Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir

C Ə M İ:  
64                    68                    68                    68                 268 
 
 
 
 __________________ 
              QEYD: Üzgüçülüyün öyrədilməsinə şəraitin olduğu məktəblərdə IV sinifdə üzgüçülüyə 26 saat 
vaxtın ayrılması məsləhət görülür. Bunun üçün saatlar başqa hərəkət növlərindən götürülür. 
              
 
 
 Çox təəssüf ki, şagirdlərə fiziki hərəkətlər üzrə bacarıq və vərdişlərin aşılanması, qamətin düzgün inkişaf 
etdirilməsi,  şagirdlərin müvəffəqiyyətinin qiymətləndirilməsi,  şagirdlərin tibbi müayinəsinə  nəzarət 
ibtidai siniflərdə başlıca vəzifələrdən sayılsa da, bunlar həmin proqramın izahat vərəqəsində öz əksini 
tapmamışdır. 
              v) Bədən tərbiyəsi tədris proqramının məzmunu. Proqramın tədris materialı  uşaqların yaş 
xüsusiyyətinə uyğun olmaqla, tədricən sadədən mürəkkəbə doğru prinsipinə  əsaslanır.  İbtidai siniflərin 
tədris planında bədən tərbiyəsi dərslərinə həftədə 2 saat vaxt ayrılır. Tədris ili  müddətində isə I sinifdə 
cəmi 64 saat, II-III və IV siniflərdə  isə hər bir sinif üçün 68 saat bədən tərbiyəsi dərsləri keçirilir. Həmin 
tədris planlarında göstərilən tədris saatları  və bunların  əsasında tərtib olunan proqram materialları 
müntəzəm və düzgün təşkil olunan dərslər zamanı müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilir. 
              Proqramın məzmununu təşkil edən müxtəlif növ fiziki hərəkətlər bir-birinə uyğun tərtib edilmiş, 
onların qarşısında  şagirdlərin sağlamlığını möhkəmləndirmək, onları  tərbiyələndirmək və fiziki tərbiyə 
üzrə təhsil vermək vəzifələri durur. Sağlamlıq və tərbiyə etmək vəzifələri orta ümumtəhsil məktəblərinin 
bütün fənləri üzrə dərslərdə və məşğələlərdə həyata keçirilir. 

