Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir

              Şifahi  şərh metoduna söhbət, nəqletmə  və izahetmə daxildir. Təlim prosesində bu metoddan 
istifadə olunarkən  şagirdlərin diqqətini cəlb etmək, fəallığını artırmaq çox vacibdir. Bunun üçün də 
müəllimin söhbəti, nəqil və izahı  qısa, aydın və ardıcıl olmalıdır. 
              Nəqletmə yeni hərəkətlər və oyunlar keçirilərkən tətbiq olunur. Nəqletmə aydın və konkret 
olmalı, mövzunun mətni ardıcıllıqla nəql edilməlidir. Məsələn,  əgər müəllim qısa məsafəyə  qaçışı 
öyrədirsə,  əvvəlcə o, qaçışın bədənin möhkəmləndirilməsindəki  əhəmiyyətini, sonra isə onun əməyə 
hazırlıqda rolunu, ölkənin müdafiəsində tutduğu yerini  nəql etməlidir. Sonra isə müəllim qısa məsafəyə 
qaçışın icra olunma texnikasını şərh etməlidir. Bu üsulla hərəkət növünün məzmunu, ayrı-ayrı fəndləri, 
əməli və nəzəri tərəfləri   şagirdlərə nəql olunur. 
              İzahetmə şagirdlərə əsasən yeni hərəkət növünün və oyunların öyrədilməsindən qabaq aparılır. 
Mövzunun  əsas məzmunu, hərəkətin icraolunma mexanizmi şagirdlərə izah olunur. Şagirdlər izahetmə 
yolu ilə fiziki hərəkətlər haqqında məlumatları  və  bəzi anlayışları  mənimsəyirlər. Bütün bunlar da 
şagirdlərə müxtəlif fiziki hərəkətlər və oyunlara aid dəqiq təsəvvür yaradır. İzahetmə şagirdlərin dərketmə 
səviyyəsinə uyğun olmaqla yanaşı, eyni zamanda konkret və aydın aparılmalıdır.  İzahetmə  bəzən 
hərəkətləri yerinə yetirərkən, bəzən də hərəkətlərin icrasından sonra aparıla bilər. 
              Söhbət-müsahibə.    Hər bir şagirdin hərəkəti necə  mənimsədiyini, onların bilik səviyyəsini və 
fərdi bacarıqlarını müəyyənləşdirməkdən ötrü müəllim sual-cavab aparır. Belə söhbətlər uzun-uzadı deyil, 
konkret və aydın olmalıdır. 
              Göstərmə  bədən tərbiyəsinin tədrisində  ən çox tətbiq olunan metodlardandır. Bu metodla 
şagirdlərə bədən tərbiyəsinin məzmununu sistem və ardıcıllıqla əyaniləşdirərək öyrətmək olur. Ona görə 
ki, hərəkətin göstərilməklə öyrədilməsində insanın zehni fəaliyyətinin oyadıcısı olan hiss orqanlarının 
fəaliyyətinin təsir qüvvəsi daha da artır. P.F.Lesqaftın dediyi kimi, hiss orqanları xarici aləmdə baş verən 
hadisələri, yaxud cisimləri qavramaqda nə qədər çox iştirak edirsə, insanda bu cisim və hadisə haqqında 
bir o qədər aydın təsəvvür yaranır və onlar yaxşı yadda qalır. Y.Y.Qolant bu münasibətlə yazır: «Dərsdə 
əyani vasitələrdən istifadə etmək nəticəsində xarici hiss orqanlarının köməyi ilə şagirdlər  konkret əşyanı, 
hadisə və prosesləri natural və ya təsvirlərin köməyi ilə dərk etsinlər»
95
.  
                                                 
95
 
Й.Й.Голант. Методы обученийа в советской школе. М.1957,сящ. 75.
 
