Microsoft Word qurani-kerim-de-qida-kinci-n-r-2015. doc
Yüklə 16,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Iki d əniz eyni deyildir. Birinin suyu çox şirin, dadlı v ə içm əy ə rahat
- “Onlar iki d ənizin qovu şdu ğu yer ə g əlib çat- dıqda balı ğı unutdular. Balıq is ə d ənizd ə bir
- Balıq ya ğındakı Omeqa-3 tur şusunun faydası
- Balıqdakı ya ğ tur şularının h əyati
- Oynaqların sa ğlamlı ğına faydası
- Beyinin v ə sinir sisteminin sa ğlam f əaliyy əti üçün faydası
- Infeksiya narahatçılı ğına faydası, immunitet sistemini gücl əndirm əsi
|
127
BALIQ ƏT YEY LMƏS NIN ISLAMI ŞƏRTLƏRI
Balıq və balıq məhsullarının insanların qidalanma- sında böyük əhəmiyyəti vardır. Balığın tərkibində zülal, yağ, mineral maddələr (xüsusən fosfor və yod), vitaminlər və digər bioloji fəal maddələr vardır. Fizio- loji normaya əsasən orta yaşlı insan ildə azı 18,2 kq balıq istehlak etməlidir. Balığın tərkibində olan zülallar orqanizmdə çox asan mənimsənilir. Balıq əti vitaminlər və mineral maddələrlə zəngindır. Balıq ətinin enerji dəyəri onun tərkibində olan yağın miqdarı ilə müəyyən olunur. Balıq əti yel və ürək xəstəlikləri üçün əhəmiy- yətlidir. Gündə azı 30 qram balıq əti yeyən insanda ürək xəstəlikləri azalmışdır. Dörd həftə mütəmadi balıq ə ti yeyənlərdə qanın tərkibindəki yağ nisbəti optimal- laşır. Balıq əti ilə daha çox qidalananlarda ateroskleroz riski azalmışdır. Balıq əti və yağı A vitamini ilə zəngindir. Balığın kimyəvi tərkibi və insan orqanizmi üçün ə həmiyyəti barədə çox danışmaq olar, lakin balığın əsl biokimyəvi tərkibi, onun qidalılıq dəyəri və pəhrizi- müalicəvi əhəmiyyəti ancaq onu yaradan tək Allaha məlumdur. Allahın yaratdığı saysız nemətlər sırasında balıq mühüm yerlərdən birini tutur. Balıq əti dadlı və şirəli olmaqla bərabər, insan orqanizmi tərəfindən tez həzm olur. Hələlik bizə məlum olan məlumatlara əsasən, balıqda olan zülali maddələrin əsas yeyinti dəyəri ondan ibarətdir ki, onların tərkibində insan orqanizminə lazım olan bütün 128
aminturşuları vardır. Bunlardan izoleysin, leysin, lizin, metionin, fenilalanin, treonin, triptofan və valini göstərmək olar. Qidada aminturşularının olmaması və ya az olması müxtəlif xəstəliklər törədir. Balıq ətində qeyri-zülali (ekstraktiv) azotlu maddələrin olması qidanın həzm edilməsində mühüm rol oynayır ki, bu da onların mədə şirəsi ayırması və iştahaçıcı qabiliyyəti ilə bağlıdır. Balıqda tez həzm olan yağlar vardır. Balıq yağının 20-30%-i doymuş və 70-80%-i doymamış yağ turşularından ibarətdir. Onların bərk yağlara (inək və qoyun piyinə) nisbətən qida dəyəri xeyli yüksəkdir. Doymamış yağ turşularından linol, linolen və araxidon xüsusilə böyük bioloji və müalicəvi əhəmiy- yətə malikdir. Göstərilən turşular insan orqanizmi tərəfindən sintez olunmur. Onları yalnız qida ilə qəbul etmək lazımdır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, yeyinti məhsullarının çoxunda adları çəkilən (xüsusən araxidon) miqdarı kifayət qədər deyildir. Bu cəhətdən balığın qaraciyəri əvəzedilməz məhsuldur. Zülal maddələrinin və yağın enerji yaratma qa- biliyyəti böyükdür. Balıq zülallarının və yağının 96%-i insan orqanizmi tərəfindən mənimsənilir. Balıqda 60-a yaxın kimyəvi element vardır. Bun- lardan kalium, natrium, kalsium, maqnezium, fosfor, xlor, yod, brom, dəmir, mis, kobalt, manqan, sink və s. göstərmək olar. Balıqda heyvan və quşlara nisbətən mineral mad- dələrin miqdarı çoxdur. Dəniz balıqları xüsusən mi- neral maddələrlə zəngindir. Mineral maddələrin insan orqanizmində böyük ə həmiyyəti vardır. Onlar insan sümüyünün, beyninin, 129
