A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər
Yüklə 3,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qara Qışqırıqov 478 BAŞIMIZIN AĞASI
- ƏL ƏLİ YUYAR VƏ YAXUD BOZBAŞ DƏSGAHI
|
RƏNG
Yanağov dünyaya gələndə yanaqları alma kimi qıpqırmızı idi. Anası: —Ay allah, gör nə göyçək, gül kimi uşaqdır, — dedi. — Gül baladır, gül. Gəlsənə, ay kişi, adını elə Gülbala qoyaq. Kişi:
—Malades arvad, — dedi. — Gül eləmisən. Kimin belə oğlu var? Gül oğlandır, gül. Gəlsənə, ay arvad, elə adını Güloğlan qoyaq. Mərəkə qalxdı. Arvad dedi: Gülbala. Kişi dedi: Güloğlan. Axır dilbir olub uşağın adını qoydular: Gül. Gül Yanaqov beş yaşına çatanda atasıyla küçədə gedirdi, bir əmiyə rast gəldi. Əmi:
—Maşallah belə uşağa, — dedi. — Yanağından qan damır, —sonra əlavə etdi, — pişt, hə pişt. — İki dəfə çırtıq çaldı və uşağa bir qırmızı alma bağışladı. Yeddi yaşına çatanda Gül Yanaqov məktəbə getdi. Sinfə girəndə qıpqırmızı qızardı və müəllim onu birinci partada əyləşdirdi. Müəllim Gül Yanaqovun valideynlərini görəndə: —Əhsən sizə, — deyirdi. — Yaxşı bala tərbiyə eləmisiz. Doqrudan da gül kimi uşaqdır. Adıyla böyüsün. Sinifdə, bayırda ağzını açıb bir kəlmə söz danışmaz, dərsi soruşuram qıpqırmızı qızarır. Çox utancaq baladır. Maşallah. Varam belə tərbiyə verən ata-anaya. Pedsovet adından bu təşəkkürnaməni sizə təqdim edirəm. Valideynlər təşəkkürnaməni Gülün çarpayısının başından asdılar. Günlərin bir günündə Gül orta məktəbi bitirib kağız- kuğazını ali məktəbə verdi. Çağırdılar imtahana. Komissiyada
472 iki müəllim oturmuşdu. Birinci müəllim soruşdu: —Bala, adın nədir? Gül qıpqırmızı qızardı. Heç nə demədi. İkinci müəllim həlim səslə: —Bala, — dedi, — niyə çəkinirsən bizdən? Biz adam ha yemirik. Adını desənə. Gül Yanaqov daha da pörtdü. Birinci müəllim əyilib ikincinin qulağına pıçıldadı: —Vallah, bizim zamanədə cavanlar elə sırtıqlaşıblar, üzlərinin suyu elə tökülüb ki, belə utancaq gəncə rast gələndə adamın ürəyi dağa dönür. İkinci müəllim: —Canımçün, lap ürəyimdən tikan çıxartdın, — dedi. — Gəlsənə bu uşağı çox incitməyək. Sən canın, əlasın yaz, getsin. –O da mənim lap gözüm üstə. Yazıq utandığından az qalır yerə girsin. Birinci müəllim bərkdən Gülə: –Get, oğul bala, — dedi. — Ayın birində dərsə gələrsən. Beş il Gül Yanaqov institutda oxudu. Nə bir imtahanda cavab verdi, nə bir seminarda danışdı. Ancaq qızardı, utandı, başını aşağı saldı, pörtdü. Şəklini çəkdirib əlaçılar lövhəsindən asdılar. Gül Yanaqovla bir kursda Dünya Gözəlova adlı göyçək bir qız oxuyurdu. Bütün oğlanlar Dünyanın başına pərvanə kimi dolanır, ona şirin-şirin təriflər deyirdilər. Bircə Gül Yanaqov Dünya Gözəlovayla kəlmə də kəsməmişdi. Utandığından heç ona salam da verməzdi. Bir gün Gül Yanaqov küçədə təsadüfən Dünya Gözəlovayla rastlaşdı. Həyatında ilk dəfə ona: —Salam, — dedi. Dünya təəccüblə: —Əleykəssalam, — dedi, ayaq saxladı. Gül Yanaqovu diqqətlə başdan ayağa süzdü və xəbər aldı: —Necəsən? Gül Yanaqov qıpqırmızı qızardı.
