2
b o ’ lsin. S masofani bosib
o ’ tish uchun ketgan vaqt t
2
b o ’ lsin. t
2
Tezlanishini hisoblaymiz:
I S
ai
= —
;
12
Ikkala tajribadan olingan natijalami
solishtirib a2>ai
b o ’ lganini
aniqlaymiz
va
undan
quyidagi
xulosani
chiqaramiz: jismning oladigan tezlanishi unga q o ’ yilgan
kuchga to’ g ’ ri proportsional b o ’ ladi, ya’ ni a~F
3-tajriba. Endi aravacha ustiga q o ’ shimcha yuk q o ’ yib,
uning
massasini
orttiramiz,
u
m
2
b o ’ lsin.
Kuchni
o ’ zgartirmasdan (ikkinchi tajribadagicha qoldirib) tajribani
- 6 5 -
takrorlab aravachani S masofani bosib o ’ tishi uchun ketgan
vaqtni aniqlaymiz, u t
3
b o ’ lsin. t
2
3
b o ’ lganini k o’ ramiz.
2 S
Tezlanishni hisoblaymiz:
a3 =
—r-
t
з
Ikkinchi va uchinchi tajribalarni solishtirib a
3
2
b o ’ lganini
aniqlaymiz va undan quyidagi xulosani chiqaramiz: Jismning
oladigan tezlanishi massasiga teskari proportsional b o ’ ladi,
ya’ ni
1
a
------
m
Ikkala xulosani birlashtirib Nyutonning ikkinchi qonuniga
quyidagicha ta’ rifni beramiz: Jismning oladigan tezlanishi
unga q o ’ yilgan kuchga to ’ g ’ ri proporsional massasiga teskari
proportsionaldir, ya’ ni
m
-»
F
yoki vektor ko’ rinishda yozsak a = к —
m
Bu formuladagi fizik kattaliklarning qiymatlari SI o ’ lchov
birliklar sistemasida b o ’ lsa proportsionallik koyeffitsienti
F
F
K=1 b o ’ ladi. Bu vaqtda a = — yoki a = — . Bulardan
m
m
—
*
kuchni topsak F=ma yoki F = т а .
Shundan keyin jism ga bir necha kuch ta’ sir etayotgan b o ’ lsa
Nyutonning ikkinchi qonunidagi F kuchi bu kuchlarning teng
ta’ sir etuvchisidan iborat ekanligini bir necha misollarda
chizmalar bilan tushuntiramiz.
Masalan, jismga ikkita Fx va
F2
kuchlar 34-rasmda
ko’ rsatilgandek ta’ sir qilsa, ularning teng ta’ sir etuvchisini
parallelogramm
qoidasiga' k o’ ra
aniqlab
k o ’ rsatamiz:
F = F \+ F 2 . Son qiymatlarini masshtablar yordamida yoki
- 6 6 -
neometrik va trigonometrik usullarda aniqlanishini, uni
masala yechish vaqtida k o’ rib o ’ tishimizni uqdiramiz.
34-rasm
Kuch birligini quyidagicha ta'riflaymiz:
F=ma da m =lkg, a = lm /s
2
b o ’ lsa F=ln b o ’ ladi, ya’ ni 1 kg
massali jism ga lm /s
"1
tezlanish beradigan kuch
1
n b o ’ ladi;
“ Nyuton qonunlari” o ’ quv fil’ mining ikkinchi qismini
namoyish qilib, o'quvchilar bimini mustaxkamlaymiz.
Bir necha kuch ta’ siridagi harakatlarga oid masalalardan
ishlab ko’ rsatamiz.
Masala. Blok orqali o ’ tgan ipning ikki uchiga umumiy
massasi 30 kg b o ’ lgan ikkita yuk osilgan b o ’ lib, ular 0.3g
tezlanish bilan harakatlanmoqdalar. O ’ ng tomondagi yuk
pastga harakatlanadi. Lift O.lg tezlanish bilan yuqoriga
ko’ tariladi. Lift ichida blok yuklari bilan dinamometrga ilib
q o ’yilgan
b o ’ lsa,
dinamometming
ko’ rsatishini
toping.
Ishqalanishni xisobga olmang.
