Qazintilari

1.2.2. Mis-molibden-porfir yataqları 
 
1.2.2.1. Diaxçay yataqları qrupu 
 
Sərkidağ-Diaxçay filiz sahəsi Ordubadçayın yuxarı axım hissə-
sində, Aqaraq yatağından 9 km şimal-qərbdə yerləşir. Filiz sahəsi 
daxilində  filizli strukturun parametrləri: uzunluğu 5,5 km, eni 0,5-0,8 
km-dir. Filiz sahəsinin sərhədləri aşağıdakı kimi təyin edilmişdir:  
şərqdən Zəngəzur silsiləsinin suayırıcı hissəsi,  Boxkar aşırımı ilə Soyuq 
dağının arası; cənubdan və  cənub-qərbdən  Sərkidağ dağının yüksək-
liyindən keçən xətt üzrə, Diaxçay və Ordubadçay çaylarının  başlanğıcı, 
2635,8 m və 2866,4 m yüksəkliklərin zirvəsi;  şimal-qərbdən  Əylis və 
Vərdənəçay çayları arası suayırıcı silsilə  və 2851,5 m, 2744,0 m, 2703,0 
m yüksəkliklərin zirvələrindən keçən xətt; şimal-şərqdən Boxkar aşırımı. 
Sərkidağ-Diaxçay filiz sahəsində əsas filiznəzarətedici və filizlokal-
laşdıran strukturlar qranodioritlə kvarslı sienit-dioritin təmas hissəsi, 
Ordubad qırılması boyu ŞQ 280-320
0
 istiqamətdə uzanan qranodiorit 
porfir tərkibli dayka şəkilli cisim, həmçinin  submeridional istiqamətli çat 
zolağı sayılır.  Şıxyurd və Xocanverdi submeridional istiqamətli çat 
zonası filiz sahəsini 3 hissəyə ayırır: Sərkidağ,  Diaxçay və Fəhlədərə. 
 Sərkidağ-Diaxçay filiz sahəsi daxilində Sərkidağ-Diaxçay yatağı,  
Fəhlədərə mis-porfir filiz ştoku  və çoxsaylı mis-molibden və molibden 
minerallaşması olan təzahürlər, zonalar və damarlar vardır.  
Sərkidağ-Diaxçay yatağı eyniadlı filiz sahəsinin şimal-qərb hissə-
sində yerləşərək  şimal-qərb istiqamətdə Xocanverdiçaydan  Əylisçayın 
yuxarı axım hissısinə  qədər uzanaraq 2,0 km–dən də çox məsafədə 
izlənilir. Yer səthində filizləşmə Diaxçay dərəsində, onun yamaclarında  
müşahidə olunur və maksimal eni 35-40 m olmaqla 150-200 m izlənilir. 
Sərkidağın yamacında filizləşmə az qalınlıqlı (2,5-11,0 m)  zona ilə 
təmsil olunur.   
Yatağın mərkəzi hissəsi  10 №-li mağaranın horizontunda (40-150 
m yer səthindən aşağıda) orta eni 80 m olmaqla 522 m uzunluğunda 
izlənilmişdir.  367 m uzunluqda misin miqdarı 0,55%, molibden 0,025%, 
155 m uzunluğa  mis 0,30%, molibden 0,008% olmuşdur. 

