Oyun biznes sferasında məşğul olan firmada meydana gələn
real konfliktli vəziyyətin təhlili.
1997-ci ildən fəaliyyət göstərən təşkilatda 2000-ci ilin martında
yeni ortaq meydana çıxıb.
Bu hadisə aşağıdakı dəyişikliyə gətirib çıxarıb:
1) Təşkilatın formasının dəyişməsi;
2) Administrasiyanın tam dəyişməsi (direktora kimi);
3) şçi heyətin qismən dəyişməsi (38,5 faiz) (əvvəllər bu yeni
direktorların və kazinonun baş menicerinin rəhbərliyi altında çalışmış
və yenidən işə qəbul edilmiş əməkdaşlar 29,6 faiz təşkil edir);
4) şçi heyətinin əmək ödənişləri sisteminin dəyişməsi;
5) şçi heyətin iş qrafikinin dəyişməsi.
l yarım ərzində bu təşkilatın işçilərinin iş qarfiki aşağıdakı ki-
mi olub: 4 iş gecəsi və 3 istirahət. Bu qrafikdə həftə günlərinə nisbətdə
istirahət günləri stabil olduğundan bütün işçilərə bərabər şərait yaradıl-
masından ötəri hər ayın sonunda «növbə yerdəyişməsi», yəni istirahət
günlərinin dəyişməsi halları olub.
2000-ci ilin aprelində növbə yerdəyişməsi bəzi əməkdaşların
xahişinə görə ləğv olunub ki, bu da ləğvə qarşı çıxmağa çalışan, rəhbər-
liyi belə qərarın ədalətsizliyinə inandırmaq istəyən digər əməkdaşlar
arasında narazılığa yol açıb. Hələlik «növbə yerdəyişməsi» məsələsinin
tədqiqatının aparılması açıq olaraq qalır.
Tədqiqatın nəticələri bərabər əhəmiyyətli işçi qrup əməkdaşla-
rın növbə yeri dəyişməsi məsələsində ziddiyyətini meydana çıxarıb.
422
Sual
Qruplar üzrə göstəricilər, %
firmanın iş çi
heyə tinin
sorğ usunn ümumi
göstə ricilə ri
tə rə fdarlar
rəqiblər
1
2
3
4
1. Bu kazinoda sizin
iş stacınız nə
qədərdir?
1 aydan az
iki ay
altı ay və daha artıq
11,5
29,6
61,5
9,1
18,2
72,7
18,2
36,4
45,5
2. Siz hansı növbədə
işləyirsiniz?
A
B
C
D
E
F
G
11,5
11,5
15,4
15,4
15,4
15,4
15,4
9,1
27,3
27,3
18,2
-
-
18,2
18,2
-
9,1
-
27,3
27,3
18,2
3. Öz istirahət
günlərinizi dəyişmək
istərdinizmi?
Bəli
Xeyr
Cavab verməyə
çətinlik çəkirəm
34,6
61,8
3,8
63,6
27,3
9,1
9,1
90,9
-
4. Hansı istirahət
günlərini sizin üçün
daha rahatdır?
Ş
. və B.
Ş
. və ya B.
Adi iş günləri
57,6
76,9
23,1
63,6
81,8
18,2
54,5
63,6
36,4
423
5.Hazırda
sizinistirahət
günləriniz
hansılardır?
Ş
. və B.
Ş
. və ya B.
Adi iş günləri
30,8
61,5
38,5
-
36,4
63,6
54,5
72,7
27,3
6. Siz hansı fikirlə
razısınız?
Yeni iş növbəsi
tətbiq etmək
lazımdır.
Yeni iş növbəsi
lazım deyil.
Cavab verməyə
çətinlik çəkirəm.
42,3
42,3
15,4
100
-
-
-
100
-
7. Yeni iş növbəsi
tətbiq etmək nəyə
lazımdır?
Hamının bərabər
şə
raitdə olması üçün
Əvəzçiliyə görə
işləmək imkanı
olsun
Heç olması bəzən
mənim istirahət
günlərim ailəmin
istirahət günləri ilə
üst-üstə düşsün
Heç olmasa bəzən
mənim istirahət
günlərim
dostlarımın istirahət
günləri ilə üst-üstə
düşsün
Rəhbərliyin mənim
fikirlərimə qulaq
asdığını göstərmək
üçün
Həmkarlarım
arasında yeni iş
növbəsinin
ə
leyhdarlarını
susdurmaq üçün
Həyatın daha da
nizama salınması
üçün
Başqa səbəb (təhsil
müəssisəsinə baş
çəkmək imkanı
olması üçün)
76,9
11,5
65,4
69,2
-
3,8
15,4
11,5
-
90,9
9,1
90,9
90,9
-
9,1
18,2
-
-
54,5
18,2
36,4
54,5
-
-
9,1
27,3
424
Cavab verməyə
çətinlik çəkirəm
8. Nəyə görə yeni iş
növbəsi tətbiq etmək
lazım deyil?