473 Dünya:
—Ah, — dedi. — Bilirəm. Nə yaxşı ki, sən adama şit-şılıq komplimentlər deyən, qarabaqara adamın dalıyca düşən, zəng vuran, təqib edən, yüz yağlı dil tökən oğlanlardan deyilsən. Ancaq qəlbindəkiləri gözlərindən oxuyuram. — Bu yerdə Dünya da qızardı, baxışlarını yerə dikdi və xəfif bir səslə: — Mən də səni sevirəm. — dedi. Doqquz gündən sonra evləndilər və doqquz aydan sonra bir gecə Gül Dünyanı doğum evinə apardı. Səhərisi həkim gülə- gülə Gülə: —Gözünüz aydın, — dedi, — oğlandır. Gül Yanaqov qıpqırmızı qızardı. Həkim: "Ah! Nə həyalı- abırlı kişidir", deyə düşündü və əlavə etdi: –Özü də iki oğlandır. Əkiz. Günlərin bir günündə yaxşı bir vəzifə azad oldu. Adam axtarmağa başladılar. Yığışıb müzakirə etdilər. Biri dedi ki, əsil filənkəsin yeridir. Başqası dedi ki, yox, filankəs çox BOZ adamdır. Gəlin filanı təyin edək, Üçüncüsü filana etiraz elədi, dedi ki, filan AĞ ciyərdir. Peşmənkəs yaxşıdır. Buna da etiraz olundu ki, peşmənkəsin qəlbi QARADIR. —Bəs kim? Kimsə dedi: —Gül Yanaqov. Əlbəttə, Gül Yanaqov. Çox məsum uşaqdır. Böyük-kiçik yeri biləndir. Söz deyirsən qıpqırmızı qızarır. Birisi sual verdi ki, axı nə olsun qızarır. Onda bəhmənkəsi qoyaq, o, hələ həmişə qırmızıdır. Cavab bu oldu ki, yox, bəhmənkəs qırmızı adamdır. Həmişə QIRMIZIDIR. Amma Gül Yanaqov yeri gələndə qızarır, utandığından qızarır, bir sözlə, bu qızarmaq o qızarmaqdan deyil. Əlqərəz Gül Yanaqovu qoydular bu qulluğa. Ay keçdi, il dolandı. Yaxşı bir iclas çağrıldı. Dedilər gərək bu iclasda biri durub yaxşı bir məruzə eləsin. Biri dedi: —Filankəs.
474 Başqası dedi: —Yox, o yaman QARAQABAQDIR. Dedilər: —Filan. —Yox, sonra üzümüzə AĞ olar. —Peşməkan. —Yox, onu bilmək olmaz, rəngdən-rəngə düşəndir. —Bəs kim? —Gül Yanaqov. Çox təvazökar yoldaşdır. Özü də fağır elə utancaqdır, çıxacaq kürsüyə, utandığından bir kəlmə artıq-əskik danışa bilməyəcək. Bəli, məruzəçi təyin olundu. Gül Yanaqov kürsüyə qalxdı. Qıpqırmızı qızardı. Alqış səsləri salonu sarsıtdı. Bir gün dedilər, gərək xaricə adam getsin, özü də adam içinə çıxarmalı adam olsun. Yığışdılar məşvərətə. Biri dedi: —Filankəs. Dedilər: —Heyf ki, mümkün deyil, o, SARILIQ xəstəliyinə tutulub. —Filan. —Adam üzünə çıxası deyil. Üzü ALA-BULADIR. —Peşməkan. —Uşaqlıqda GÖY öskürək keçirtməyib, orda tutar biabır olarıq. —Bəhmənkəs. —Yox, o da bu yaxında kurortdan gəlib, gündə yaman QARALIB. –Bəs kim? –Gül Yanaqov yaxşıdır. Gül Yanaqov getdi. Nə dindi, nə danışdı. Bolluca tər tökdü. Bolluca qızardı. Bir gün dedilər gərək bir adam tapıb mükafat verək. Kimə verək?
