Mundarija kirish I bob. Yosh futbolchilarni tayyorlashda ilmiy izlanishlar

Tadqiqotning ishining farazi. Bizningcha, Yosh futbolchilarni tayyorlashda harakatli o’yinlardan foydalanish usullarini trenirovka mashg’ulotlari jarayonida tizimli va ilmiy jixatdan to’g’ri yo’lga qo’yilsa yosh futbolchilarning xarakat malakalariga o’rgatish va yuklamani me’yorlash samaradorligi yanada yaxshi bo’lardi.
Ishning ilmiy-amaliy axamiyati: Olingan natijalar, fikr-mulohazlar va xulosalar murabbiylar uchun yosh futbolchilarni tayorlashda harakatli o’yinlardan foydalanishni nazariy va amaliy mashg’ulotlarda qo’shimcha qiyosiy ma’lumot sifatida qo’llanilishi mumkin.
I BOB. YOSH FUTBOLCHILARNING JISMONIY TAYYORGARLIGIDA
ILMIY QARASHLAR
1.1. Yosh futbolchilarni tayyorlash
Yosh futbolchilarni tarbiyalash va ularni yetuk iqtidorli kuchli futbolchi qilib yetishtirish har qachon xam murabbiylarga kattagina mexnatni, izlanishni talab qiladi.
Murabbiylar futbol bugungi kunda,texnika-taktika jismoniy tayorgarlik bo’yicha jadallik bilan o’sayotganligi va yosh futbolchilarni xam bunday rivojlanishga tayorlash kerakligini izohlaydi.
Ko’pgina futbol mutaxassislari A.P.Lapetev, A.A.Suchilin (1983) R.A.Akramov (1987), K.X.Xeddergot (1976), M.A.Godik, A.A.Gukosyan (1986), S.N.Andreyev (1991), G.SHamardan (1983), R.N.Nurimov (2005)lar, yosh futbolchilarni mahorat darajasini oshirish to’g’ridan-to’g’ri ilk yoshlik chog’idan boshlab futbol uyiniga rejasi va malakali ravishda o’rgatishga bog’liqligini ta’kidlashadi.
A.A.Suchilin (1987) yosh futbolchilarni maxoratli qilib tarbiyalashda murabbiylardan bolalarda quydagi jixatlarni ko’ra bilish va talab eta olishni e’tirof etadi:
- bolalarni kuchli-irodaviy, o’zini tuta bilish
- mashg’ulotlarda texnik xarakatlarni, mashqlarni astoidil bajarishlari
- yuqori darajadagi jismoniy sifatlarga (tezkorlik, chaqqonlik, chidamlilik, tezlik-kuch) ega bo’lish
- organizmning sog’lom bo’lishi, o’yinlarda funksional tayyorlarligi a’lo darajada bo’lishini yosh futbolchilarning dastlabki tayyorgarligida mutaxasisslar ko’proq texnik tayyorgarlikka e’tibor berishini ta’kidlaydilar. Mashg’ulotlarda umumiy jismoniy tayyorgarlikka 30-40% vaqt ajratishni ko’rsatilgan.
Yu.N.Lopachev (1988) shuni e’tirof etadiki, futbolchilarni texnik xarakatlari, jismoniy siftlarni tarbiyalashda, ularning kuchi, yoshi, funksional imkoniyatlarni xisobga olish zarurdir.
Trenerlik amaliyoti shundan dalolat beradiki, yosh futbolchilarni o’yin texnikasi o’rgatish, jismoniy rivojlantirishda katta futbolchilar trenerovkasiga nisbatan boshqa usubiyatlarni qo’llash lozim.
Yosh futbolchilar bilan ishlaydigan murabbiylar, futbol sir-asrorlarini mukammal bilish (futbolchi bo’lganligi), futbol uslubiyati bo’yicha nazariy bilimlarga ega bo’lishi o’ta muximdir.
Yosh bolalarning futbol sifatiga kirishi uchun, birinchi navbatda, muvofiq xolda ulg’aygan bo’lishi zarur. Bu bilan shu narsa nazarda tutiladiki xarakatlarni egallash uchun bir xil darajada xam jismonan, xam ruxan tayyor bo’lishi kerak.
Yosh futbolchilarning texnik tayyorgarligi, o’yin texnikasining ayrim usullariga o’rgatish, o’rganilganlarning nazoratsiz qoldirilishi mumkin emas. Agar o’yin texnikasiga o’rgatish rejelashtirilgan muntazam mashg’ulotlar bilan o’tkazilsa, unda u yaxshi natija berishi mumkin.
Sport maktablari tizimida yangi sportchilarni o’yin texnikasiga o’rgatishda navbatma-navbat keladigan ketma-ketlikka rioya qilish zarur xamda uni quyidagi tamoyil asosida:
1) osondan qiyinga,
2) oddiydan murakkabga, amalga oshirish kerak.
Futbol o’yini texnikasi, xarakat malakalarining umumiy o’ziga xos xususiyatlaridan tashqari, bir qator o’ta ixtisoslashgan malakalarga ega. Texnika usullari va to’pni egallab olishning ayrim elementlarini bajarish xamda ularni o’yin vaziyatlarida qo’llash quyidagicha tavsiflanadi:
1) futbol xarakatlari malakasi xar doim ma’lum bir sifatlar, masalan, mushak-kuch, tezkorlik, chidamlilikka asoslanadi;
2) xarakat malakasi o’yin texnikasini ifodalovchi element xisoblanadi va u shundan iboratki, uzoq vaqt ichida yuqori darajada barqaror bo’ladi, ya’ni o’yin texnikasi malakalari ko’p yillarga saqlanib qoladi;
3) o’yin paytida futbolchilar texnik usullarni «o’ziga xos muxitda» qo’llaydilar: o’yin qoidalarida gavda Bilan kurash olib borish ruxsat beriladi. Bunda raqibingiz sizga u yoki bu texnika usulini qo’llashingizga xalaqit berishi mumkin. Shuning uchun texnikaga o’rgatish va uni mustaxkamlashda o’yindagi kurash xususiyati xamda raqibning qarshilik ko’rsatuvchi xarakatlarini nazardan qochirmaslik lozim.
O’yin xususiyati va xarakatlarning o’ziga xos tuzilmasi, o’yinchilarning individual jismoniy xamda ruxiy xususiyatlaridan tashqari, texnikaga o’rgatish va uni mustaxkamlashni belgilab beradi. Xarakatlarga o’rgatishni aloxida qismlarga bo’lingan va parchalangan xolda amalga oshirish mumkin emas.