Jurnal Azərbaycan Respublikası Mətbuat və İnformasiya Nazirliyində qeydiyyatdan keçmişdir

)
(
)
(
n
n
t
F
B
A
t
y
0
0
⋅
+
=
                                                   (9) 
Burada   
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
n
k
n
k
n
t
F
t
F
t
F
t
F
t
F
2
2
3
3
0
−
−
=
;  
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
n
k
n
k
n
t
F
t
F
t
y
t
y
t
y
2
2
1
1
0
−
−
=
. 
Quyunun faktiki tədqiqat nəticələrinin 
)
(t
y
0
 və 
)
(t
F
0
 koordinatlarında 
işlənilməsi düz xətt verir və ondan istifadə etməklə 
A
 və 
B
  əmsalları tapılır. Sonra 
bu nəticələr (10) düsturu ilə 
)
(t
y
2
 və 
)
(t
y
1
 koordinatlarında tapılan 
A
 və 
B
  
əmsallarından istifadə edərək işlənilir: 
)
(
)
(
t
y
A
A
t
y
m
1
2
1
+
=
τ
                                                   (10) 
 
 

 
10
A.M.Quliyev, B.Z.Kazımov 
 
Burada  
).
(
)
(
)
(
t
F
A
B
t
F
t
y
3
2
2
+
=
 
Alınmış düz xəttdən  süxurların relaksasiya vaxtı 
m
τ
 və 
A
 əmsalı tapılır. Tapılmış 
A
, 
B
 və 
m
τ
 parametrlərinin qiymətləri o halda doğru hesab edilir ki, 
A
 əmsalının (9) və 
(10) düsturları ilə tapılan qiymətləri kifayət qədər dəqiqliklə üst-üstə düşmüş olsunlar. 
A
, 
B
  əmsallarından istifadə edərək 
ε   və 
2
q
r
χ
 parametrləri hesablanır: 
A
q
π
ε
4
0
=
;  
A
B
q
e
r
95
2
1
2
,
=
χ
. 
Quyudibi təzyiqin bərpası (düşməsi)  əyrisindən istifadə etməklə süxurları 
relaksasiyalı deformasiyaya uğrayan layların reoloji və süzülmə-tutum parametrlərinin 
təyini üçün eyni zamanda aşağıdakı düstur alınmışdır (neft halı üçün):  
a
t
p
t
m
q
τ
ξ
ξ
−
⋅
Δ
=
)
(
)
(
2
0
1
.                                                (11) 
Burada               
)
(
)
(
)
(
t
p
dt
t
p
t
q
t
q
Δ
Δ
=
∫
0
1
ξ
; 
)
(
)
(
t
p
t
t
q
Δ
=
2
ξ
 ; 
=
a
n
m
β
β
0
*
;   
qo
lay
q
p
p
p
−
=
Δ
0
 (quyudibi təzyiqin bərpası zamanı); 
lay
qo
q
p
p
p
−
=
Δ
0
 (quyudibi təzyiqin düşməsi zamanı). 
 (11) asılılığından 
0
q
p
Δ
 və  
m
τ
 təyin oluna bilər. 
 Qaz  yatağı üçün parametrlərin təyini analoji qaydada aparılır. Lakin bu zaman 
)
(t
p
q
Δ
, 
0
q
p
Δ
, 
χ
  və 
а  əvəzinə müvafiq olaraq 
2
)]
(
[
t
p
q
Δ
, 
2
0
]
[
q
p
Δ
, 
)
(
яс
m
lay
lay
p
m
p
k
β
μ
2
0
+
⋅
⋅
, 
n
s
m
lay
m
p
m
β
β
0
0
2
я
+
 qiymətləri götürülür: burada 
2
0
2
2
0
q
lay
q
p
p
p
−
=
Δ
]
[
(quyudibi təzyiqin 
bərpası zamanı); 
2
2
0
2
0
lay
q
q
p
p
p
−
=
Δ
]
[
 (quyudibi təzyiqin düşməsi zamanı). 
 Süxurların sürüngənli deformasiyası. 
Sürüngənli deformasiyaya uğrayan qeyri-
məhdud neft və qaz yatağında quyuların hidroqazodinamiki tədqiqatı zamanı quyudibi 
təzyiqin bərpası  və ya düşməsi  əyrilərini interpretasiya etmək üçün aşağıdakı asılılıq 
alınmışdır:  
⎟
⎟
⎠
⎞
⎜
⎜
⎝
⎛
⋅
Δ′
+
Δ
=
Δ
−
)
(
,
ln
)
(
)
(
)
(
t
F
r
t
q
t
q
t
q
m
q
2
1
95
2
4
χ
πε
γ
ϕ
 , 
(
)
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
t
q
t
q
dt
t
q
t
q
t
F
m
t
m
Δ′
+
Δ
Δ′
+
Δ
=
−
−
∫
1
0
1
γ
γ
      (12)
 Burada 
neft 
layı üçün - 
(
)
)
(
1
0
1
−
∗
⋅
+
=
m
m
m
k
γ
β
μ
χ
, 
яс
m
n
m
β
β
β
+
=
∗
0
;  qaz layı üçün 
–  

