Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

Soʻrov. 
Oʻqituvchilar turli koʻrsatmaviy sabablarga koʻra savol berishadi, 
masalan, talabalarning diqqatini darsga jamlashda, muhim qismlariga e’tibor 
qaratishda, tanqidiy yondashishni targʻib etganda, talabalarning bir-birlarining 
javoblaridan 
oʻrganishlariga 
koʻmaklashganda, va talabalar bilimi 
toʻgʻrisida ma’lumot berganda. Yaxshi 

---

258 
munosib savollar tayyorlay olish va talabalarning javoblaridan tezkor 
koʻrsatmaviy 
qarorlar 
qabul 
qila 
olish 
juda 
murakkab. 
Savollarni 
rivojlantirishning ba’zi strategiyalari qaysi savollar soʻralishini oldindan 
belgilab yozib olishdir, bunda talabalar oʻylab olishlariga vaqt yaratish, ulardan 
kutgan javobni emas, ularning aytayotganlarini tinglash, soʻraladigan savollar 
turini oʻzgartirish, ba’zi savollar murakkabroqligi va bir-biriga uzviy bogʻliq 
savollar soʻrash e’tiborga olinadi.
Kuzatuv va savolga asoslangan norasmiy baholash oʻqitish uchun muhim 
boʻlgan bir paytda, yaroqlilik, ishonchlilik va tarafkashlik bilan bogʻliq ajralmas 
muammolar ham mavjud. (Airasian, 2005; Stiggins 2005). Biz muammolarni 
kamaytirish uchun quyidagi jadvalda ushbu masalalarni va ba’zi bir usullarni 
xulosa qilamiz. 
Kuzatish va soʻrovning yaroqliligi va ishonchliligi. 
Muammo 
Muammoni yengillashtirish uchun strategiyalar 
Oʻqituvchida butun dars 
zaruriyati va tushunchasi 
borasida 
xolisonalikning 
yetishmasligi 
Faqat 
istagan 
narsalaringizni 
koʻrmayotganligingizga 
ishonch hosil qiling. Oʻqituvchilar odatda oʻz koʻrsatmalari 
haqida oʻzlarini yaxshi his qilgilari keladi, shuning uchun 
talabalarning ijobiy e’tiborini qidirish oson tuyuladi. Onda-
sonda oʻqituvchilar qaysidir individual talaba yoki sinf 
haqida oʻz ishonchlarini tasdiqlab olish uchungina 
talabalarning salbiy e’tiborini koʻrishni istashadi. 
Oʻrganishdan 
koʻra 
jarayonga 
e’tibor 
qaratishga moyillik 
Faqatgina talabaning zaruriyatiga emas, balki bilimiga ham 
e’tibor qaratishni unutmang. Koʻpchilik oʻqituvchilarning 
kuzatuvlari jarayonga qaratilgan boʻladi – talabaning 
diqqati, 
yuz 
ifodalari 
– 
oʻquvchining 
bilimiga 
emas.Talabalar faol va band boʻlishlari mumkin, ammo 
yangi qobiliyatlarni rivojlantirishmaydi. 
Cheklangan ma’lumot 
Turli-tuman talabalarni kuzatayotganingizga ishonch hosil 
qiling – faqatgina juda yaxshilari va juda yomonlariga emas. 
Xona boʻylab yuring va talabalarni “yaqindan” kuzating, 
xonaga turli xil tomonlardan qarang. 
Har bir talabadan soʻrang – faqatgina qoʻlini koʻtarib 
turadiganlardan, 
yoki 
qaysidir 
fandan 
qobiliyatli 
boʻlganlardan, 
yoki 
xonaning 
ayni 
bir 
qismida 
oʻtiradiganlardan emas. 
Eslatmalar qayd etib boring. 
Darslarning 
tezkorligi 
tasdiqlovchi 
dalilga 
toʻsqinlik qiladi 
Agar muhim ma’lumotlarni koʻzdan qochirayotganingizni 
tekshirishni istasangiz, ikkita odamdan xonaga kirib, 
talabalarning xulqini kuzatishni soʻrashingiz mumkin. 
Sinfxonalar murakkab va tezkor boʻladi va oʻqituvchilar 

---

259 
oʻqitish bilan ovora boʻlganlarida, hamma narsani kuzata 
olmaydilar. 
Ogʻzaki 
va 
tana 
harakatlariga 
asoslangan 
xulq-atvorda madaniy va 
individual tafovutlar 
Kuzatuvlaringiz 
va 
savollaringizdan 
yaratadigan 
xulosangizga ehtiyot boʻling. Shuni unutmangki, alohida 
savol turlari, kutishlar, ijtimoiy tafovut va “kichik 
suhbat”ning mazmuni madaniyatlar boʻyicha farq qiladi (4-
boʻlim). Ba’zi talabalar jim boʻlishadi, ammo bunga 
ularning shaxsiyati sabab boʻlishi mumkin; qiziqmasligi, 
darsdan 
qolib 
ketgani 
yoki 
depressiyaga 
tushib, 
charchaganligi emas. 
I.S.Konning aytishicha “Oʻsmirlarda 
oʻzini oʻzi anglash va oʻz “Men”iga qiziqish 
oʻzining psixologiyasida faqat jinsiy yetilish 
bilan bogʻlik emas. Bola oʻsadi, oʻzgaradi, 
kuch yigʻadi va shunga qaramay bu unda 
interospeksiyaga tortishni keltirib chiqaradi. 
Bu oʻspirinlik yoshida roʻy bersa, endi 
avvalo shundaki jismoniy yetilish ayni 
paytda ijtimoiy simptom ulgʻayishi alomati 
sanaladiki, unga e’tibor berishadi, uni 
boshqalar 
kattalar 
va 
tengdoshlari 
kuzatishadi. Oʻspirin holati ziddiyatliligi, uning ijtimoiy rollari, intilishlar 
darajasining oʻzgarishi aynan ular birinchi galda “Men kimman?” degan savolni 
dolzarblashtiradi. Bu davrda tashqi boshqaruvdan oʻzini- oʻzi boshqarishga 
oʻtiladi. Biroq, qanday boshqaruv ob’yekt hakida axborot mavjudligini koʻzda 
tutadi. Shundan oʻz-oʻzini boshqarishda sub’yektning oʻzi haqidagi axborot 
ya’ni oʻz-oʻzini anglash bulishi shart. Kasbiy ong rivojlanishi ya’ni kasbiy 
tiklanishga nisbatan oʻzini-oʻzi belgilanishi ya’ni kasbiy tiklanishga nisbatan 
oʻz-oʻzini belgilash oʻz sub’yektligini anglash refleksiyasining aniqlangan roli 
bosh qobiliyat insonning professional sifatida oʻzini-oʻzi rivojlantirishning asl 
mexanizmi sanaladi. Yuqoridagi fikrlardan koʻrinadiki, kasbiy oʻzlikni anglash 
jarayonida shaxsning oʻzini-oʻzi anglash baholash shaxs xususiyatlari muhim 
aspekti sifatida koʻrsatib oʻtiladi.