 
15
Yatağın şimal-qərb hissəsi  8 №-li mağaranın horizontunda (0-360 
m yer səthindən aşağıda)  964 m uzunluğunda izlənilmişdir. 0,0-600,0 m 
intervalda  misin miqdarı 0,10-1,65% arasında dəyişir və  0,34-0,85% 
arası nəticələr üstünlük təşkil edir. Filizləşmənin eni 160 m-dir. Ayrı-ayrı 
dağ qazmalarında 62 m enə (ort 3-4) mis 0,51%, molibden 0,008%, 34 
m-ə  mis 0,13%, molibden 0,002% təşkil edir. Sərkidağ və Diaxçay arası 
sahədə  ştokşəkilli yatağın cinahlarında 10 №-li mağaranın horizontunda 
(2029,0 m) eni 21 m olan zolaqda misin miqdarı 0,185% və 9 m-ə 
molibden 0,02% təyin edilmişdir. Filizləşmənin eni və miqdarı  dərin-
likdə 3-7 dəfə artır.  
Fəhlədərə ştoku en istiqamətində şimal-qərbə doğru uzanır. 450 m 
uzunluğa (yer səthində)  və 15-35 m enə misin miqdarı 0,71%, molibden 
0,005%, 9 №-li mağaranın (2283 m) horizontunda ştokun eni 61,0 m (ort 
7) olub, misin miqdarı 0,62%, molibden isə 0,009% təşkil edir.  
 
1.2.2.2. Yaşıllıq təzahürləri qrupu 
 
Göyhündür-Yaşıllıq filiz sahəsi iki intruziv kompleksin təmas 
zonasına aid olub, 5 km-dən çox izlənilir. Filizləşmə kvarslı sienit-
dioritlərə və dəyişmiş qabbro-dioritlərə aid edilir. Filizləşmiş  zolağın eni 
150 m-dən 900 m-dək  olmaqla, fasilələrlə 2,8 km-ə qədər izlənilir. Yer 
səthində filizləşmiş  zolağın şimal hissəsində 100 m uzunluğunda 1 №-li 
əsas filiz zonası aşkar edilmişdir. Zonanın orta qalınlığı 30 m, misin orta 
miqdarı 0,4%-dir. 1 №-li filiz cismi 4 №-li mağaranın horizontunda 
(2523 m)  170 m dərinliyə  qədər, 100 m uzunluğunda, 38,5 m enində  
öyrənilmiş, misin orta miqdarı 0,65%, molibden isə 0,01% olmuşdur. 
Filiz sahəsinin mərkəzi hissəsində Yaşıllıq təzahürü müəyyən 
edilmişdir. Filiz zonası 250 m izlənilmişdir. Filizləşmiş hissənin eni 18-
20 m olmaqla, misin orta miqdarı 0,43%, molibden 0,04% təşkil edir. 
Zonanın cənub-şərq  hissəsində  filizləşmiş hissənin eni 34 m olmaqla,   
200 m izlənilmiş, misin orta miqdarı 0,48% olmuşdur. Burada 1 №-li 
şaquli buruq quyusunda  (2228,0 m) 49-129 m intervalda 80 m qalınlığa 
misin orta miqdarı 0,35%, molibden isə 0,002% təşkil edir.    
 
 
                                                                                                                   
 
 

 
16
1.2.2.3. Misdağ yatağı 
 
Yatağın geoloji quruluşunda Mehri-Ordubad qranitoid  plutonunun 
kvarslı və kvarssız monsonitləri, monsodioritləri, diorit-sienitləri, diorit-
ləri və s. iştirak edir. 
Filiz yerləşdirən strukturlar şimal-şərq istiqamətli olub, damar 
süxurların eninə istiqamətli qırılma zonaları  və sistemləri misli məhlul-
larla dolmuşdur. Filiz nəzarətedici strukturların uzanma istiqaməti şimal-
şərq istiqamətdə olub, cənubda Ordubad, şimalda isə Misdağ qırılmaları 
ilə təmsil olunur.  
Yataq  ərazisində 30-dan yuxarı mis-sulfid saxlayan zonalar aşkar 
edilmiş  və izlənilmişdir. Ümumiyyətlə, zonalar 150-950 m məsafədə 
izlənilir və burada qalınlıq əsasən 1-3 m arasında, bəzən isə 24 m-ə qədər 
dəyişərək,  misin miqdarı 0,3%-dən 21,56%-dək, orta hesabla 1,4-2,2% 
təşkil edir. Qeyd olunan damar-zonalar bir-birindən 20-60 m uzaqlıqda  
olmaqla,  paralel şəkildə izlənilirlər.   
Zonalararası  ərazidə damarcıq-möhtəvi tipli mis filizləşməsində 
misin konsentrasiyası zəif öyrənilmişdir. Lakin qırılma zonalarının kəsiş-
mə hissəsində çat sistemlərinin üstünlük təşkil etdiyi sahələrdə və  dayka 
zolağında əksər hallarda misin törəmə minerallarına çevrilmiş damarcıq-
möhtəvi  tipli xalkopirit filişləşməsinə rast gəlinir. 
Misdağ yatağının sahəsi 2 km
2
 olub, filizləşmənin  şaquli təsiri 
genişlənərək 700 m həddinədək dəyişir. Misdağ yatağı həm üfiqi, həm də 
şaquli istiqamətdə filizləşmənin yayılma sahəsinə nəzərən  geniş miqyas-
lı olub, damar-zonalar zəngin mis konsentrasiyasına malikdir. Ştokverk 
tipli damarlar arası  ərazidə damar-möhtəvi tipli filizləşmədə  misin 
miqdarı 0,1-0,7% təşkil edir.  
Yataq mis-porfir filizinin formalaşması cəhətdən olduqca əlverişli 
struktura malik olub, proqnoz ehtiyatları 1,5 mln. ton mis təşkil edən 
əsas yatağın  mis-porfir yatağı kimi qiymətləndirilməsinə imkan verir.  
 