Hamının bərabər
şə
raitdə olması üçün
Ə
vəzçiliyə görə
işləmək imkanı
olsun
Mənim istirahət
günlərim daim
ailəmin istirahət
günləri ilə üst-üstə
düşsün
Mənim istirahət
günlərim daim
dostlarımın istirahət
günləri ilə üst-üstə
düşsün
Rəhbərliyin mənim
fikirlərimə qulaq
asdığını göstərmək
üçün
Həmkarlarım
arasında yeni iş
növbəsinin
tərəfdarlarını
susdurmaq üçün
Həyatın daha da
nizama salınmasıı
üçün
Başqa səbəb (təhsil
müəssisəsinə baş
çəkmək imkanı
olması üçün)
Cavab verməyə
çətinlik çəkirəm
7,7
7,7
11,5
3,8
7,7
11,5
30,8
7,7
61,5
-
-
-
-
-
-
9,1
-
90,9
18,2
9,1
27,3
9,1
18,2
18,2
54,5
18,2
27,3
9. Nəyə görə siz,
qarşı tərəfin
fikrincə, yeni iş
növbəsində öz
mövqeyinizi
dəstəkləyirsiniz?
Hamının bərabər
şə
raitdə olması üçün
Ə
vəzçiliyə görə
işləmək imkanı
olsun
Mənim istirahət
günlərim ailəmin
istirahət günləri ilə
46,2
11,5
26,9
30,8
45,5
9,1
36,4
36,4
36,4
9,1
27,3
27,3
425
üst-üstə düşsün
Mənim istirahət
günlərim
dostlarımın istirahət
günləri ilə üst-üstə
düşsün
Rəhbərliyin mənim
fikirlərimə qulaq
asdığını göstərmək
üçün
Həmkarlarım
arasında yeni iş
növbəsinin
ə
leyhdarlarını
susdurmaq üçün
Həmkarlarım
arasında yeni iş
növbəsinin
ə
leyhdarlarını
susdurmaq üçün
Həyatın daha da
nizama salınması
üçün
Həyatın daha az
nizamlı olması üçün
Başqa səbəb (təhsil
müəssisəsinə baş
çəkmək imkanı
olması üçün)
Cavab verməyə
çətinlik çəkirəm
15,4
15,4
15,4
11,5
7,7
-
30,8
-
27,3
9,1
18,2
9,1
-
27,3
36,4
9,1
18,2
9,1
-
-
36,4
426
10. Mövcud
roblemin həlli üçün
siz hansı varianta
üstünlük verərdiniz?
Sizin məntiqə uyğun
baxışınız qalib
gəlsin
Bütün tərəflər bəzi
güzəştlərə getsin və
səmərəli razılığa
gəlsin Tərəflərin heç
kimin maraqlarını,
hüquq və
öhdəliklərini
pozmadan səmərəli
razılığa gəlməsi
üçün
Mövcud problem
öz-özünə həll olunur
Qoy bu problemi
rəhbərlik həll etsin
Cavab verməyə
çətinlik çəkirəm
11,5
50
46,2
-
3,8
9,1
45,5
54,5
-
-
18,2
45,5
36,4
-
9,1
11. Növbənin
dəyişməsi məsələsi
sizin üçün nə qədər
ə
həmiyyətlidir?
Az əhəmiyyətlidir
Ə
həmiyyətlidir
Çox əhəmiyyətlidir
Cavab verməyə
çətinlik çəkirəm
46,2
26,9
23,1
3,8
27,3
27,3
36,4
9,1
45,5
36,4
18,2
-
Növbə dəyişməsi tərəfdarlarının böyük əksəriyyəti (72,7 faiz)
növbə dəyişməsi zamanı uzun müddət ərzində işləyiblər və rəhbərliyin
dəyişməsinə qədər təşkilatda işə düzəliblər.