Yechish. Chap tomondagi yukning tezlanishi yerga nisbatan
yuqoriga y o ’ nalgan b o ’ lib, u quyidagiga teng b o ’ ladi (35-
rasm).
ai=a+ai=0.3g+0.1 g=0.4g
Bu yuk uchun
T-P|=m,a,
(1)
O ’ ng tomondagi yukning tezlanishi pastga y o ’ nalgan
b o ’ liyu, u quyidagiga teng:
a
2
=a-a
1
=0.3g-0
. 1
g=
0
.
2
g
- 6 7 -
Bu yuk uchun P
2
-T=ni
2
a
2
(
2
)
V x .
35-rasm.
Birinchi tenglikdan ikkinchisini ayramiz:
2T- Pi-P
2
=m
1
ai- Ш
2
а
2
Pi=mig va P
2
=m 2g ekanini e ’ tiborga olsak
2
T-(m i+m
2
)g=m iai-m
2
a
2
bundan
Fg=2T=(m i +m
2
)g+(m i ai -m
2
a
2
)=
(mi+m2)g+m1(a+ai)-m2(a-ai)=
(m
1
+m
2
)g+m
1
а-шга+ш, ai+m
2
ai=
(m ,+m
2
)g+(m i+m
2
)ai+(m
1
-m
2
)a=(m i+m
2
)(g+ai)+(m
1
-m2)a (3)
Javobni olish uchun (3) tenglikda (m i-m 2) ni aniqlashimiz
lozifh. Buning uchun (1) va (2) tengliklarni q o ’ shamiz va
quyidagini xosil qilamiz:
(m2-m i )g=m i a, +m
2
a2= m i(a+ai)+m
2
(a-ai)
a
Bundan m r m
2
=(m i+m 2) ----------
(4)
a, + g
(4) ni (3) q o ’yib, quyidagini hosil qilamiz.
Fg=(m i+m
2
)(g --
a
g
+ " ,
)
Son qiymatlarini o ’ rniga q o ’ yib hisoblaymiz:
- 6 8 -
Fg=30kg (g + 0 .1 g - -—
Г Г " ) =30кё (Н О Л - M
)g=
g + O . l g
1.1
=30(1.1 -0.082)g=30-1.018-9.8=300 N
Demak, dinamometr 300 N ni k o’ rsatadi.
17-§. NYUTONNING UCHINCHI QONUNI
Nyutonning
uchinchi
qonunini
o ’ rganishda
avval
o ’ quvchilami o ’ zaro ta’ sir haqidagi bilimlarini takrorlaymiz.
Keyin tinch turgan jismlardagi o ’ zaro ta’ sirga misollar
keltiramiz: polda turgan stol, Yerda turgan bochka va boshqa
nasralar, rePsdagi vagon, ... Bu misollarda ikkita jism ta’ sir
qiladigan kuchlami aniqlab taxlil qilish kerak. Shuni
unutmaslik kerakki, bir jismni ikkinchisiga ta’ sirini “ ta’ sir”
desak, ikkinchisini birinchisiga ta’ sirini “ aks ta’ sir” deb
yuritamiz. Bu kuchlar turli jismlarga q o ’ yilgan b o ’ lib,
Nyutonnig 2-qonunida kuchlar bir jismga q o ’ yiladi va ularni
teng ta’ sir etuvchisi aniqlanadi.
Harakatdagi jismlarning o ’ zaro ta’ siriga ham misollar
keltirib ularni taxlil qilamiz: Ikkita aravacha ustida bolalar
b o ’ lib, ular arqonning uchlaridan ushlab tortadilar (36-rasm).
Biri tortadimi, ikkalasi tortadimi, bundan qat’ iy nazar ikkala
aravachalar bir-biriga qarab harakat qiladilar.
Shunga o ’ xshash qayiqlami ham suvda bir-biriga qarab
harakat qilishini tushuntiramiz. Bu misollardan bir jism
ikkinchisiga ta’ sir qilsa ikkinchisi ham birinchisiga qarama-
qarshi y o ’ nalishda ta’ sir qiladi, degan xulosalami chiqaramiz.
Jismlar o ’ zaro teng kuchlar bilan ta’ sir qilishini k o’ rsatish
uchun massalari bir hil b o ’ lgan ikkita aravacha bilan tajriba
o ’ tkazish lozim. Siqilgan holatda ip bilan b o g ’ langan prujina
aravachalaming biriga mahkam yopishtiriladi va ikkinchi
36-rasm.