 
11
A.M.Quliyev, B.Z.Kazımov 
 
(
)
1
0
1
2
−
∗
+
⋅
=
m
lay
lay
p
m
m
p
k
γ
β
μ
χ
, 
lay
m
p
m
яс
β
β
+
=
0
*
 (qalan işarələmələr  əvvəldə 
verildiyi kimidir). 
 (12) tənliyindən istifadə etməklə süxurun sürüngənliyinin quyudibi təzyiqin bərpa 
(düşmə) əyrilərinə təsirinin ümumi xarakterini müəyyən etmək mümkündür. Məsələn, neft 
layı üçün (12) tənliyini aşkar şəkildə aşağıdakı kimi yaza bilərik: 
∫
⎥
⎥
⎦
⎤
⎢
⎢
⎣
⎡
⋅
Δ′
+
Δ
=
Δ
−
−
−
t
q
m
t
m
q
d
F
r
q
q
e
t
p
m
0
2
1
95
2
4
τ
τ
χ
τ
γ
τ
πε
γ
τ
γ
)
(
,
ln
))
(
)
(
(
)
(
)
(
                  (13) 
 Bu düsturlardan istifadə etməklə 
1
0
,
=
k
 darsi, 
10
=
h
 m, 
1
=
μ
 mPa·san,  
5
10
−
∗
=
β
 atm
-1
, 
ε =1·10
-4 
m
3
/(atm·san), 
100
2
=
q
r
/
χ
 1/san, 
))
exp(
(
)
(
t
q
t
q
α
−
−
=
Δ
1
0
, 
=
0
q
3
10
−
  m
3
/san, 
0001
0,
=
α
 san
-1
,  
12
1
10
4
3
−
⋅
= ,
m
 1/(atm·san), 
8
10
7
3
−
⋅
= ,
m
γ
 san
-1
, 
2
0
0
,
=
m
 verilənləri çərçivəsində quyudibi təzyiqin bərpa  əyrisi qurulmuşdur (şəkil 3). 
Alınmış  nəticələr göstərir ki, sürüngənli deformasiya olunan mühitdə quyudibi təzyiqin 
bərpası daha uzunmüddətli olur və bu halda relaksasiya vaxtı  (
m
τ
) kifayət qədər böyük 
olur.              
Quyudibi təzyiqin bərpası (düşməsi)  əyrisindən istifadə    etməklə  süxurları 
sürüngənli deformasiyaya uğrayan layların reoloji və süzülmə-tutum parametrlərinin təyini 
üçün aşağıdakı düstur alınmışdır (neft layı üçün):  
a
t
y
p
t
y
m
q
+
−
⋅
Δ
=
γ
1
2
0
1
)
(
)
(
,                                                (14) 
Burada
   
