O‘lchash vositalarini qiyoslash va kalibrlash

Nazorat savollari: 
1.
O‘lchash vositalarini tekshirish deb nimaga aytiladi? 
2.
Qanday o‘lchash vositalari birlamchi tekshiruvdan o‘tkaziladi? 
3.
Qanday hollarda navbatdan tashqari tekshiruv majburiy amalga 
oshiriladi? 
4.
Davlat tekshiruvini kim o‘tkazadi? 

---

25 
III-bob. RAQAMLI O‘LCHASH VOSITALARINI QIYOSLASHNING 
O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI;
 
1.O‘lchash vositalari va ularning turlari. 
2.Qiyoslash ishlarini avtomatlashtirish masalalari va bo‘linmalarda 
qiyoslashni samarali tashkil qilish; 
3. Amaliy faoliyatda o‘lchash vositalarini kalibrlash; 
 
O‘lchash vositalari va ularning turlari. 
Ma’lumki, o‘lchashni biror bir vositasiz bajarib bo‘lmaydi.
O‘lchash vositasi o‘lchashlar uchun qo‘llaniladigan va me’yorlangan 
metrologik xossalariga ega bo‘lgan texnikaviy vositaga yoki ularning 
majmuasiga aytiladi. 
O‘lchash vositalarining turlari xilma - xil. Ular sodda yoki murakkab 
aniqligi katta yoki kichik bo‘lishi mumkin. O‘lchash vositalari 
me’yorlangan metrologik xossalariga lozim va bu metrologik xossalar 
davriy ravishda tekshirilib turiladi. O‘lchash amalida o‘lchanayotgan 
kattalikning qiymati to‘g‘ri aniqlanishi aynan mana shu o‘lchash 
vositasining to‘g‘ri tanlanishiga va ishlashiga bog‘liq.
O‘lchash vositalarining namoyondalarining sifatida quyidagilarni 
keltirishimiz mumkin: 
✓
o‘lchovlar; 
✓
o‘lchash asboblari; 
✓
o‘lchash o‘zgartgichlari; 
✓
o‘lchash qurilmalari; 
✓
o‘lchash tizimlari. 
O‘lchovlar keng tarkalgan o‘lchash vositalaridan hisoblanadi. 
O‘lchov deb, kattalikning aniq bir qiymatini hosil qiladigan 
saklaydigan o‘lchash vositasiga aytiladi. Masalan, tarozi toshi, elektr 
qarshiligi, kondensator va shu kabilarni o‘lchovlarga misol qilib 
olingan. 
O‘lchovlarning turlari va xillari ko‘p. Standart namunalar va 
namunaviy moddalar ham o‘lchovlar turkumiga kiritilgan. Standart 
namuna – modda va materiallarning xossalarini va xususiyatlarini 
tavsiflovchi kattaliklarning hosil qilish uchun xizmat qiladigan o‘lchov 
sanaladi. Masalan, g‘adir – budurlikning namunalari, namlikning 
standart namunalari. 
Namunaviy modda esa muayyansharoitda hosil bo‘ladigan aniq 
xossalariga ega bo‘lgan modda sanaladi. Masalan, «toza suv», «toza 
metall» va hokazolar. «Toza rux» 420
0
S temperaturani hosil qilishda 
ishlatiladi.
O‘lchovlar ko‘p qiymatli (o‘zgaruvchan qarshiliklar, millimetrlarga 
bo‘lingan chizg‘ich), va bir qiymatli (tarozi toshi, o‘lchash kolbasi, 

---

26 
normal element) turlarga bo‘linadi. Ba’zan o‘lchovlar to‘plamidan ham 
foydalaniladi. 
Kattalikning o‘lchamini hosil qilish va foydalanishda quyidagi qatorni 
yodda tutishimiz lozim bo‘ladi: 
Ishchi o‘lchash vositalari, namunaviy o‘lchash vositalari, ishchi etalon, 
solishtirish etaloni, nusxa etalon, ikkilamchi etalon, maxsus etalon, 
birlamchi etalon va davlat etaloni. 
Fan va texnikaning eng yuqori saviyasida aniqlik bilan ishlangan 
namunaviy o‘lchovlar etalonlar deb ataladi. 
Etalonlar ishlatiladigan va davlat etalonlariga bo‘linadi. 
Davlat etalonlari namunaviy o‘lchov va asboblarni tekshirishda 
qo‘llaniladi hamda davlat standarti idoralarida saqlanadi.
Hozirgi vaqtlarda respublikamizda milliy etalon bazasini yaratish, 
shakllantirish borasida keng ko‘lamdagi ishlar olib borilayotir (bu 
xakda keyingi mavzularda fikr yuritamiz).