 
17
 
Şəkil 1. Misdağ mis-porfir yatağının geoloji xəritəsi 
(tərtib edən Həsənov V.S.) 
 
 1–delüvial-provüal çöküntülər; 2–monsonitlər; 3–porfirgörünüşlü qranosienit-
lər; 4–kvarslı sienit-dioritlər; 5–lamprofir daykaları; 6–qranodiorit-porfir 
daykaları; 7– qırılma zonaları; 8 – pirit-xalkopirit  (а) və damar zonaları (б); 9–
incə pirit-xalkopirit damarcıqları; 10–nadir möhtəvi filizləşmə; 11–keçilmiş  
mağaralar; 12–yatağın sərhədi. 

 
18
1.2.2.4. Parağaçay yatağının alt  horizontu 
 
1977-ci ildə V.N.Nağıyev tərəfindən Parağaçay mədənindəki 4 №-
li əsas mağaranın yenidən sənədləşdirilməsi və sınaqlaşdırılması   yoxla-
nılarkən, qabbro-diorit və dioritlərdə ştokverk tipli mis-molibden filizləş-
məsi müəyyən edilmişdir. 4 №-li mağara mədənçilər tərəfindən məlum 
molibden damarlarının kəsilməsi və istismarı  məqsədilə keçilmişdir. 4 
№-li mağaraya baxış zamanı  və yenidən sınaqlaşdırma nəticəsində 
aşağıdakılar müəyyən edilmişdir: 
0,0-418,0 m - Alt Eosenin vulkanogen qatı, tamamilə törəmə 
kvarsitlərə çevrilmiş  və intensiv piritləşmişdir. Nadir xalkopirit möh-
təviləri qeyd olunur;  
418,0-427,0 m -  pirit və xalkopiritli dioritlər; 
427,0-467,0 m – eləcə də 0,0-418,0 m intervalda olduğu kimi; 
467,0-660,0 m- pirit, bəzən xalkopirit möhtəvili diorit, 614,0 m-
dən sonra xalkopiritə tez-tez rast gəlinir;  
547,0 m-dən başlayaraq “Mayski” damarı, qalınlığı 0,2-0,5 m, 
molibdenin miqdarı  isə 1,0%-ə qədər; 
624,0 m-dən başlayaraq  “Cənub” damarı, qalınlığı 0,05-0,28 m, 
molibdenin miqdarı isə 0,2-0,5%; 
660,0-700,0 m – ştokverk tipli filizləşmə, xalkopiritli damarcıq-
möhtəvili qabbro-diorit. 
4  №-li mağaranın 600,0-700,0 m intervalı başdan-başa sınaq-
laşdırılmışdır.  
Aşağıdakı cədvəldə  4 №-li mağaranın  600-666,6 m intervalı üzrə 
mis və molibdenin orta çəki miqdarları verilir. 
Cədvəl   1 
4 №-li mağara üzrə mis və molibdenin orta çəki
  
