O. T. Husanov konstitutsiyaviy

M avzuni m ustahkam lash uchun savollar
1. Fuqaroning shaxsiy huquqi nima?
2. Fuqaroning shaxsiy erkinligi deganda nima nazarda tutiladi?
3. Nima uchun shaxsiy huquq va erkinliklar ustuvor hisoblanadi?
4. Yashash huquqi nima?
5. Erkinlik va shaxsiy daxlsizlik deganda nima tushuniladi?
6. Shaxs qachon aybdor deb topiladi?
7. Shaxsning huquqi sudda qanday himoyalanadi?
8. Turar joy daxlsizligi nima?
9. So'zlashuv, yozishmalar qanday sir saqlanadi?
10. Shaxs o‘z huquq va erkinligini qanday himoya qiladi?
11. Yashash joyini erkin tanlash huquqi nima?
12. Fikrlash, so‘z, e’tiqod erkinligi nima?
13. Axborot olish huquqi qanday ta ’minlanadi?
14. Vijdon erkinligi nima?
1 «Xalq s o ‘zi*, 2019-yil 8-dekabr.
119

---

X bob. SIYOSIY HUQUQLAR
l-§ . «Siyosiy huquqlar» tushunchasi
Siyosiy huquqlar fuqarolik bilan bog‘liq bo‘lib, u tegishli davlatning 
fuqarolariga davlat va jamiyat ishlarini boshqarish imkoniyatini beradi. Siyosiy 
huquqlarga faqat m am lakat fuqarosi ega bo‘lishi mumkin.
Siyosiy huquqlar orqali fuqarolar tegishli davlat organlarini tuzish, ularning 
ishida ishtirok etish, davlat organlari va mansabdorlar faoliyatini nazorat qilish, 
qonunlar yaratilishida ishtirok etish, siyosat va davlat faoliyati haqida o‘z fikrlarini 
bildirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
A gar shaxsiy huquqlar insonning ajralmas huquqi bo‘lib, undan inson 
fuqaroligidan q a t’iy nazar foydalansa va davlat har qanday hollarda ularni 
ta ’minlashga majbur bo‘lsa, siyosiy huquqlar davlatning xarakteridan kelib chiqib, 
o‘z fuqarolari uchungina o‘rnatiladi. Davlat qanchalik demokratik bo‘lsa, siyosiy 
huquqlar ko‘proq bo‘ladi va ulardan foydalanish kengroq bo‘ladi. Aksincha, davlat 
nodemokratik bo‘lsa, siyosiy huquqlar doirasi tor bo‘ladi va mavjud huquqlarni 
ham turli vositalar bilan cheklash hollari uchrab turadi.
Siyosiy huquqlar, eng avvalo, davlatni boshqarishda ishtirok etish, davlat 
faoliyatiga ta ’sir etish imkoniyatini yaratuvchi huquqlar boMgani uchun ularning 
miqdori, amalga oshirish chora-tadbirlar doirasi qanday bo‘lishini davlat 
belgilaydi.
Shaxsiy huquqlardan farq qilib, siyosiy huquqlarga, asosan, m a’lum yoshga 
yetgan fuqarolar ega bo‘ladi. Shuningdek, siyosiy huquqlardan foydalanishda 
ayrim hollarda ch e g a ra la r o‘rnatilishi m um kin. M asalan , saylash huquqi 
18 yosh qilib belgilangan bo‘lsa, yana saylovlarda sud tomonidan muomalaga 
layoqatsiz deb topilgan fuqarolar, shuningdek, sud hukmi bilan ozodlikdan 
m a h ru m etish joylarida saqlanayotgan shaxslar saylanishi mumkin emas va 
saylovda qatnashmaydilar, degan qoida Konstitutsiyada (117-modda) ko‘rsatilgan. 
Saylanish huquqidan foydalanish uchun ham m a’lum yoshga yetgan bo‘lish 
kerak. Masalan, 0 ‘zbekiston Respublikasida fuqarolar Oliy Majlis deputatligiga 
25 yoshdan, Prezidentlikka 35 yoshdan saylanish huquqiga ega. Bundan 
tashqari, saylov qonunlarida harbiy xizmatchilar, diniy arboblar uchun ham 
qonun doirasida cheklashlar o‘rnatilgan.
Siyosiy huquqlarni amalga oshirishda o‘rnatiladigan ayrim cheklashlar 
boshqa xorijiy mamlakatlar qonunchiligida ham mavjud.