyatlarının mühafizə forma və mexanizmlərinin məqsədyönlü və sistemli öyrənilməsini zərurətə çevirir. Sosial iş bir elmi istiqamət kimi fərdlərin və qrupların həyat qüvvələri ilə müxtəlif sosial situasiyalarda onların reallaşmasının uyğunluğu imkanlarını öyrənir.(6) Sosial işçilərin eksremal situasiya ilə üzləşmiş insanlara yardımçı olmağa sosial texnologiyalar vasitəsi ilə nail olurlar ki, belə texnologiyaların işlənib hazırlanması bir sıra məziyyətlərin nəzərə alınmasını zərurətə çevirir. Bu praktikada daha optimal üsulların seçilməsini ehtiva edir. Bura prosesin formalaşdırılması, ona məqsədyönümlülük verilməsi, optimallaşdırılması, davamlılığının təminatı və ən başlıcası özünütənzimetmə mexanizminin yaradılması daxildir. Yalnız qeyd olunan faktorların nəzərə alınması nəticəsində sosial işçilərin öz fəaliyyətində real ictimai əhəmiyyət kəsb edən fəaliyyəti təmin olunur. Beləliklə,qeyd edilənlərin yekunu olaraq belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, sosial iş ixtisası beynəlxalq səviyyədə, o cümlədən və ələxsus Azərbaycanda bir çox məzmun dəyişikliyinə uğrayaraq mütəmadi olaraq təkmilləşir. Habelə, nəzərə alınmalıdır ki, yalnız praktiki planda deyil, eyni zamanda metodoloji-konseptual aspektdə də həllini ğözləyən vəzifələr qalmaqdadır. Milli təcrübədə belə dəyişikliklərə adaptasiya olunmaqla yanaşı, yerli kadrların səriştəliliyinin artırılması, habelə bu istiqamətdə konseptual məsələlərin həlli üçün ümumelmi səylərə ehtiyac vardır.
Rabil Zəkulla oğlu Mehtiyev 378
ӘDӘBİYYAT 1. Hüseynli A.Sosial iş nədir və sosial işçilər kimlərdir? http://azswu.org/az 2. Плющ И.В. Социальная работа в чрезвычайных ситуациях: учебно- методический комплекс дисциплины по специальности 35.05.00 – «Социальная работа» / Краснояр. гос. ун-т. - Красноярск: ЮИ КрасГУ, 2005. - 103 с.
3. Ильина М.С.Социальная работа с беженцами и вынужденными переселенцами.V Международная электронная научная конференция. 2013. 4. http://social-orthodox.info/5_10.htm 5. Рабочая программа по дисциплине социальная работа в экстремальных ситуациях. Твер. 2013.14 səhifə. 6. Теория и методология социальной работы: Учеб.пособие / С.И. Григорьев, Л.Г. Гуслякова, В.А. Ельчанинов и др.; Под ред. С.И. Григорьева; Ин-т "Открытое общество". - М.: Наука, 1994. - 185 с. 7. G.Q.Məlikli. Sosial problemlərin öyrənilməsi və nəzəri-metodoloji aspektləri. №4. Sosial-siyasi elmlər seriyası 2012.Bakı Universitetinin xəbərləri.
Ekstremal şəraitdə sosial işin xüsusiyyətləri və milli təcrübə 379
XÜLASӘ
Sosial işçilərin ekstremal şəraitlə üzləşmiş insanlarla işinin peşə xüsusiyyətləri müasir mərhələdə yeniləşən vəzifələrlə xarakterizə olunur. Bunun nəticəsidir ki, sosial iş bir peşə olaraq beynəlxalq səviyyədə, o cümlədən Azərbaycanda mütəmadi olaraq təkmilləşir. Milli təcrübədə bu dəyişikliklərə adaptasiya olunmaq yerli kadrların səriştəliliyinin artırılmasına, habelə bu istiqamətdə konseptual məsələlərin həlli üçün ümumelmi səylərə zərurət yaradır. Belə ki, sosial iş əhalinin xüsusi qayğıya ehtiyacı olan hissəsinin maraqlarını müdafiə etmək və sosial rifahını yüksəltmək məqsədini hədəf götürən və bundan irəli gələrək ixtisaslaşmış proqramlar və adekvat siyasət həyata keçirən fəaliyyət sferası olmaqla Azərbay- canda yeni təşəkkül tapır.
РЕЗЮМЕ
НАЦИОНАЛЬНАЯ ПРАКТИКА
Профессиональные особенности работы социальных работников с людьми, столкнувшимися с экстремальными случаями в современный период характеризуются новыми должностями. В результате этого социальная работа постоянно квалифицируется как профессия как на международном уровне, так и в Азербайджане. Национальная практика содействует к процессу адаптации, повышает компетентность местных кадров, а также создает необходимость общенаучных попыток для решения концептуальных задач в этом направлении. Так что социальная работа служит для защиты интересов специальных слоев населения с особыми потребностями и целенаправлена на повышении социального благосостояния людей, и исходя из этого, будучи сферой деятельности специализированных программ и проводящая адекватную политику формируется только в Азербайджане.
Rabil Zəkulla oğlu Mehtiyev 380
SUMMARY FEATURES OF SOCIAL WORK IN EXTREME CASES AND NATIONAL PRACTICE
Professional features of work of social workers with the people who faced extreme cases during the modern period it is characterized by new positions. As a result of it social work is constantly qualified as a profession as at the international level and also in Azerbaijan. National practice promotes adaptation to these changes, increases competence of local shots, and also creates need of general scientific attempts for the solution of conceptual tasks in this direction. So social work serves for protection of interests of special segments of the population with special needs and is purposeful on increase of social welfare of people and proceeding from it, being a field of activity of specialized programs and pursuing adequate policy only is formed in Azerbaijan.
XX əsrin ortalarında İranda urbanizasiya prosesinin nəzəri təhlili 381
Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|