Ġzabella qasimova, musa bayramov

Cədvəl 4.29 

Çirkab suların kimyəvi tərkibi, mq/l (orta qiymətlər) 

 

Kimyəvi 

tərkib 

Çirkab sular  

Təsərrüfat-

məişət  

Istehsal və emal müəsisələri 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ph

KCl 

7,2 

7,2 

5,1 

7 

5,3 

6,9 

6,5 

5,9 

7,3 

8,2 

6,6 

Asılı 

maddələr 

50-60  160 

2300  1215  103 

290 

40  551  198  - 

600 

Qalıq 

1000  600 

1250  1610  1210  2230  780 

600  500  700  1450 

HCO

3  

300 

350 

650 

962 

493 

641 

517 

465  386  - 

1281 

Cl 

80 

70 

80 

180 

63 

190 

128 

84 

878  170  126 

SO

4 

100 

80 

230 

141 

285 

170 

177 

215  112  125  854 

C  

60 

55 

60 

195 

118 

280 

49 

55 

44 

30 

53 

g 

25 

25 

80 

65 

49 

84 

101 

104  39 

30 

81 

Na 

100 

90 

80 

240 

80 

175 

85 

79 

104  45 

46 

K

2

0 

15 

20 

130 

75 

160 

85 

73 

9 

17 

1 

66 

NH

4 

5 

15 

50 

16 

15 

49 

34 

7 

8 

55 

358 

N

ümumi 

15 

40 

200 

52 

60 

107 

46 

14 

14 

89 

387 

P

2

 O

5 

5 

8 

40 

2,5 

4 

30 

4 

0,5 

1,8 

27 

37 

XPK 

50 

350 

400 

200 

- 

1500  800 

600  330  360  500 

 

 

pH-ın qiymətinə  görə çirkab suları  qeyri-aqressiv (pH 6,5 – 8 ); zəif 

aqressiv  (pH  6-6,5;  8-9)  və  güclü  aqressiv  (pH  6-dan  kiçik,  9-dan  böyük). 

Asılı  maddələrin  qatılığına  görə:  zəif  qatılaşmış  (0-500mq/l);  orta  qatılıqlı 

(501-5000  mq/l),  qatılaşmış  (5001-30000  mq/l)  və  yüksək  qatılıqlı  (30000 

mq/l-dən çox).  

Çirkab  suların  təmizlənməsinə  qoyulan  normativlər:  asılı  maddələrin 

qatılığı  500  mq/l-dən  çox  olmayaraq;  pH  6,5-dən  aşağı  və  8,5-dən  yuxarı 

olmayaraq; çirkab axınların temperaturu  40

0

C - dən yüksək olmayaraq. 

Atılan çirkab sulara ekoloji tələbatlar 4.30 cədvəlində verilmişdir. 

420 

 

                 C

ədvəl 4.30 

Su hövzələrinə atılan çirkab suların ekoloji normativləri 

    

Göstəricilər  

                                          Xarakteristika  

 

 

Asılı maddələr  

Miqdarı 0,25 mq/l –i keçməməlidir.  Təbii mineralların miqdarı 

30  mq/l-dən  çox  olan  su  hövzələrində  çirkab  suların  tərkibində 

asılı  maddələrin  miqdarı  5  %-ə  qədər  arta  bilər.  Axarı  olan  su 

hövzələri  üçün  çökmə  sürəti  0,4  mm/saniyə  və  durğun  sularda 

0,2  mm/saniyədən  çox  olan  asılı  maddələrin  atılması  qadağan 

olunur.  

Üzən maddələr   Su  hövzəsinin  səthində  üzən  pərdə  və  mineral  yağ  ləkələri 

olmamalıdır.  

Qoxu, tam  

Xlorlaşmadan sonra və ya ardıcıl xlorlaşdırmada, su intensivliyi 

2 baldan yüksək olan qoxu və tama malik olmamalıdır.  