 98
              Proqram  tədris materialı  hər bir sinif üçün ayrılıqda verilməklə  əsas və hazırlıq drupuna daxil 
olan bütün şagirdlərdən ötrü minimumdur və məcburidir. Bu materialı bütün şagirdlər mənimsəməlidirlər. 
              Proqram materialı hər bir sinif üçün ayrılıqda verildiyi kimi, şagirdlərin bu sahədə yiyələnəcəyi 
bilik, bacarıq və vəzifələrdə hər bir sinif üçün nəzərdə tutulmuşdur. 
              Proqramın məzmununa  əsas qrup hərəkətlər və oyunlar daxil edilmişdir. Sinif müəllimi isə 
nümunə kimi verilmiş, oyun və hərəkətlərə uyğun olaraq oyunlar və hərəkətlər seçilməli və dərs zamanı  
keçməlidir. 
              Fiziki tərbiyə proqram tədris materialının bəzi hissələri tədricən mürəkkəbləşdirilməklə ildən-ilə 
təkrar olunur. Proqram materialının konsentrik verilməsini müsbət hal kimi qiymətləndirmək yerinə 
düşərdi. Bu öyrədilən materialın yaxşı  mənimsənilməsinə, hərəkətin texnikasının dəqiq surətdə yerinə 
yetirilməsinə, eləcə də təlim prosesində qazanılmış bacarıq və vərdişlərin təkmilləşməsinə səbəb olur. 
              Mövcud  proqramda  hər bir sinfin şagirləri üçün 5 və 9 bal sistemi üzrə  tədris normativləri 
verilmişdir. Normativlər qız və  oğlanlara ayrılıqda nəzərdə tutulmuşdur. I-III siniflərdə yoxlama sınaq 
hərəkətləri eyni olsa da, normativlər üzrə göstəricilər tədricən artır, yəni müxtəlifdir. Misal üçün, I sinifdə 
yuxarı startdan 30 m qaçış/san.-da 5 qiymət almaq üçün (5 bal üzrə) məsafəni 6,5 saniyəyə oğlanların, 6,8 
saniyəyə isə qızların qaçması tələb olunarsa, bu rəqəm müvafiq olaraq II siniflərdə 6,2 və 6,3 saniyədir və 
s. Lakin burada bir cəhətə  də fikir vermək vacibdir. Əgər I-III  siniflərdə yoxlama sınaq hərəkətləri: 
yuxarı startdan 30 m qaçış/san., orta tempdə 1000 m qaçış/vaxt nəzərə alınmır); cüt ayaqla ardıcıl 8 
tullanış etmək (m), 6 m məsafədən hədəfə 5 dəfə top atmaq, hündür turnikdə dartınmaq (dəfə), alçaq 
turnikdə uzanmış  vəziyyətdə sallanaraq dartınmaq (dəfə), 1000 m məsafəyə kross qaçışı (vaxt nazərə 
alınmadan) və s. ibarətdirsə, IV sinifdə isə 60 m və 2000 m məsafəyə qaçış, qaçaraq uzununa və 
hündürlüyə tullanmaq, üzmək (25 m), həmçinin 2000 m məsafəyə kross qaçışı tədris normativləridir. 
              Qeyd etməliyik ki, proqramda siniflər üzrə şagirdlərin bilik və bacarıqlarına verilən əsas tələblər 
də müəyyənləşdirilmişdir. Buna nümunə kimi I sinifdə verilən tələbləri misal göstərək: 
              Şagirdlər bilməlidirlər: 
              -  fiziki mədəniyyətin, fiziki tərbiyənin və idmanın nə olduğunu; 
             -  sıraya (cərgəyə) düzülməsinin qaydalarını. 
             Şagirdlər bacarmalıdırlar: 
             - sadə gimnastika tipli hazırlıq hərəkətlərini icra etməyi; 
              - topu çiləməyi və çiləyib atmağı; 
              - oyun qaydalarına əməl etməklə oynamağı; 
              - öz sinfinə aid tədris normativlərini praktik şəkildə yerinə yetirməyi. 
              Şagirdlərin müvəffəqiyyətinin qiymətləndirilməsi onların yoxlama sınaq hərəkətləri üzrə  tədris 
normativlərini ödəmələri ilə yanaşı, hərəkətləri düzgün  icra etmələri və fiziki tərbiyə üzrə müvafiq 
bilikləri mənimsəmələrinə əsaslanır. 
              Nəzəri bölmə materiallarına məktəblilərə öyrədiləcək nəzəri biliklər üzrə mövzular verilir. Bütün 
siniflər üzrə  nəzəri biliklər ayrı-ayrılıqda  müəyyənləşdirilmişdir. Nəzəri materiallarda hər bir sinfin  
şagirdlərinin bilik səviyyəsi  nəzərə alınmaqla, onların idman zalında, idman meydançasında davranış 
qaydalarına, fiziki hərəkətlərin insan orqanizminə  təsiri, onun orqanizm üçün faydalılığına həsr 
edilmişdir. Bundan əlavə, proqramın nəzəri bölməsinə Azərbaycanın görkəmli idmançıları haqqında 
mövzular, hərəkətlər icra olunarkən gigiyenik qaydalar, şagirdlərin fiziki tərbiyə sahəsində görəcəyi işlər 
üzrə mövzular və s. daxil edilmişdir. 
              Fiziki  tərbiyə proqramının praktik bölmə  tədris materialları isə hərəki keyfiyyətlərin inkişafına 
xidmət edir. 
              Proqramın təcrübi bölməsinə  əsasən gimnastika, yüngül atletika, mütəhərrik oyunlar, kross 
hazırlığı və idman oyunları elementləri daxildir. 
              Gimnastika bölməsinə – sıra təlimi, böyük və kiçik toplarla hərəkətlər, ümuminkişaf hərəkətləri, 
dırmanmaq və  dırmanıb aşmaq, müvazinət hərəkətləri, akrobatika, sürüşmə, sallanma və dayaqlar, rəqs 
hərəkətləri verilmişdir. 
              Yüngül  atletika  bölməsində yeriş  və qaçışların öyrədilməsi, tullanmalar, cisim atmaq və s. 
nəzərdə tutulmuşdur. 

