Sayali sadiqova

-maq, -mək 
şəkilçisi də terminlərin əmələ gəlməsində fəal 
iştirak edir. Belə terminlərin xarakterik xüsusiyyəti isə onların 
hal-hərəkət, proseslə bağlılığıdır. Ümumiyyətlə, elm və texnika-
nın müxtəlif sahələrində hərəkət və proseslər üstünlük təşkil edir 
və onlar sahə terminologiyasında da öz əksini tapır. Bu zaman 
“feillik, hərəkət bildirən qrammatik kateqoriya kimi texniki ter-
minologiyada məntiqi subyektin ifadəçisi kimi çıxış edə bilmə-
yən feil formalarında yox, mənasında hərəkət anlayışı olan, lakin 
onu abstrak əşyalıq anlayışı ilə birləşdirən mücərrəd isim forma-
larında çıxış edir
1
.” Yəni, hər bir hal-hərəkət və prosesin adı ol-
malıdır və bu feillərə -maq
2
şəkilçisi artırmaqla əmələ gəlir. Mə-
sələn: bağlamaq, yaxınlaşmaq /sıfır limitinə/ saymaq, qapamaq, 
paylamaq, cəmləmək, nömrələmək, çıxmaq, kök almaq, hesabla-
maq, və s. Bildiyimiz kimi feil kökləri -maq
2
şəkilçiləri qəbul et-
1
Винокур Г.О. О некоторых явлениях словообразования в русской 
технической явлениях словообразования в русской технической 
терминологии.

---

269 
dikdən sonra feilə məxsus olan bəzi xüsusiyyətlərindən məhrum 
olur; yəni zaman və şəxs məfhumlarını itirməklə bərabər, feilə 
aid olan heç bir şəkilçi qəbul edə bilmir. Bu şəkilçilərdən sonra 
əlavə olunan şəkilçilərin hamısı ismə məxsus olur; yəni ismin 
daşıdığı xüsusiyyətləri eyni ilə məsdərlər də daşıyır.
-ıq, -ik, -uq, -ük, -aq, -ək,
-k, -q. 
Qeyd olunan
 
şəkilçilər ter-
min yaradıcılığında qeyri-məhsuldar funksiya daşıyır. Bu şəkil-
çilər vasitəsilə alət, obyekt, hal-vəziyyət, proses, keyfiyyət və s. 
bildirən terminlər əmələ gəlir. Məsələn, vuruq, bölük, yarıq, ya-
yıq, qaynaq, tökük (metallurgiya), tapşırıq, suvaq, dayaq, dirək, 
sınaq, oyuq və s. 
Bu şəkilçi vasitəsilə yaranan terminləri məna xüsusiyyətinə 
görə üç qrupa ayırmaq olar: 
a.
Proses bildirən terminlər: bölük, vuruq; 
b.
Obyekt və alət bildirən terminlər: örtük, buruq;
c.
Hərəkət adı bildirən terminlər: çıxıq, sınıq; 
Bu şəkilçi vasitəsilə yaranmış ümumişlək sözlər terminoloji 
məna kəsb edərək elmin, texnikanın müxtəlif sahələrində ter-
minləşir. Məsələn: sınıq, çıxıq, yanıq (tibb), buruq (neft sənaye-
si), oyuq (maşınqayırma), qovuşaq (tikinti), oynaq (metallurgi-
ya), qırışıq (geologiya, coğrafiya) və s. 
Bu şəkilçilərlə yaranan sözlər daha çox terminoloji birləş-
mələrin bir hissəsi kimi terminoloji leksikaya daxil olur. Məsə-
lən: örtük-qalvanik örtük, dəmir örtük, cüt örtük (texnik termin-
lər); sınıq- liftli sınıq, interklistalit sınıq və s.