miqdarı  
 
Sınaqlaşdırma 
intervalı, m-lə 
Qalinliğı,  
m-lə 
Sınaqların 
№-si 
 
Nəticələr,  %-lə 
mis 
molibden 
1 2 
3 
4 
5 
614-618 
4 
2307-2308 
0,21 
0,003 
622-634 
12 
2311-2315 
0,26 
0,004 
638-642 
4 
2318-2319 
0,23 
0,004 
646-648 
2 
2322 
0,25 
0,010 
656-660 
4 
2327-2328 
0,23 
0,005 

 
19
1 
2 
3 
4 
5 
600-666,6  
6,6 
2329-2333 
0,67 
0,019 
Yekun: 
614-666.6 
 
52,6 
 
34 sınaq üzrə 
 
0,26 
 
0,007 
 
Beləliklə, Parağaçay yatağında molibden damarlarından  əlavə 
ştokverk tipli damarcıq-möhtəvi filizləşmə  də müəyyən edilmişdir ki, 
bunlar da bu  istiqamətdə işlərin davam etdirilməsinə əsas verir.  
 
1.2.2.5. Göygöl yatağı 
 
Göygöl mis-porfir filiz yatağında filiz saxlayan süxurlar Sakkarsu 
intruzivinin qranitoidləri və qismən maili təmas hissədə    ştokverk 
zonaları əmələ gətirən Üst Eosen-Oliqosen yaşlı vulkanoklastik süxurlar 
hesab olunur. 
Göygöl mis-porfir filiz yatağının parametrləri aşağıdakı kimidir: 
ştokverkin orta eni -400 m, uzunluğu – 700 m, filizləşmənin dərinliyə 
yayılması - 60 m,  misin kütlədə orta miqdarı: yer səthində - 0,28%, 
oksidləşmə zonasında -0,34%, ilkin filizlərdə 0,50%, molibdenin kütlədə 
orta miqdarı 0,01%; filizin proqnoz ehtiyatları 300 mln. ton, mis -1210 
min ton, molibden 30 min ton.  
Göygöl yatağı  səthi öyrənilmiş, yalnız axtarış  işləri aparılmışdır. 
Ümumittifaq Mineral-Xammal Elmi-Tədqiqat  İnstitutunun (Tbilisi) 
Qafqaz  geoloji-iqtisadi tədqiqatlar laboratoriyasının rəyinə görə, bu 
obyektdə  dəqiq axtarış  və axtarış-qiymətləndirmə  işlərinin  aparılması 
tövsiyə olunur.   
1.2.2.6. Göydağ yatağı 
 
Göydağ filiz sahəsi Paradaş çökəkliyinin  şimal blokunda  Eosen 
yaşlı vulkanogen-çökmə süxurların arasında intensiv inkişaf etmiş 
subvulkanik cisimlər sahəsini əhatə edərək üç iri qırılmanın: 320
0
 şimal-
qərb istiqamətli uzununa Dırnıs-Nəsirvaz-Göydağ, en istiqamətli Göy-
göl-Göydağ  və köndələn istiqamətli  Əlincəçay-Ləkətağ  qırılmalarının 
kəsişmə sahəsinə
 
aid edilir.  
Filiz sahəsi  ərazisində Ortakənd və  Ləkətağ polimetal təzahürlər 
qrupu və Göydağ mis-porfir filiz təzahürü məlumdur. 
Göydağ yatağı dörd filizli buruq quyusunun  (14, 18, 22, 15) 
məlumatlarına görə  aşkar edilmiş  və ilkin parametrləri müəyyən-ləş-

 
20
dirilmişdir: uzunluğu – 200 m, eni – 140 m, filizləşmənin yayılma 
dərinliyi-500 m, misin orta miqdarı 0,3%-dən yuxarı,  bütövlükdə isə, 
0,1%-dən 2,3%-dək təşkil edir. Filiz saxlayan süxurlar Orta Eosenin 
argillitləri, tufogen qarışıqlı alevrolitləri, bəzən isə andezitlərin sub-
vulkanik cisimləri və kiçik intruziv cisimlər  hesab olunur.  
  