 

 83
              Bütün  bunlarla  yanaşı, təlim prosesində göstərmə metodundan həddindən artıq geniş istifadə, 
tədrisdə ona tam üstünlük vermək məqsədəuyğun deyildir. Bu işə iki cəhətdən mənfi təsir edir. Əvvəla, 
şagirdlər  əyaniləşdirmə prosesində  dərinvə  hərtərəfli biliyə yiyələnə bilmirlər. Dərs zamanı göstərməyə 
tam üstünlük vermək, həm də şagirdlərin bir şəxsiyyət kimi yetişməsinə bu və ya digər dərəcədə mənfi 
təsir göstərir. Çünki hərəkətin birbaşa tam şəkildə nümayiş etdirilməsi onun şagirdlər tərəfindən 
mexaniki, zahirən qavranılmasına səbəb olur. Bu isə onların zehni fəallığını  ləngidir, təşəbbüskarlığını 
nisbətən zəiflədir, hərəkət  keyfiyyətinin inkişafına yüksək səviyyədə müvafiq şərait yaratmır.  Əgər 
müəllim qaçaraq hündürlüyə tullanmanın texnikasını tədris edərkən hərəkəti göstərməklə kifayətlənirsə, 
şagirdlər onu ancaq zahirən müşahidə edirlər. Onlar qaçaraq hündürlüyə tullanmanın daxili mexanizminin 
yerinə yetirilməsi texnikasının dərinliyinə (qaçış  məsafəsinin dərk edilməsi, təkan vermə, havada olma 
annı, yerə düşmə vəziyyəti) nüfuz edə bilmirlər. 
  Hərəkətlərin intensiv yerinə yetirilməsi üçün onun hər bir elementinin necə icra olunmasını şərh 
etmək olduqca vacibdir. Şagirdlər bilməlidirlər ki, qaçaraq uzununa tullanmada yaxşı  nəticə göstərmək 
üçün sürətlə qaçmaq qaçışda addımların  bərabər olması, təkanın pəncələr üstə edilməsi, yerə düşdükdə 
bədənin və qolların irəli aparılması və s. əsas şərtdir. Hər bir hərəkət əvvəlcə əyani göstərilmirsə,  onun 
yerinə yetirilmə texnikası göstərilməli və dəqiq izah olunmalıdır. Bunsuz hərəkətlər nə qədər göstərilsə 
də,  şagirdlər səhvlərə yol verəcəklər. Odur ki, hərəkətlər göstərmə metodu ilə icra olunsa da, yerinə 
yetirilmə texnikası  şərh metodu ilə  təsvir edilməli və  şagirdlərə başa salınmalıdır. Yeri gəldikcə 
şagirdlərin idrak fəaliyyətini, yaradıcılıq və  təşəbbüskarlığını artırmaq, fənlərarası  əlaqə yaratmaq 
məqsədilə suallar əsasında  
yarışların təşkili də mümkündür. 
  Kim hərəkəti daha dəqiq yerinə yetirə bilər? Hərəkətin icra olunma texnikasını kim təsvir edə 
bilər? Kim hərəkəti düzgün və sürətlə yerinə yetirə bilər? Hərəkətin icrasında yoldaşınız nə kimi səhvlərə 
yol verdi? Buraxılan səhvləri düzəldə bilərsənmi? və s. Bütün bunlar hərəkətlərin yerinə yetirilməsinə 
şairdlərin marağını artırır və onları əqli əməyə sövq edir.  
              Əyani metod.  İbtilai siniflərdə  tətbiq olunan ən səmərəli metodlardandır. Bu zaman müəllim 
hərəkətləri yalnız nəql və izahetmə metodu ilə deyil, həm də  hərəkətlərin yerinə yetirilməsini  əyani 
metodla başa çalır. Bu məqsədlə o, müəyyən hərəkətlərin icrasına aid diafilmlərdən və mümkün olduqda 
idman kinofilmlərindən, habelə  hərəkətlərin yerinə yetirilməsi texnikasının təsviri verilmiş  şəkillərdən 
istifadə edir. 
              Müəllim yeni hərəkətləri izah etdikdən sonra bu hərəkətləri özü göstərir. Bəzən belə olur ki, 
hərəkət nümayiş etdirilərkən və  bəzən də     sonra izah olunur. Məsələn, müəllim «qaçaraq uzununa, 
yaxud hündürlüyə tullanma»nın texnikasını şagirdlərə öyrədirsə, hərəkəti icra etməzdən əvvəl, yaxud icra 
edə-edə qaçış, təkan, uçuş  və yerə düşməyə dair izahat verir. Bundan sonra hərəkəti  əyani olaraq özü 
göstərir. Hərəkətlər göstərilərkən müəllim  elə yer seçməlidir ki, bütün uşaqlar onu görməklə yanaşı, həm 
də onun icra etdiyi hərəkətləri izləyə bilsinlər. Göstərmənin effektli olması üçün alçaqboylu şagirdlər 
qabaqda dayanmalıdırlar. 
              Əyani vəsait.  Şagirdlərin hərəkətləri daha yaxşı  dərk etməsində tablo, fotoşəkillər və müxtəlif 
texniki fəndlər üzrə nümayiş etdirilən kinofilmlərin böyük əhəmiyyəti vardır. Bu ayrı-ayrı  hərəkətlərin 
texnikasının yaxşı qavranılmasına səbəb olur. Məsələn, qaçış  məsafəsini, havada olma və yerə düşmə 
anlarını yavaş nümayiş etdirən kinofilmlər vasitəsilə göstərilməsi dərsin təlim keyfiyyətini yüksəldir. 
            