Biri dedi: 475 —Filankəsə. O biri özündən çıxdı: —Sən elə nə olsa filankəsi təklif edirsən, çünki sənin öz QARABAĞLINDIR. Ayıb deyilmi, filan dura-dura... —Aldatdım deməzsən, — deyə o birinin sözünü kəsdilər, — filan sənin AĞSULUNDUR, onunçün o şirin düşüb. İndi ki, belə oldu, verək Peşməkana. –Xeyr, bağışlayacaqsan, peşməkan sənin GÖYÇAYLINDIR. Bəhmənkəsə nə gəlib. –O da sənin AĞDAMLINDIR. –Bu da sənin AĞDAŞLINDIR. –O da sizin tərəfdəndir — QARADAĞDAN. –Bu da sizin tərəfdəndir — GÖYTƏPƏDƏN. –QARAMƏRYAMLIDIR. –SARIVƏLLİDİR. –QIZIL AĞACDAN gəlib. –BOZ DAĞIN ƏTƏYİNDƏNDİR. –GÖYCƏ... –GÖYGÖL... Bir böyük yoldaş durub dedi ki: –Ayıbdır, bəsdir, bir utanın. Mübahisə nəyə lazım. Gül Yanaqovu qoyub dağa-daşa niyə düşmüsüz? Mükafatı ona verməliyik. Çox insan adamdır, namuslu, vicdanlı, qeyrətli, adətli, zəkalı, vəfalı, abırlı, həyalı. Mükafatı verəcəyik qıp- qırmızı qızaracaq. Dedilər: –Yox, bu lap ağ oldu, Gül Yanaqov sənin yerlindir, onunçün hər yerə onu çəkirsən. Heç AĞINA-BOZUNA baxmırsan. Böyük yoldaş: –Bu lap ağ yalandır, — dedi, — Doğrudur, Gül Yanaqovla mən bir küçədə anadan olmuşuq, amma mən belə şeylərə məhəl qoyan adam deyiləm. Gül Yanaqov çox utancaqdır, mən ona görə onu xoşlayıram, dünən saatı soruşdum, qıpqırmızı qızardı. Başqasına söz deyirsən, baxır dik gözünün içinə, sənə cavab qaytarır, səninlə razılaşmır, böyük-giçik tanımır. Amma
476 Gül Yanaqova söz deyirsən, görürsən bir qırmızı turp çıxdı bu yanağından, bir qırmızı turp o yanağından, bir turp ordan, bir turp burdan, bir turp, bir turp, bir turp, bir turp... Böyük yoldaş elə cuşə gəlmişdi ki, özünü saxlaya bilmirdi, xeyli müddət: "bir turp, bir turp" — deyə o yanağına, bu yanağına lopuq vururdu. Üzünə su səpib birtəhər sakitləşdirdilər və mükafatı Gül Yanaqova verdilər. Bir gün böyük yoldaşın yaşı ötdü, yığışıb göndərdilər onu pensiyaya. Başladılar yerinə adam axtarmağa. –Filankəs. Filan. Peşməkan. Bəhmənkəs. –Yox, Filankəs yaramaz, çevirər boz üzünü, bozaranda adama elə bozarır ki, adamı ağ yuyub, qara sərir. –Filan da olmaz. Qorxaqdır. Bir şey oldu sapsarı saralacaq. –Peşməkan əsəbidir, gömgöy göyərəcək, ya da hirsindən qapqara qaralaçaq. –Bəhmənkəs zəifdir. Üstünə qışqıracaqlar, dili dodağı əsəcək, ağappaq ağaracaq. –Bəs kim? –Əşi necə olub əvvəldən ağlımıza gəlməyib. Əlbəttə, Gül Yanaqov. Gül Yanaqov nə bozarırdı, nə saralırdı, nə göyərirdi, nə ağarırdı, nə qaralırdı. O, yalnız qızarırdı: "Bir turp o yanağından, bir turp bu yanağından". Bəli, Gül Yanaqov keçdi iş başına. ...Xoş bir bahar günündə Gül Yanaqov oturmuşdu öz böyük iş kabinetində, üstü qırmızı mahudlu masanın arxasında, yanında da dayanmışdı ağ, sarı, bənövşəyi, şabalıdı, innabı, firuzəyi, mavi, qırmızı telefonlar. Gül Yanaqov eşq-məhəbbətə dair açıq-saçıq bir roman oxuyurdu və bala-bala qızarırdı. Onun çəhrayı sifətinin şöləsi stolun üstündəki şüşədə əks olunub bərq vururdu. Birdən qırmızı telefon zəng çaldı. Gül Yanaqov diksindi. Çünki bu telefon həmişə susardı. Dəstəyi qaldırdı, səs eşitdi: –Gül Yanaqovdur?
