K. Bünyadzadə

Əlcəzair – hisslər şəhəri 
(Əlcəzair səfərindən təəssüratlar) 
Bəzi şəhərlər öz tarixləri, ümumi auraları ilə nəyin isə 
rəmzinə çevriliblər: şəhərlər şəhəri, çaylar şəhəri, sirli şəhər, 
körpülər şəhəri, sevgi şəhəri. Yeri gəlmişkən, mən həmişə 

---

- 205 -
Venesiyanı sevgilər şəhəri bilirdim, amma Əbu Turxanın 
yazılarından birində İstanbul sevgilər şəhəri adlanır. 
Müəlliflə qiyabi də olsa bir şeydə razılaşdım: insanın eşqi 
harada bədəni ilə ruhunu barışdıra bilirsə ora sevgi 
məkanıdır.
Əlcəzairə nərdivanlar şəhəri deyirlər. Şəhər uca bir da-
ğın üzərində inşa edildiyindən hər tərəf müxtəlif çeşidli pil-
ləkanlarla doludur. Sanki pilləkanlar evləri, küçələri bir-
ləşdirmir, əksinə, evlər pilləkanların üzərindəki məqamlardır. 
Bu bənzətmə təsadüfi deyil. Deyilənə görə, Əlcəzair 
təsəvvüfün paytaxtı elan olunub. Əslində mən təsəvvüf adlı 
sərhədsiz bir diyarın paytaxtını insanların qəlbləri bilirdim. 
Ancaq Əlcəzair şəhərini daha yaxından tanıyanda bu sözlərin 
səbəbini anladım.
Əlcəzair köhnəlmiş, saralmış, amma xoş xatirəsi olan 
fotoşəkilə oxşayır – Parisin fotoşəklinə. Tarixdən məlum 
olduğu kimi, ölkə uzun müddət Fransanın müstəmləkəsi 
olub. Qəribədir, şəhərin zahiri də, ruhu da neçə əsrlik 
düşməninin surətidir sanki. Hətta sakinləri belə zahirən ərəb 
olsalar da, ruhən artıq fransızdırlar. 
Bu deyilənlər Əlcəzairin görünən tərəfidir. Amma mə-
ni, sözün əsl mənasında, heyran edən onun görünməyən 
tərəfi, batini oldu: bura hisslər şəhəridir: sevgi, nifrət, sevinc, 
qüssə, laqeydlik, daha hansı isə uca və ya alçaq hisslər, 
ancaq hisslər.
Nə demək istədiyimi izah edim. 
Əlcəzair əhalisinin əksər hissəsi İslam dininə etiqad 
edir. Son illər bütün islam ölkələrində olduğu kimi, burada 
da sələfilərin və ya fundamentalistlərin sayı get-gedə art-
maqdadır. Ölkədəki müsəlmanlar arasında dərin bir uçurum 

---

-206 -
yaranıb və o, gündən-günə böyüməkdədir. Müsəlman 
müsəlmana düşmən kəsilib və bu nifrət hissi elə açıq şəkildə 
büruzə verilir ki, insan dəhşətə gəlir: fərq qoyulmadan 
istənilən yerdə partlayışlar törədilir, qətllər baş verir, dinc 
əhali qırılır və …hansı isə üçüncü və gözə görünməz bir 
qüvvə bundan faydalanır. Bu üçüncü qüvvəni görmək və 
ondan müdafiə olunmaq üçün hisslər dünyasından ağıl, 
təfəkkür müstəvisinə keçmək lazımdır. Hisslər (istər nifrət 
olsun, istər sevgi) – yüngüldür, təfəkkür – ağır. Hisslər – 
qanaddır, təfəkkür – bu qanadlara taxılan qurğuşun. 
Əlcəzairlilər səhra küləyi kimi yüngül olmağa üstünlük 
verirlər. 
Əlcəzairlilər fransızlara da nifrət edirlər. Əsrlər boyu 
onları əsatirdə saxlayan bir xalq başqa hansı hissə layiqdir 
ki? Ancaq bu nifrət gizli bir nifrətdir. Hələ də yüksək sə-
viyyənin, mədəniyyətin rəmzi hesab edilən fransızlıq əlcə-
zairlilərin qanına, canına hopub. Küçədəki dilənçi belə fran-
sızca dilənir! Fransızların əlcəzairlilərə qarşı törətdikləri 
soyqırımı belə fransızca nəql edirlər. Buna görə də fran-
sızlara dərindən nifrət edəndə əlcəzairlilərin özlərinə də pay 
düşür bu nifrətdən. Bəlkə də bu özünənifrət hissidir ki, hələ 
də sıravi bir fransızın yanında özlərini əksik, naqis bilirlər, 
hələ də onları təlqin etməyə çalışırlar, …məhz belə 
olduqlarına görə də nə siyasi, nə iqtisadi inkişafa nail ola 
bilirlər, elə surət olaraq qalırlar.
Əlcəzairlilər nifrətlə yanaşı bir də yüksək sevgi hissinə 
malikdirlər və öz sevgilərini elə ürəkdən, elə candan ya-
şayırlar ki!
Bir statistik məlumata görə, Əlcəzairdə 40-dan çox sufi 
təriqət var. Yerli sakinlər sufiliyi hava-su kimi mənim-