6.2. Fiziki tərbiyənin spesifik təlim metodları 
              Təcrübi metod. Bu metodla proqram materialını  təkrar etdirməklə  şagirdlərə lazımi bilik, 
bacarıq və  vərdişlərin aşılanması  nəzərdə tutulur. Buna görə  də, müəllim keçilən hərəkətlər üzərində 
dayanmalı olur, onu dönə-dönə  təkrar etdirir, bununla da şagirdləri hərəkəti düzgün yerinə yetirməyə 
alışdırır. Belə çalışmalar hərəkətin tam və  tərkib hissələrə bölünüb öyrənilməsi ilə aparılır. Yəni 
hərəkətlər hissə-hissə, sonra isə tam şəkildə mənimsədilir. Bu vaxt şagirdlərin bilik, bacarıq və vərdişlərə 
düzgün yiyələnməsinə xüsusi səy göstərilir, onların buraxdığı nöqsanlar yerindəcə düzəldilir. Uşaqların 
hərəkəti öyrənməsini səmərələşdirmək məqsədilə yarış  və oyun metodlarından istifadə etmək faydalıdır. 
              Oyun metodu.  Məlum olduğu kimi, oyun fiziki tərbiyənin başlıca vasitələrindən biri kimi, 
ondan şagirdlərin təlim və tərbiyəsində, hərtərəfli inkişaf etdirilməsində geniş istifadə olunur. Oyun təlim-

