O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
ushbu huquqiy munosabatlar
tomonlari o‘rtasidagi yuridik aloqa xususiyatiga qarab tasniflanishi mumkin, masalan, ma’muriy huquqdagi kabi. Ushbu belgi bo‘yicha moliyaviy-huquqiy munosabatlar vertikal va gorizontal bo‘lishi mumkin. Davlat moliyaviy faoliyati sohasi uchun vertikal munosabatlar xos bo‘lib, ularning mohiyati shundan iboratki, bir tomonda hokimiyat vakolatlar mavjud, ikkinchisida esa, ular yo‘q. Demak, bu huquqiy munosabatlarda, masalan, fuqarolik-huquqiy munosabatlar uchun xos bo‘lgan yuridik tenglik yo‘q. Aksariyat moliyaviy-huquqiy munosabatlar vertikal bo‘lib, ularda davlat moliyaviy faoliyatiga xos bo‘lgan hokimiyat xususiyati va u bilan bog‘liq bo‘lgan bir tomon huquqiy munosabatining ikkinchisiga yuridik jihatdan qaramligi namoyon bo‘ladi. Ular uchun subordinatsiya, ya’ni bo‘ysunish kabi xususiyat xosdir. Bu, avvalambor, shunday munosabat- larki, ularda bir tomon ikkinchisiga tashkiliy jihatdan bo‘ysundirilgan bo‘ladi. Masalan, yuqori va quyi moliya organlari (Moliya vazirligi – viloyatlar va Toshkent shahri moliya boshqarmalari va bo‘limlari) o‘rtasidagi huquqiy munosabatlar. Bir xil huquqiy holatdagi, tashkiliy jihatdan biri ikkinchisiga qaram bo‘lmagan tashkilotlar o‘rtasida yuzaga keladigan moliyaviy-huquqiy munosabatlar ham vertikal bo‘lishi mumkin. Masalan, Moliya vazirligi o‘z vakolatlari doirasida o‘ziga qaram bo‘lmagan boshqa barcha vazirliklar va idoralar tomonidan ijro etilishi majburiy bo‘lgan ko‘plab normativ-huquqiy hujjatlar (yo‘riqnomalar, qoidalar, nizomlar) chiqaradi. Demak, yaqqol ko‘rinib turibdiki, moliyaviy-huquqiy munosabatlar vertikal xususiyatga ega. Vertikal munosabatlarga boshqa moliyaviy-huquqiy munosabatlar ham kiradi, bunda garchi tomonlarning tashkiliy bir-biriga bo‘ysunishi mavjud bo‘lmasa ham, ularda albatta u yoki bu tomonga berilgan bir tomonlama yuridik buyruq berish huquqi namoyon bo‘ladi. Bu, bir tomondan, moliya, soliq organlari bilan xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasida (ularning qaysi idoraga qarashi va mulkchilik shakllaridan qat’i nazar), ikkinchi tomondan, jismoniy shaxslar o‘rtasida tarkib topadigan 37 munosabatlar bo‘lib, bu organlar ular doirasida yuridik jihatdan hokimiyat vakolatlarini ro‘yobga chiqaradilar. Shunday qilib, vertikal moliyaviy-huquqiy munosabatlar tashkiliy jihatdan bir-biriga bo‘ysunadigan hamda o‘zaro biri ikkinchisiga bo‘ysunmaydigan moliya huquqi subyektlari o‘rtasida yuzaga kelishi mumkin ekan. Moliyaviy-huquqiy munosabatlarning asosiy belgisi shundan iboratki, bir tomonda ikkinchi tomonga nisbatan yuridik hokimiyat harakatini amalga oshirish uchun vakolat borligi aniq- ravshandir. Gorizontal moliyaviy-huquqiy munosabatlar davlat moliyaviy faoliyati sohasida, vertikal munosabatlar kabi, unchalik ko‘p tarqalmagan. Ular amalda va yuridik jihatdan o‘zaro teng bo‘lgan tomonlar o‘rtasida, ya’ni bir tomon ikkinchi tomon uchun majburiy bo‘lgan buyruq berish bo‘lmagan holda mavjud bo‘lishi mumkin. Bir tomonlama yuridik hokimiyat hujjatni chiqarishdan oldin keladigan kelishuv bosqichida tomonlar teng huquqqa egadir. Bu turdagi munosabatlar ko‘pincha Moliya vazirligi bilan Davlat soliq qo‘mitasi o‘rtasida soliq solish masalalari bo‘yicha normativ-huquqiy hujjatlarni, xususan, amaldagi qonunchilik bilan belgilangan u yoki bu turdagi soliqlarni hisoblash va budjetga to‘lash bo‘yicha yo‘riqnomalarni tayyorlash va tasdiqlash vaqtida yuzaga keladi. Moliyaviy faoliyatni amalga oshirayotgan davlat organi bilan xo‘jalik yurituvchi subyekt o‘rtasida, misol uchun, u soliq kreditini berish to‘g‘risidagi ariza bilan murojaat etgan holatda, tarkib topadigan ayrim munosabatlar ham gorizontal xususiyatga ega bo‘ladi. Soliq krediti to‘g‘risidagi shartnoma shartlarini kelishish bosqichida tomonlar ushbu huquqiy munosabatlarda teng huquqlidir. Biroq gorizontallik vakolatli organ soliq krediti berish to‘g‘risida bir tomonlama yuridik jihatdan hokimiyat bo‘lgan qarorni chiqarguniga qadar bo‘lgan vaqtdagina mavjud bo‘ladi. Keyin bu gorizontallik vertikallik darajasiga ko‘tariladi. Demak, gorizontal moliyaviy-huquqiy munosabatlar ko‘pincha vertikal munosabatlarni yuzaga keltiruvchi muayyan shart-sharoitlar sifatida paydo bo‘ladi. Bu davlat moliyaviy faoliyatini amalga oshiruvchi ikki organ o‘rtasidagi gorizontal turdagi munosabatlar uchun ham xos bo‘lib, ular bir tomonlama yuridik hokimiyat hujjat qabul qilinishi bilan tugallanadi. Masalan: Moliya vazirligi bilan Davlat soliq qo‘mitasi o‘rtasida soliqning aniq turini hisoblash va budjetga to‘lash bo‘yicha hamkorlikdagi yo‘riqnoma ushbu 38 organlarga bo‘ysunuvchi tizimlar uchun ham, mazkur soliqni to‘lov- chilarning barchasi uchun ham majburiydir. Moliya huquqiga oid adabiyotlarda moliyaviy-huquqiy munosabat- larning boshqa tasniflari ham mavjud. Xususan, huquqning asosiy funksiyalaridan kelib chiqqan holda, tartibga soluvchi va muhofaza etuvchi, yuridik mazmuniga qarab – oddiy va murakkab, namoyon bo‘lish shakli bo‘yicha – ikki tomonlama va ko‘p tomonlama munosabatlar ajratiladi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|