Rəngi 

Hündürlüyü 20 sm olan sütunda tapılmamalıdır 

Həll 

olmuş 

oksigen  

 Saat 12-yə qədər götürülmüş nümunədə ilin istənilən dövründə 

4 mq/l-dən az olmamalıdır.  

Xəstəlik 

yaradanlar  

Axınların  tərkibində  olmamalıdır.  Xəstəlik  törədiciləri  olan  çir-

kab suları təmizlənmədən sonra zərərsizləşdirilməlidir. Xəstəlik 

törədiciləri bioloji təmizlənmiş məişət çirkab sularının zərərsiz-

ləşdirilməsi  yolu  ilə,  koli-indeksi  i  1  l-də  3-ə  çatdırmaqla  nail 

olunur.  

Zəhərli 

maddələr  

Insan orqanizmi üçün zərərli olan qatılıqda olmamalıdır.  

Oksigenə 

biokimyəvi 

tələbat  

OBT

20

  20

0

C-də 3 mq/l-i keçməməlidir.   

   

Çirkab  suların  yol  verilən  atılmalarının  (YVA)  hesablanması,  çirkab 

suların ən çox  ortasaatlıq sərfinə görə aparılır g

ç

  (m

3

/saat), həm  də  I və  II  

kateqoriyalı  su  hövzələri  üçün  YVA  (q/saat)  YVA  (q/saat)  aşağıdakı  bəra-

bərliklə təyin olunur: 

 

                           YVA = g

ç

 

. 

C

ç

                                           (4.16) 

 

burada C

ç

 – çirkab sularda çirkləndirici maddələrin qatılığı , q/l. 

Çirkab sular çaya atılarkən nəzarət olunan yerdə çirkləndirici maddə-

lərin qatılığını proqnozlaşdırmaq üçün C

qat

 (mq/l) V.A. Frolov və İ.D. Rod-

zuller metodundan istifadə etmək olar: 

 

             C

qat

 = (g

çq

 

.

 C

çq

 + ς

.

 g

çay

 

.

 C 

çay

) / (g

çq

+  ς

 .

 g

çay

)            (4.17) 

burada, g

çq

 və g

çay

 – uyğun olaraq, çirkab suyun və çayda suyun sərfi, 

m

3

/saat;  C

çq

  və  C

çay 

-  uyğun  olaraq,  çirkab  suyunda  çirkləndirici  maddənin 

421 

 

qatılığını və çayda onların axıdıldığı yerdən yuxarıda çirkləndirici maddənin 

qatılığını göstərir, mq/l; ς- qarışma əmsalı aşağıdakı tənliklə təyin olunur: 

       

                      ς  = (1- β) / [1+(g

çay

 . β) /g

çq

]                                   (4.18) 

 

burada , β = exp (-α . L

1/3

),                                                            (4.19) 

 

Hansı ki,  α  su axınının hidroloji rejimini xarakterizə edir: 

 

                       α  =   k

ç

 .  θ [ (0,005v . h) / g

ç

 ]

1/3

                                    

(4.20) 

 

Burada,  L  –  çi  rkab  suyun  atıldığı  yerdən  nəzarət  suyun  nümunəsi 

götürülən  yerədək  məsafə,  m;  k

ç

  –  çirkab    suyun  atıldığı  yerdən  asılı  olan 

əmsal k

ç

 = 1 (sahildən atılarkən), k

ç

 = 1,5 (çay yatağının dərin yerindən axan 

sulara  atılarkən);  θ  -    çayın  əyilmə  (təzyiqi)  əmsalı;  məsələn,  Don  –  2,6; 

Volqa – 1,24; v  - çirkab suyun atıldığı  yerdən nəzarət nümunəsi götürülən 

yerə qədər olan məsafə çay axınının orta sürəti, m/san;  h- həmin məntəqədə 

çayın orta dərinliyi, m.  