-
69
-
aravachaga tegib turadi (37-rasm). Ipni kuydirib prujinani
b o ’ shatilsa ikkala aravacha qarama-qarshi tomonga qarab
harakat qiladi. Bu aravachalarinng ikkovi ayni bir vaqt ichida
bir xil y o ’ lni bosib o ’ tadi.
J 7-rasm.
Shunga k o’ ra aravachalar bir-biriga bir xil tezlanish bergan,
degan xulosaga kelamiz: kattaligi bir xil, ammo, qarama-
qarshi y o ’ nalgan tezlanishlami kattaligi bir hil va y o ’ nalishi
qarama-qarshi b o ’ lgan kuchlar vujudga keltiradi. Agar
aravachalar ustiga mayatniklar o ’ matilsa ular bir hil
burchakka o g ’ adi, chunki mayatnikning o g ’ ish burchagi
aravachaning tezlanishiga proportsional b o ’ ladi.
Tajribalardan olingan xulosalami umumlashtirib Nyutonnig
uchinchi qonunini ta’ riflaymiz va uning matematik ifodasini
yozamiz:
—
>
—
>
Fu
=
- F
21
ishora
kuchlarning
qarama-qarshi
y o ’ nalganligini ko’ rsatadi. Bir-biriga b og ’ langan jismlarga
oid masalalar yechayotganda Nyutonnig uchinchi qonuniga
asosan
qaysi
kuchlar
miqdor jixatidan
teng
ekanini
k o’ rsatishda albatta ular qaysi nuqtalarga q o ’ yilganini ham
k o’ rsatib o ’ tish lozim. Bunga misollar tariqasida odamning,
ot-aravachaning, teplovozning,... Yerdagi xarakatini ko’ rib
chiqish mumkin. Bu misollarda o ’ zaro ta’ sir qiluvchi jismlar
juftlarini ajratish mumkindir: 1) Odam-Er; 2) Ot-Er; arava-
Er) ot-arava) 3) teplovoz-vagon; vagon-Er; Teplovoz-Er.
Teplovoz bilan rel’ s (Er) orasidagi ishqalanish kuchi harakat
y o ’ nalishida b o ’ ladi. Agar bu kuch yetaklovchi g ’ ildiraklar
bilan rePs orasidagi tinchlikdagi ishqalanish kuchining
maksimal qiymatidan katta b o ’ lsa teplovoz sostavni tortib
ketadi. Kichik b o ’ lsa o ’ midan siljitolmaydi. Xuddi shunday
ot bilan Yer orasidagi tortish kuchi harakat y o ’ nalishida
b o ’ lib, u tinchlikdagi ishqalanish kuchining (ot va aravani)
maksimal qiymatidan katta b o ’ lsa arava yuradi.
- 7 0 -
Shu yerda “ Nyuton qonunlari” o ’ quv fil’ mining uchinchi
qismini
namoyish
qilib
o ’ quvchilar
bilimini
mustaxkamlaymiz.
18-§. ELASTIK KUCHI
Xozirgi
zamon
fizikasi
kuchlarning,
ya’ ni
moddiy
o b ’ ektlarning
o ’ zaro
ta’ sirining
to’ rtta
turini
biladi:
gravitatsiya, elektromagnit, kuchli va kuchsiz o ’ zaro ta’ sirlar.
O ’ quvchilar gravitatsiya kuchlari bilan va elektromagnit
kuchlarning ba’ zi bir ro’ yobga chiqishlari bilan elastiklik va
ishqalanish kuchlarini ko’ rib chiqish jarayonida tanishadilar.
Kirish suhbatida muskul kuchlari, o g ’ irlik kuchi, elektr va
magnit kuchlari kabi turli kuchlarning mavjudligi, ularning
ta’ sirida jism
harakatining o ’ zgarishini
aytib o ’ tamiz.