Növbə dəyişməsinin əleyhdarları arasında böyük əksəriyyət
(54,5 faiz) təşkilatda 1-2 ay işləyiblər. Onların bir çoxu növbə dəyişməsi
zamanı 1 ay işləyiblər və kazinoya yeni rəhbərlə gəliblər və ya növbə də-
yişməsinə təkid etməyiblər və yeni rəhbərlik vaxtında işə qəbul olunub-
lar. Növbə dəyişməsinin həm tərəfdarları, həm əleyhdarları heç olmasa
şə
nbə və ya bazar günü bir istirahət günlərinin olmasının istəyiblər.
Növbə dəyişməsi əleyhdarlarının böyük əksəriyyəti (72,7 faiz)
artıq şənbə və ya bazar istirahət günlərinə malikdir, onların yarıdan ço-
xu (54,5 faiz) öz istirahət günlərini açıq şəkildə dəyişmək istəmədikləri
427
arzusu ilə ifadə olunan (90,9 faiz) həm şənbə, həm də bazar günləri
eyni vaxtda istirahət günlərinə malikdir. Növbə dəyişməsi əleyhdarları-
nın öz istirahət günlərini dəyişməmək arzuları onların həyatlarının
nizam tələblərilə (növbə yerdəyişməsini tətbiq edilməsini istəməyənlər
tərəfindən daha çox qeyd olunan səbəbdir-54,5 faiz), eləcə də böyük
stabilliyə yönəlmək cəhdlərilə əlaqədar ola bilər.
Növbə dəyişməsi tərəfdarlarının böyük əksəriyyəti iş günlərin-
də istirahət günlərini tədqiq etmək imkanlarına malik olub. Onlardan
heç birinin eyni vaxta həm şənbə, həm də bazar istirahət günləri olma-
yıb. stər bütövlükdə qrup, istərsə də növbə yerdəyişməsinin tərəfdarları
və əleyhdarları üçün mövcud konfliktin aradan qaldırılması –onun zid-
diyyətli olmayan metodlarına yönəlmək cəhdi xarakterikdir. Bununla
belə, növbə dəyişməsinin tərəfdarları və əleyhdarlarının güzəşt istəyi
eyni rəqəmlə (45,5 faiz) ifadə olunub, lakin növbə dəyişməsinin tərəf-
darları arasında əməkdaşlıq istəyi əleyhdarlarla müqayisə də daha açıq
şə
kildə özünü göstərir (müvafiq olaraq 54,5, 36,4 faiz).
Lakin növbə dəyişməsi əleyhdarlarının konfliktin ziddiyyətli
metodlarla çözümünə istək cəhdi tərəfdarlarla müqayisədə daha çoxdur
(müvafiq olaraq 18, 2, 9,1 faiz): Növbə dəyişməsi əleyhdarları arasında
onun tətbiqin istəməyənlərin gətirdiyi səbəb növbə dəyişməsinin tərəf-
darları arasında seçim etmək (18,2 faiz) imkanı verməkdir, eyni zaman-
da analoji səbəb 9,1 faiz göstəricisi ilə növbə yerdəyişməsinin tərəfdar-
ları arasında qeydə alınır.
Növbə dəyişməsinin tərəfdarları daha çox onlar üçün əhəmiy-
yət kəsb edən üç bərabər səbəb göstərirlər ki, bunlar növbə dəyişməsi
tətbiq edilməsi, hamının bərabər şəraitdə olması (90,9 faiz), istirahət
günlərinin heç olmasa bəzi hallarda dostların (90,9 faiz) və ailələrin
(90,9 faiz) istirahət günlərilə üst-üstə düşməsidir.
Buna əsaslanaraq demək olar ki, növbə dəyişməsinin tərəfdarla-
rının maraqları vaxtlarının çoxunu ailələri və dostları ilə keçirməkdən
və növbə dəyişməsinin əleyhdarları ilə bərabər şəraitə malik olmaqdan
ibarətdir.
Növbə dəyişməsi tərəfdarlarının hamının bərabər şəraitdə olma-
sı, onların konfliktin qarşısını almaq üçün güzəşt (45,5 faiz) və əmək-
daşlıq (54,5 faiz) qismində üstün hesab edilən üsulların seçilməsinə dair
istəklərini müqayisə edərək demək olar ki, növbə dəyişməsi tərəfdarları
onlarla və növbə dəyişməsi əleyhdarları arasında kommunikasiyanın
428
qurulması üçün əsas təşkil edilən güzəşt və konsensusa gəlməyə hazır-
dılar.
Lakin növbə əleyhdarlarının onun tərəfdarlarının maraqları ba-
rədə təsəvvürləri təhrif edilmiş olub.
