O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti

Nаzоrаt sаvоllаri: 
1.
Motiv va motivatsiyaning nazariy masalalari haqida tushuncha bering? 
2.
Motiv muammosini o’rgangan olimlarni ayting? 
3.
Shaxsning shakllanishida motivatsiyaning o‘rni qanday?
4.
O’quv faoliyati motivlari talqini izohlang? 
5.
Motivning klassifikatsiyasini tushuntirib bering? 
6.
Motivatsion soha rivojlanishining asosiy qonuniyatlarini ayting?
 
 

---

310 
16-MAVZU. HISSIYOT 
 
Tayanch tushunchalar:
 
emotsiya, hissiyot
, 
impressiv, ekspressiv, dinamik 
stereotip, ambivalentlik,
hissiy ton, kayfiyat, affekt, stress, yuksak hislar, praksik 
hislar, axloqiy hislar, estetik hislar, intellektual hissiyotlar. 
16.1.Hissiyot to‘g‘risida umumiy tushuncha. Hissiyotning
o‘ziga xosligi 
Hissiyot borliqqa, turmushga, shaxslararo munosabatga nisbatan shaxsni 
subyektiv kechinmalarining aks ettirilishidir. Shaxs tirik mavjudod bo‘lishi bilan 
birga jamiyat a’zosi hamdir, shuningdek, yakkahol (individual) inson sifatida 
tevarak-atrofdagi narsalar va hodisalarga nisbatan munosabatlarini xolisona 
(obyektiv) aks ettiradi, in’ikos qiladi. Aks ettirish jarayoni favqulodda o‘z ichiga 
quyidagilarni qamrab oladi: a) shaxsning ehtiyojini qondirish imkoniyatiga 
egalikni; b) qondirishga yordam beradigan yoki qarshilik ko‘rsatadigan 
obyektlarga subyekt sifatida qatnashishni; v) uni harakat qildiruvchi, bilishga 
intiltiruvchi munosabatlarini va hokazo. Subyektiv munosabatlarning inson 
miyasida his-tuyg‘ular, emotsional holatlar, yuksak ichki kechinmalar tarzida aks 
etishi hissiyot va emotsiyani yuzaga keltiradi. Hissiyot - yaqqol voqelikning 
ehtiyojlar subekti bo‘lmish shaxs miyasida obyektlarga nisbatan uning uchun 
qadrli, ahamiyatli bo‘lgan munosabatlarining aks ettirilishidir. Mulohazalardan 
ko‘rinib turibdiki, munosabat atamasi bir necha marta matnda qayd qilindi, 
shuning uchun unga ayrim izohlar berish maqsadga muvofiqdir. Psixologiyada hali 
bir talay terminlar, atamalar, tushunchalar mavjudkim, ularga mohiyat, ma’no, 
ko‘lam, sifat, shakl jihatidan qo‘llanilishi yuzasidan ba’zi bir tuzatishlar kiritilishi 
ayni muddao bo‘lar edi. 
Psixologiya fanida munosabat tushunchasi ikki xil ma’noda qo‘llanilib 
kelinadi: 1) subyekt (shaxs) bilan obyekt (narsa) o‘rtasida tabiiy holda (tarzda) 
yuzaga keladigan o‘zaro aloqa o‘rnatish (obyektiv munosabatlar); 2) o‘rnatilgan 
aloqalarning aks ettirilishi (ularning kechinmasi), xususiy subyektning ehtiyojlari 
va ularning obyektlararo munosabati (subyektiv munosabatlar), binobarin, 

---

311 
namoyon bo‘lgan ehtiyojlarni qondirishga shay turgan narsalar bilan odam 
o‘rtasidagi munosabat ma’nosida ishlatiladi. Hissiyot tushunchasi kundalik 
turmushda va ilmiy psixologik manbalarda har xil ma’noda qo‘llaniladi. Jumladan, 
hissiyot o‘rnida sezgilar, anglanilmagan mayllar, anglanilmagan xohishlar, tilaklar, 
maqsadlar, talablar tushunchalardan foydalaniladi. Bu holatlar o‘rtasidagi o‘zaro 
o‘xshashlikka asoslanib ishlatilishi kundalik turmush voqealari bo‘lib hisoblanadi, 
xolos. Ilmiy nuqtai nazardan kelib chiqib tahlil qilinganda «Hissiyot», odatda, tirik 
mavjudodlar miyasida, ya’ni shaxslarning ehtiyojlarini qonliruvchi va unga 
monelik qiluvchi obyektlarga nisbatan uning (odamning) munosabatlarini aks 
ettirish ma’nosida qo‘llaniladi. 
Jahon psixologiyasida «hissiyot» bilan «emotsiya» terminlari (ayniqsa, chet 
mamlakatlarda) bir xil ma’noda ishlatiladi, lekin ularni aynan bir xil holat deb 
tushunish mumkin emas. Bunday nuqson ommabop adabiyotlarda, chet ellarda 
chop etilgan darsliklarda aksariyat hollarda uchraydi. Odatda, tashqi alomatlari 
yaqqol namoyon bo‘ladigan his-tuyg‘ularni ichki kechinmalarda ifodalanishdan 
iborat psixik jarayon yuzaga kelishining aniq shaklini emotsiya deb atash 
maqsadga muvofiq. Masalan, ranglarning o‘zgarishi, yuzlarning tabassumlanishi, 
lablarning titrashi, ko‘zlarning yarqirashi, kulgi, yig’i, g‘amginlik, ikkilanish, 
sarosimalik va boshqalar emotsiyaning ifodasidir. Lekin vatanparvarlik, 
javobgarlik, mas’uliyat, vijdon, mehr-oqibat, sevgi-muhabbat singari yuksak 
xislatlarni emotsiya tarkibiga kiritish g‘ayritabiiy hodisa hisoblanar edi. Ushbu 
hissiy kechinmalar o‘zining mohiyati, kuch-quvvati, davomiyligi, ta’sirchanligi, 
yo‘nalganligi bilan bir-biridan keskin farq qilishlariga qaramay, ularni emotsiya 
sifatida talqin qilish oddiy safsataga aylanib qolgan bo‘lar edi. Shu boisdan 
ularning o‘zaro eng muhim farqi shundaki, birisi ijtimoiy (hissiyot), ikkinchisi esa 
(emotsiya) individual, xususiy ahamiyat kasb etadi.