)
(
)
(
)
(
t
p
dt
t
p
t
y
q
t
q
Δ
Δ
=
∫
0
1
; 
)
(
)
(
t
p
t
t
y
q
Δ
=
2
 ; 
*
β
0
1
m
m
a
=
; 
яс
m
n
m
β
β
β
+
=
∗
0
  
qo
lay
q
p
p
p
−
=
Δ
0
 (quyudibi təzyiqin bərpası zamanı); 
lay
qo
q
p
p
p
−
=
Δ
0
 (quyudibi təzyiqin düşməsi zamanı). 
Faktiki quyu tədqiqatı məlumatlarının  
)
(t
y
1
 – 
)
(t
y
2
 koordinatında işlənilməsindən 
əvvəlcə  
0
q
p
Δ
  və 
b
a
m
≡
+
γ
 parametrləri təyin olunurlar.  
  
m
γ
  və digər parametrləri tapmaq üçün (12) tənliyindən istifadə etməklə alınan 
aşağıdakı interpretasiya münasibəti təklif olunur: 
)
(
)
(
)
(
t
F
B
t
F
A
t
y
m
3
2
1
1
⋅
+
⋅
=
+
γ
                                           (15) 
Burada              
)
(
)
(
~
)
(
t
p
t
p
t
y
q
q
Δ
Δ
=
1
 ;   
)
(
)
(
)
(
t
p
t
F
t
F
q
Δ
=
1
2
 ; 
)
(
)
(
t
p
t
t
F
q
Δ
=
3
; 

 
12
A.M.Quliyev, B.Z.Kazımov 
 
∫
Δ
=
Δ
t
q
q
dt
t
p
t
p
0
)
(
)
(
~
;  
t
t
t
t
F
−
= ln
)
(
1
;   
πε
4
0
q
A
=
;  
2
95
2
q
r
A
B
χ
⋅
⋅
=
,
ln
;  
(
)
)
(
1
0
1
−
∗
⋅
+
=
m
m
m
k
γ
β
μ
χ
. 
(2.18) ifadəsinin 
k
t
t
=
  və 
n
t
t
=
-də qiymətlər fərqinin təyinindən relaksasiyalı 
layda açılmış quyunun hidrodinamiki tədqiqat nəticələrinin interpretasiyası üçün aşağıdakı 
düstur təklif olunur: 
)
(
)
(
n
n
t
F
B
A
t
y
0
0
⋅
+
=
                                                  (16) 
Burada         
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
n
k
n
k
n
t
F
t
F
t
F
t
F
t
F
2
2
3
3
0
−
−
=
;  
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
n
k
n
k
n
t
F
t
F
t
y
t
y
t
y
2
2
1
1
0
−
−
=
.   
 
 
     
0
2
4
6
8
10
12
14
16
0
20000
40000
60000
80000
100000
 
 
 
Δp
q
(t), atm
 
    
 
2                 4                 6                 8 
 t,10
4
  san
 
Δp
q0
 
 
Şəkil 3. Sürüngənli deformasiya olunan layda quyudibi təzyiqin  
)
(
t
p
q
Δ
 - 
t   koordinatında  nəzəri bərpa əyrisi  
 
Quyunun faktiki tədqiqat nəticələrinin 
)
(
0
t
y
 və 
)
(
0
t
F
 koordinatlarında 
işlənilməsi düz xətt verir və ondan istifadə etməklə 
A
 və 
B
  əmsalları tapılır. Sonra 
bu nəticələr (17) düsturu ilə 
)
(
2
t
y
 вя 
)
(
1
t
y
 координатларында тапылан 
A
 və 
B
  
əmsallarından istifadə edərək işlənilir: 
)
(
)
(
t
y
A
A
t
y
m
1
2
1
1
+
⋅
=
γ
                                                 (17) 
 

 
13
A.M.Quliyev, B.Z.Kazımov 
 
Burada      
).
(
)
(
)
(
t
F
A
B
t
F
t
y
3
2
2
+
=
 
 Bu məlumatlar 
)
(t
y
2
 və 
)
(t
y
1
 koordinatlarında interpretasiya olunaraq 
m
γ
 və 
A
  