Shundan keyin o ’ quvchilarga ko’ pgina kuchlar asosan
tabiatning ikkita kuchiga keltirilishini, ular butun olam
tortishish (gravitatsiya) kuchi va elektromagnit kuchlaridan
iboratligini, gravitatsiya kuchi hamma (ixtiyoriy) jismlar
orasida ta’ sir qilishini elektromagnit kuchlari elektr zaryadiga
ega b o ’ lgan jismlar orasida ta’ sir qilishini uqdiramiz.,
Shu yerda o ’ quvchilarga zaryadlangan jismlarning o ’ zaro
ta’ sirini, doimiy magnitlarning tortishishini va itarilishini
tajribada k o’ rsatib, ular elektromagnit tabiatga ega ekanini
tushuntiramiz. Shundan keyin tashqi kuchlar ta’ sirida jism
shaklining
o ’ zgarishini
deformatsiya
deyilishini
aytib,
deformatsiya turlariga to’ xtalamiz.
Asosan ch o’ zilish, qisilish va egilish deformatsiyasiga
k o’ proq ahamiyat beriladi. C h o’ zilishda atom va molekulalar
orasidagi masofa ortadi, qisilishda esa ular yaqinlashadilar.
Egilish deformatsiyasi bir jinsli b o ’ lmagan ch o ’ zilish va
qisilish deformatsiyasiga keltiriladi. C ho’ zilish va qisilishda
kuch xamma vaqt jism sirtiga tik ravishda y o ’ nalgan b o ’ ladi.
Jismlar
o ’ zaro
ta’ sir
qilganlarida
har
ikkalasi
ham
deformatsiyalanad i lar.
Hamma jismlami ikkiga b o ’ linishini, ularning birlarini
elastik jismlar, ikkinchilarini noelastik yoki plastik jismlar
deb atalishini aytib, ta’ riflarini beramiz.
- 7 1 -
Jismni deformatsiyalab undan kuchni olganimizda u avvalgi
holatiga qaytib kelsa bunday jismni elastik jism deb
yuritiladi. Masalan, rezina ip, prujinani ch o’ zsak yoki qissak
avvalgi xolatiga qaytib keladilar.
Jismni deformatsiyalab undan kuchni olganimizda avvalgi
holatga qaytib kelmasa (deformatsiyalanganicha qolsa)
bunday jismni noelastik (plastik) jism deb yuritiladi. Masalan:
Temir mixni egsak avvalgi xolatiga qaytib kelmaydi.
Elastik jismlarda jismni avvalgi holatiga qaytaruvchi kuch
bu atom va molekulalar orasidagi tortishish kuchidan iborat.
Jism
deformatsiyalanganda
(masalan,
ch o’ zilganda),
molekulalar orasidagi masofa ortib ular orasidagi tortishish
kuchi xam ortadi, bu kuch jismni o ’ z xolatiga qaytaradi.
O ’ quvchilar bir xil ishorali zarayadlaming itarilishini, turli
islioralilari tortishishini, atomlar musbat zaryadli yadro va
ular
atrofida
aylanib
yuruvchi
elektronlardan
tashkil
topgariligini
biladilar.
Deformatsiyalanmagan
jismlarda
atomlar orasidagi elektromagnit torishiish va itarish kuchlari
teng b o ’ ladi. Ular yaqinlashsalar itarish kuchi ortib ketadi,
uzoqlashsalar tortishish kuchi ortib ketadi.
Elastiklik kuchini tushuntirishda magnit kuchlarini e ’tiborga
olmasak ham b o ’ ladi. Chunki- bu kuchlar elektr kulon
kuchidan juda
kichikdir.
Atomlaming
yaqinlashishiga
elektronlararo Va yadrolararo itarilish kuchlari to’ sqinlik
qilsa, uzoqlashishiga elektrcfnlar va yadrolar oralaridagi
tortishish kuchlar to ’ sqinlik qiladi:
Shuni ham aytish kerakki, atomlaming nisbiy siljishlari
natijasida faqat ch o’ zilish va qisilish deformatsiyasi b o ’ lib
qolmasdan siljish, bukilish va buralish deformatsiyalari ham
sodir b o ’ ladi.
Jism deformatsiyalanganda elastiklik kuchi hamma vaqt
jism
zarralarining k o’ chish
y o ’ nalishiga qarama-qarshi
y o ’ nalganligini, agar Shunday b o ’ lmasa jism avvalgi holatiga
qaytmagan b o ’ lishini aytib, uni rezina ipni va prujinani siqib
va ch o’ zib k o’ rsatamiz. Demak, elastiklik kuchi jismning
deformatsiyalanishida paydo b o ’ ladigan va jism zarralarining
deformatsiya vaqtidagi k o’ chish y o ’ nalishiga qarama-qarshi
tomonga y o ’ nalgan kuchdir:
- 7 2 -
O ’ quvchilarga
tabiatda
hamma
jismlar
deformatsiyalanishini,
absolyut
deformatsiyalanmaydigan
(absolyut qattiq jism ) jismlarda ham juda kichik b o ’ lsada
elastiklik kuchi vujudga kelishini aytib uni quyidagicha
lajribalarda k o’ rsatamiz.