477 Gül qıpqırmızı qızardı. –İşdən çıxardılırsınız. Gül Yanaqov həyatında ilk dəfə sapsarı saraldı.
478
BAŞIMIZIN AĞASI (Əməkdar dəllək Davudun anadan olmasının 76 yaradıcılıq fəaliyyətinin 69 illiyi münasibətilə)
Mən bu təntənəli yubiley məqaləmi müdrik bir mükaliməylə başlamaq istəyirəm. Deyir: ağsaqqalınız kimdir? Cavab verirlər: Kosa. Bu gün anadan olmasının 76, yaradıcılıq fəaliyyətinin 69 illiyini qeyd etdiyimiz əməkdar dəllək Davudu təbiət kosa və keçəl yaratmışdır, amma o, öz namuslu əməyi, fədakar zəhmətilə ağbirçək, ağsaqqal adını qazana bilmişdir. Dəllək Davud (hamı məhəbbətlə onu belə adlandırır) yaxşı deyir ki, adam gərək özü öz əliylə hörmət qazansın, çünki hər kəs öz keçəlini qaşıyır, hərə bir tük versə idi, kosa da saqqallı olardı. Ancaq Davud (hamı onu məhəbbətlə belə adlandırır) onu da yaxşı deyir ki, öz-özlüyündə saqqal hələ heç nədir. Saqqalda feyz olsaydı keçi şıxlıq alardı. Saçın altında gərək başın olsun, saqqalıi altında da dişin. Yoxsa başıvı yeyərlər. Məhz buna görə də Davudcan (hamı məhəbbətlə onu belə adlandırır) həmişə şən, gümrahdır. Doğrudan da, kim deyərdi ki, 69 ildən bəri başlarımızı ixtiyarına verdiyimiz əməkdar dəllək Davudun yaradıcılıq fəaliyyətinin 69 ili, anadan olmasının 76 illiyi tamam olur. Bəli, bu belədir. 69 ildir ki, başlarımızı Davud dayıya (hamı onu məhəbbətlə belə adlandırır) həvalə etmişik, 69 ildir başlarımızı onun ixtiyarına vermişik. 69 ildir başımızın ağası odur. Davud dayı əslinə qalsa, elə dəlləkliyi də bizim başımızda öyrənib. Başımızı qaşımağa macalımız olmayanda belə Davudun yanına gəlib başımızı düzəltdirmişik. Davud əmi də (hamı onu məhəbbətlə belə adlandırır) nə qədər başı qarışıq olsa da bizim başımızı qaydaya salmağa həmişə vaxt-tapıb, başlarımızla çox əlləşib, axırı başımızı bir yana çıxarıb. Həmişə
479 də gülüşlə-zarafatla, şirin sözlə, xoş rəftarla. Bəli; bizim Davud-qağa, (hamı onu məhəbbətlə belə adlandırır) belə Davud qağadır. Davud qağanın öz başı da çox bəlalar çəkib. Bir vaxt dəlləkxananın müdiri Keçəl Həsən idi. Davud lələylə (hamı onu məhəbbətlə belə adlandırır) yaman düşnüşmüşdü. Bir dəlləkxanada iki keçəl olmaz, — deyə Davudu sıxışdırırdı, — ya gərək mənim başıma saç gətirəsən, ya da burdan çıxıb gedəsən. Davud lələ — ay rəhmətliyin oğlu, keçəl dərman bilsə öz başına elər — deyə nə qədər