sinir və örtük toxumalarının qurulmasında mühüm rol oynayırlar. Bundan əlavə, onlar qanın və hüceyrə mayesinin tərkibinə daxil olaraq həyati proseslərin normal keçməsini təmin edirlər. Mineral maddələr orqanizmdə lazımi turş və qələvi mühitin yaranmasında iştirak edirlər. Balıq əti və daxili üzvləri vitamin mənbəyidir. Onlarda olan vitaminlər: A, B 1 , B
2 , B
6 , B
9 , B
12 , B
t , D, E, PP, C, pantoten turşusu və inozitdir. Insan orqanizmində vitaminlərin rolu danılmazdır. Balığın əsl biokimyəvi tərkibi, onun yeyinti dəyəri və müalicə əhəmiyyəti ancaq onu yaradan tək Allaha məlumdur. Yuxarıda qeyd edilən müxtəsər məlumatdan aydın olur ki, Allah- Təala insanlar üçün necə gözəl nemətlər yaradıb. Ona şükr eləmək hər müsəlmanın borcudur. Müqəddəs kitabımız “Qurani-Kərim”də buyurulur:
bəzəklər çıxardırsınız. Onun (Allahın) lütfündən (nemətindən) ruzi diləyib axtarmağınız (ticarət etməyiniz) üçün gəmilərin də orada (suyu) yara-yara üzdüyünü görürsən. (Bütün bunlara görə), bəlkə, (Allaha) şükr edəsiniz” (Fatir, 35/12). “Təzə ət (balıq əti) yeməyiniz, taxdığınız bəzək ş
dənizi də sizə ram edən Odur. (Ey insan! Allahın) nemətindən ruzi axtarmağınız üçün sən gəmilərin onu yara-yara üzüb getdiyini görürsən. Bəlkə, (bundan sonra Allahın nemətlərinə) şükr edəsiniz!” 130
(ən- Nəhl, 16/14). Balıq haqqında “Qurani-Kərim”in əl-Maidə-5/96, ə n-Nəhl-16/4, əl-Kəhf-18/61-63 surələrində buyuruqlar vardır. Bu ayələrdə balıqçılığın bütün sahələri üçün apaydın istiqamətlər göstərilib. Onlardan bəzilərinin izahını vermək burada yerinə düşür. Balıq dəyərli qidadır “Dəniz ovu və onu yemək sizə də, səfərdə olan- lara da faydalı olsun deyə halal edildi…” (əl-Maidə, 5/96). Ürək xəstəliyindən əziyyət çəkən və buna görə dünyadan köçən adamların orta yaş həddinin getdikcə aşağı düşməsi ürək xəstəliyinə diqqəti də artırıb. Müa- sir təbabətdə ürək xəstəliklərinin müalicəsi məsələ- sində irəliləyiş və inkişaf olsa da, mütəxəssislərin ə sasən tövsiyə etdiyi məsələ bu xəstəliyə məruz qalmazdan əvvəl görülən tədbirləri dəqiqliklə yerinə yetirməkdir. Mütəxəssislər ürəyin sağlam fəaliyyətinin təmin edilməsində və xəstəliyin qarşısının alınmasında vacib olan bir qidanı tövsiyə edirlər. Bu qida balıqdır. Balığın çox vacib bir qida olmasının səbəbi onun özündə həm insan bədəni üçün zəruri olan maddələri ehtiva etməsi, həm də bədəni müxtəlif xəstəlik risklə- rindən mümkün qədər uzaqlaşdıracaq xüsusiyyətə malik olmasıdır. Məsələn, məlum olub ki, balıq ətinin tərkibindəki omeqa-3 turşusu bədənin sağlamlığı üçün sanki bir qalxan vəzifəsini yerinə yetirir. O da bəlli olub ki, davamlı olaraq balıq yeyəndə ürək xəstəlikləri riski azalır və immunitet sistemi güclənir. Elmi yolla təzəcə sübut edilən balığın faydaları və 131
