Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

 
talab va taklif egiluvchanligi 
ko‘rsatkichlarini aniqlashda ularning
 
turli darajalarini umumiy holda baholash 
muhim o‘rin tutadi. Bunda asosan, quyidagi uchta holatni ajratib ko‘rsatish 
mumkin: 
1) talab yoki taklif egiluvchanligi koeffitsienti 1 dan katta (E
T, 
E
Tf
>1). 
Bunday talab yoki taklif «egiluvchan» yoki «nisbatan egiluvchan» deb ataladi. U 
talab yoki taklif etilayotgan tovar miqdorining foizdagi o‘zgarishi narxning 
foizdagi o‘zgarishiga qaraganda ahamiyatli darajada ro‘y berishini anglatadi; 
2) talab yoki taklif egiluvchanligi koeffitsienti 1 ga teng (E
T, 
E
Tf
=1).
Bunday talab yoki taklif «birga teng egiluvchan» deb ataladi. U talab yoki taklif 
etilayotgan tovar miqdorining foizdagi o‘zgarishi narxning foizdagi o‘zgarishi 
bilan teng borishini anglatadi; 
3) talab yoki taklif egiluvchanligi koeffitsienti 1 dan kichik (E
T, 
E
Tf
<1).
Bunday talab yoki taklif «noegiluvchan» yoki «nisbatan noegiluvchan» deb 
ataladi. U talab yoki taklif etilayotgan tovar miqdorining foizdagi o‘zgarishi 

---

226 
narxning foizdagi o‘zgarishiga qaraganda ahamiyatsiz darajada ro‘y berishini 
anglatadi. 
Tovarlarning talab yoki taklif bo‘yicha egiluvchanlik darajasini bilish real 
hayotda ularning narx strategiyasini ishlab chiqish hamda tovar sotishdan 
olinadigan yalpi daromadni eng yuqori hajmiga yetkazishda ham muhim rol 
o‘ynaydi. 
7.4. Iste’molchi xatti-harakati nazariyasi
 
Hozirda iqtisodiyot nazariyasiga oid ko‘plab darslik va o‘quv qo‘llanmalarda 
bozor talabining shakllanishi va namoyon bo‘lishini iste’molchining xatti-harakati 
orqali tushuntirishga harakat qilinmoqda. Bunda oldindan g‘arb adabiyotlarida 
mavjud bo‘lib kelgan turli nazariyalardan foydalanib, iste’molchi hatti-harakati 
nazariyasi alohida yo‘nalish sifatida bayon etilmoqda
1
. Talabalarni mazkur 
nazariyaning mohiyati bilan tanishtirish maqsadida uning asosiy tushunchalarini 
ko‘rib chiqamiz.
Iste’molchining bozordagi xatti-harakati so‘nggi qo‘shilgan naflilik nazariyasi 
hamda iste’molchi tanlovi nazariyasi orqali izohlanadi. Co‘nggi qo‘shilgan naflilik 
nazariyasining mazmuni bilan IV bobda batafsil tanishib chiqqan edik. Bu nazariya 
yordamida iste’molchining manfaati nuqtai nazaridan uning afzal ko‘rishi qoidalari 
bayon etiladi. Agar naflilikka iste’molchi o‘lchami bilan qaralsa, u iste’molchining 
biron-bir ne’matni iste’mol qilishidan olinadigan qoniqishni anglatadi.