 99
              Mütəhərrik oyunlar bölməsində ümumi inkişaf, qaçış, hoppanma və tullanmalar üçün, həmçinin 
milli oyunlar verilmişdir. 
              Proqramda müxtəlif relyefli (park, meşə, tarla və cığır) yerlərdə müxtəlif məsafələrə kros, yeriş 
və qaçışlar da öz əksini tapmışdır. Bundan əlavə, proqramda üzgüçülük qaydalarına aid tədris materialı, əl 
topu və basketbol idman oyunları üzrə ayrı-ayrı txniki fəndlərin elementlərinin öyrənilməsi məqsədilə 
müvafiq qaydalar və fəndlər verilmişdir. 
              Həmin tədris materialı o zaman istənilən effekti verir ki, o, fiziki tərbiyə üzrə sinifdən və 
məktəbdənkənar bədən tərbiyəsi işləri ilə tamamlanmış və dərinləşdirilmişdir. 
                       
1.4. Xarici ölkə məktəblərində fiziki tərbiyə üzrə tədris 
planı və proqramları 
              Hər bir ölkənin, eləcə  də onun yaşadığı ictimai-siyasi sistemindən asılı olaraq bunların da hər 
birinin özünəməxsus təhsil, təlim və fiziki tərbiyə sistemi mövcuddur. Göstərilənləri öyrənib təhlil etmək, 
ümumiləşdirmək, bir tərəfdən tədqiqatın dəyərliliyini artırırsa, digər tərəfdən də ümumtəhsil 
məktəblərimizdə fiziki tərbiyənin təkmilləşməsinə, milli zəmində qurulmasına kömək edə biləcək 
materialların toplanmasına zəmin yaranır. Bu baxımdan xarici ölkə  məktəblərinin fiziki tərbiyə 
sahəsindəki bizə məlum olan təcrübəsinə istinad edək. (cədvəl 3) 
              Macarıstan ümumtəhsil məktəblərinin fiziki tərbiyə üzrə proqram və  tədris planlarının, 
sinifdənxaric və  məktəbdənkənar işlərin təkmilləşdirilməsi istiqamətində böyük müvəffəqiyyətlər 
qazanılmışdır. I-III siniflərdə fiziki tərbiyə  dərslərinin gündəlik həyata keçirilməsi, IV-XI siniflərdə isə 
həftədə 3 saata  çatdırılması buna canlı misaldır. 70-ci illərin axırlarında tətbiq olunan proqramlar 
məcburi və  əlavə  tədris materiallarından ibarət olmuşdur.  Əsas material minimum olsa da, onu bütün 
şagirdlərin mənimsəməsi məcburidir. Bu təxminən proqramların 2/3 hissəsini təşkil edir. Əlavə 
materialdan  əsas material keçildikdən sonra istifadə etmək olar. Proqramlarda hərəkətlərlə  bərabər, 
onların nə məqsədlə yerinə yetirilməsi də göstərilir. Gimnastika, ümuminkişafetdirici hərəkətlər (20 s.), 
yüngül atletika və idman oyunlarına üstünlük verilir.  Tədris prosesində başlıca diqqət şagirdlərin hərəki 
fəallığının artırılması və düşüncə tərzinin inkişafına yönəldilmişdir. 
              Bu  ölkənin məktəblərində fiziki tərbiyə maraqlı formalarda təşkil olunur. İdman sinifləri və 
dərnəklərdə  məşğul olanlar arasında öyrədilmiş proqram materialı üzrə  məktəbdaxili, məktəblər və 
şəhərlərarası (proqramın bir hərəkət növü daxil olmaqla) müxtəlif növ kütləvi yarışlar, görüşlər keçirilir. 
İdman cəmiyyətlərində məşğul olanlar arasında isə kubok yarışları və olimpiadalar təşkil olunur. 
              Yeni proqramlar 2 hissədən tərtib olunub. Proqramın I hissəsi adi bədən tərbiyəsi dərslərinə həsr 
edilib. Burada müəllimin qarşısında ayrı-ayrı idman növləri üzrə deyil, müxtəlif növ kütləvi fiziki 
hərəkətlər üzrə biliklər verilməsi konkret vəzifə kimi qoyulmuşdur. Proqramın II hissəsi üçüncü dərsə 
aiddir. Bura uşaqlara boş vaxtlarında müstəqil məşğul olmaları  məqsədilə öyrədilən idman növləri 
daxildir. Buna görə də həmin fənn idman yönümü deyil, ümumi ənənəvi qaydada aparılır. 
              Qeyd  etməliyik ki, Macarıstan məktəbliləri üçün  xüsusi fiziki hazırlıq göstəricisi sistemi 
yaradılmamış, lakin onun yerinə yaş, qruplarına uyğuğn hazırlanmış testlərdən istifadə edilir. 
              Keçmiş ADR IV-VI siniflərdə bədən tərbiyəsi dərslərinə həftədə 3 saat, qalan siniflərdə isə 2 saat 
vaxt ayrılmışdı. Fiziki tərbiyə dərslərinin və tədris idman işlərinin təkmilləşdirilməsi və səmərəli təşkili 
hesabına həmin ölkənin idman nailiyyətləri yüksək olmuşdur. Şagirdlərin hərəki keyfiyyətlərinin inkişafı 
üçün dərsdə  əlavə  hərəkətlərin tətbiqi, dairəvi məşq metodundan və fiziki hazırlıq testlərindən istifadə 
gələcək idmançıların idman peşə yönəminin təməlini qoymuşdu. Bundan əlavə  hərəki-idman hazırlığı, 
habelə sinifdənxaric və  məktəbdənkənar tədbirlər silsiləsində  məcburi idman hazırlığı formalarından 
istifadə, bütün uşaqların idman bölmə məşğələlərinə məcburi cəlb olunması böyük idmana gedən yolda 
güclü təkan verdi. Eyni zamanda, müəllimlər qarşısında konkret vəzifələrin qoyulması, dərsin 3 hissədən 
təşkili və onların vəzifələrinin milli mənsubiyyətə uyğunlaşdırılması fiziki tərbiyənin inkişafına müsbət 
təsir göstərdi. II siniflərdən başlayaraq üzgüçülük dərslərinin təşkili, dərslərin açıq havada meydançada 
keçirilməsi, fiziki tərbiyənin ƏMH kompleksi əsasında qurulması, nəhayət bunların hər bir məktəblinin 
gündəlik həyatına daxil olması bu ölkənin böyük idmanından xəbər verirdi. Məktəb fiziki tərbiyəsinin 
əsasən «məşq», «idman» yönəmində təşkilinin müsbət tərəfləri olsa da, o, fiziki təhsilin təlim prosesində 
ön plana keçməsinə mane olmuşdu. 