1.3. Molibden filizləri 
 
1.3.1. Damar tipli molibden yataqları 
 
1.3.1.1. Parağaçay yatağı 
 
Nəşr olunmuş  işlərdə Parağaçay yatağı tipik damar-molibden 
yatağı kimi məlumdur. Parağaçay mədənində molibden uzun illər  “Baş”, 
“Orta”, “Yeni” və “Sülh” damarlarından çıxarılmışdır. 
Lakin M.A.Ağasiyev və başqaları (1960) tərəfindən Parağaçay 
yatağındakı eninə zonalarda kiçik ehtiyata malik  qızıl kəşf olunmuş və 
yataq Munundərə adlandırılmışdır.    
1977 və 1980-ci illərdə V.N.Nağıyev tərəfindən Parağaçay 
yatağının alt horizontunda damarcıq-möhtəvi  ştokverk tipli mis-molib-
den-porfir filizləşməsi müəyyən edilmişdir. Bu faktı qeyd olunan mağa-
raların tam sınaqlaşdırılmasının nəticələri də  təsdiq etmişdir. Sonradan 
1980-ci ildə qazılmış bir buruq quyusunun nəticələri də  ştokverk tipli 
filizləşməni təsdiqlədi. Bu barədə aşağıda məlumat veriləcəkdir. 
Ümumiyyətlə, Parağaçay yatağı heç bir şübhə doğurmadan plu-
tonogen-hidrotermal mənşəli damar–molibden yatağının tipik nümunə-
sidir. Bununla bərabər, qeyd olunan obyekt həm də sulfid-qızıl filiz 
yatağı  hesab olunur. Parağaçay yatağının alt horizontu isə ştokverk tipli 
mis-molibden-porfir yatağı kimi öyrənilməlidir.  
Parağaçay yatağı Ordubad rayonunda, Parağaçay-Şirinsu çayla-
rının sol qolları ilə Munundərə  və  Çınqıllıdərə çaylararası sahədə yer-
ləşir. Mədən Aza dəmir yol stansiyasından 45 km uzaqlıqda yerləşir. 
Yataq rayonu yüksək dağlıq olub, 2100-2700 m yüksəkliklərlə  səciy-
yələnir.  
Öyrənilməsi. Parağaçay yatağı 1934-cü ildə  aşkar olunmuş, 
sonrakı illərdə  kəşfiyyatı aparılmış, nəticədə ehtiyatları hesablanmış  və 
təsdiq edilmişdir. Yataq 1952-ci ildən başlayaraq Parağaçay kombinatı 
tərəfindən istismar olunmuşdur. Filizin çıxarılması yeraltı üsulla həyata 

 
21
keçirilmiş, filiz gündəlik məhsuldarlığı 100 t olan yerli zənginləşdirmə 
fabrikində emal olunmuşdur. Molibden konsentratı isə Rusiyaya göndə-
rilmişdir.
 