1.
Tayanchlarga juda qattiq po’ lat plastinka q o ’ yib uni
q o ’ limiz bilan bosamiz (38-rasm). Bunday deformatsiyani
ko’ zimiz sezmaydi. Plastinka ustiga kichkina ko’ zgu (oyna)
q o ’yib,
unga
ma’ lum
burchak
ostida yorug’ lik
nuri
yuboramiz.
38-rasm.
Y orug’ lik ko’ zgudan qaytib ekranga (devorga) tushadi.
Plastinkani bossak devordagi yorug’ lik (zaychik) siljiganini
k o’ ramiz. Demak, plastinka deformatsiyalandi.
Shisha kolbaning rezinka qapqog’ ini teshib unga ingichka
naycha o ’ tkazamiz. Kolbaga to’ la rangli suv quyib qapqog’ ini
o g ’ ziga tiqib berkitamiz. Naychaning uchi kolbaciagi suvga
tushib turadi. Naychadan suv quyib, unda suv uctunini
ma’ lum balandlikka keltiramiz (39-rasm).
Kolba ostidan ozgina bossak naychadagi suv ko’ tarilganini
k o’ ramiz.
Demak,
kolba
deformatsiyalandi
q o ’ limizni
kolbadan olsak naychadagi suv avvalgi balandligiga qaytadi.
Shundan keyin elastik va noelastik jismlarning hayotda va
texnikada q o ’ llanishlariga qisqacha to’ xtalib o ’tamiz hamda
bir necha masalalarni k o’ rib chiqamiz.
Nisbiy deformatsiya deb jism o ’ lchamining o ’ zgarishini
avvalgi (boshlang’ ich) o'lcham iga nisbatiga aytiladi.
A X
£ --
-------
X
Buni ch o’ zilish yoki qisilish deformatsiyasiga tadbiq etsak:
Al
£ , -
----
'
I
Bundagi Al - uzayish (absolyut uzayish), I - deformatsiyadan
avvalgi uzunlik.
Jismga tashqi kuch ta’ sir etib, deformatsiyalaganda jism
qavatlarida tashqi kuchga qarshi y o ’ nalishdagi ichki kuch
hosil b o ’ ladi. ichki kuch tashqi kuchga tenglashguncha ortib
boradi, tenglashgandan keyin deformatsiyalanish to ’xtaydi.
Jismning ko’ ndalang kesimini birlik yuzasiga ta’ sir etuvchi
ichki kuchni kuchlanish deb ataladi:
„
FJ
, .
P= —— ; birligi----- rd ir.
Ь
m
2
- 7 4 -
Jism sirtining birlik yuzasiga tik ravishda ta’ sir etuvchi
tashqi kuni z o ’ riqish deyiladi.
Elastik deformatsiyada yuzaga keladigan kuchlanish nisbiy
uzayishga to ’ g ’ ri proportsionaldir.
Bu Guk qonunidir. Uning matematik ifodasi:
/:=aR
Bu yerdagi a - elastiklik koyeffitsienti deb ataladi, uning
teskari qiymatini (ch o’ zilish deformatsiyasida), ya’ ni l/a=E
ni
Yung
moduli
deb yuritiladi.
Yung moduli jism
moddasining elastik ch o’ zilish (siqilish) deformatsiyasiga
qarshilik k o’ rsatish qobiliyatini ifodalab, u jism o ’ lchamlariga
bog’ liq emas. Buni e’ tiborga olsak
1
M
£ = aP = — P
yoki P=E£'/; e;= — ni o ’ rniga q o ’ ysak:
E
(.
Д /
1 AP.
P=E — = --------- ;
P.
a
t.