 84
tərbiyə və inkişafetdirmə mahiyyəti ilə bərabər, həm ondan öyrətmə prosesində istifadə olunur. Bu şərtlə 
ki, oyunun məzmununa idman və ya mütəhərrik oyunlar daxil edilməsin. 
              Oyun  metodunun  mahiyyəti müxtəlif növ hərəkətlər (maneələrin qət edilməsi, qaçış, yeriş 
hoppanmalar , atmalar- dəqiqliyə yönəltmə, uzağa dəqiq atmalar və s.) tətbiq etməklə yüksək gərginlik və 
qarşıdurma yaratmaq (münasibətləri nizamlayan qaydalar qoyulmaqla və bu qaydalara əməl etmək şərti 
ilə və s.) düzlük, doğruçuluq, vətənpərvərlik, möhkəm iradə tərbiyə etməkdən, həmçinin uşaqların fiziki-
hərbi hazırlığı və fiziki inkişafını artırmaqdan və s. ibarətdir. Bunun üçün də tez-tez məzmun, mahiyyət 
dəyişikliyi etməli, sürət, çeviklik, güc və möhkəm iradə, müsbət emosional hissləri aşılayan və tələb edən 
və s. hərəkətlərdən istifadə olunmalıdır. 
              Oyun metodu üçün insanın hərtərəfli hazırlığına, sağlamlığına, humanistliyinə təsir edən hərəkət 
kompleksləri seçməli, fiziki yükə daim diqqət yetirməli, onu tənzimləməlidir. 
              Yarış metodu. Yarış metodundan istifadə dərs zamanı bu xarakterli aparılan tədbirlərə o qədər 
də bənzəmir. Dərs zamanı keçirilən yarışlarda məsələyə istənilən səviyyədə  dəqiq yanaşmaq ehtimalı bir 
qədər az olur. Yarış metodu tədbiq olunanda isə  əksinə  hərəkətlərin, ayrı-ayrı oyun fəndlərinin, 
priyomların düzgün və  dəqiq icrası daha diqqət mərkəzində olmaqla, həm də bu zaman yüksək texniki 
ustalıq, nəticə göstərmək və  gərgin mübarizə aparıb qalib gəlmək tələb olunur. Bu da oyun metodu 
prosesində olduğu kimi deyil, yəni fiziki yük, şagirdlərin  imkanları  nəzərə alınmır – məhdud olmur. 
Yarış metodunda fiziki yük, yarışın keçirilmə müddəti məhdudiyyət kəsb etmir, yarışda qalib gəlmək 
məqsədilə bütün fiziki yükdən, enerjidən, psixoloji imkanlardan tam şəkildə istifadə edilir, heç nəyə 
məhdudiyyət qoyulmadan yarışda qalib gəlmə anına kimi davam edir. Məhdudiyyət yalnız  əsasnaməyə 
əməl etmək və oyun qaydalarına ciddi riayət etmək üçün qoyulur. 
               Yarış metodunun əhəmiyyəti yarış iştirakçılarının hərtərəfli  fiziki  keyfiyyətlərini,  psixoloji və 
texniki  hazırlığını  
  yoxlamaq və məktəbin yığma komandasının tərkibini müəyyənləşdirməkdən ibarətdir. 
 
                        6.3. Təlim metodlarının qarşılıqlı tətbiqi 
              Müəllimin  şərhi nəqletmə  və izahetmə növlərinə malikdir. Bədən tərbiyəsi materiallarının 
tədrisində müəllimin nəql və izahından ayrılıqda, həm də qarşılıqlı istifadə etməyə geniş imkanlar vardır. 
Təcrübədən aydın olur ki, bədən tərbiyəsinin tədrisində bunlardan qarşılıqlı, əlaqəli şəkildə istifadə etmək 
iki cəhətdən zəruridir.  Əvvəla, tədris materialları müntəzəm və ardıcıl olmaqla nəql edilir, ikincisi 
izahetmə  nəticəsində  şəgirdlərin fikri fəallığı xeyli yüksəlir. Hər hansı xal mütəhərrik oyununun 
məzmunu müəllimin nəqlinin köməyi ilə əvvəldən axıra kimi müəyyən bir ardıcıllıqla, sistemlə şagirdlərə 
çatdırılırsa, izahetmə zamanı isə oyun qaydaları, oyuna verilən tələblər, xalların hesablanması, qaliblərin 
müəyyənləşdirilməsi və oyunun yekunlaşdırılması başa salınır. Məsələn, əgər müəllim qolların, ayaqların, 
gövdənin və başın  əsas vəziyyətlərini  şagirdələrə öyrətmək istəyirsə o, əvvəlcə  həmin  əsas duruş 
vəziyyətlərini aydın və səlis bir dildə onlara aşağıdakı kimi nəql etməlidir: 
              -  Uşaqlar,  əsas duruş  vəziyyətində  bədən düz tutulur, həddindən artıq gərginləşdirilmir. Bu 
zaman dabanlar bir yerdə, pəncələr aralı olur, diz bükülmür. Əsas duruş  vəziyyətlərini düzgün yerinə 
yetirmək üçün baş düz, çiyinlər bir qədər sərbəst saxlanılır, qollar gövdəyə sıxılır. Əl barmaqları isə yarım 
bükülür. 
              Şərh nə  qədər aydın, konkret, inandırıcı  və düzgün olarsa da, bəzən bədən tərbiyəsinin  
tədrisində, xüsusən ayrı-ayrı  hərəkətlərin yerinə yetirilməsində, mütəhərrik və idman oyunlarının 
keçirilməsində lazımi effekt vermir. Buna görə  də  bədən tərbiyəsi hərəkətlərinin tədrisində cürbəcür 
oyunların təşkili və keçirilməsində şərhin əyanilikdən təcrid olunmuş halda tətbiqi mümkün deyildir. Şərh 
daim  əyaniliklə  vəhdətdə aparılmalıdır. Bununla əlaqədar bədən tərbiyəsinin tədrisində  aşağıdakıları 
nəzərə almaq lazım gəlir: 
1.
 