onun zəruri bir qida mənbəyi olması təxminən 1400 il ə vvəl göndərilən Quranda da bildirilir. Uca Allah Quranda dəniz məhsullarını “Təzə ət yeməyiniz üçün dənizi də sizə ram edən Odur…» (Ən-Nəhl, 16/14). «Dəniz ovu və onu yemək sizə də, səfərdə olanlara da faydalı olsun deyə halal edildi…” (əl-Maidə, 5/96) ayələri ilə xəbər verir. Bundan əlavə, “Kəhf»” surəsində də balığa xüsusi diqqət çəkilir. Bu surədə Hz. Musanın və onun gənc köməkçilərinin uzun bir səfərə çıxdığı və özləri ilə də qida kimi balıq götür- düyü bildirilir:
“Kəhf” surəsində uzun bir səfər zamanı yorulan- dan sonra yemək üçün xüsusilə balığın seçilməsi çox maraqlıdır. Dolayısı ilə bu hissədəki hikmətlərdən biri kimi balığın faydalarına, onun qidalandırıcı xüsusiy- yətinə işarə edilə bilər (ən doğrusunu Allah bilir). Həmçinin balığın qida kimi xüsusiyyətlərini araş- dıranda diqqətəlayiq məlumatlarla üzləşirik. Rəbbimi- zin bizə böyük bir neməti olan balığın əti xüsusilə protein, D vitamini və əksər elementlər (bədəndə çox az miqdarda mövcud olan, lakin bədən üçün çox vacib olan bəzi elementlər) baxımından mükəmməl qida mənbəyidir. Onun tərkibində olan fosfor, kükürd, vanadium kimi minerallar sayəsində böyümə və 132
toxumaların yaxşılaşması təmin edilir. Balıq ətindəki bu maddələr sağlam diş ətinin və diş quruluşunun yaranmasına kömək edir, dərinin rəngini gözəlləşdirir, saçların daha sağlam olmasını təmin edir, bakterioloji infeksiyalarla mübarizəyə dəstək verir. Bundan əlavə, həmin maddələr qandakı xolesterol balansının tənzim- ləyici təsirləri ilə infarktın qarşısının alınmasında mü- hüm rol oynayırlar. Bu maddələr nişasta və piyin parçalanaraq onların orqanizm tərəfindən mənimsənil- məsinə yardımçı olur, beləliklə, daha enerjili və daha güclü qalmağı təmin edirlər. Digər tərəfdən, balıq ə tində olan maddələr zehni fəaliyyətin nizamlı olma- sına müsbət təsir göstərir. Onun tərkibindəki D vita- mini və başqa minerallar kifayət miqdarda qəbul edil- məyəndə isə raxitlik, sümük boşluğu, diş əti xəstəlik- ləri, zob, hipertiroit kimi problemlər ortaya çıxa bilər. Bunlardan əlavə, müasir tibbi biliklər balığın tərki- bində omeqa-3 yağ turşularının sağlamlıq baxımından çox əhəmiyyətli olduğunu sübut edir. Hətta bu yağlar zəruri yağ turşuları (EFA: essential fatty asit) kimi müəyyənləşdirilir.
Balıq yağında sağlamlığımız üçün xüsusilə çox ə həmiyyətli olan iki fərqli doymamış yağ turşusu növü var: EPT (eykozapentien turşusu) və DHT (dekozahek- saen turşusu). EPT və DHT polidoymamış yağlar kimi tanınır və özündə vacib omeqa-3 yağ turşularını ehtiva edir. Insan bədəni omeqa-3 və omeqa-6 yağ turşularını yarada bilməz, yəni onlar kənardan qidalarla qəbul edilməlidir. Balıq yağı özündə omeqa-3 yağ turşularını ehtiva
133
etdiyi üçün onun sağlamlığa faydası haqqında daha çox dəlil var. Omeqa-3 bitki yağlarında olsa da, sağlamlığı qorumaqda daha az təsirə malikdir. Bunun əksinə olaraq dəniz planktonları omeqa-3 yağ turşusunun EPT və DHT-na çevrilməsində çox böyük təsirə malikdir. Balıqlar bu planktonları yeyəndə EPT və DHT baxı- mından zənginləşirlər. Buna görə də balıq insan bədəni üçün çox əhəmiyyət kəsb edən bu yağ turşularının olması baxımından ən zəngin qidalardan hesab edilir.