 100
              Bolqarıstan ümumtəhsil məktəblərində I-III və VIII siniflərdə bədən tərbiyəsi dərsləri həftədə 3 
saat, qalan siniflərdə isə 2 dəfə keçirilir. Bədən tərbiyəsi dərsləri bu sahədəki işlərin  əsas təşkili 
formasıdır. IV sinifdən etibarən paralel  siniflər birləşdirilir (bu şərtlə ki, hər sinifdə orta hesabla 35 şagird 
olsun) və burada dərsi 2 müəllim aparır, onlardan biri oğlan, digəri isə qız qrupları ilə məşğul olur. III 
sinifdən başlayaraq, 25 m məsafəyə üzmək öyrədilir (şərait vardırsa). Məşğələlər il ərzində  və ya tətil 
günlərində  təşkil oluna bilər. Turizmə, ekskursiya və yürüşlərə ildə 12 gün vaxt ayrılır. Həmin iş  dərs 
vaxtı, istirahət və tətil günlərində keçirilir. 
              Bolqarıstan məktəblərində kütləvi idman məşğələ  və  tədbirləri, səhər gimnastikası (məcburi), 
bədən tərbiyəsi dəqiqələri, fasilələrdə oyun və əyləncələr təşkil edilir. 
              Kuba respublikasında məktəblilərin fiziki tərbiyəsinə qayğı daha böyükdür. Onillik, texnikum və 
peşə-texniki məktəblərində bədən tərbiyəsi dərslərinə həftədə 3 saat, günüuzadılmış qruplarda isə 5 saat 
ayrılmışdır. «Bədən tərbiyəsi» fənni politexnik təhsil,  əmək və ümumi fənlər sistemində III yeri tutur. 
Müxtəlif təhsil müəssisələrinin cədvəlinə  bədən tərbiyəsi dərsləri ilə yanaşı, tədris məşğələsinə  qədər 
səhər gimnastikası, bədən tərbiyəsi dəqiqəsi, seçmə idman növü üzrə bölmə  məşğələləri daxil olunur. 
Nazirlik, təşkilat və müəssisələrdə komissiyalar fəaliyyət göstərir ki,  bunlar da uşaqların fiziki 
tərbiyəsinin məktəblərdə, yerlərdə  təşkilinə nəzarət və yaxından kömək edirlər. I-III siniflərdə mütəhərrik 
oyunlar, III  siniflərdə isə gimnastikaya üstünlük verilir. Bundan əlavə, III sinfin proqramına voleybol  və 
basketbol, IV sinifdən isə futbol üzrə (oğlanlar) elementlər daxil edilir. VII-X siniflərdə komandalı 
oyunlara 51 saat, yüngül atletikaya 27 saat (hər bir sinifdə) verilir. Proqramda fiziki tərbiyənin tədrisi üzrə 
tövsiyələr verilir, şərait olduqda isə üzgüçülüyün şagirdlərə öyrədilməsi şərəf və borc sayılır. 
              Ölkənin  əyalətlərində idman sinifləri, çoxbölməli idman məktəbləri yaradılmışdır.  İdman 
məktəblərinin uşaq və  gəncləri internatda yaşayır, pulsuz yeməklə, idman geyimi və s. təmin olunur. 
Həmin məktəblərin uşaqlardan seçdiyi idman növü üzrə yüksək idman nailiyyətləri ilə  bərabər, yaxşı 
oxumaq da tələb olunur. Əks halda onlar yarışa buraxılmırlar. 
              Rumıniya məktəblərində proqram I-IV, V-VIII, IX-X və XI-XII siniflər üçün ayrıca tərtib 
edilmişdi. I-IV siniflərdə qamətin formalaşması, çevikliyin inkişafı, mütəhərrik oyunlar və estafetlər, 