Növbə əleyhdarları onun tətbiqini istəyən səbəblər qismində
çox vaxt aşağıdakıları da göstərirlər: Hamı üçün bərabər şərait yaradıl-
sın (54,5 faiz), istirahət günləri heç olmasa bəzən dostların (54,5 faiz),
ailələrin (36,4 faiz) istirahət günlərilə üst-üstə düşsün.
Növbə dəyişməsi əleyhdarları böyük stabillik, həyatın nizamını
üstün tutur.
Növbə dəyişməsinin tətbiqini istəməyənlərin gətirdiyi səbəblər
arasında aşağıdakılar ayrılır.
1)
Həmkarlar arasında növbə dəyişməsinin tərəfdarları sus-
durmaq (18,2%) və öz istirahət günlərini dəyişməmək istəyi (90,9%)
növbə dəyişməsinin əleyhdarlarında tərəfdarların maraqlarına zərər
yetirmə istəyinin olduğunudan xəbər verir;
2)
Rəhbərliyin «mənim» fikirimi eşitdiyini göstərməkdən ötəri
(18,2 %) mövcud konfliktin rəhbərliyin müdaxiləsi vasitəsilə aradan
qaldırılmasını üstün tutmaq istəyi (9,1%), növbə dəyişməsinin
ə
leyhdarlarında rəhbərliyə istiqamətləndiniyinin müşahidə olunduğunu
təsdiqləyir;
3) Növbə dəyişməsi əleyhdarlarının, tərəfdarların maraqları ba-
xımından təsəvvürlərinin adekvatlıq dərəcəsinin müəyyən olunması,
dəyişmənin təfərdarlarında əleyhdarlarının maraqaları haqqında təsəv-
vürlərinin olmamasına görə mümkünsüz görünür.
Tədqiqat nəticələrinin analizi təkcə konfliktin əsas subyektlə-
rinin maraqlarını aşkar etməyi yox, həm də əmələ gələn konfliktlərin
səbəbləri kimi onların özlərinin və başqalarının maraqlarını qəbul etmə-
sinin adekvatlıq dərəcəsini meydana çıxarmağa imkan verir. Konfliktin
iştirakçılarına bir-birinin maraqlarının izah edilməsi bu konfliktin
konstruktiv şəkildə qarşısının alınmasının lazımi şərtidir. Bu isə
konfliktin iştirakçıları arasında qarşılıqlı əlaqənin qoyulması vasitəsilə,
yəni kommunikasiyanın qurulması ilə mümkündür. Gündəlik iş recimi-
nə planlaşdırılmış keçidi (o öz ardınca ştatın genişləndirilməsini və
növbəti iş qrafiki dəyişikliyini, yəni yeni konfliktlərə gətirir) nəzərə ala-
raq verilmiş sorğular firma rəhbərliyinə ilk konfliktoloji tövsiyələri for-
mula etməyə imkan verir. Ancaq yeni tədqiqatlarının aparılmasına ha-
zırlıq zamanı həyata keçirilən yeniliklərə işçi heyətin müqavimət səbəb-
429
lərinin aşkar edilməsi və aradan qaldırılması üzrə tövsiyələrin hazır-
lanması üçün əməkdaşların fərdi psixoloji xüsusiyyətlərini və onların
psixotiplərini mütləq nəzərə almaq lazımdır.
21.3. Şə xsiyyə tlə rarası konfliktlə r
Birinci görüşdən mexaniklə nahar etmək xoşagəlməz bir hal oldu. Və
sən susursan bir ay, iki, üç ay və axırda dözməyəndə ona deyirsən ki,
ancaq donuzlar çörəyi elə yeyirlər. Təbii ki, mexanik təəccüblənəcək,
çünki üç ay susmaqdan sonra indi başlamısan deyinməyə. Və o
cavabında onun yemək yeyəndə qulaqlarının tərpənməsi haqqında ona
üç ay ərzində heçnə demədiyini söylədi.
