İxtisasın adı: Tərəvəz ustası Modulun nömrəsi

 
Şəkil 1.6. Ədviyyat, bitki çayları və dərman bitkilərinin təzə, qurudulmuş və üyüdülmüş halda istifadə 
olunan orqanları 
Beləliklə, ədviyyat bitkilərinin insan sağlamlığında olan əhəmiyyətindən çox danışmaq 
olar. Lakin mütəxəssislər bir sıra ədviyyatlardan çox ehtiyatlı və cüzi miqdarda istifadə 
etməyi məsləhət görürlər. Çünki bu ədviyyatların içərisində xəstələrə mənfi təsir göstərən 
xüsusiyyətlərə də rast gəlmək olur. Buna görə də həkimlər xəstələrə ədviyyatlardan istifadə 
etməməyi və pəhriz saxlamağı məsləhət görürlər. Bir sıra dietoloqlar xəstələr üçün 
tərkibində ədviyyat qatılmış qida məhsullarının hazırlanmasına çox diqqət yetirirlər. 
Ədviyyatlardan insanlar arasında tez-tez başverən qrip, qızdırma, soyuqdəymə və digər 
xəstəliklər zamanı istifadə etməyi məsləhət görürlər. Ədviyyat qarışıqlarının əksəriyyətinin 
kimyəvi tərkibi tam öyrənilmədiyindən onlardan istifadə edən zaman ehtiyatlı olmaq 
lazımdır. 
Qәdim vaxtlardan insanlar öz qidasını müəyyən qədər әdviyyatlı bitkilәrdәn almışlar. Bu 
bitkilәrin yüksәk qidalılığı, pәhriz әhәmiyyәti, dadı, antiseptik vә müalicә xassәlәri keçmişdәn 
mәlumdur. Amerika tәdqiqatçısı Q.Uebeterin göstәrdiyi kimi әdviyyat bitkilәri Misir, Roma vә 
Yunanıstanda çox qәdimdәn mәlum idi. Eramızdan әvvәl birinci әsrdә qәdim Roma filosofu 

---

Modulun adı: Ədviyyat, bitki çayları və dərman bitkiləri 
21 
Publpya Vergiliyanın bağında xeyli әdviyyat bitkiləri becәrilirdi. Eramızın әvvәllәrindә bu 
bitkilәrdәn bәzilәri Sezarın döyüşçülәri tәrәfindәn Britaniyaya gәtirilmiş vә burada 
becәrilmәyә başlanmışdır. Bunların içәrisindә reyhan, kәklikotu, keşniş, cirә, şüyüd, cәfәri vә 
başqaları var idi. Doqquzuncu әsrdә imperator Böyük Karlın göstәrişinә әsasәn 70-dәn yuxarı 
әdviyyat bitkisi Mәrkәzi Avropada mәdәnilәşdirilmişdir. İngiltәrә, Fransa vә digәr ölkәlәrin 
orta әsrlәrә aid bir sıra monastır arxivlәrindә müxtәlif bitkilərin becәrilmәsi, kulinariyada, 
tibb vә məktәblərdә istifadәsi barәdә mәlumatlar vardır. Orta əsrlәrdә әdviyyata tәlәbat 
böyük idi. Әdviyyat bitkilәrinә aid geniş mәlumatları 15-17-ci әsrlәrdә böyük bağban vә 
herbaristlәrdәn Tomos Treeser, Herard (1595) vә Parson (1623) əldə etmişlər. Onların 
әsәrlәrindә keçmiş әsrlәrdә alim vә tәcrübәçilәrin müşahidә vә mәslәhәtlәri geniş istifadə 
olunmuşdur. 17-ci әsrin sonundan 19-cu әsrin ortalarına kimi bu bitkilәrә maraq daha da 
artmışdır. 1883-cü ildә ABŞ-da buraxılan kataloqlardan birindә 140 qiymәtli әdviyyat bikisi 
tәsvir olunmuşdur.
Son 50 ildә mәlum olmuşdur ki, bir sıra әdviyyat bitkilәri müxtәlif vitaminlәrlә, qiymәtli 
mineral duzlar vә dәrman әhәmiyyәtli maddәlәrlә xeyli zәngindir. Tərkibindә olan әtirli efir 
yağları, qlikozid vә digər maddәlәr, әrzaq mәhsullarının keyfiyyәtini daha da yaxşılaşdırır, 
hiss orqanlarını qıcıqlandırır, dad vә hәzm orqanlarının fәaliyyәtini artırır, iştah yaradır, qida 
maddәlәrinin mәnimsәnilmәsini, maddәlәr mübadilәsini sürәtlәndirir, sinir, ürәk-damar 
sistemlәrinin fәaliyyәtini nizama salır, orqanizmin ümumi vәziyyәtinә müsbәt tәsir göstәrir. 
Qәdim xalqlar әdviyyatın әhәmiyyәtini başa düşdüklәri üçün deyirdilər ki, ədviyyatsız fayda 
vә sevinc yoxdur. İndiki zamanda әdviyyat bitkilәrinә təlәbat, xüsusilə artmışdır. Müәyyәn 
olunmuşdur ki, onlar xörәyi dadlı, әtirli etmәklә yanaşı, hәm dә onun antiseptik vә bakterisid 
xassәlәrini artırır.
Ədviyyat bitkilərindən istifadə eradan bir 
neçə min il əvvələ aiddir. Vavilon dövləti 
dövründə insanların zəfəran, zirə, reyhan, 
küncüd, şüyüd, keşniş, cirə, mərzə, sarımsaq, 
soğan və sairə ədviyyə bitkilərindən qatqı kimi 
istifadə etmələri haqqında elmi məlumatlara rast 
gəlinir (Şəkil 1.7). 
Orta əsrlərdə ədviyyatlar - darçın, zəncəfıl, 
qara istiot, muskat qozu və sairə Avropaya 
Hindistandan aparılırdı.
Bir çox illər ərzində cənubla şimal arasında 
gediş-gəliş olmaması nəticəsində yerli əhali, 
yalnız yaşadıqları ərazilərdə olan ədviyyat 
bitkilərindən: şüyüd, cəfəri, qıtıqotu və sairədən 
geniş istifadə etmişlər. Mülayim iqlimə malik olan 
ərazilərdə bitən ədviyyat bitkiləri heç də 
xaricdən 
gətirilənlərdən 
geri 
qalmır və 
tərkibində olan bioloji-fəal maddələr daha 
çoxdur. Buna Qafqazda və Orta Asiyada becərilən nanə və tərxunu göstərmək olar.