əmsalını tapmış oluruq.  Süxurların relaksasiyası halında olduğu kimi, tapılmış 
A
, 
B
 və 
m
γ
 parametrlərinin qiymətləri o halda doğru hesab edilir ki, 
A
 -nın (16) və (17) düsturları 
ilə tapılan qiymətləri kifayət qədər dəqiqliklə üst-üstə düşmüş olsunlar. Qeyd edək ki, 
m
γ
, 
A
  və 
B
  əmsallarından istifadə edərək 
ε  , 
2
q
r
χ
 parametrləri hesablanır: 
A
q
π
ε
4
0
=
;  
A
B
q
e
r
95
2
1
2
,
=
χ
.  
∗
β
 məlum olduqda 
m
γ
-dən istifadə edərək 
1
m
 həcmi axıcılıq parametri bu 
cür təyin olunur:   
0
1
m
b
m
m
∗
−
=
β
γ
)
(
. 
 Qaz  yatağı üçün parametrlərin təyini analoji qaydada aparılır. Lakin bu zaman   
)
(t
p
q
Δ
,   
0
q
p
Δ
 , 
χ
    və      а        əvəzinə   müvafiq   olaraq   
2
)]
(
[
t
p
q
Δ
,   
2
0
]
[
q
p
Δ
 , 
(
)
1
0
1
2
−
∗
+
⋅
m
lay
lay
p
m
m
p
k
γ
β
μ
,  
*
β
lay
p
m
m
0
1
2
  (
lay
m
p
m
яс
β
β
+
=
0
*
) qiymətləri götürülür: burada 
2
0
2
2
0
q
lay
q
p
p
p
−
=
Δ ]
[
  (quyudibi təzyiqin bərpası zamanı); 
2
2
0
2
0
lay
q
q
p
p
p
−
=
Δ
]
[
 (quyudibi 
təzyiqin düşməsi zamanı). 
1
m
 həcmi axıcılıq parametri isə bu cür təyin olunur:   
0
1
2
m
p
b
m
lay
m
∗
−
=
β
γ
)
(
 . 
 
Quyunun hidroqazodinamiki tədiqat məlumatlarının işlənilmiş üsullarla 
interpretasiyasına nümunə olaraq, “Neft Daşları” yatağının 1976 saylı quyusunda 
aparılmış hidrodinamiki tədqiqat nəticəsində ölçülmüş quyudibi təzyiqin bərpası əyrisinin 
interpretasiyasını nəzərdən keçirək. Quyudibi təzyiqin bərpasının ölçü nəticələri və onun 
(11) asılılığına əsaslanmaqla interpretasiyası 4 və 5-ci şəkillərdə verilmişdir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
14
A.M.Quliyev, B.Z.Kazımov 
 
 
0
2
4
6
8
10
12
0
1000 2000
3000
4000 5000
6000 7000
8000
 
Δp
q
(t), atm
 
   
1
         2         
 
3          4        
 
 5          6        7        t , 10
3 
san 
 
 
 
Şəkil 4.  “Neft Daşları” yatağının 1976 saylı quyusunda çıxarılmış  
               quyudibi təzyiqin )
(t
p
q
Δ
 -  t  koordinatında bərpa əyrisi  
 
 
y 
= 
11
.40
2x
 - 
14
17
.4
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
0
100
200
300
400
500
600
700
 
   
ξ
2
(t) , 
   
san/atm
 
 
 
   Şəkil 5.  “Neft Daşları” yatağının 1976 saylı quyusunda təzyiqin bərpa  
      əyrisinin 
)
(t
1
ξ
 - 
)
(t
2
ξ
 koordinatında işlənilməsi: y - 
)
(t
1
ξ
;  x - ξ
2
(t)
 
 
5-ci  şəkildə  təsvir edilən interpretasiya nəticələrinə  əsaslanmaqla alırıq: 
=
Δ
0
q
p
11,4 atm, 
=
a
m