Yatağın təsdiqlənmiş ehtiyatları artıq istismar edilib qurtar-
mışdır. Mədən bu gün rentabelli olmayan müəssisə kimi fəaliyyətini 
dayandırmışdır. Qeyd olunan mədənin  ətrafında yerləşən Qapıcıq, 
Mədəndərəsi və digər molibden yataqlarında kəşfiyyat işləri aparıldıqdan 
və istismara cəlb edildikdən sonra  Parağaçay mədəni sonrakı onillik-
lərdə də fəaliyyətini davam etdirə bilər. 
Parağaçay yatağı müxtəlif illərdə  İ.N.Sitkovski və K.N.Şilenko 
(1939-1940), Q.A.Tvalçrelidze (1941-1950), Ə.D.Kərimov (1944), 
M.A.Mustafabəyli (1947), N.A.Dobrodnı (1949-1950), K.A.Əsədov 
(1949-1955),  Ş.K.Dəmirov (1957-1964), V.N.Nağıyev (1956, 1977, 
1980), Z.İ.Mirzəyev,  Ə.H.Babayev (1988) və digərləri tərəfindən 
öyrənilmişdir. Keçən əsrin 50-ci illərində Parağaçay yatağının istismara 
cəlb olunmasında, filizin çıxarılmasında və  işlənilməsində  mədənin 
direktoru H.S.Məmmədovun böyük əməyi olmuşdur. 
Yatağın geoloji quruluşunda Ordubad plutonunun intruziv kom-
pleksi iştirak edir və  əsasən ilkin mərhələnin qabbro, qabbro-diopit, 
diorit, monsodiorit, monsonit və onların kvarslı növləri  və gec mərhə-
lənin qranodiorit, kvarslı sienit-dioritləri ilə  təmsil olunmuşdur.  Ştoka-
bənzər kiçik intruziv cisimlər və qranodiorit və qranosienit porfir, kvarslı 
sienit, lamprofir və digər süxurların daykaları geniş inkişaf tapmışdır. 
Plutonun sərhəd zolağında Orta Eosenin andezit seriyasının  vulkanitləri 
(lava və aqlomeratlar) və Alt Eosenin vulkanogen-terrigen süxurları 
hesabına  əmələ  gəlmiş    törəmə kvarsitlər geniş yayılmışdır. “Baş” və 
“Misli” filiz damarları qeyd olunan daykaların zalbandına aid edilir.  
Strukturu. Yataq Ordubad plutonunun endotəmas zonasına aid 
edilir və lokal Parağaçay və  şimal-şərqə uzanan Urumus-Parağaçay 
dərinlik qırılmalarının kəsişmə hissəsində yerləşir. Axırıncı Ordubad 
dərinlik qırılmasının subparalel şaxəsi hesab olunur. 
 
Yatağın strukturu əsasən filizləşməyə  qədər, bəzən filizləşmədən 
sonrakı qırılma pozulmalarının inkişafı ilə səciyyələnir və burada başlıca 
olaraq   filizli damarlar öyrənilmişdir. Bütün filizli damarlar şimal-qərb 
istiqamətli  çat-qırılmalarına aid edilmişdir. Filizləşməyə qədər qırılma-
pozulmalar nisbətən iri ölçülü olub, qopuq-qopuqdur və  xırdalanma 
zonası ilə təmsil olunur. Zonaların şimal-qərb istiqamətli qopuq çatlarla  
kəsişmə  sahələri adətən filiz minerallaşması saxlayır. 

 
22
Kontakt və hidrotermal metamorfizm təmas süxurları ilə: plutonun 
ətraf süxurlarla sərhəddində törəmə kvarsitlərlə, bəzən epidozitlə, buy-
nuzdaşları ilə  və vulkanitlərin arasında kaolinləşmə, serisitləşmə, pirit-
ləşmə  şəklində olan hidrotermal metasomatitlərlə  və intruziyanın daxi-
lində filiz zonalarında biotit-kalium çöl şpatlı və kvars-karbonatlı meta-
somatitlərlə təmsil olunmuşdur. Qalınlığı 1 m-ə qədər, uzunluğu 50 m-ə 
qədər olan aplitlər daha geniş yayılmışdır. Aplitlərə aiddir: 
a) tərkibinə görə, leykokrat və melanokrat dioritlərə, kvarslı diorit-
lərə, kvarslı monsonitlərə, qranodioritlərə (onlar xırdadənəli quruluşa 
malik olub, qalınlığı 0,1 m-ə qədərdir)   cavab verən; 
b) qranitlərin mərkəzi hissəsində qalınlığı 10-15 sm-ə qədər  olan 
xırda və iridənəli sistemsiz peqmatoid daykaları. Onların sərhədində 
dioritlər, kvarslı dioritlər, kobuddənəli monsonitlər və qranodioritlər 
intensiv biotitləşmişdir (20-30 sm-dən 0,5 m-dək enində zolaq şəklində).  
 v) qalınlığı 1,0 m-ə qədər olan xırdadənəli və bərabərdənəli qranit 
və aplit daykaları, adətən, intensiv muskovitləşmiş, piritləşmişdir. Onlar 
əvvəlki iki tip daykaları kəsirlər.  
Parağaçay yatağının damar-molibden kimi kəşfiyyatı aparılmış və 
istismar edilmişdir. Lakin
 
