Kütlə qarşısında nitqin faktiki vasitələri
Nümunəni, statis
tikanı, illüstrasiyaları, əyani vəsaitləri faktiki vasitələrə aid edək.
Bütün bu vasitələr bu və ya digər dərəcədə «isbatın əlahəzrəti»
faktı ifadə edir.
Nümunə
- kütlə qarşısında nitqin ən tez anlaşılan üsuludur.
Nüsxə hökmü
nümunə ola bilər. Əgər natiq «Nümunə kimi aşağıda
kı hadisəyə istinad edə bilərəm...» - deyirsə, bu, nüsxə hökmüdür.
Nüm unə- fa k t
nüsxə hökmündən fərqli olaraq, dinləyicini
hadisəyə, yaxud təcrübəyə yox, konkretfakta tərəf istiqamətləndirir.
Əgər birincisi aydınlaşdırmadırsa, ikincisi isbatın ünsürüdür.
Nümunə - cümlə
nümunə - faktdan çıxan nəticədir. Əgər na
tiq «Beləliklə, faktlar deyir ki...» - söyləyirsə, deməli o, nümunə-
cümləni formalaşdırır. Bu növ nümunələrdə tipik hadisələr təsnif
edilir, xüsusi və ümumi xassələri qeyd edilir, nəticələr çıxarılır və
təkliflər verilir.
Zarafatyana nüm unələr
də kütlə qarşısındakı nitqlərdə istifadə
olunur və o, çox zaman kifayət qədər ciddi məsələləri kölgədə
qoya bilər.
Nümunədən istifadə qaydaları aşağıdakıları nəzərdə tutur:
1. Nümunə məqsədli olmalıdır.
230
2. Nümunənin mənasım zorla qəbul etdirmək olmaz.
3. Bir nümunənin köməyi ilə olduqca çox məsələni izah etmək
olmaz.
4. Eyni nümunəni bir neçə dəfə təkrar etmək olmaz.
Nümunənin tətbiqi zamanı aşağıdakı
qaydaları
nəzərə almaq
lazımdır:
a) nümunə nə qədər yerinə düşür ?
b) o, tipikdirmi?
c) nitqdə kifayət qədər nümunə varmı ?
ç) nümunədə dinləyicilərin hisslərinə müraciət varmı ?
Statistik məlumat - rəqəmlərin mütənasibliyi ilə ifadə olunan
nümunədir. Mahiyyəti etibarilə statistika - rəqəmlərdə əks olunan
faktlardır. Statistik məlumatlardan istifadə
qaydaları
bunlardır:
1. Statistik məlumatları peşəkarlıq və mənbəyin bitərəfliyi ba
xımından yoxlamaq zəruridir.
2. Mütləq mənbə göstərilməlidir.
3. Statistik faktları formalaşdırarkən qeyri-müəyyən ifadələr
dən çəkinmək lazımdır.
4. Yalnız bir meyarla ölçülə bilən amilləri statistik baxımdan
müqayisə etmək mümkündür.
5. Yalnız məlumatların toplumu ilə təsdiq edilənləri təsdiqlə
mək mümkündür.
Əyani vəsaitlər
də kütlə qarşısında çıxışın faktik dəlilidir. Əyani
vəsaitlər sırasına çizgilər (o cümlədən lövhədə), sxemlər, xəritələr,
plakatlar, illüstrasiyalar, modellər ( son dövrlərdə İKT vasitəsilə
təqdim edilən nümünələr) daxildir. İstənilən əyani vəsait nəinki fikri
təsdiq edir, həm də sadəcə, diqqəti cəlb edir, maraq doğurur.
Əyani vəsaitlərdən istifadə edərkən aşağıdakıları nəzərə almaq
lazımdır:
a) əyani vəsaitlərdən məqsədyönlü şəkildə, yəni yalnız şərh
edilən materialın aydınlaşdırılması, maraq oyadılması və diqqətin
başqa istiqamətə yönəldilməsi məqsədilə istifadə edilməlidir;
b) əyani vəsait qabaqcadan hazırlanmalıdır;
c) onlar hamı üçün görünməlidir;
ç) nitq əyani vəsaitlərin istifadəsi ilə sıx əlaqələndirilməlidir;
231
f) nitq söyləyərkən əyani vəsaitə yox, dinləyicilərə müraciət
etmək lazımdır;
d)
ona olan ehtiyac ödənildikdən sonra əyani vəsaiti yığışdır
maq lazımdır, yoxsa o, dinləyicilərin diqqətini yayındıra bilər.
Dostları ilə paylaş: |