Mövzu  şərh olunur, sonra isə  əyaniliyin köməyi ilə daha da aydınlaşdırılır. Başqa 
sözlə, hər hansı bir hərəkətin yerinə yetirilmə texnikası  təsvir edilib qurtardıqdan sonra şagirdlərin onu 
daha yaxşı başa düşmələri üçün müəllim həmin hərəkətləri mütləq göstərir. Bunun üçün şagirdlər cərgə 
və ya sıraya düzülməli, bütün əsas vəziyyətlər əyaniləşdirilməlidir. Dərsdə belə bir metoddan istifadənin 
özünün də müəyyən qüsuru vardır. Bu zaman görmə, eşitmə, duyğu üzvləri eyni vaxtda fəaliyyət 

 85
göstərmir, dərsdə diqqətin əsas məqsədə yönəldilməsi çətinləşir. Bu isə şagirdlərin fəallığının artmasına 
nisbətən mane olur. 
2.
 
Müəllim materialı hissə-hissə şərh edə-edə hərəkəti də nümayiş etdirir.  
Bu metodun üstün cəhəti ondadır ki, bu vaxt materialın daha yaxşı qavranılmasına kömək edən 
analizatorların həmin prosesdə fəaliyyəti artır. Tədris materialının mənimsədilməsinə daha çox analizator 
qoşulur: məsələn, əllərə dayaq verib, irəliyə mayallaq aşmaq öyrədilirsə, müəllim ilk növbədə şagirdlərə 
dayaqlı oturuş vəziyyətini və bu vəziyyətdən qıçları düzəldib bədənin bütün ağırlığını qollar üzərinə necə 
salmağı şərh edir. Sonra həmin elementlər şagirdlər tərəfindən icra olunur, buraxılmış nöqsanlar yerində 
düzəldilir. Daha sonra müəllim qolları bükərək başı irəliyə  əymək və ayaqlarla təkan verməklə başın 
üzərindən qabağa mayallaq aşmaq və  cəld aayağa qalxmağın texnikasını öyrədir. Hərəkət müəllimin 
komandası ilə icra olunur. Bu vaxt hərəkətlər müşahidə edilir, nöqsanlar aşkara çıxarılır və yerindəcə 
düzəldilir. Daha sonra təkan vermək qaydaları, xüsusilə onun yuxarıya deyil, irəliyə doğru edilməsi, 
aşarkən başın döşəməyə toxunmaması və s. şərh olunur. Bütün bunlardan sonra hərəkət bütövlükdə asta-
asta, fasilə verilmədən, ritmik yerinə yetirilir.    Bu prosesdə də hərəkətlərin yerinə yetirilmə vəziyyətləri 
təhlil olunur. qüsurlar meydana çıxarılır, onun aradan qaldırılması üçün düzəliş və göstərişlər verir. 
                 Başqa bir xarakterik fakta mürəciət edək.  Müəllim cisim atmağı (kiçik tennis topu) 
öyrətməzdən qabaq sağlamlığın möhkəmləndirilməsində,  əməyə  və  Vətənin müdafiəsinə hazırlıq 
işlərində bunun mühüm rol oynadığını şagirdlərin nəzərinə çatdırır. Cismin ağırlığı, çəkisi, forması, onun 
atılacağı sahə haqqında şagirdlərə nəzəri məlumatlar verilir. Bundan sonra uşaqların nəzərinə çatdırılır ki, 
kiçik tennis topunu atarkən üz onun atılma istiqamətində olmalı, sol ayaq arxada olmalı, pəncələr 
üzərində dayanmalı, qollar dirsəkdən bükülməli, Bilək və top üz səviyyəsində saxlanılmalıdır. Arxaya çox 
əyilməmək, ağırlığı sağ ayağın üzərinə salmaq, topu bir an gecikdirmədən cəlb boyun arxasına aparmaq 
lazımdır. Uşaqlar, deyilənlərlə yanaşı, kiçik tennis topunu atarkən sağ ayağı bir qədər bükməli, sol ayağı 