onu ipə-sapa yatırtmaq istədisə də olmadı. Əlacsız qalıb ərizə verdi işdən çıxdı. Dövran dəyişdi, günlərin bir günündə Keçəl Həsəni çıxarıb Həsən Keçəli dəlləkxanaya müdir qoydular. Davud dayı: —Eh dünya! Dünya! — deyə yenidən köhnə yerinə qayıtdı. Dəllək Davud indi dəlləklərin başbilənidir, cavan dəlləklər ondan söz düşəndə məhəbbətlə: — O, dəllək Davud, o... — deyirlər. Bu sözlər nə qədər səmimi, mənalı, hikmətli və haqlıdır. Doğrudan da Davud kişi (hamı məhəbbətlə onu belə adlandırır) öz zəngin təcrübəsini cavanlara da öyrədir. Davud kişi başını birtəhər dolandıran, bir sayaq başını girrəyən başa bəla dəlləklərdən deyil. O baş açmadığı, başa düşmədiyi şeylərdən belə baş çıxarmağı bacarır. Burada mənim yadıma bildirki "Bığ-saqqal" əhvalatı düşdü. Bığ-saqqal məsələlərinə həsr olunmuş müşavirədə qızğın müzakirələr zamanı Davud baba (hamı məhəbbətlə onu belə adlandırır) aydın, prinsipial mövqe tutdu. Bəziləri iddia edirdilər ki, bığ köhnəlik əlamətidir, raket və atom əsrində bığ qoymaq gülüncdür, sabah biz Aya, Marsa, Günəşə bığla necə uca bilərik? Başqaları isə etiraz edib deyirdilər ki, bığ qoymaq bizim ata-baba qaydamızdır. Biz milli ənənələrimizə arxa çevirə bilmərik. Məlumdur ki, hələ Koroğlu bığını yeddi dəfə qulağının ardına burarmış, məlumdur ki, Qaçaq Nəbi də düşməndən intiqam almaq istəyəndə onun bığını qırxarmış. Deməli, bu gün də bığı qırxdırmaq üfunətli yabançı təsirlərin altına düşmək deməkdir.
480 Əlbəttə, həyat inkişaf edir, dəyişir, məsələn, bu gün saqqal saxlamaq, doğrudan da köhnəpərəstlik olardı. Ancaq bığa söz ola bilməz, heç üz vurmayın. Mübahisə çox qızışmışdı və bəlkə dəllək Davud işə qarışmasaydı məsələ həll olunmayacaqdı. Mirzə Davud (hamı onu məhəbbətlə belə adlandırır) mübahisə edənlərə müdrik xalq misalını xatırlatdı: yuxarı tüpürürəm bığdır, aşağı tüpürürəm saqqal. Sonra o saqqal qoymağın əhəmiyyətini tutarlı subutlarla əsaslandırdı və dedi ki, saqqal qoymaq çox vacibdir, çünki saqqalı olmayanın sözü keçməz. Dodik (hamı onu məhəbbətlə belə adlandırır) belə Dodikdir. Gəlin bu əziz yubiley günündə hörmətli Davud müəllimə uzun ömür, cansağlığı, başağrısız həyat arzulayaq. Mən məqaləmi yubilyarın şərəfinə şəxsən özüm yazdığım qısa bir şerlə bitirmək istəyirəm:
Başçılıq elə yenə Saqqala, bığa, başa. Dəlləklik peşəsində Ömrünü xoş vur başa.