Misal.  Nitratla  çirklənmiş  su  sahildən  atılarkən  çayın  nəzarət  (yox-

lama) nümunəsində nitratların gözlənilən qatılığını təyin etmək tələb olunur: 

lkin  məlumatlar.  g

ç

  =  0,3  m

3

/san;  g

ç 

=  17m

3

/san;  nitratların  qatılığı: 

çirkab  su  atılan  yerdən  yuxarıda  -  8  mq/l;  çirkab  suyunda-  76  mq/l;  L  = 

1000 m; v  = 0,9m/san; h =  1,6 m; k

ç

=1;  θ  = 1,2. 

Həlli: (4.20) bərabərliyinə görə α = 1.1,2. [(0,005 x 0,9 x 1,6)/0,3]

1/3

 = 

0,35.  (4.19)  formuluna  görə  β  =exp(-0,35  .  1000

1/3

)  =  0,03.  parametrini 

tapırıq. (4.18) formuluna görə qarışma əmsalını  ς = (1- 0,03) / [(1+(17.0,03) 

/  0,3]  =  0,36.  (4.17.)  formuluna  görə  çay  axınını  yoxlanılan  yerində  nitrat-

ların qatılıqını təyin edirik : 

 

C

qat

= (0,3.76 + 0,36 . 17 . 8) / (0,3 + 0,36 . 17) = 11,2 mq/l, 

 

başqa sözlə YVQ-dan (10mq/l) yüksək olması gözlənilir. 

 

Suvarma  üçün  çirkab  suyun  normasının  qiymətləndirilməsi.  Su-

varma  üçün  istifadə  olunan  çirkab  sular  mənşəyinə,  tərkibinə  və  çirkləndi-

ricinin  keyfiyyət  xarakterinə  görə  üç  əsas  kateqoriyaya  bölünür:  təsərrüfat-

məişət, istehsalat və heyvandarlıq çirkab suları. Çirkab suların suvarma ya-

rarlılığı 4.31 cədvəlində verilmiş göstəricilərinə əsasən qiymətləndirilir (su-

varma sorğu kitabı, 1990). 

422 

 

Cədvəl 4.31 

Çirkab suların suvarma üçün yararlığının qiymətləndirilməsi 

Göstərici 

Yol verilən 

parametrlər 

Çirkab suların şərti istifadə 

olunması 

p H 

6 – 8,5 

Bütün  növ  torpaqlar  üçün 

istifadə olunur. 









l

ekv

mq

Mg

Ca

K

Na

/

,

2

/







 

 

8 

Bütün  növ  torpaqlar  üçün 

istifadə olunur. 

8 – 10 

Qranulometrik tərkibinə görə 

orta və yüngül torpaqlarda  

10 – 12 

Yüngül torpaqlarda 

 

 Na+K+Ca+Mg,  mq ekv/l 

20 

Bütün torpaqlarda 

20 – 45 

Orta  və  yüngül  torpaqlarda. 

Ildə bir yuma suvarması  

45 – 75 

Yüngül  və  orta  torpaqlarda. 

Bütün  suvarmalar  və  ya  hər 

iki  suvarmadan  biri  –  yuma 

olmalıdır.  

75 – 100 

Yaxı  drenaj  olunan  yüngül 

torpaqlara. Bütün suvarmalar 

– yuma. 

Mg / Ca 

1 

Bütün hallarda  

Ümumi azot, mq/l   Fosfor, 

mq/l Kalium,            mq/l 

50 – 120 

10 – 30 

50 – 150 

Kifayət qədər nəmliyi olan 

zonalar üçün böyük qiymət-

lər, arid torpaqlar üçün kiçik 

qiymətlər  tətbiq olunur. 

Biogen elementlərin çatış-

mazlılığı, bitkinin tələbatı 

nəzərə alınmaqla, mineral 

gübrələrlə  doldurulur.  