ə
Balıqdakı yağ turşularının əsas xüsusiyyəti isə bə- dənin enerji istehsalına təsir göstərməsidir. Bu yağ tur- ş uları bədəndə oksigenə bağlanaraq elektron transferini həyata keçirir və bədəndəki bəzi kimyəvi reaksiyaları enerji ilə təmin edir. Buna görə də balıq yağı baxı- mından zəngin qidaların yorğunluğun aradan qaldır- masına, qavrayış gücünü və hərəkət qabiliyyətini artırdığına dair dəlillər də var. Omeqa-3 insanın diqqət qabiliyyətini də onun enerji səviyyəsi qədər artırır. Balığın «zəka qidası» adlandırılmasının elmi əsası var, çünki beyindəki yağın əsas tərkibi özündə omeqa-3 yağ turşularını ehtiva edən DHT-dır.
balığın əhəmiyyəti Balığın tərkibində olan omeqa-3 yağ turşusu qandakı xolesterolu, triqliseridi və qan təzyiqini aşağı salır. Bu turşu ürəyin sağlam fəaliyyətini təmin etməsi ilə məşhurdur. Triqliserid yağın bir növüdür, tərkibindəki bol yağ və az protein baxımından LDL-yə 134
(pis xolesterola) oxşayır. Triqliseridin səviyyəsinin artması xüsusilə xolesterolun səviyyəsi yüksələndə ürək xəstəliyi riskini çoxaldır. Balıq yağları infarktdan sonra anormal ürək döyüntülərini, həyatı təhdid edən riskləri də azaldır. ABŞ-ın Tibb Birliyinin apardığı bir araşdırma göstərib ki, həftədə 5 dəfə balıq yeyən qadınlarda infarkt keçirmə nisbəti 30%-ə qədər azalır. Bunun balıq yağında olan omeqa-3 yağ turşularının qanın daha az laxtalanmasına səbəb olmasından qaynaqlan- dığı güman edilir. Qanın damarlarımızda adi sürəti saatda 60 km-dir və qanın kifayət qədər duruluğu, onun axınının, miqdarının, sürətinin normal səviyyədə olması həyati əhəmiyyət kəsb edir. Qanımız üçün ən böyük təhlükə – qanaxma kimi zəruri vəziyyətlər istis- na olmaqla – laxtalanaraq duruluğunun azalmasıdır. Balıq yağları qandakı trombositlərin (bədəndə qanax- ma olanda qanı intensivləşdirən qan plakcıqları) bir- birinə yapışmasına mane olaraq qanın laxtalanmasını azaltmaqda da təsirlidir. Əks halda qanın qatılaşması damarların daralmasına səbəb olur. Bu vəziyyət də başda ürək, beyin, göz və böyrək olmaqla bədəndəki bir çox orqanların qanla kifayət qədər yaxşı qidalanma- masına, ləng çalışmasına və tədricən fəaliyyətini itir- məsinə gətirib çıxarır. Məsələn, aorta qan damarının laxtalanması nəticəsində damarların tıxanması infarkt, iflic və ya başqa xəstəliklərin yaranmasına gətirib çıxara bilər. Omeqa-3 yağ turşuları eritrositlərin (qırmızı qan hüceyrələri) daxilində oksigen daşıyan hemoqlobin molekulunun istehsalında və hüceyrə zərindən keçən qidalara nəzarət edilməsində də mühüm rol oynayır və 135
bədən üçün ziyanlı yağların zərərinin qarşısını alır. Araşdırmalar balıqdakı omeqa-3 yağ turşularının in- farkt riskini azaltdığını sübut edib.