481
ƏL ƏLİ YUYAR VƏ YAXUD BOZBAŞ DƏSGAHI
Günəş öz iş gününü qurtarıb neçə deyərlər qızıl saçaqlı örpəyini şəhərin üstündən çəkən dəmlər idi ki, təzə başlayan romançılardan yoldaş nasir Dərə Düzov telefonun dəstəyini götürüb gənc tənqid həvəskarı yoldaş alim Qarın Quliyeva zəng elədi. Xoş beş, on beş, filan-peşməkan. Uzun sözün qısası Dərə Düzov yoldaş Qarın Quliyev yoldaşı lütfən və səmimi qəlbdən öz xanə-xarabına dəvət elədi, bozbaş qonaqlığına. Qarın Quliyev bir gənc alim və ştatdankənar münəqqid kimi bir balaca nəm-nüm elədi, amma telefon dəstəyindən boz-başın iyi burnunu elə çaldı ki, qorxdu getməsə yaxşı düşməz. Əgər ki, sizi əvvəlcə Dərə Düzovla (dostlar zarafata salıb ona Dələdüzov deyirdilər), sonra isə yoldaş Qarın Quliyevlə tanış etməli olsaq deməliyik ki, Dərə Düzov canlara dəyən oğlan idi. Əmiri nərd atardı, harda aşdı orda tamadaydı və ümumiyyətlə stili-üslubu da yaxşı, təzə, müasir idi: belə qısa, kəsik-qırıq cümlələr, amma ki, dərin mənalı, sözlər hamısı iki başlı, abzaslar yerli-yataqlı, fəsillər ködək, roman uzun. Dərə Düzov həyatı beş barmağı kimi bilirdi desək düz olmaz, neçin ki, bu ifadədə bir natamamlıq var. Niyə beş barmağı olsun ki, halbuki kişinin on barmağı vardı (hələ on dənə ayaq barmağı bir yana dursun). Amma ki, Dərə Düzov həyata on barmağı kimi bələd olsa da belə, əsərlərinin mövzusunu barmaqlarından sorub çıxartmırdı. Baxmayaraq ki, təzə romanını "Əl əli yuyar, əl də üzü" adlandırmışdı. Bir sözlə, Dərə Düzov az aşın duzu deyildi. O ki, qaldı yoldaş gənc alim Qarın Quliyev müəllimə, o da 482 romantik xəyallı bir gənc və aspirant idi. Qarın Quliyevin yaxşı yasin oxuması, üç otağı, zil qara bığları, sarı "Volqa"sı, qızıl dişləri və çəhrayı qalstuku vardı, özü də, müxtəsəri yeyib içən oğlanlardan idi. Bəli, mətləbdən kənar düşməyək. Qarın Quliyev qabardin paltosunu geyib gəldi birbaş Dərə Düzov müəllimgilə və Dərə Düzov onu görüb dedi ki, Ay səni xoş gəlmisən, —və əlavə etdi ki, — Əşi, həmişə sən gələsən. Dərə Düzovun həyat yoldaşı, rəfiqəsi və türkün sözü kəbinli arvadı Nənəm Nəhrə xanım mətbəxdən çıxıb gələn qonağı, yəni ki, gənc tərifçi Qarın Quliyev qardaşı kamal-ədəblə salamlayıb dedi: –Xoş gəlmisiz. Dərə Düzov Qarın Quliyevi duz-buz kimi yalayıb hal– əhval tutandan sonra, türkün sözü arvadına xitab edib: –Ey yoldaş həyat yoldaşım, — dedi. — Tez bizə bir nahar təşkil elə, yoxsa ki, acından qarnımız quruldayır. Bu sözləri deyən kimi Dərə dodağını dişlədi: –Aa, — dedi və əlavə etdi: — Əziz dostum Qarın, qarnım quruldayır deyəndə ürəyinə sonra ayrı şey gəlib eləməsin ha, elə söz gəlişi dedim. Eyham işarə-zad vurub eləmirəm. Əşi, atan–anan rəhmətliklər də sənə ad tapıb qoyublar da... Qarın: — hə, — dedi, — heç demə. Elə bu dəm bozbaşın iyisi-qoxusu mətbəxdən hücum çəkib bütün otağı basdı və Qarın Quliyev müəllim bir ehmallıca udqundu. Dərə Düzov da elə bu dəm dedi ki, buyur keç süfrənin başına. Qarın Quliyev də cavab verdi ki, bir əlimi yusaydım heç də pis olmazdı. Dərə Düzov da dedi ki, suyumuz kəsilib, amma mən sənin əlinə su tökərəm, yuyarsan. Mətbəxə keçdilər, Dərə Düzov su tökdü, Qarın Quliyev əlini yudu və elə bu zaman Dərə Düzov xəbər aldı ki, gənc tərifçi