 

Suvarma üçün istifadə ounan çirkab suyunda natriumum yüksək miq-

darı  torpaqın  duzlaşmasına  səbəb  ola  bilər.Bu  prosesin  yaranma  təhlükəsi 

natrium adsorbsiya münasibətinə görə (SAR) qiymətləndirilir: 

 

                      SAR = Na / [(Ca+Mg) / 2]                                (4.21) 

burada,  Na,Ca,  Mg-ionların  qatılıqı  mq.ekv/l.  SAR-ın  qiyməti  ağır 

qranulometrik tərkibli torpaqlarda 8-i keçməməlidir, 10 - gillicəli, 12 - qum-

423 

 

sal və qumlu torpaqlarda. Gübrə kimi dəyərinə görə çirkab suları üç kateqo-

riyaya bölünür: yüksək, orta və aşağı (cədvəl 4.32).      

 

Cədvəl 4.32 

Gübrə kimi dəyərinə görə çirkab suların yararlığının qiymətləndirilməsi. 

                                                                                                                              

Çirkab 

suların 

kateqoriyası 

gübrəlik 

dəyərinə görə  

 

 

Çirkab 

suların 

əsas növləri  

 

Çirkab sula-

rında  qida 

elementləri-

nin miqdarı  

Məhsulla  aparıl-

mış biogen mad-

dələrin 

çirkab 

sularla  suvarma 

nəticəsində kom-

pensasiyası 

 

Gübrənin 

əlavə  veril-

məsinə  töv-

siyyə 

 

 

 

Yüksək  

Kraxmal,  hidroliz, 

biokimyəvi,  yağ-

pendir  bişirmə  və 

spirt  zavodlarının, 

ət  kombina  tları-

nın,  heyvandarlıq 

komplekslərinin    

 

 

Azot ˃ 100 

Kalium˃ 70 

Fosfor ˃ 30 

 

 

100 %-dən artıq  

Torpağın 

münbitliyi 

nəzərə  alın-

maqla  fosfor 

gübrəsi  veril-

məsi 

tələb 

olunur 

 

 

Orta  

Çəkər, maya, pivə, 

konserv  zavodları-

nın,  kimya  səna-

yesinin,  kiçik  ya-

şayış 

məntə-qə-

lərinin  

 

Azot:50-100 

Kalium:30-70 

Fosfor: 10-30  

 

 

 

50 – 100 % 

Torpağa  mi-

neral  gübrə-

lərin yarı nor-

masının  ve-

rilməsi  tələb 

olunur. 

Aşağı  

Şəhər  və  qəsəbə 

suları  bioloji  tə-

mizlənmədən  son-

ra, 

toxuculuq 

kombinatları 

və 

sellüloz-kağız  sə-

nayesinin  şərti  tə-

miz suları  

 

Azot 50-ə  

Kalium  30-a 

Fosfor  10-a   

qədər 

 

 

50 %-dən az  

Praktiki  ola-

raq 

mineral 

gübrələrin 

tam  norması 

tələb olunur.  

 

Ərzaq  sənayesi  və  təsərrüfat-məişət  müəsisələrindən  çirkab  suları 

yalnız mexaniki və bioloji təmizləmədən sonra istifadə olunur, hansı ki, süni 

yolla aerotenklərdə  və təbii yolla bionohurlarda həyata keçirilir. 

Suvarmada istifadə olunan İBM komplekslərindən heyvandarlıq axın-

ları  95%-dən  az  olmayan  nəmliyə  malik  olmalıdır,  donuzçuluq  komplek-

sində  isə  98%-dən  az  olmamalı,  bərk  qarışıqlar  və  uzunlifli  qarışıqlar  2,5 

424 

 

mm-dən böyük olmamalıdır.  Ümumi azotun yol verilən qatılığı təbii - iqlim 

zonasından və becərilən bitkidən asılı olaraq müəyyən olunur (cədvəl 4.33).     