Omeqa-3 yağ turşuları insan beyninin və retina- sının əhəmiyyətli bir tərkibi olduğu üçün, xüsusilə təzə doğulan uşaqların ehtiyacı ilə bağlı olan 10 ildə mühüm tədqiqatların mövzusu olub. Omeqa-3 xüsusilə hamiləlik dövrü boyunca və uşaqlıq dövrünün başlan- ğ ıcında beyin və sinirlərin uyğun şəkildə inkişafı baxı- mından çox əhəmiyyətlidir. Ana südü də təbii və mü- kəmməl bir omeqa-3 anbarı olduğuna görə alimlər ana südünün vacibliyini xüsusi vurğulayırlar.
Revmatizm artrit xəstəliyində (revmatizmlə bağlı oynaq iltihabı - enflamasionu) ən əhəmiyyətli risk oynaqlarda yaranan aşınmanın qarşısıalınmaz bir təxri- bata səbəb olmasıdır. Omeqa-3 yağ turşusu baxımın- dan zəngin bir qidalanmanın artritin yaranmasına mane olduğu, şişən və həssas oynaqlarda narahatlığın da yüngülləşdiyi sübut olunmuşdur.
Omeqa-3 yağ turşusunun beyin və sinir sisteminin sağlam şəkildə çalışmasında təsirləri bir çox tədqiqatlar nəticəsində təsdiq edilib. Həmçinin sübut edilib ki, balıq yağının qəbul edilməsi depressiya və ş izofreniya əlamətlərini yüngülləşdirir, Altsheymer 136
xəstəliyinin (yaddaşın zəifləməsinə səbəb olan, gün- dəlik yaşayış aktivliyinə mane olan bir beyin xəstəliyi) qarşısını alır. Məsələn, depressiyaya məruz qalan və 12 həftə ərzində 1 q omeqa-3 yağ turşusu qəbul edən adamlarda gərginlik, narahatlıq, kədər və yuxu problemləri kimi əlamətlərin azaldığı sübut olunub.
Omeqa-3 yağ turşuları həmçinin anti-enflamatuar (enflamasion – şişmə, qızartı və ağrı vəziyyəti) kimi fəaliyyət göstərir. Buna görə də o revmatizmalı artrit (revmatizmaya bağlı oynaq enflamasionu), osteoartrit (vaxt ötdükcə oynaqların fəaliyyətini pozan xəstəlik), kolit (bağırsaq infeksiyası ilə bağlı xoralar) və lupus (dəridə yaranın meydana gəlməsinə səbəb olan dəri xəstəliyi) xəstələrinin hamısında istifadə edilə bilər. Bundan başqa, onun miyelini (sinir hüceyrələrini örtən zər) qorumaq xüsusiyyəti var. Buna görə də o qloxoma (gözdaxili təzyiqin artması ilə korluğa səbəb olan xəstəlik), multipl skleroz (beyin və onurğa beynində toxuma bərkiməsi nəticəsində yaranan ölümcül xəs- təlik), osteoporoz (sümük toxumasının strukturunun zəifləməsinə səbəb olan xəstəlik) və şəkər xəstələrinin müalicəsində istifadə edilir. Bütün bunlarla yanaşı, onun miqren xəstələrində, anoreksiyada (ölümcül ola bilən yemək pozuntusu), yanığın müalicəsində və dəri sağlamlığı ilə bağlı problemlərin müalicəsində də kömək etdiyi bildirilir. Yüksək səviyyədə omeqa-3 yağ turşusuna malik balıqla qidalanan Qrenlandiya eskimoslarının və yaponların ürək-damar, astma və psoriaz xəstəliklərinə 137
daha az məruz qaldığını göstərən çox əhatəli məlumat- lar vardır. Buna görə də balıq müalicəvi bir qida kimi də tövsiyə edilir. Omeqa-3 yağ turşuları ürək xəstəliyi üçün sübut edilmiş faydaları ilə müasir dövrümüzdə də qidalanma üzrə mütəxəssislərin tövsiyə etdiyi əsas maddələrdən biri kimi hesab edilir. Balığın ümumi şəkildə göstərdiyimiz faydalı cəhətlərinə hər ötən gün yeniləri əlavə olunur. Balığın faydalarını ortaya çıxarmaq alimlərin inkişaf etmiş texnoloji imkanlarla təchiz olunmuş tədqiqat mərkəz- lərindən istifadə etməsi ilə mümkün olub. Bu cür dəyərli qida mənbəyinə Quranda işarə edilməsi və «Kəhf» surəsində yorğunluğu aradan qaldıran bir qida kimi təqdim olunması da, əlbəttə, çox hikmətlidir. Balıqdan əldə edilən bütün faydalar Rəbbimizin bizə verdiyi böyük nemətdir. Bütün qidalarda olduğu kimi, balıqdakı üstün quruluşu da bizim üçün yaradan aləmlərin Rəbbi olan Allahdır.