---

- 207 -
səyirlər. Bunu böyüklü kiçikli onların hamısının sufi 
musiqisini dinlədiklərində müşahidə etmək mümkündür: 
mistik musiqinin ritmləri ilə yüksəkliyə, bütün materiyadan 
ucalara qalxır, gözəl, sirli hisslər yaşayırlar. Bu mühitin elə 
ecazkar, elə saf, elə ülvi bir havası var ki, ixtiyarsız olaraq 
gözlərini yumub bu ümumi harmoniyaya qoşulursan, böyük 
bir sevgi dünyasına daxil olursan. Belə anda ilk dəfə gör-
düyün bu insanlar sənə elə doğma, elə səmimi görünürlər ki! 
Yerli əlcəzairlilərə qədimdə azad ruhlu insan (səhv elə-
mirəmsə, «amazey») deyiblər. Onların ruhunun azadlığı 
musiqilərindən də hiss olunur – sonsuz səhralıqda qum də-
nələrini qabağına qatıb qovan, sərhəd, maneə tanımayan 
külək kimidirlər. Onların ruhunun azad olmasıdır ki, bir belə 
zülümlərə, əsatirə, soyqırıma baxmayaraq, xoş sifətlərini, 
mehribanlıqlarını, səmimiyyətlərini qoruyub saxlaya biliblər. 
Yəqin ruhları hələ də sonsuz çöllərdə uçur ki, xarici sivil 
cəmiyyətlərin hiylələrinə, siyasi oyunlarına asanlıqla 
düşürlər və …maddi baxımdan uduzduqlarının fərqinə belə 
varmırlar. 
Dediklərim yalnız üç gündə gördüklərimdir, daha doğ-
rusu, hiss etdiklərimdir. Bu günlər ərzində sürətlə bir-birini 
əvəz edən, bəzən bir-birinə qarışan, insanı bütünlüklə öz 
hökmü altına alan hisslər çox güclü idi. Bütün yaşanan 
ecazkarlığın, uca hisslərin arasında bir şeyi dərk etdim: 
bütün bunlar yalnız hisslərdir! Əbu Turxan yazır ki, «hisslər 
dərk edilməmiş düşüncələrdir». Əlcəzair ən müxtəlif, zidd 
hissləri ən yüksək səviyyədə yaşayır və heç birinin 
mahiyyətinə varmır. O, ruhunda baş verənləri ağlının 
süzgəcindən keçirmir. O, sonsuz çöllərdə əsən azad ruhunun 
göydələnlərin arasında əsə bilmədiyini hiss edir, ancaq 

---

-208 -
bunun səbəbini anlamaq istəmir. O, nifrət edir, bu nifrətlə 
yaşayır, ancaq bu nifrətin kökünü, nəticələrinin kimə xidmət 
etdiyini, kimlərin alətinə çevrildiyini anlamaq istəmir. O, 
sevir, yüksəlir, ancaq bu sevgidən faydalanmaq istəmir. 
İstəmir, yoxsa bacarmır?
Əlcəzair – təsəvvüfün paytaxtıdır. Bəlkə onun hisslər 
şəhəri olmağının əsas səbəbi budur? Bəlkə təsəvvüf əlcə-
zairliləri ruhlarının qayğısına qalıb, maddiyyatı unutmağa 
sövq edir? Və ya bəlkə əslində saf bir düşüncə tərzi olan 
təsəvvüf yalnız hisslər çərçivəsinə salınmaqla özü təhrif 
edilir? 
Əslində, həqiqət çox aydındır. Təsəvvüf İslam üzərin-
də təşəkkül tapmış bir təfəkkür tərzidir. Buna görə də onun 
mərkəz nöqtəsində bütöv cəmiyyət yox, ayrı-ayrı fərdlərin 
ruhları və təfəkkürləri durur. Söhbət sadəcə ruhdan deyil, 
ruhu maddi bədəni ilə vəhdət təşkil edərək bütöv bir 
cəmiyyəti irəli apara bilən İNSANdan gedir.
Əlcəzair – hisslər şəhəri olduğuna görədir ki, bu qədər 
təbii, mehriban, səmimi və… sadəlövhdür. Bu, məndə ya-
ranmış təəssüratdır. Bəlkə də bir azərbaycanlı olaraq hər şeyi 
öz arşınımla ölçmüşəm?!