Yung modulining birligi [ E] =—
■
m 2
A£
_ £ _
Elastik pruj-ina va rezina ipning absolyut uzayishi unga
q o ’ yilgan kuchga to’ g ’ ri proportsional b o ’ ladi, ya’ ni bunda
Guk qonuni quyidagicha b o ’ ladi: absolyut uzayish q o ’ yilgan
kuchga to ’ g ’ ri proportsional b o ’ ladi: Fef=-kAE
Bu yerda к - bikrlik bo’ lib, uning birligi
\
f
1
М = т ^ т = - ^ - b o ’ lib, u prujinani (ipni) lm ch o’ zish
1
J
[A£]
m
uchun qancha kuch q o ’yilishi kerakligini k o’ rsatadi.
Shundan keyin kuchlanish bilan nisbiy uzayish orasidagi
bog’ lanishni ifodalovchi va tajribadan olingan diagrammani
(grafigini) ko’ rib chiqamiz (40-rasm).
Bu diagramma temir sterjenning bir uchini mahkamlab
ikkinchi uchiga kuch ta’ sir qilib hosil qilingan.
Diagrammaning Oa qismi kuchlanish nisbiy uzayishga
proportsional ekanini k o’ rsatadi. Pei-elastiklik chegarasi
b o ’ lib, kuchlanishni yana ortdirib borsak Oa to’ g ’ ri chiziq ab
egri chiziqqa aylanadi, ya’ ni Guk qonuni bajarilmaydi.
Deformatsiya '(sterjen) elastiklikdan chetlashadi. Nisbiy
uzayishni Oe ga yetkazsak (diagrammada b nuqta) va kuchni
sekin-asta kamaytirib nolga tushirsak, deformaytsiya bk
to’ g ’ ri chiziq b o ’ yicha kamayib, qoldiq deformatsiya qoladi
(Ok), b nuqtadan keyin kuchlanishni orttirib borsak uning
qiymati Poq ga tengligicha qoladi. Bu diagrammada be
gorizontal qismi b o ’ lib Poq kuchlanish ta’ sirida sterjen
ch o’ zilib boradi, bu vaqtda u “ oquvchan” b o ’ lib qoladi, deb
yuritamiz. Poq kuchlanish oquvchanlik chegarasi b o ’ lib,
diagrammadagi be qism oquvchanlik supachasidan iboratdir.
Tashqi
kuchni
yanada
orttirib
borsak
sterjen
deformatsiyalanishga yana qarshilik k o’ rsatadi. Tashqi kuchni
yanada orttirib borsak d nuqtada sterjen uziladi. Bu vaqtdagi
kuchlanish Pm materialning mustahkamlik chegarasi deb
yuritiladi.
Bularni
o ’ quvchilarga
diagrammani
k o’ rgazmasidan
foydalanib
tushuntirish
maqsadga
muvofiqdir.
O ’ quvchilarga qurilishlarda va inshootlarda yemirilishlar,
buzilishlar b o ’ lmasligi uchun mustahkamlikka katta e’ tibor
- 7 6 -
bcrilishi, Shuning uchun mustahkamlik zahirasi degan
tushuncha kiritilgani, mustahkamlik chegarasi y o ’ l qo'yilgan
kuchlanishdan necha marta katta ekanligini k o’ rsatadigan son
mustahkamlik zahirasi deb atalishini aytib, unga misollar
keltiramiz.
Masalan,
mustahkamlik
zahirasi
temirda 4-5
gacha,
ch o’ yanda
6 - 8
gacha, y og ’ ochda
8 - 1 0
gacha va hokazo.
Shu yerda o ’ quvchilarga k o’ priklaming oldiga 5t., lOt, kabi
y o ’ l belgilari q o ’ yilganini, bu y o ’ l q o ’ yilgan yuk ekani,
k o’ prikning
mustahkamlik zahirasiga k o ’ ra k o ’ prikdan
ko’ rsatilgan yukdan bir necha marta ko’ p yukni o ’ tishi
mumkinligini, lekin xavfsizlikni ta’ minlash uchun bunga y o ’ l
q o ’ yilmasligini ham aytib o ’ tish maqsadga muvofiqdir.
Masala. Massasi 0.1 kg b o ’ lgan ikkita aravacha siqilgan
prujina yordamida bir-biriga b og ’ langan. Prujinaning siqilgan
holatdagi uzunligi 6sm=0.06m, bikrligi 3Qn/m. Aravachalar
prujina yozib yuborilgandan keyin
Dostları ilə paylaş: |