Nə üçün təptəzə balıq? Olmaz ki soyudulmuş, dondurulmuş, duzlu və başqa üsullarla konservləşdiril- miş balıq olsun? Bunların arasında olan əsl fərqi ancaq Allah bilir. Biz Allahın icazəsi ilə bu suala cavabın cü- zi dərəcədə anlaşılmasına səy göstərmək arzusundayıq. Balıq sudan çıxdıqdan sonra tez bir vaxtda orqa- nizmə oksigenin az daxil olmasından boğulur (asfik- siya), əsəb sistemi iflic olur və ölür. Oksigenin çatma- masından balığın qanında və bədənində həddən artıq süd turşusu və maddələr mübadiləsində oksidləşməmiş başqa maddələrin yığılması nəticəsində balıq ölür. Balıq öləndən sonra onun bədənində mühüm
138
fiziki-kimyəvi və biokimyəvi dəyişikliklər gedir. Ilk növbədə, balığın səthində həddən artıq selikli maddə yığılır, sonradan balığın bədəni quruyur, əti yumşalır və nəhayət, balıq çürüyərək xarab olur. Selikli maddənin əhəmiyyəti böyükdür. Ilk növ- bədə, selikli maddə balığın bədəninə bakteriya, göbə- ləklər və parazitlərin daxil olmasının qarşısını alır; ba- lığın dərisinin zədələnmiş sahəsində qanın laxtalanma- sında iştirak edir; balığın dərisindən suyun, duzların və başqa maddələrin keçməsinin osmotənzimləmə prose- sində iştirak edir; balığın bədənindən maddələr müba- diləsi sonunda alınan müxtəlif metobolitlərin xaric olunmasında iştirak edir; selikli maddə balığın suda sürtünmə müqavimətini azaldır və hərəkətini sürət- ləndirir. Balıq sudan çıxdıqdan və öləndən sonra bir müd- dət selik ayrılması davam edir və həmin maddə balığın səthində yığılır. Ayrılmış seliyin miqdarı balığın nö- vündən və saxlama şəraitindən (temperatur, müddət, yığılmış balıqların hündürlüyü və s.) asılı olaraq müxtəlifdir. Onun miqdarı Azərbaycan sularında ovlanan pulcuqlu balıqlar üçün orta hesabla 2%-dən çoxdur. Pulcuqsuz balıqlarda (naqqa, ilanbalığı) selikli maddə daha çox ayrılır. Selikli maddənin 85-90%-ni su və 10- 15%-ni quru maddələr təşkil edir. Quru maddələrin tərkibinin 60-75%-ni kükürd və fosfor tərkibli nukleoproteidlər, 15-25%-ni xolesterin, lipofosfatidlər və 10-15%-ni mineral duzlar təşkil edir. Göründüyü kimi, selikli maddə mikroblar üçün yaxşı qida mühitidir. Ümumiyyətlə, balığın səthində 40 formadan çox aerob mikrobların olması qeydə 139
alınmışdır. Ə lverişli şəraitdə selikli maddədə intensiv bakte- rioloji əməliyyat keçir. Nəticədə selikli maddə çürük iyə malik olur. Özü-özlüyündə balığın səthində selikli maddənin yığılması balığın keyfiyyətsizliyinə sübut ol- masa da, bu lazımsız əməliyyatdır. Çünki selikli mad- dədə külli miqdarda toplanmış mikroblar balığın anus dəliyindən və qəlsəmələrindən onun daxilinə keçirlər. Yüklə 16,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|