Microsoft Word Yaxin ve orta serq olkeleri doc

Səth quruluşu və faydalı qazıntıları. Suriyanın  ərazisi iki: 
dağlıq qərb və düzənlik  şərq hissəyə ayrılır.  Ərazinin çox hissəsi 
şimal-qərbdən cənub-şərqə Mesopotamiya ovalığı ilə  İran körfəzinə 
tərəf meylli olan, hündürlüyü 700-200 metr arasında tərəddüd edən 
yüksəklikdir. Qərb hissə sahilboyu düzənliklərdən, dağ 
sistemlərindən və tektonik mənşəli dərələrdən ibarətdir. 
Ölkənin qərbində yerləşmiş düzənlik təqribən 200 km 
məsafədə ensiz (10- 30 km) zolaq şəklində Aralıq dənizi sahili 
boyunca uzanır.  Şərqə getdikcə düzənlik tədricən dağlıq bölgəyə 
birləşir. 
Suriya sözünə ilk dəfə klassik antik ədəbiyyatında Esxil
*
  və 
Herodotun
**
 əsərlərində rast gəlinir və belə güman edilir ki, bu yunan 
                                      
*
  Esxil – qədim yunan dramaturqu. Yunanıstan – İran müharibəsində 
iştirak etmişdir.  Əsərlərində dövrünün fəlsəfəsi, siyasi-ictimai, əxlaqi 
məsələlərinə toxunulmuşdur. 
**
  Herodot – qədim yunan tarixçisi. Tarix adlanan məşhur  əsərin 
müəllifi. Bir neçə  Şərq ölkəsinin tarixi, coğrafiyası,  əhalisi, ictimai-siyasi 
quruluşu barədə məlumat vermişdir. 
 
194
mənşəli söz olub, Assuriya sözünün təhrif olunmuş  şəklidir.  Ərəb 
tarixçiləri və  səyyahları Suriya ərazisini həmişə  Əş  Şam 
adlandırmışlar. Ulu şairimiz Nizami Gəncəvinin «Sirlər xəzinəsi» 
əsərindəki «Kərpickəsən kişinin bir cavanla hekayəti»  şerində  Şam 
(ölkə paytaxtı  Dəməşqin  əvvəlki adı)  şəhərində baş vermiş 
hadisələrdən danışılır. 
Suriyalıların Bəhr adlandırdıqları Aralıq dənizi sahilboyu 
düzənliyi, eləcə də bütün ölkənin təbii incisidir. Aralıq dənizinin bu 
hissəsində su təmiz,  şəffaf və istidir. Yanvar-mart ayları istisna 
olmaqla burada ilboyu çimmək olar. Çimərliklər bəzi yerlərdə çınqıl 
adlanan xırda daşlarla, bəzi yerlərdə açıq sarı qumlarla örtülüdür. 
Laziqiyyə (Latagiya) limanı istisna olmaqla Suriyada əlverişli 
təbii liman yoxdur. Vaxtilə sovet mütəxəssislərinin köməyilə 
Laziqiyyədə müasir dəniz limanı salınmışdır. Sahildə yerləşmiş kiçik 
buxtalardan ancaq yerli əhəmiyyətli gəmiçilikdə istifadə olunur. 
Ölkənin Livan və Türkiyə ilə  sərhədləri dağlıq bölgələrdən keçir. 
Suriyanın ən hündür yeri Livan sərhədindəki Əş Şeyx dağlarındadır 
(2814 m). Ölkənin cənub-şərqini Suriya səhrası tutur. Bu səhra 
Ürdün, İraq və Səudiyyə Ərəbistanı ərazilərinə də daxil olur. Əslində 
bu səhra quru çay dərələri ilə  kəsilmiş yayladır. Yaylanın  şimal 
hissəsində  Tədmor Avropa ədəbiyyatında (Palmira) vahəsi yerləşir. 
Ölkənin şimal-şərqində Dəclə və Fərat çayları arasında Cəzirə yaylası 
yerləşir. Cəzirə yaylasının şimal hissəsi təsərrüfat baxımından inkişaf 
etmiş bir ərazi kimi tanınır. Əbd-əl-Əziz dağları bu yaylanı şimal və 
cənub hissələrə bölür. 
 Uzunluğu 200, eni 15-30 km olan Aralıq dənizi sahilindəki 
düzənlikdən  şərqə  qırışıq dağlar uzanır.  Əl-Ğab adlanan tektonik 
mənşəli dərə bu dağları bir-birindən ayırır. Eni 15-20 km olan Əl-
Ğab dərəsi ilə  Əl-Asi (Avropa ədəbiyyatında Oront) çayı axır.  Əl-
Ğabdan cənubda yerləşən dağlar  Ənsariyyə adlanır. Bu dağların 
ətəklərindən Hələb-Laziqiyyə  və  Həmat-Baniyas istiqamətində 
müasir tələbatlara cavab verən şosseyolu çəkilmişdir. 
 Son vaxtlar aparılan geoloji kəşfiyyat işləri nəticəsində ölkədə 
əhəmiyyətli faydalı qazıntı  sərvətləri aşkar edilmişdir. Sənaye 
əhəmiyyətli ehtiyatı  təqribən 300 mln. t. olan neft əsas etibarilə 
ölkənin şimal-şərqində (Suadiyyə, Rumelan, Qaraçuk, Deyrik, Xirvə 
yataqları) yerləşmişdir. Tərkibində kükürdün faizi çox olan Suriya 
neftinin nəql olunması  və emalı bir qədər çətindir. Tədmor vahəsi 