483 onun "Əl əli yuyar, əl də üzü" romanı haqda nə fikirdədir. Qarın Quliyev əllərini yuyub qurtardı və dəsmalla əllərini silə– silə cavab verdi ki, çox təəssüf hələ "Əl əli yuyar, əl də üzü" romanını oxuyub feyziyab olmayıb. Dərə Düzov bir belə yüngülcə boğazını arıtladı və hər iki həmkar qələm sahibi otağa keçib süfrənin başında əyləşdilər. Elə bu vaxt süfrəyə bozbaş gəldi, yamyaşıl göy-göyərti, qıpqırmızı turp gəldi, bir də o xoruz quyruğu zəhirmar. Dərə Düzov və Qarın Quliyev çirmələnib bozbaşa döşəndilər, nə döşəndilər. Bir balaca toxtayan kimi Dərə Düzov necə deyərlər söhbət köhləninin yügənini gətirib bağladı həmin o incə mətləbə: –Romanımı oxumamısan, — dedi, — canın sağ olsun. Amma bir iş var, iki əməl. Qoca dindar kişilər inqilabdan əvvəl demişkən allahdan gizli deyil, səndən nə gizlin. Bu gün axşam mənim və bütün bizim vilayətin düşmənləri, necə deyərlər, bizim arxamızı yerə vurmaq istəyir. Elə bu dəm Nənəm Nehrə xanım otağa girib soruşdu ki: –Qarın qardaş, necədi bozbaş, çiy deyil ki, odu zəif gəlirdi, qorxuram yaxşı bişməmiş olsun, çiy-zad deyil ki? Qarın Quliyev: –Yox, yox — dedi, — çiy deyil. Nənəm Nehrə xanım yenidən mətbəxə qayıtdı və Dərə Düzov sözünə davam etdi: –Bəli, onu deyirdim axı, bu axşama mənim romanımın müzakirəsi təyin olub. Ali məktəb müəllimləri və tələbələri, elmi institutun əməkdaşları, ümumən bütün ədəbi ictimaiyyət və maraqlananlar dəvət edilir. Elə bu zaman Nənəm Nehrə xanım otağa girib soruşdu ki: –Qarın qardaş, bağışlayın, duzu necə, az deyil ki, qorxuram şit ola. Qarın Quliyev yoldaş: –Yox, yox, — dedi. — Duzu lap yaxşıdır, şit deyil. Nənəm Nehrə xanım mətbəxə qayıtdı və Dərə Düzov yenidən sözünə
484 davam etdi: –Mən bu tayfaya yaxşı bələdəm. Birini vurmaq istəyəndə əvvəldən çıxışçıları fitləyib buraxırlar, mən bu tayfaya yaxşı bələdəm. Elə bu vaxt Nənəm Nehrə xanım mətbəxdən gəlib xəbər aldı ki: –Qarın qardaş, bağışlayın, suyu çox olmayıb ki, qorxuram suyu çox olsun. Qarın Quliyev: –Yox, yox, — dedi. — hər şey öz qaydasındadır. Nənəm Nehrə xanım mətbəxə qayıtdı və Dərə Düzov sözünə davam etdi: –İndi görürsən də, yaman təkləyiblər məni, bibim oğlu Mərd Məzarov kurorta gedib, uşaqlıq dostum Heydərqulu-xəstə yatır, eloğlum Cızma Qarayev kəndə toya gedib, məhlə qonşumuz Hətərən Pətərənov da ki, məndən bir balaca inciyib. Elə bu dəm Nənəm Nehrə xanım mətbəxdən gəlib Qarın Quliyevdən xəbər aldı ki, bibər necədi, şirindir? Qarın Quliyev. –Bəli, yaxşıdır, dedi, — şirindir. Nənəm Nehrə xanım: –Qarın qardaş, ətindən yeyin, — dedi, — bir yaxşı çeynəyin, görün necə yumşaqdır. Əntiqə həzm olunur. Qarın Quliyev: –Bəli, —dedi, —əntiqə həzm olunur. Nənəm Nehrə xanım yenidən mətbəxə qayıtdı və Dərə Düzov sözünə davam etdi: –Deməli, içirəm sənin sağlığına, Qarın, sən mənə qar- daşdan yaxınsan, sağ ol, var ol, yüz yaşa, biz də kölgəndə dolanaq. –Sağ ol. İçdilər. –Pff! Zəhrimar — deyə Dərə Düzov üz-gözünü turşutdu. — Gərək günahımdan keçəsən. Konyak cəhətdən yanında bir az