yuxarı siniflərdə isə yüngül atletika hərəkətləri, gimnastika və akrobatika elementləri və idman oyunlarına 
əsas tədris materialları kimi üstünlük verilir. Məktəbdə sinifdənxaric kütləvi-idman tədbirləri tədris-
tərbiyə  işlərinin tərkib hissəsi hesab olunur. Buna görə  də  məktəblilər istirahət günləri stadion və 
meydançalarda keçəirilən müxtəlif növ idman yarışları və müsabiqələrində iştirak edirlər. Uşaqlar yay və 
qış    tətillərini, adətən dağlarda və  dəniz kənarında təşkil olunmuş sağlamlılq düşərgələrində keçirir və 
yerli iqlim şəraitinə müvafiq kütləvi-idman tədbirlərində iştirak edirlər. 
              Monqolustan  məktəblərində  bədən tərbiyəsi dərsləri həftədə 2 saat keçirilir. Monqol uşaqları 
dərsdə, adətən yüngül idman kostyumunda iştirak edirlər. Əksəriyyət məktəblərdə  hər bir sinfin özünün 
müvafiq rəngdə geyimi olur. Ayrı-ayrı  məktəb, rayon və  şəhərlərin də özünəməəxsus idman geyimləri 
vardır. Həmin geyimləri məktəbin əmək emalatxanasında əmək müəlliminin rəhbərliyi altında uşaqlar və 
valideynlər hazırlayırlar. 
              Vyetnam məktəblərində bədən tərbiyəsi dərslərinə həftədə 2 saat vaxt ayrılır. Yuxarı siniflərdə 
dərsləri ixtisaslı müəllimlər, ibtidai məktəbdə isə sinif müəllimi kçir. Fiziki tərbiyə proqramları II 
hissədən : «Fiziki tərbiyə üzrə  nəzəri məlumatlar» və «Fiziki hərəkətlərin praktik məşğələləri» ndən 
ibarətdir. « Nəzəri məlumatlar» bölməsində fiziki tərbiyənin sağlamlıq,  əməyə  və  Vətənin müdafiəsinə 
hazırlıq əhəmiyyəti, gün rejimində fiziki tərbiyə, hərəkət məşğələlərində özünə müstəqil nəzarət etməklə 
əlaqədardır. Praktik bölmədə isə  əsas gimnastika, yüngül atletika, mütəhərrik oyunlar, üzgüçülük (IV 
sinif), IX sinifdən başlayaraq atıcılıq kiçikçaplı tüfəngdən proqram tədris materialı kimi verilir. 
              Tədris gün rejiminə daxil olan fiziki tərbiyə tədbirləri bütün şagirdlər üçün məcburidir. Şagirdlər 
öz fiziki tərbiyəsini təkmilləşdirmək məqsədilə V sinifdən başlayaraq, əlavə olaraq, hər hansı bir idman 
növü üzrə həftədə 2 dəfədən az olmayaraq mütləq məşğul olmalıdır. Kütləvi-sağlamlıq-idman tədbirləri 
ildə 3 dəfə tədris ilinin əvvəlində və sonunda, tətil günlərində təşkil olunur. 
              İtaliya məktəblərində  bədən tərbiyəsi dərsləri keçirilməsə  də, fiziki tərbiyənin zəruri olduğunu 
hamı  dərk edir. Fiziki tərbiyə  məşğələləri idman ittifaqlarının daima diqqət mərkəzində olub, onların 
gündəlik həyatına daxil olmuşdur.  Əsas məqsəd uşaqların sağlamlığını qorumaq, onlarda insani 
keyfiyyətləri tərbiyə etməkdən ibarətdir. Xalq idman ittifaqları böyük nüfuza malik olsa da, İtaliya 

