MühaziRƏ MƏTNİ Mövzu Mikroiqtisadiyyat- iqtisadi nəzəriyyənin tərkib hissəsi kimi

12.4. Qiymət ayrı-seçkiliyi
İnhisarın təhlili zamanı əvvəlcə firma tərəfindən qiymət ayrı-seçkiliyinin olmaması şərt kimi götürülmüşdü. Lakin real həyatda firmalar çox vaxt qiymətdə ayrı-seçkiliyə mü­raciət edirlər ki, bu da gəliri xeyli artırmağa imkan verir.
Ümumi şəkildə qiymət ayrı-seçkiliyi əmtəənin müxtəlif vahidlərinin müxtəlif qiymətə satılmasına deyilir. Nəzəriy­yədə ayrı-seçkiliyin üç növü fərqləndirilir.
Qiymət ayrı-seçkiliyinin birinci növü müxtəlif əmtəə va­hidlərinin müxtəlif qiymətə müxtəlif alıcılara satılmasını nə­zərdə tutur. Belə ayrı-seçkilik hərdən təkmil adlandırılır, çünki hər bir əmtəə vahidi konkret alıcının ödəməyə hazır ol­duğu maksimal qiymətə satılır. Buna misal sövdələşmənin qə­bul olunduğu bazar ola bilər: burada hər bir alıcı satıcı ilə danışıb razılaşdığı qiymətə eyni əmtəə vahidini alır. Satıcı isə, yaxşı psixoloq olduğundan, alıcıların zahiri görünüşü və davranışından çıxış edərək eyni bir əmtəəyə tamamilə fərqli qiymətlər qoya bilər. Başqa bir misal isə eyni adlı əmtəə qruplarının satıldığı (məsələn, taxıl, balıq və s.) hərracdır. Ayrılıqda götürülmüş əmtəə qrupunu daha yüksək qiymət təklif edən alıcı əldə edir.


Şəkil 20.8. Birinci növ qiymət ayrı-seçkiliyi



Vəziyyəti qrafik şəkildə əks etdirsək (şəkil 20.8) aydın olar ki, birinci növ qiymət ayrı-seçkiliyi zamanı istehlakçı heç vaxt uduşlu olmur (ABP*).
Bütün bu potensial uduş inhisarçı satıcı tərəfindən mə­nimsənilir. Satıcı bu uduşu maksimallaşdırmağa can atdığın­dan, onun istehsal həcmi (Q*) təkmil rəqabətdəki istehsal həcminə bərabər olmalıdır, yəni sonuncu alıcının (ən aşağı alıcılıq qabiliyyətli) ödədiyi qiymət (P*) inhisarçı satıcının son hədd xərclərinə bərabər olmalıdır.
İkinci növ qiymət ayrı-seçkiliyi o deməkdir ki, qiymətlər alıcılara görə deyil, alınan əmtəənin miqdarından asılı olaraq fərqlənir. Ən yaxşı misal satıcının topdansatış zamanı və ya pərakəndəsatışda alışın həcmi artdıqda güzəştlər etməsidir. Bu zaman eyni miqdarda əmtəə alan alıcıların hamısına eyni qədər də güzəşt olunur. Alışın həcminin artması zamanı fir­ma qiyməti endirmək əvəzinə müqavilədə göstərilənlərdən əlavə müəyyən miqdarda məhsul firmadan hədiyyə kimi ve­rilir. Bu gedişdən reklam işində geniş istifadə olunur. Məsə­lən: «İki diş fırçası alın, üçüncüsünü hədiyyə kimi qazanın*. Başqa hallarda firma əmtəənin kəmiyyətini deyil, keyfiyyə­tini artırır. Belə ki, aviaşirkətlər birinci və qənaətli dərəcəli biletləri müxtəlif qiymətlərlə satırlar, çünki nəzərdə tutulur ki, birinci dərəcəli yerlərdə uçan sərnişinlərə daha çox xid­mətlər dəsti təqdim ediləcək və həmin xidmətlər daha key­fiyyətli olacaqdır.
Üçüncü növ qiymət ayrı-seçkiliyi qiymətlərin alınmış əmtəənin miqdarına görə deyil, alıcılara görə müxtəlifliyinə əsaslanır. Bu zaman eyni bir alıcıya satılan hər bir əmtəə va­hidi eyni bir qiymətə satılır. Bu, qiymət ayrı-seçkiliyinin ən geniş yayılmış növüdür. Buna misal müəyyən alıcı qrupla­rına - qocalara, əlillərə, tələbələrə və s. - güzəştli qiymətlər ola bilər.
Bu qiymət ayrı-seçkiliyi növü yalnız aşağıdakı şərtlərlə mümkündür. Birincisi, elə etmək lazımdır ki, güzəştli qiy­mət hüququ olan alıcıların əmtəəni həmin güzəştlərə malik olmayan şəxslərə satmaq imkanı olmasın, yəni bazar dəqiq seqmentləşməlidir. İkincisi, bazarın müxtəlif seqmentlərinə aid olan alıcıların tələblərinin qiymət elastikliyi müxtəlif ol­malıdır. Belə ki, tələbin qiymət elastikliyi nə qədər aşağı ol­sa, həmin qrup üçün müəyyənləşən qiymət bir o qədər yuxarı ola bilər və əksinə. Bunda məntiq var. Qiymət elastikliyi alı­cıların qiymət səviyyəsinin dəyişməsinə həssaslığını göstərir. Buna görə də qiymətə ən həssas alıcılar üçün firma aşağı qiymət müəyyənləşdirməlidir ki, onlar həmin əmtəənin isteh- lakından imtina etməsinlər. Pul kisəsi qiymət dəyişməsinə bu qədər həssas olmayan alıcılar üçün qiymət daha yüksək səviyyədə müəyyənləşə bilər. Bazarın hər seqmenti üçün öz qiymət səviyyəsini müəyyənləşdirməklə firma öz satış həc­mini və müvafiq