Sayali sadiqova

 
 
Taŋa qalmaq
- heyrətlənmək, təəccüb etmək, çaş-baş qalmaq: 
 
Dedi, ya Rəb, bu nə sirr idi bana,
Bu nə halətdir ki, bən 
qaldım taŋa
.
 
Bu mürəkkəb feilin birinci tərəfi 
“tan”
(heyrət, təəccüb) 
eyni mənada istər türk dillərinin əski qatlarını özündə əks etdi-
rən qaynaqlarda, istərsə də orta çağlara aid yazılı abidələrdə iş-
lənmişdir. 
“Taŋ” 
ismindən düzəlmiş 
“taŋlamaq”
(təəccüb et-
mək) felinə “Dastani-Əhməd Hərami” və Əlinin “Qisseyi-Yusif” 
məsnəvilərində, eləcə də Qazı Bürhanəddinin dilində rast gəli-
rik. Orta əsrlərə aid yazılı abidələrdə 
“daŋa batmaq”, “daŋa 
gəlmək”
feillərinin də “təəccüblənmək” mənasında işləndiyi 
qeyd olunmuşdur. 
“Taŋa qalmaq”
feili isə “Dastani-Əhməd Hə-
rami”də və “Hədisi-ərbəin” tərcüməsində işlənmişdir: 
“Taŋa 
qalmaq”
mürəkkəb feilinin hazırda dilimizin Qazax şivəsində 
1
Турецко-русский словарь М., 1980. с.91 
2
 
Радлов В.В. Опыт словаря тюркских наречий. I- IV т. Спб.,1888-1911. 
с.751 

---

181 
“dona qalmaq” şəklində eyni mənada işlənməsi qeydə alınmış-
dır. Dilimizin qərb qrupu şivələrində isə qədim türk sözü olan 
“taŋ”, “daŋ” ismi “gəlmək” feili ilə birgə eyni mənada işlənir
1
. 
 
Urunmaq
- çırpınmaq, özünü ora-bura vurmaq: 
 
Hər zaman 
urunur
 ol sola-sağa,
Bir məcal istər qəfəsdən uçmağa
.
 
“Urmaq” (vurmaq) felinin qayıdış növü olan 
“urunmaq”
Mahmud Kaşğari “Divan”ında və “Kutadğu bilig”də “sıxılmaq”, 
“büzüşmək”, “dartılmaq”, “gərilmək” mənalarında işlənmişdir. 
“Əsrarnamə”dəki bu yeganə beytdə isə “urulmaq” onun məlum 
növünə - “urmaq”a daha yaxın olan yuxarıdakı mənanı bildirir. 
Bu söz Radlovun lüğətində “ərənmək” şəklində qeydə alınmışdır.