 101
höküməti yalnız  İtaliya Milli Olimpiya Komitəsini tanıyır. Burada uşaqların kütləvi sağlamlıq-idman 
tədbirlərinə üstünlük verilir. Qalibləri başqa yarış  iştirakçılarından fərqləndirməmək üçün 
mükafatlandırmır, lakin yarış iştirakçılarının hamısına mükafat verilir. İdman İttifaqları peşəkarlığa meyl 
göstərmir, uşaqların ümumi hərəkət mədəniyyətinə, qamətinə, yerişinə, eləcə  də qeyri-normal onurğa 
əyrilikləri ilə mübarizəyə ciddi diqqət yetirirlər. 
              İtaliyanın bir çox məktəblərində fiziki tərbiyə ilə  dərsdən sonra məşğul olurlar. Dərsdən sonra 
uşaqlar evə gedir, nahar etdikdən sonra, yenidən məktəbə qayıdır, idman, musiqi  və s. ilə məşğul olur, ev 
tapşırıqlarını isə oradaca yerinə yetirirlər.  Şagirdlər dərsdə qiymətləndirilmir. Lakin müəllim 
yetişdirmələrinin bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnmə səviyyəsini özü üçün müəyyənləşdirir. 
              Fransada bədən tərbiyəsi üçüncü pedaqoji fənn hesab olunur. Ölkədə uşaqların fiziki tərbiyəsinə  
heç də digər fənlərdən az diqqət yetirilmir, onun tədrisinə fiziki tərbiyə idman klublarının müəllim və 
nümayəndələri cəlb olunur. Əmək haqqının 4,4 %-i dövlət, qalan hisəsi isə valideynlər tərəfindən 
ödənilir. Sinifdənxaric tədbirlərin təşkili və keçirilməsinə böyük məbləğdə xərc sərf olunur ki, bunu da bir 
çox valideynlərin ödəmək imkanları yoxdur.      
              ÜPF  həftədə 2,5 saatdan 3 saata qədər davam edir. Məşğələlər qaydaya görə dördüncü günü, 
ümumtəhsil fənləri olmayan boş vaxtlarda və şənbə günləri günün II yarısında təşkil olunur. Bu zaman 
onları gəzməyə çıxarır, göbələk yığır, rəqs edir, nəğmə oxuyur, şəkil çəkir və təbiətlə tanış olurlar. Sonra 
isə gördüklərini məktəbdə qeydə alırlar. Gətirdikləri yarpaqlardan, ağaclardan əmək dərslərində müxtəlif 
fiqurlar və  əşyalar düzəldirlər. Ümumiyyətlə, fiziki tərbiyə  məşğələlərinin çox hissəsi  şagirdlərin 
sağlamlığına həsr olunur. Gəzintidə hərəkətlər yerinə yetirilir, kros yerişləri, estafet qaçışları, tullanma və 
atmalar, üzgüçülük öyrədilir. 
              ÜPF  Fransa  tədris sistemində yerli coğrafi  şərait nəzərə alınır, fiziki tərbiyə kompleks surətdə 
həyata keçirilir. Məktəblilərin fiziki tərbiyəsi fakültətiv idman məşğələləri, mövsümvari mərkəzlər 
vasitəsi ilə də aparılır ki, bu zaman tədris prosesini, istirahəti və idman məşğələlərini normal təşkil etmək 
mümkün olur. Məşğələlərin kütləvi hal almaması həmin sistemin nöqsanlarından sayılmalıdır. 
              Yaponiyanın uşaqların fiziki tərbiyəsi üzrə təcrübəsini öyrənməyə dəyər. İbtidai məktəbin fiziki 
