O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vfzirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti
Yüklə 1,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tayanch so„zlar
|
4 Fanning o„qitish shakllari bo„yicha mavzu rejasi 1-mavzu. MANTIQ ILMINING PREDMETI, ASOSIY QONUNLARI. TUSHUNCHA TAFAKKUR SHAKLI SIFATIDA 1. Mantiq ilmining predmeti 2. Mantiqning asosiy qonunlari 3. Tushuncha. Tushunchaning turlari 4. Tushunchalar bilan olib boriladigan mantiqiy amallar Tayanch so„zlar: Mantiq, logika, formal logika, tafakkur shakllari, mantiqiy qonunlar, tushuncha, tushunchaning mazmuni, tushunchaning hajmi, “teskari nisbat” qonuni, tushunchaning turlari, mantiqiy amallar. 1. Mantiq ilmining predmeti Mantiq – (grek. logos – so„z, fikr, nutq, aql) tafakkur qonunlari va shakllari haqidagi fan. Mantiq (logika) eng qadimgi fanlardan biri bo„lib, uning asoschisi yunon faylasufi Aristoteldir. “Logos atamasi grek tilida “fikr”, “so„z”, “aql”, “nutq”, “qonuniyat” kabi ma‟nolarni ifodalaydi. “Mantiq” atamasi logika terminiga ekvivalent hisoblanadi. Mantiq ilmi qadimgi fanlardan biri bo„lib, asrlar davomida G„arb va Sharqning ta‟lim tizimida o„rganilishi zarur bo„lgan fanlardan biri bo„lib № Mavzular O„qitish shakllari bo„yicha ajratilgan soat Umumi y yuklama Auditoriya mashg„ulotlari (soatlarda) M u staqil is h Ja mi M a‟ ruz a S emi na r 1-Modul 1. Mantiq ilmining predmeti, asosiy qonunlari. Tushuncha tafakkur shakli sifatida 8 4 2 2 4 2. Hukm. Xulosa chiqarish 8 4 2 2 4 3. Argumentlash va bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakllari 8 4 2 2 4 5 kelgan. Mantiq ilmini o„rganish insonga olamni bilish, bilimlarini ko„paytirish, atrofdagi odamlar bilan muloqotni to„g„ri tashkil qilish uchun xizmat qiladi. Mantiq ilmi hamma vaqt umuman barcha bilimlarni, shu jumladan falsafiy bilimlarni o„rganishning ham zaruriy sharti hisoblangan. Fikrimizni dalillash uchun buyuk mantiqshunos olim Abu Nasr Forobiyning “Falsafani o„rganishdan oldin nimani bilish kerakligi to„g„risida” risolasiga murojaat qilamiz. Forobiy bu asarida shunday deb yozadi: “...falsafani o„rganishdan avval...xato va adashishdan saqlovchi, haqiqat yo„lini tushunib olishga boshlovchi notiq (so„zlovchi) nafsini tozalash zarur. Bu esa isbotlash to„g„risidagi ilm (mantiq ilmi) bilan shug„ullanish natijasida qo„lga kiritiladi” 1 Ibn Sino ham Forobiy kabi falsafiy masalalarni o„rganish uchun inson avvalo hukmlarning chin yoki xato bo„lish shartlarini, ya‟ni mantiqning qonun-qoidalarini bilishi kerak degan qat‟iy fikrda bo„lgan. Mutafakkirning qaysi bir asarini olib qaramaylik, unda mantiq masalalari metafizika (falsafa)dan avval bayon qilingan. Qomusiy olim Abu Rayhon Beruniy esa shunday deb yozadi: “Inson nutqqa ega bo„lgan va o„zining muxoliflari bilan dunyoviy va oxirat ishlari haqida bahs-munozara yuritganligi sababli o„z so„zlarida “mezonga” muhtoj bo„ldi. Gap o„z zoti bilan rostni ham, yolg„onni ham o„z ichiga olish ehtimoli borligidan mezon yordamida uni izchil tekshirish va shu yo„sinda uning shubhali yerini tuzatish kerak bo„lgan. Zeroki, bu bilan mubohasalarda so„zlardan tuzilgan sillogizmlarning kishini adashtiruvchi yolg„oni ham, haqiqatni ochuvchi rosti ham ayon qilingan. Inson shu mezonni topdi. Uni mantiq deyiladi.” 2 Mantiq ilmining turli rivojlanish bosqichlarida uning vazifalari haqidagi tasavvurlar o„zgarib borgan. Masalan, antik davrda mantiqqa “organon”, ya‟ni bilimlarni asoslash quroli deb qaralgan bo„lsa, o„rta asrlar Yaqin va O„rta Sharq mantiqshunoslari uni “chin fikrni yolg„ondan ajratib ko„rsatuvchi tarozu” deb bilganlar. Abu Homid G„azzoliyning mantiqqa bag„ishlangan asarini “Al-qustas al-mustaqim”, ya‟ni “to„g„ri tarozu” deb nomlanishi fikrimizni tasdiqlaydi. O„rta asrlar Yevropa mantiqshunoslari uni “kashfiyotlar qilish usuli” sifatida talqin qilganlar. I.Kant esa mantiqni “kanon”, ya‟ni fanlarni o„rganish qonunlarini beruvchi fan deb ta‟riflagan. Mantiq ilmining fanlar tizimidagi o„rni va unda o„rganadigan masalalar 1 Форобий. Рисолалар. Т.: Фан.,1975. -Б. 23-24. 2 Абу Райхон Беруний. Геодезия. Т., 1982. –Б.64 6 doirasidan kelib chiqib, uni “propedevtika”, ya‟ni boshqa fanlarni o„rganishga tayyorlovchi fan deb atash mumkin. Hozirgi paytda mantiq ilmining formal mantiq, dialektik mantiq va matematik mantiq kabi yo„nalishlarini farq qilish mumkin Yüklə 1,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|