485 xəcalətəm. Ucuzudur — Üç ulduz. Gələn həftə bax bu Üç ulduzun yerinə Beş ulduz qoymaq mənim boynuma. ...Axşam müzakirəyə gələn kimi Qarın Quliyev siyahıya yazıldı. Ondan qabaq iki-üç nəfər danışdı. Hamısı da ağzını yaman pis açdı. Əsərdə daş daş üstə qoymadılar. Dedilər ki, "Əl əli yuyar, əl də üzü" romanında yazıçı əli gəzməyib və romanın üzü astarından betərdir. Dərə Düzov Qarın Quliyevin qulağına əyilib pıçıldadı ki: –Ölmüşəm, gərək meyitimi yerdən götürəsən. Tutarlı danış. Obrazlı dillə. Qarın Quliyevin yalnız indi yadına düşdü ki, əsəri oxumayıb öz yerində, tələm-tələsikdə baş qəhrəmanının adını soruşmağı da unudub. Oğlan ya qız olduğunu bilmir. Amma necə deyərlər kürsüyə çıxmaq bir ayıb, kürsüdən düşmək iki ayıb. Qarın Quliyevin içi od tutub yanırdı, dili–boğazı qurumuşdu, qrafindən su töküb başına çəkdi və nitqinə başladı: –Hörmətli qələm dostlarım və yoldaş ədəbiyyat həvəskarları. Məndən qabaq çıxış edənlərin fikrinə şərik çıxa bilməyəcəyəm. Niyə görə? Ona görə ki, halbuki əsər yaxşı əsərdir, niyə onu tənqid edib qaralayaq. Yoldaş gənc müəllif Dərə Düzovun "Əl əli yuyar, əl də üzü" romanının əsas və başlıca məziyyəti ondan ibarətdir ki, bu əsər... çiy əsər deyil. Bişmiş əsərdir. Bəli, bəli, çiy deyil, bişmişdir. Bu əsərdə biz güclü od görürük. Gənc nasir müəllimin, müəllif qəlbinin atəşin odunu, bəli, bəli, odunu. Burda biz şit şeylərə rast gəlmirik. Əsər çox duzludur, bəli, bəli, şit deyil, duzludur. Dili şirindir, bəli, bəli şirindir. Bəzi- bəzi başqa yoldaşların bəzi-bəzi başqa əsərlərində olduğu kimi burada su çox deyil, yox, yox əksinə, əsərin suyu azdır. Təbiət təsvirləri yumşaqdır. Obrazlar ətli-qanlıdır, bəli, bəli ətli-qanlı. Dərə Düzov çeynənmiş vasitələrə, bəli, bəli çeynənmiş vasitələrə əl atmır. Ümumiyyətlə əsər təravətli, ətirli-qoxulu, dadlı, ləzzətlidir, yaxşı həzm olunur. Deyəcəksiniz heç nöqsanı
486 yoxdur bəs? Var, əlbəttə, var. Doğrudur, bu mənim şəxsi mülahizəmdir, müəllif mənim fikrimlə razılaşa da bilər, razılaşmaya da. Amma mənə elə gəlir ki, müəllif yoldaş gənc nasir Dərə Düzov fəsillərin arasında üç ulduz yox, beş ulduz qoysa daha məqsədəuyğun və qat-qat daha münasib olar. ...Müzakirədən Dərə Düzov və Qarın Quliyev bir qayıdırdılar. Şəhərə gecə düşmüşdü. Günəşin vəzifəsini müvəqqəti ifa edən Ay tənbəl-tənbəl yerə işıq səpirdi. Dərə Düzov qəsdən zümzümə edirdi. Birdən Qarın Quliyev əlini alnına çırpıb ayaq saxladı: — Vay səni, — dedi, — tamam yadımdan çıxdı. Demədim. Bir az yağlı idi. —Nə?
Fənd Fərəc |