tərbiyəsinə tədris ilində 105 saat ((I-VI siniflər həftədə 3 saat) ayrılır və bunun 10 saatı gigiyena dərsinə 
verilir. Kiçik orta məktəbdə isə (VII-X siniflər) fiziki tərbiyəyə 125 saat verilir ki, bunun yalnız 105 saatı 
bədən tərbiyəsi, qalan saatlar isə gigiyena dərslərinə ayrılır. İbtidai məktəbin bədən tərbiyəsi proqramına 
gzyo-do, qılıncoynatma və milli güləşdən (sumo) hər hansı biri əlavə olunur. Məktəb bu növlərdən birini 
seçə bilər. Seçilmiş güləş növünə 20 saat nəzərdə tutulur (125 saatdan). Böyük orta məktəbin (X-XII 
siniflər) proqramına əlavə bədən tərbiyəsinin nəzəriyyəsi də  daxil olur. X sinifdən başlayaraq gigiyena 
sərbəst fənn kimi fəaliyyət göstərir. Burada bədən tərbiyəsinə 295 saat, gigiyena və güləşə hər birinə 70 
saat əlavə saat verilir. Ümumiyyətlə, fiziki tərbiyə üzrə bilik, bacarıq və vərdişlərə 435 saat ayrılır. Bu 
şagirdlərin sərbəst  məşğul olmaları üçün də zəmin yaradır. Lakin orada dərslər oxumlar üzrə, bəzən də 
sıra təlimi  keçmədən birbaşa hərəkətlərdən başlanır. 
              Yaponiya  məktəblərində fiziki tərbiyədən fakultativ məşğələlər və idman dərnəkləri də  təşkil 
olunur. Bədən tərbiyəsi müəllimləri həmin işləri əmək haqqı almadan gördükləri üçün, bu tədbirlər bəzən 
də pozulur. Lakin Yaponiya məktəblərində fiziki tərbiyə və idmana maraq çox böyük olmaqla, möhkəm 
intizam da vardır. 
              İsveçrənin özünəməxsus təhsil sistemi mövcuddur. Uşaqların təlimi  6-7 yaşlarından başlayaraq, 
daxili işlər departamentinin (nazirlər) səlahiyyətində olur. Onlar V-VII sinfi bitirdikdən sonra 
qabiliyyətlərinə, maraqlarına və imkanlarına görə  öz    təhsillərini xalq məktəblərinin (2-4 illik) yuxarı 
siniflərində, məktəblərdə davam edə bilərlər. Uşaqlar həmin müddətdə ümumtəhsil  almaqla            
paralel, müəyyən bir ixtisasa da sahib ola bilər ki, bu da məktəbi bitirdikdən sonra onlara işləmək imkanı 
verir. Ümumtəhsil başa çatdıqdan sonra hazırlıqlı və yaxşı təmin olunmuş gənclər təhsilini gimnaziyanın 
nəzdində, sonra isə gimnaziyada, digər gənclər isə peşə-texniki məktəblərində davam etdirə bilərlər. 
              Fiziki  tərbiyə ixtisasçıları 1460-cı ildə bünövrəsi qoyulmuş ölkənin  ən böyük və  qədim 
universitetinin gimnastika və idman fakültəsini bitirdikləri üçün, onlara gimnastika və idman müəllimi də 
deyirlər. Bədən tərbiyəsi dərsləri imkan daxilində  qız və  oğlan qruplarına bölünməklə keçirilir. Dərslər 
həftədə 3 saat keçirilməklə, bunlardan biri qoşa (90 dəq.), digəri isə 45 dəq. Müddətində aparılır. 