                     

Cədvəl 4.33 

Heyvandarlıq axınlarında ümumi azotun yol verilən qatılığı, mq/l. 

 

Çoxillik  dənli  ot-

lar ikinci və həya-

tının  sonrakı  illə-

rində  

Çoxillik  dənli  otlar  çıxış-

dan  60  gün  sonra  (yonca, 

hibrid  yonca),  birillik  otla-

rın qarışığı (paxlılarsız)   

 

Dənli bitkilər, qar-

ğıdalı  

 

Şəkər çuğundu-

ru, günəbaxan  

Ifrat və kifayət qədər nəmliyi olan zona 

1500 

1000 

800 

500 

Kifayət qədər nəmliyi olmayan zona 

700 – 800 

500 

400 

250 – 300 

 

Damcı  və  şırımlarla  suvarma  normaları  çirkab  sularda  kimyəvi  ele-

mentlərin  miqdarını  nəzərə  almaqla  hesablanır.  Suvarma  norması  -  1  ha 

torpağa bir suvarmada verilən suyun həcmi (m

3

). Illik  suvarma norması -1 

ha  torpağa  bir  vegetasiya  müddətində  verilən  suyun  həcmi  (m

3

).  Suvarma 

norması  adətən  bitkinin  suya  tələbatına  (çatışmamazlığına)  uyğun  gəlir, 

hansı ki: 

D

w 

= B – E  formuluna əsasən hesablanır. Burada, B – optimal sudan 

istifadəyə tələbat, mm;  E – faktiki buxarlanma, mm.  

Az miqdarda minerallaşmış çirkab suları ilə suvarma rejmini hesabla-

yanda  suya  təlabatla  aparılır,  biogen  maddələrin  yüksək  miqdarında  isə 

torpaqda qida elementlərinin balansını nəzərə almaqla hesablanır.        

Çirkab  sularla  gübrələmə  suvarmalarının  illik  norması  Q

çs 

(m

3

/il) 

aşağıdakı formula ilə hesablanır: 

 

                                                

m

NPK

m

çs

U

C

P

Q

3

10



                              (4.22) 

 

burada,  P

m   

-  planlaşdırılmış  məhsuldarlıqda  kənd  təsərrüfatı  bitkiləri 

ilə  azot,  fosfor  və  kalium  daşınması  (çıxarılması),  kq/ha;  C

NPK 

-  axınlarda 

azot,  fosfor  və  kaliumun  qatılığı,  mq/l;  U

m 

-  azotun  (U

m 

=  0,6  -  0,7), 

fosforun (U

m

 = 0,6 – 0,7) və kaliumum (U

m 

= 0,6) istifadə olunma əmsalıdır.  

İstifadə  olunma  əmsalı  suvarma  üsulundan  və  texnikasından  asılıdır. 

Məsələn, yağdırma üsulunda ammonyak uçur, buna görə də azot üçün U

m 

= 

0,85 olur. 

425 

 

Əgər  axınların  yüksək  gübrəlik  dəyərliliyi  səbəbindən  illik  suvarma 

norması  suvarma  normasından  az  olarsa,  onda  fərqi  təmiz  su  verməklə 

təmin edirlər. İllik suvarma normasını vegetasiya və qeyri - vegetasiya nor-

malarına bölmək olar. Vegetasiya suvarma norması 1,5-2 m torpaq qatının, 

qrunt  sularının  yerləşməsinin  dərinliyini  nəzərə  almaqla,  su  saxlama  qabi-

liyyətinə görə təyin olunur.     

Çirkab suları ilə suvarmanı sanitar - gigenik tələbatlara uyğun həyata 

keçirmək lazımdır. Belə  ki,  heyvandarlıq axınlarını istifadə etdikdə, suvar-

ma sahəsi yaşayış yerlərindən, dəmiryol və avtomobil yollarından, istehsalat 

binalarından  25-30  m  (səthi  suvarmada),  yağış  yağdırma  üsulu  ilə  suvar-

dıqda isə 100 - 200 m uzaqda yerləşdirmək lazımdır.  