düz saxlamalı, təzyiq (ağırlıq) isə dabana düşməlidir. Atma dövründə sağ  qıç diz oynağından açılmalı, 
ağırlıq sol ayaq üzərinə düşməlidir. Müəllim hərəkətin icrası texnikasını  şərh etməklə  əyanilikdən də 
istifadə edir. 
              -  Uşaqlar, həmin vəziyyətdə (burada əl, gövdə  və ayaqların və s. vəziyyəti nəzərdə tutulur) əl 
sürətlə qabağa getməli, topu qüvvətlə atmalıdır. Top atıldıqda qol və çiyinlər irəli getməlidir. 
              Bütün bunlar hərəkətin texnikasının daha y 
axşı qavranılmasına kömək edən bir çox 
analizatorların, o cümlədən görmə, eşitmə, duyğu üzvlərinin iştirakına səbəb olur. Bu isə  şagirdlərin 
hərəkət fəallığının yüksəlməsinə zəmin yaradır. 
              Müşahidələrdən məlum olur ki, hər iki halda hərəkətlərin yerinə yetirilməsi texnikasının 
şərhindən sonra birbaşa  əyaniləşdirməyə keçmək o qədər də  səmərəli olmur. Bunu həm də  dərsin 
əyaniləşdirilməsi və bu zaman qarşıya çıxan çətinliklərin şərh vasitəsilə aydınlaşdırılması prosesinə də aid 
etmək olar. Çünki təlim metodlarının bir-biri ilə, eləcə  də  şərhin  əyaniliklə  cəld  əlaqələndirilməsi 
şagirdlərin yaradıcılıq və dərketmə qabiliyyətlərini istənilən səviyyədə inkişaf etdirmir. Onlar hərəkətin 
texnikasını, demək olar ki,  mexaniki  öyrənirlər. Əgər şərh metodu kifayət qədər başa düşülürsə, daha 
doğrusu, hərəkətlər çətinlik olmadan icra edilirsə, həmin hərəkətin yerinə yetirilmə texnikasını 
göstərməyə ehtiyac yoxdur. Yaxud oyunun məzmunu və keçirilməsi asanlıqla dərk edilirsə, onun tələb və 
qaydalarının nümayiş etdirilməsinə ehtiyac qalmır.  Əksinə, öyrədilən hərəkət və oyunların məzmununu 
və onların icra olunma qaydalarını yalnız bir qrup şagird dərk edə bilibsə, onda keçilən hərəkət və 
oyunların məzmunu  şərh olunmalı, eləcə  də  şagirdlərin gözləri önündə nümayiş etdirilməlidir. Hərəkət 
göstərilərkən şagirdlərin diqqəti hərəkətin texnikasının  ayrı-ayrı elementlərinə yönəldilməli, onun düzgün 
yerinə yetirilməsinin əhəmiyyəti izah olunmalı, qüvvə, temp, amplituda, sürət və s. haqqında şagirdlərə 
nəzəri məlumatlar mənimsədilməlidir. Eyni zamanda müəllim şagirdlərə öz hərəkətlərini dəqiq, incə və 
çevik yerinə yetirməyi öyrətməlidir. Bunun üçün I sinifdən başlayaraq bütün siniflərdə şagirdləri manqa-
dəstə  və ya qruplara bölüb, hərəkətlərin dəqiqliyi, incəliyi və çeviklik üzrə yarışlar keçirmək zəruridir. 
Belə yarışlar, nəinki dərs prosesində, həmçinin dərsdənkənar vaxtlarda da aparıla bilər. Bu, şagirdlərin 
dərsə marağının artırılmasında, hərəkətlərin az enerji sərf etməklə vaxtında yerinə yetirilməsində mühüm 
əhəmiyyət kəsb edir. 
              Şərh uzun çəkməməli, qısa və konkret olmalıdır. Tədris materialı  şərh olunduqdan sonra fasilə 
şagirdlərin qoyulmuş məsələ üzərində düşünmələrinə istiqamətləndirilməlidir. 