---

 
195 
ətrafında fosforit çıxarılır. Laziqiyyə  və  Hələb  şəhərləri  ətrafında 
aşkar edilmiş  mərmər, təbii asfalt, şüşə istehsalında istifadə olunan 
kvars qumları, daşduz yataqlarının iqtisadi əhəmiyyəti böyükdür. 
Ölkədə  aşkar edilmiş  dəmir filizinin tərkibində  dəmirin faizi aşağı 
(30-32) olduğundan ondan geniş istifadə olunmur. 
Suriya təbiəti üçün səciyyəvi olan hallardan biri də vahələrin, 
yəni suvarılan əkinçilik sahələrinin olmasıdır. Ürəksıxıcı təbiəti olan 
səhralar içərisində adda-budda görünən yaşıl vahələr sözün tam 
mənasında cənnəti xatırladır. Belə vahələr içərisində Dəməşq Qutası 
çox məşhurdur. Ümumiyyətlə, Suriya dağlarının  ətəklərində 
yerləşmiş bütün vahələr Quta adlanır. Dəməşq Qutasının sahəsi 300 
kv. km-ə  bərabərdir. Qədim zamanlardan bizim günlərə  qədər 
Dəməşqin hər hansı bir tərifi ilk növbədə Qutanın təsviri ilə başlayır. 
Ərəb müəllifləri onu «Şərqin incisi», «Allah vergisi» və s. gözəl 
adlarla adlandırırlar. 
Müsəlman rəvayətlərinin birində deyildiyi kimi, gəncliyində 
Məkkədən Dəməşqə karvan aparıb gətirən Məhəmməd peyğəmbər 
(S) bir dəfə gül-çiçəyə bürünmüş Dəməşq Qutasını gördükdən sonra 
oraya daxil olmaq istəməyib. Ondan yolunu nə üçün başqa yerdən 
saldığını soruşduqda cavab verir ki, mən cənnət barədə fikirlərimin 
alt-üst olmasına razı ola bilmərəm. Dəməşq Qutasında badam, qoz, 
alma,  əncir,  ərik, sitrus meyvələri və s. yetişdirilir. Suriyanın ikinci 
məşhur Qutası Tədmordur. Bu vadi Suriya səhrasının şimalında Əl-
Asi və  Fərat çayları arasında yerləşmişdir. Burada əsasən xurma və 
zeytun yetişdirməklə məşğul olurlar.