Çirkab  suların  və  heyvandarlıq  axınlarının  suvarılan  ərazidən  kənara 

və su hövzələrinə  atılması qadağandır.    

Misal.  Qələviləşmiş  qara  torpaqlarda  yazlıq  buğdanın  səthi  suvarıl-

masında  peyin  axınları  ilə  gübrələmə  suvarmasının  illik  normasını  təyin 

etmək tələb olunur.  

Ilkin  məlumatlar.  Yazlıq  buğdanın  suvarılma  norması  3433  m

3

/ha. 

Yazlıq buğdanın planlaşdırılmış məhsuldarlığı – 2,5 t/ha, bu zaman torpaq-

dan azot – 90 kq/ha, fosfor – 27,5 kq/ha, kalium – 50 kq/ha götürülür. Hey-

vandarlıq axınlarında qida elementlərinin miqdarı: azot – 110 mq/l, fosfor – 

40 mq/l, kalium – 75 mq/l. İstfadə  olunma əmsalı: azotda – 0,7;  fosforda  - 

0,6; kaliumda – 0,6.  

         Həlli.  

1.

 

(4.22) formuluna  əsasən yazlıq buğda üçün peyin axınları ilə güb-

rələmə  suvarmasının  illik  normasını  hesablayırıq:  azota  görə  -  1169 

m

3

/ha;  fosfora  görə  -  1146  m

3

/ha;  kalima  görə  -  1111  m

3

/ha.  Tətbiq 

norması  kimi  peyin  axınlarının  su  ilə  qatılmamış  üç  hesablanmış 

qiymətindən ən kiçiyi götürülür, yəni 1111 m

3

/ha.  

2.

 

 Gübrələmə  suvarmalarının  müəyyən  olunmuş  norması  suvarma 

normasından suya olan tələbata  (3433 m

3

/ha) görə azdır.   Buna  görə 

də fərqi (2322 m

3

/ha) təmiz su ilə kompensasiya etmək lazımdır. Azot 

və fosforun çatışmayan miqdarını isə mineral gübrə kimi əlavə etmək 

olar.     

Torpağa çirkab su çöküntülərinin quru kütləsinin verilmə norma-

sının qiymətləndirilməsi. Çöküntüdə külün miqdarından asılı olaraq üç növə 

bölünür: üstün  minerallıq (kül 70% - dən çox), üstün üzvi tərkib (kül 30% - 

dən az) və qarışıq (kül 30 -70 %). 

Çirkab suların çöküntülərinin (ÇSÇ) istifadəsini reqlametləşdirən əsas 

normativ sənəd  ―Çirkab suların və onların çöküntülərinin suvarma və gübrə 

üçün istifadəsinə gigenik tələbatlar‖ -dır. Torpaqa ÇSÇ - nin tətbiqinə lazım 

426 

 

olan  tələbat  kimi,  ağır  metalların  tərkibinə  görə  nəzəri  yol  verilən  tətbiq 

normasını  hesablamaq  tövsiyyə  olunur.  Bu  aşagıdakı  formula  ilə  həyata 

keçirilir.  

                        

3000

8

,

0

x

C

F

YVQ

D

ağ

ağ

m





                             (4.23) 

 

burada, D

m 

- ÇSÇ nəzəri yol verilən tətbiq norması, t/ha quru kütlə; YVQ -  

torpaqda ağır metalın yol verilən qatılığı, mq/kq (cədvəl 4.34); F

ağ

 – ÇSÇ  - də ağır 

metalın  quru  kütlədə  miqdarı,  mq/kq;  3000  -  quru  maddəyə  çevrildikdə  torpağın 

şum qatının kütləsi, t/ha.  