 86
              Bədən tərbiyəsi dərsinin spesifik xüsusiyyətlərindən biri praktik işlərə daha geniş yer 
ayrılmasındadır. Təcrübə göstərir ki, bunu şagirdlərin bioloji inkişafı, psixoloji xüsusiyyəti və  dərsin 
spesifik məqsədyönlüyü tələb edir. Uzun şərh və fasilə şagirdlərin diqqətini yayındırır. Ona görə də şərh 
qısa müddətdə aparılmalı, sonra hərəkətin icra edilmə texnikası əyaniləşdirilməlidir. 
              Şərh metodu tətbiq edildikdə şagirdlərin fəallığının müəyyən dərəcədə zəifliyi müşahidə olunur. 
Tədqiqat və məktəb təcrübəsi göstərir ki, bədən tərbiyəsi üzrə yeni nəzəri və həm də praktik materialların 
müəllimin nəql və müsahibə metodlarından istifadə etməklə  tədrisi  şagirdləri düşündürür və  fəallığını 
yüksəldir. Yeni hərəkət texnikası izah və  nəql vasitəsilə öyrədilərkən müəllim tərəfindən problem 
xarakterli suallar qoyulur, bununla da şagirdlər fikirləşmək imkanı  əldə edirlər.  Şagirdlər həmin 
hərəkətləri nə məqsədlə icra etdikləri barədə düşünürlər. Hərəkəti yerinə yetirmək üçün bu sahədə indiyə 
qədər qazandıqları bilikləri əldə etdikləri bacarıq və vərdişləri fikir süzgəcindən keçirirlər. Onlar həm də 
var qüvvəsini toplayıb diqqətini hərəkətin icrasına yönəldirlər: məsələn, gimnastika skamyası üzərində 
əllərin və ayaqların köməyilə  dırmanmaq hərəkətini öyrədərkən müəllim  şagirdlərə  bəzi nəzəri 
məlumatları çatdırdıqdan sonra onlara sual verir: 
              -  Dırmanma hərəkətinin həyat üçün nə kimi əhəmiyyəti  var?      Sualın cavabı aydınlaşarkən, 
şagirdlər bu hərəkətin qol-qıç və qarın  əzələ qüvvəsinin artırılmasında, sağlamlığın 
möhkəmləndirilməsində,  əməyə  və  vətənimizin müdafiəsinə hazırlıq işində xüsusi əhəmiyyətə malik 
olduğunu daha dərindən dərk edirlər, sonra isə müəllim dırmanma zamanı gimnastika skamyasından 
düzgün tutmağın  əhəmiyyətindən, onun təhlükəsizlik üçün zəruriliyindən danışır. O, dırmanmanı 
öyrətməzdən əvvəl skamyadan düzgün tutmaq qaydasını göstərir. Şagirdlər gimnastika divarına bir qədər 
də yaxınlaşdırılır və skamya üzərinə  çıxmaq qaydasını öyrənirlər. Sonra isə baş barmaqlar yuxarıda 
(skamyanın üstündə), qalan barmaqlar isə  aşağıda olmaqla hər iki əllə skamyanın kənarından tutmaq 
qaydası göstərilir. Hərəkət müəllimin işarəsi ilə (komandası ilə)  şagirdlər tərəfindən bir neçə  dəfə 
kollektiv  şəkildə icra olunur. Daha sonra müəllim gimnastika skamyasında diz üzərində çöməlmə 
vəziyyətində  ağırlığı qollar və dizlər üzərinə salmağın vacibliyini izah edir. Şagirdlərin həmin hərəkəti 
yerinə yetirməyə marağını, həvəsini daha da artırmaq, fikri fəallığını daha da yüksəltmək məqsədilə 
onlara müraciət edir: 
              -  Gimnastika  skamyası üzərində  dırmaşarkən qol və  əllərin vəziyyəti necə olmalıdır? 
Dırmanma zamanı hara baxmaq lazımdır? Bu vaxt başın, gövdənin vəziyyəti necə olmalıdır? 
Dırmanma zamanı ayaq və dizlərin vəziyyətini kim göstərə bilər? 
              Mövzu üzrə belə sualların verilməsi şagirdləri bəzi çətinliklər qarşısında qoyur və fikirləşməyə 
məcbur edir. Belə suallar şagirdlərə əvvəlki dərslərdə öyrəndikləri hərəkətləri xatırladır, tədris materialı 
təkrar yolu ilə bir daha möhkəmləndirilir. Şagirdlərin yeni bilik, bacarıq və vərdişlər öyrənməyə ciddi səy 
göstərirlər. Beləliklə, bir tərəfdən müəllimin verdiyi suallara şagirdlərin düzgün cavab tapmaları, digər 
tərəfdən də hərəkətlərin yerinə yetirilməsi sahəsində nəticə çıxarmaları onları yeni-yeni çətinlikləri aradan 
qaldırmağa, dözümlülüyə, davamlılığa, iradəliliyə sövq edir. 
              Bədən tərbiyəsinin tədrisində həmişə problemli şərait yaratmağa ehtiyac yoxdur. Çünki: 1) bədən 
tərbiyəsi dərsi, əsasən praktik xarakter daşımaqla daha çox hərəkətlərin icrasına yer verməyi tələb edir; 2) 
dərsdə tez-tez problem-şəraiti yaratmağa səy göstərmək vaxtın boş keçməsi, dərsin sıxlığının aşağı 
düşməsi deməkdir; 3) problemli şərait yaratmaq şagirdləri, xüsusən kiçik məktəbyaşlı uşaqları daim çətin 
vəziyyətdə qoyur və onlarda zehni gərginliyi artırır. Bədən tərbiyəsi fənninin başlıca vəzifələrindən biri 
isə,  əksinə,  şagirdlərin zehni gərginliyini aradan qaldırmaqdan, bu prosesdə  uşaqların fəal istirahətini 
təmin etməkdən ibarətdir. Bütün bunlara baxmayaraq, bədən tərbiyəsinin tədrisində problemli təlimlə 
əlaqədar söylənilən çatışmamazlıqlar heç də onun ümumi qiymətini azaltmır. 