V.N.Nağıyevə (1977, 1980) görə, Parağaçay 
damar-molibden yatağı  dərinlikdə  ştokverk tipli mis-molibden-porfir 
filizləşməsinə keçir. 
Parağaçay damar-molibden yatağında 40-a yaxın sulfid-kvars 
damarı öyrənilmişdir. Onların içərisində ən iriləri “Baş”, “Orta”, “Yeni” 
və “Misli” damarlar sayılır. Aşağıda bu damarların qısa səciyyəsi verilir. 
“Baş” damar 295°-325° bucaq altında şimal-şərqə doğru 500 m-ə 
qədər uzanır və  cənub-qərbə 45-70° bucaq altında yatır. Damarın 
qalınlığı 0,1 m-dən 2,5 m-dək dəyişərək  orta hesabla 0,7 m təşkil edir. 
Damarın cənub-şərq hissəsində molibden, şimal-qərb hissəsində isə mis 
filizləşməsi üstünlük təşkil edir. Molibdenin orta miqdarı 0,05-0,02%, 
mis 6,2% təşkil edir. “Baş” damar lamprofir daykasına aid edilmişdir. 
Damar molibdenitin, piritin və xalkopiritin incə damarcıq  şəbəkələri 
müşahidə olunan möhkəm, bəzən çatlı  ağ kvarsla mürəkkəbləşmişdir. 
Damarın  şimal-qərb cinahı brekçiyalaşmış süxurlarla məhdudlaşır və  
orada onun qalınlığı azalır və demək olar ki, bütün horizontlarda 
pazlaşır. “Baş” damar 35 m düşmə istiqamətində  sənaye  əhəmiyyətli 
molibden filizləşməsi saxlayan apofizə  malikdir.  
“Yeni” damar 330 m izlənilir, orta qalınlığı 0,6 m, molibdenin orta 
miqdarı 0,7%-dir. Uzanması  şimal-qərb 280-300°, yatımı dik olub, 

 
23
cənub-qərbə 60-80
0
-dir. “Orta” damar “Baş” və “Yeni” damarların 
arasında yerləşir. Uzanması  şimal-qərbə 290-300°, yatımı  cənub-qərbə 
30-70
0
, qalınlığı isə 0,1-0,2 m-dir. Molibdenin miqdarı 0,02%-dir. 
“Misli” damar uzanma istiqamətində 160 m öyrənilmişdir. Filiz 
mineralları xalkopirit, pirit, bəzən isə molibdenitlə təmsil olunur. Damar 
üzrə molibdenin orta miqdarı 0,33% təşkil edir.  
Kvars-molibden damarının uzunluğu 0,03-0,8 km, qalınlığı 0,2-2,5 
m, orta hesabla 0,4-0,7 m, molibdenin miqdarı izdən 23%-ə qədər (orta 
hesabla -0,5-1,16%), mis 0,01-6,21% təşkil edir.  
Yer səthində yalnız karbonatlarla təmsil olunan qızıl-polimetal 
damarı orta və alt horizontlarda qəndgörünüşlü kvarsdan ibarət olub, 
həmçinin qızıl və misin sənaye əhəmiyyətli konsentrasiyalarını saxlayır 
(qızıl orta hesabla 10 q/t, mis 0,8%). Onun kvars-molibden damarı ilə 
kəsişmə hissəsində  də  qızılın yüksək miqdarı qeyd olunur.  Görünür, 
burada  kvars-molibden damarı yerini 0,6-1,5 m dəyişmişdir. 
 