V.Konetskiy. Petr vanoviç Nitoçkinin dedikləri
Mobbinq Əməkdaşların məişət maraqlarının fərqinə görə
şəxslərarası konfliktlərlə (cəmiyyətin inkişafı,
firmanın təşkilati strukturlarının təkmilləşdirilməsi və
ə
məkdaşların maddi rifahının artımı onların inamını azaldır-sifarişlərin
məhsulları olan talonların bölünməsi, soyuducu və ya mənzil növbələri
sanki keçmişə gedib) yanaşı, təşkilatda şəxslər arası konfliktlərin digər
tipləri mövcud ola bilər. ş üzrə həmkar tərəfindən hücumlar artıq çox-
dan məlum olan hadisədir, ancaq onlar ayrıca psixoloci problem kimi
70-ci illərin sonu 80-ci illərin əvvəllərində ayırılıb. lk tədqiqatlar s-
veçdə aparılıb. Hadisənin özü mobbinq adı alıb (ingilis dilində mobbinq
kimi isə sıxışdırmaq, təqib etmək, kimə isə kobud davaranmaq, hücum
etmək və ya əsəbləşdirməkdir). Bu sözlə firmanın əməkdaşının öz iş ye-
rində həmkarı, bəzən isə rəhbərlik tərəfindən konfrontasiyaya məruz
qalaraq düşdüyü vəziyyət müəyyən olunur. nkişaf etmiş ölkələrdə sta-
tistikanın göstərdiyi kimi bu hadisə biznesin iqtisadi effektivliyinin əhə-
miyyətli dərəcədə aşağı düşməsinin əsas səbəbidir: demək olar ki, işə
yenidən götürülmüş hər 20-ci nəfər yeni iş yerində mobbinqə məruz qa-
lır (5 faiz). Bununla yanaşı nəzərə almaq lazımdır ki, bu yalnız işə qə-
bul zamanı baş verir. Sonrakı «iş» həyatı zamanı mobbinqin qurbanı
olan insanların faizi isə 10 dəfələrlə çoxdur.
ş
zamanının itirilməsindən irəli gələn itkilər və motivasiya ça-
tışmazlığı iş zamanının ixtisarı və ya əməkhaqqının yüksəldilməsindən
dəfələrlə çox ola bilər. Bir qayda olaraq bu tip şəxslərarası konfliktlər
eyni səviyyədə olan əməkdaşlar arasında yayılıb. Ancaq o rəhbərliklə
430
tabe olanın münasibətlərində də özünü göstərir. Rəhbərliyin və tabe
olanların birlikdə mobbinqə məruz qalmaları və onda iştirak etmələri
halları az deyil, lakin tabe olanlar tərəfindən rəhbərin təqib edilməsi
halları statistika baxımından çox nadirdir. Belə halların və onların ara-
dan qaldırılmasının monitorinqində xüsusi rolu işçi heyət üzrə menecer-
lər, müvafiq xidmətlərin rəhbərləri oynayırlar. Onların aşağıdakılara
xüsusi diqqət ayırması lazım gəlir. Potensial konfliktin əsasında çox ix-
tisaslaşdırılmış vakant iş yerlərinə axtarış üzrə kadr xidmətinin aktiv işi
dayana bilər bu əvvəllər və ya bu gün tələb olunandan daha çox şəxsi
potensialla mümkündür. Axı yeni əməkdaşla münasibətdə mobbinqin
daha geniş yayılmış səbəblərindən biri onun ətrafdakı insanların təhsil
səviyyəsindən bir qədər yüksəkdə duran təhsili ola bilər. O ətrafdakılar-
dan daha ağıllı və savadlı ola bilər ki, bu da yeni əməkdaşın bu əmək
kollektivində arzuedilməz şəxsə çevrilməsinə səbəb ola bilər, axı o qə-
bul edilmiş qrup klişesinə uyğun gəlmir. Ancaq ilk baxışdan fərqli olan
müxtəlif vəziyyətlər mümkündür. Daha çox qurbana çevrilir:
1. Tikintidə tələbə;
2. Ofisdə işçi;
3. Yeni iş yerində katibə;
4. Qəflətən öz keçmiş iş yoldaşları üzərində rəis təyin edilmiş
ə
məkdaş;
5. Qəfəltən vəzifəsi aşağı salınmış əməkdaş;
6. Qəflətən işin bölüşdürülməli olduğu həmkar;
7. Ateistlərin bəzi etiqadlarına inananlar və əksinə;
8. Əcnəbi (yaxın xaricin sakini);
9.Əcnəbi (uzaq xaricin sakini);
10. «Uğurlu» əyalət Adamı.
Onlara çəp baxacaqlar və bu onların necə işləməsindən asılı olma-
ya bilər. ntellektual tikintidə işçinin yazı stolu arxasında olduğu kimi işini
keyfiyyətlə yerinə yetirə bilər, işçi ofisdə də yaxşı iş görə bilər. Ancaq on-
ların hər ikisi öz həmkarları tərəfindən tanınmamış qala bilərlər.
Dostları ilə paylaş: |