(4.23)  formulu  V.P.Qerasimenko  tərəfindən  təkmilləşdirilmiş  və  aşa-

ğıdakı bərabərliklə göstərilir: 

   

ağ

m

C

d

z

Fağ

YVQ

D

.

.

10000

)

8

,

0

(





                        (4.24) 

burada, 10000  - ölçü əmsalı; z - şum qatının qalınlıqı, m; d- torpaqın 

sıxlığı, q/sm

3

.  

Sanitariya-gigiyena  qaydalarına  uyğun  olaraq,  ÇSÇ-inin  normativləri 

4.35 cədvəlində göstərilən tələbatlara uyğun olmadıqda, onun torpağa veril-

məsi qadağan olunur.  

 

Cədvəl 4.34 

Torpaqda ağır metalların yol verilən qatılığı (YVQ) 

 

Maddənin adı 

Fonu (klarkı) nəzərə 

almaqla torpağın YVQ 

(mq/kq) qiyməti 

Zərərliyin limitləşdirici 

göstəriciləri 

Yol verilən qatılıq (YVQ), mq/kq (ümumi miqdar) 

Vanadium  

150 

Ümumi sanitar 

Vanadium – marqans  

100 + 1000 

― 

Mışyak  

2 

Translokasiya 

Civə  

2,1 

― 

Qurğuşun  

30 

Ümumi sanitar 

Qurğuşun – civə  

20 + 1 

Translokasiya 

Hərəkətli forma 

Kobalt  

5 

Ümumi sanitar 

Marqans 0,1çıxarılmış və  

H

2

SO

4

: - qaratorpaq 

700 

― 

-

 

Çimli-podzol: p H 4 

300 

― 

           pH  5,1 – 6   

400 

― 

           pH  ˃  6    

500 

― 

   Marqans  

140 

― 

427 

 

davamı 

1 

2 

3 

Çimli-ppdzol: p H 4 

60 

― 

          pH  5,1 – 6    

80 

― 

             pH  ˃  6     

100 

― 

Mis  

3 

Ümumi sanitar 

Nikel  

4 

― 

Qurğuşun  

6 

― 

Sink  

23 

Translokasiya 

Flüor  

2,8 

― 

Xrom  

6 

Ümumi sanitar. 

Suda həll olunan forma 

Flüor  

10 

Translokasiya 

Təxmini –yol verilən qatılıq (TYQ), mq/kq (ümumi miqdar) 

Nikel: qumsal və qumlu  

20 

Qmumi sanitar 

  

40 

― 

     pH ˃ 5,5      

80 

― 

Mis: qumlu və qumsal  

33 

― 

Turş gillicəli və gilli:  

          pH ˂ 5,5       

 

66 

 

― 

          pH ˃   5,5         

132 

― 

 Sink: qumsal və qumlu  

55 

Translokasiya 

Turş gilli və gillicəli  

pH ˂ 5,5        

110 

― 

pH ˃ 5,5          

220 

― 

Mışyak: qumlu və qumsal  

55 

― 

Turş gilli və gillicəli 

pH ˂ 5,5         

2 

5 

― 

― 

pH ˃   5,5                   

10 

― 

Kadmium: qumlu və qumsal  

0,5 

― 

Turş gillicəli və gilli: 

pH ˂ 5,5          

1 

 

 pH ˃ 5,5                    

2 

 

Qurğuşun: qumlu və qumsal  

32 

Ümumi sanitar 

Turş gillicəli və gilli:  

pH ˂ 5,5           

65 

― 

pH ˃   5,5                     

130 

― 

 

Misal. 1. (4.23) və (4.24) formuluna əsasən çsç-nin gillicəli turş tor¬paqlara 

verilmə  normasini  təyin  etmək  və  aqrolandşaftin  ağir  metallarla 

yüklənməsini müqayisə etmək tələb olunur.  

Ilkin məlumatlar.  (cədvəl 4.35– 4.36).  

428