O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi s. R. Sharipov yer tuzish asoslari

Davlatning yer resurslarini boshqarish usullari va davlat, mintaqaviy va 
munitsipalitet dasturlari asosida yerlardan ratsional foydalanish va muhofaza qilishni 
tashkil etish (Land Management).
Qator davlatlarda yerlardan ratsional foydalanish va muhofaza qilishni tashkil etish 
bo‘yicha asosiy tadbirlarni amalga oshirishni davlat o‘ziga olgan va atrof-muhitni 
muhofaza qilish, konservatsiyalash, fermer xo‘jaliklari yerlarini himoyalash va shunga 
o‘xshash maxsus dasturlar yordamida amalga oshiradi. Bu yo‘nalishda AQSh yetakchi 
hisoblanadi. Ular dasturlarni qishloq xo‘jaligi va ichki ishlar vazirligi, atrof-muhitni 
himoyalash agentligi, quruqlik kuchlari vazirligining injenerlar armiya korpusi orqali 
moliyalashtiradi.
Bu ishlar uchun 1996-yil 6,74 milliard dollar sarflangan. QXB tizimida maxsus
tuproqlarni himoya qilish xizmati (soil quduey) bor, u bizning yer tuzish xizmatimizga o‘xshab 
ketadi.
Dasturlar quyidagi yo‘nalishlarni qamrab oladi:
 
* yer tuzish(melioratsiya, suv ta’minoti, yerlarni o‘zlashtirish va konservatsiyalash) 
loyihalarini to‘g‘ridan – to‘g‘ri moliyalash; 
 
* fermerlarga tabiatni muhofaza qilish texnologiyalarini tatbiq etganligi uchun 
subsidiya berish, yer egalariga yerlari foydalanishdan chiqqanligi uchun ko‘rilgan 

---

74 
zararlarini qoplash, fermerlarni yer va suv resurslaridan foydalanishning ma’lum 
qoidalarini “kelishuv sharti” asosida bajarishga jalb etish; 
 
 * texnik, maslahat, ilmiy – axborot ishlari. 
Bulardan tashqari, bunday ishlarni amalga oshirishga mablag‘ shtatlar budjetidan 
ajratiladi. 
Shtatlar va mahalliy darajalarda eng ko‘p tarqalgan yer – resurs siyosatining quroli yerdan 
foydalanishni nazorat qilish hisoblanadi. Hokimiyat tartibga solish va boshqarishning quyidagi 
usullaridan foydalanadi: mintaqalarni rivojlantirish rejalarida atrof muhit ifloslanishining 
maksimal darajalarini belgilash, qonuniy tartibda yerlardan foydalanish, shtat yerlarini mulk qilib 
sotib olish, tezda konservatsiyalashni talab qiladigan va ularni mahalliy rekratsion resurslar 
sifatida foydalanishga yaroqli yerlar, ishlab chiqarish transport ob’ektlarini joylashtirishni 
tartibga solishni belgilash uchun hududlarni mintaqalash. 
Hududiy mintaqalarni ajratishda shtat ma’muriyati shtat yerlarini ma’lum funksional 
belgilar bo‘yicha (masalan, rekratsion maqsadlarda foydalanish, qishloq xo‘jaligi uchun, 
transport qurilishi va sh.o‘. uchun) rayonlashtiradi. Shularga asoslanib, mahalliy hokimiyat o‘z 
hududida u yoki bu ob’ektlarni joylashtirishni tartibga soladi. 1972 yil “Qirg‘oqbo‘yi yerlarini 
boshqarish to‘g‘risida”gi (The Coastal Zone Managament ACT)Federal Qonun qabul 
qilingandan keyin amaliyotda qirg‘oqbo‘yi yerlaridan (ochiq suv havzalari – daryolar va ko‘llar) 
foydalanishni tartibga solish katta ahamiyat kasb eta boshladi.
Yerlarni chegaralash bo‘yicha ishlarni olib borish (Land Survey). Chet davlatlarda bu 
ishlarni o‘tkazish uchun asos yer–kadastr s’yomkalari (chegaralar s’yomkalari) hisoblanadi. Ular 
birlamchi yer – kadastr planlari yo‘q yoki ularni yangi qonuniy ma’lum texnik shartlarga mos
yangilash talab etiladigan va yangilanadigan, yer uchastkalari maydonlari, yer tuziladigan 
hududning bir qismida huquqiy va amaldagi yer munosabatlari shakllantiriladigan turlarga 
bo‘linadi.
Qishloq xo‘jalik yerlarida bunday ishlarni o‘tkazishda tuproq bonitrovkasi(yerlarni 
baholash) ishlari ham bajariladi.