 87
          Yoxlama – test sualları 
 
1.Fiziki tərbiyənin mahiyyəti və məqsədi nədən ibarətdir? 
2.Fiziki tərbiyənin əsas vəzifələri hansılardır? 
3.İbtidai məktəbdə fiziki tərbiyənin vasitələri hansılardır? 
4.«Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənninin mahiyyəti və başlıca vəzifələri nədən ibarətdir? 
5.«Fiziki tərbiyə  və onun tədrisi metodikası» fənninin tədris fənni olmasını  səciyyələndirən 
xüsusiyyətlər hansılardır? 
6.«Fiziki tərbiyə və onun tədrisi metodikası» fənninin elmi fənn olmasını səciyyələndirən xüsusiyyətlər 
hansılardır? 
7.Fiziki tərbiyənin tədrisi prosesində uşaqların hansı anatomik - fizioloji xüsusiyyətlərini nəzərə almaq 
lazımdır? 
8.Fiziki tərbiyənin tədrisi prosesində nəzərə alınmalı hansı psixoloji xüsusiyyətlər vardır? 
9.Fiziki tərbiyənin təlimində hansı elmi-nəzəri şərtləri nəzərə almaq vacibdir? 
10.
 
Fiziki tərbiyə  təlimində istifadə olunan təlim metodları hansılardır və onların tətbiqi mexanizmi 
necədir? 
11.
 
Fiziki tərbiyə təlimində tətbiq olunan pedaqoji prinsiplər hansılardır və bunlardan istifadə olunma 
mexanizmi necədir? 
12.Müasir təlim prinsiplərinin mahiyyəti