 102
              Ölkədə  bədən tərbiyəsi və idmanı inkişaf etdirmək haqqında qanun və  məktəblər üzrə xüsusi 
ekspert komissiyası vardır. Bunlara baxmayaraq, bədən tərbiyəsi  əsas fənn sayılmır, rəhbərlik bu işə 
nəzarət etmir və  məsuliyyət də daşımır. Buna görə  də  bədən tərbiyəsi dərslərinə  qətiyyən diqqət 
yetirilmir. Gimnastika və idman müəllimi bu işi sərbəst və müstəqil aparır. Ona nəzarət olunmur. 
              İsveçrədə tədris ili 39 həftədən ibarət olub, bu vaxt ərzində 117 saat bədən tərbiyəsi keçilməsi 
planlaşdırılır. Məcburi məşğələlərlə yanaşı, əlavə məşğələlər də təşkil olunur ki, buna da il boyu 20 saat 
həcmində vaxt sərf edilir. Fiziki tərbiyədə qiymətləndirmə ildə 2 dəfə: dərs ilinin ortasında və axırında 
aparılır. Kontrol hərəkətlər  əsasında məktəblilərin fiziki hazırlığını yoxlamaq məqsədi ilə VIII sinifdə 
imtahan keçirilir. 
              Avstriyanın məktəb fiziki tərbiyə proqramlarında I-II siniflərdə  bədən tərbiyəsinə  həftədə 21 
saat, qalan siniflərdə isə  bədən tərbiyəsi dərslərinə 3 saat verilir. Tədris tapşırıqları  əsasən dərsdə icra 
olunur. Məktəbdə  III sinifdən etibarən üzgüçülük təlim edilir. Üzgüçülük hovuz olmadıqda qonşu 
məktəblərin hovuzundan istifadə olunur. Maraqlıdır ki, zəif nəticə göstərənlərə aşağı qiymət yazılmır ki, 
yüksək nəticə göstərənlər onların fiziki hazırlığının zəif olduğunu hiss etməsinlər. 
              1976-cı ildən bədən tərbiyəsi kompleksi təsis olunmuş  və o, yaşa və cinsə uyğun 
differensiallaşdırılmışdır. I sinifdən başlayaraq kompleksin normalarını ödəyənlər bürünc, gümüş və qızıl 
nişanlarla təltif edilirlər. Həvəskar və hazırlıqlı  məktəbli-idmançılar görkəmli məşqçilərin rəhbərliyi 
altında məşq  edir və idman ustalığını artırırlar. Keçirilən kütləvi idman tədbirlərində  təcrübələrini 
zənginləşdirir və gələcək böyük yarışlara hazırlaşırlar. 
              İsveç məktəblərində həftəlik bədən tərbiyəsi dərsləri  I sinifdə -1, II sinifdə -2 saat, III sinifdən 
başlayaraq 3 saat keçirilir. Tədris ilinin sonunda şagirdlər «Gimnastika və idman fənni» üzrə 
qiymətləndirilir. Qiymət kamal attestatına yazılır. Qız və oğlanların yaşı və cinsi nəzərə alınmaqla dərsdə 
məşğulolma proqramı hazırlanır və departament tərəfindən təsdiq olunur. Məsələn, oğlanlar üçün 
proqramda gimnastikaya vaxtın 20-25%-i, topla oyuna 50-60 % və digər növlərə 20 % sərf olunur. 
Qızlarda isə əksinə: gimnastikaya 50 %, topla oyuna 30%  vaxt ayrılır. Məktəblilərin fiziki hazırlığında 
üzgüçülüyə  də xüsusi diqqət yetirilir və bunun təlimi mütləqdir. Müvafiq şərait yoxdursa, onda 
komunanın, ya da cəmiyyətlərin üzgüçülük hovuzlarından istifadə edilir. Üzgüçülük 2 həftədə bir dəfə 
keçirilir. Şagirdlər ilin axırında isə üzgüçülükdən imtahan verirlər. Proqram tələblərini ödəməyənlər üçün 
yayda üzgüçülük məşğələləri təşkil olunur. Ölkə məktəblərində kütləvi sağlamlıq – bədən tərbiyəsinə də 
diqqət yetirilmir. Məktəbdə  və klublarda az da olsa, idman növləri üzrə bölmələr fəaliyyət göstərir, 
müvafiq yarışlar keçirilir.  
 
 
                                Yoxlama-test sualları 
1.
 
Fiziki tərbiyə proqramlarının məqsədi və vəzifələri. 
2.
 
Fiziki tərbiyənin vasitələri. 
3.
 
Çar Rusiyvsı dövründə fiziki tərbiyənin məktəb tədris planlarında qoyuluşu. 
4.
 
Sovet hakimiyyəti zamanı fiziki tərbiyə proqram və  tədris planlarının  mahiyyəti və 
vəzifələri. 
5.
 
Müstəqillik dövründə Azərbaycan Respublikasının məktəb fiziki tərbiyə proqramı və tədris 
planlarının məqsədi və vəzifələri. 
 
 
                               Yaradıcılıq işi üçün təxmini mövzular: 
1.
 
Mövcud bədən tərbiyəsi proqramlarının başlıca xüsusiyyətləri. 
2.
 
Bədən tərbiyəsi proqram materiallarının tədrisi metodikası. 
3.
 
İqlim şəraitindən asılı olaraq proqram idman bölmə hərəkətlərinin təlimi metodikası. 
 

 103
                FİZİKİ TƏRBİYƏ DƏRSLƏRİNİN TƏŞKİLİ VƏ