1977-ci ildə V.N.Nağıyev tərəfindən Parağaçay yatağındakı 4 №-li 
əsas mağaraya baxış keçirilərkən, 420-751 m intervalda damarcıq-
möhtəvi mis-molibden filizi aşkar edilmişdir. Sonradan bu mağaranın  
təmasətrafı zonası V.N.Nağıyev tərəfindən başdan-başa sınaqlaşdırılmış-
dır. 4 №-li mağaranın 600-703 m intervalında 103 m qalınlığa misin orta 
miqdarı 0,24%, molibden isə 0,007% olmuşdur.  
Təkrarən, 1980-ci ildə V.N.Nağıyev və M.Ə.Seyidov tərəfindən 
damarcıq-möhtəvi mis-molibden filizləşməsinin yayılmasını öyrənmək 
məqsədilə Gilançay axtarış partiyasının hesabına 4 №-li əsas mağaranın 
aşağı və yuxarı horizontlarından dərinliyi 340,2 m olan 101 №-li buruq 
quyusu qazılmışdır. 101 №-li buruq quyusunun  117-312 m intervalında 
mis 0,14%, molibden 0,006%, qızıl 0,1q/t-dan 1,02 q/t-a qədər təşkil 
etmişdir. Ayrı-ayrı intervallarda misin miqdarı 1,0%-ə qədər çatır.  
Bu işin nəticəsində Parağaçay yatağının cənub-qərb cinahında 
damarcıq-möhtəvi ştokverk tipli mis-molibden-porfir filizləşməsi müəy-
yən olunmuşdur ki, bunun da perspektivliyinin qiymətləndirilməsi tələb 
olunur.  
Müəyyən olunmuş ştokverk tipli  mis-molibden-porfir  filizləşməsi 
az perspektivli “May” və  “Cənub” kvars-mis-molibden damarlarının alt 
horizontuna uyğun gəlir. Göründüyü kimi, əsas sənaye  əhəmiyyətli 
“Baş”, “Orta”, “Yeni” və “Misli” damarların yerləşdiyi Parağaçay 
yatağının mərkəzi hissəsinin alt horizontunda ştokverk tipli filizləşmə 
mis-molibden-porfir formasiyasına keçməlidir. Başqa sözlə, kəşf olun-

 
24
muş və istismar olunan  Parağaçay damar-molibden yatağı öz ətrafında 
yığcam sahədə: damar-molibden (şimal-qərb zona), qızıl-sulfid (şimal-
şərq zona) və  ştokverk-damarcıq-möhtəvi  mis-molibden-porfir (dərin-
likdə, 4 №-li  əsas mağaranın səviyyəsində) filizləşməsi toplanmış 
Parağaçay kompleks mis-molibden-porfir yatağının üst mərtəbəsi sayılır. 
 
Görünür, misin və molibdenin əsas ehtiyatları daha dərində toplanmışdır.
 
 
Damar tipli Parağaçay yatağının mineral tərkibi Q.A.Tvalçrelidze 
(1948), M.P.İsayenko(1974), Z.M.Məmmədov (1966), Ə.İ.Mahmudov 
(1990) və digərləri tərəfindən dəqiq öyrənilmişdir. Qeyd olunan tədqiqat-
çıların məlumatlarına görə, Parağaçay yatağında aşağıdakı filizəmələgə-
tirən minerallar müəyyən edilmişdir:  əsas minerallar - pirit, xalkopirit, 
molibdenit, kvars, smeritsit və karbonatlar, ikinci dərəcəli minerallar – 
tennantit, pirrotin, maqnetit, hematit, sfalerit, qalenit, rutil, povellit, 
ferrimolibdit, xrozokolla, xalkantit, malanterit, yarozit, psilomelan; nadir 
minerallar -arsenopirit, tetraedrit, markazit, evkayrit, altait, pettsit, 
vittixentit, emplektit, serussit, anqlezit, smitsonit.