ZƏHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur



Yüklə 4,27 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə46/48
tarix31.01.2017
ölçüsü4,27 Mb.
#7190
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   48

 

 

 

 

 

 

MƏTNƏ EDĠLƏN ƏLAVƏLƏR 

 

Bədəxşanda olan Məhəmməd Hümayunu [Baburun oğlu] bir ildən bəri 

görməmişdik.  Bizim  üçün  darıxdığına  görə  Bədəxşanı  qaynatası  Süleyman 

Mirzəyə tapşırıb bir gün Kabilə gəlir. Kamran Mirzə də Qəndəhardan Kabi-

lə gəlmişmiş. Bayram meydanında görüşüb heyrətlə bu gedişin səbəbini so-

ruşmuş. Məhəmməd Hümayun da bizim üçün darıxdığını söyləyərək Hindal 

Mirzəni Kabildən Bədəxşana göndərdikdən sonra dərhal bizə doğru hərəkət 

edir.  Bir  neçə  gün  sonra  xilafət  mərkəzi  olan  Aqraya  gəlib  anası  ilə  onun 

haqqında danışıb oturarkən içəri  girdi.  Könüllər  çiçək kimi  açılaraq  gözlər 

işiq kimi parladı. Hər gün ziyafət verilirdi, lakin onun şərəfinə xüsusi olaraq 

böyük  bir  ziyafət  verib  əyləncələr  tərtib  etdik.  Uzun  zaman  birlikdə  olaraq 

səmimi ünsiyyət qurduq. Həqiqətən, söhbətdə misilsizdi, mükəmməl bir in-

san idi. 

Məhəmməd  Hümayunun  Bədəxşandan  gəldiyi  zaman  Kaşğar  xanla-

rından olub bizə də qohumluğu çatan Sultan Səid xan [oğlu] Reşid xanı Yar-

kənddə  qoyub  boş  bir  xəyalla  Bədəxşan  tərəfinə  hərəkət  etmişdi.  Lakin  o 

Bədəxşana  varmadan  az  əvvəl  Hindal  Mirzə  gedib  Qaleyi-Zəfərə  girmişdi. 

Sultan Səid xan da üç ay  mühasirədən sonra heç bir şey  edə bilmədən geri 

qayıtmışdı. 

Bizə isə kaşğarlıların gəlib Bədəxşanı aldıqları şəklində xəbər gəlmiş-

di. Biz də Xoca Xəlifəyə Bədəxşana gedib nə etmək lazımsa elə də etməsini 

əmr  etdik.  Amma  o,  düşüncəsizliyindən  bunu  qəbul  etmədi.  Məhəmməd 

Hümayuna  «Sənin getmən necə olar?» dedik. O da  «Əmrə çarə  yoxdur, la-

kin öz arzumla hüzurdan ayrılmamağa söz verdim» deyə cavab verdi. Onun 

üçün Süleyman Mirzənin Bədəxşana getməsinə izin verildi. 

Sultan  Səidə  də  «Bizim  sizdə  bu  qədər  haqqımız  olmasına  baxmaya-

raq sizin belə iş görməyiniz bizə qəribə  gəldi.  İndilik Hindal Mirzəni  yanı-

mıza  çağıraraq  [Hümayunun  qaynatası]  Mirzə  Süleymanı  göndərdik.  Haq-

qıma riayət edərək Bədəxşanı bizim oğlumuz Mirzəyə təslim etsəniz, yaxşı; 

yoxsa bizim günahı üzərimizdən atıb mirası varisinə təslim edəcəyimizi bil-

sinlər» deyə yazdıq. 


BABURNAMƏ 

 

399 



Mirzə Süleyman hələ Kabilə varmadan düşmən Bədəxşandan əl çəkib 

sükunət təsis etmiş, Mirzə Süleyman Bədəxşana vardıqdan sonra da Hindal 

Mirzə şəhəri ona təslim edib Hindistana hərəkət etdi.  

Məhəmməd Hümayuna qərargahı olan Sənbələ getməsinə izin verildi. 

Altı ay qədər orada oldu. Belə görünür ki, oranın suyu və havası ona düşmə-

di.  Qızdırmaya  tutulurmuş.  Get-gedə  bu, uzun  çəkməyə  başlayır. Bunu du-

yunca  mahir  təbiblərə  göstərib  xəstəliyini  tədavi  etmək  üzrə  onu  əvvəlcə 

Dehliyə və oradan da gəmiylə buraya gətirmələrini əmr etdim. Çay yoluyla 

bir neçə gündə gətirdilər. 

Təbiblərin  bütün  tədavilərinə  baxmayaraq  yaxşılaşmadı.  Böyük  bir 

adam  olan  Mir  Əbülqasım  «Belə  xəstəliklərin  əlacı  budur:  tanrı  təalanın 

səhhət  verməsi  üçün  yaxşı  şeylərdən  birini  nəzir  demək  lazımdır»  deyə 

söylədi.  «Məhəmməd  Hümayunun  məndən  başqa  daha  yaxşı  bir  şeyi  yox-

dur; mən özümü nəzir edim, Allah qəbul etsin», deyə ağlıma gəldi. 

Xoca Xəlifə və digər yaxınlar «Məhəmməd Hümayun necə olsa yaxşı-

laşar, siz bu sözü nə üçün ağzınıza alırsınız. Bunu etməkdə məqsəd dünya 

malından yaxşı bir şeyi nəzir etməkdir. Məsələn, İbrahim savaşında ələ ke-

çən və Məhəmməd Hümayuna ehsan etdiyiniz almazı nəzir etmək lazımdır» 

deyə danışdılar. 

«Onun əvəzində dünya malı nədir ki?  Onun vəziyyəti pis olduğu üçün 

mən də özümü ona fəda edirəm. İş o dərəcə vahiməlidir ki, mən onun halsız-

lığına dözə bilmirəm» dedim. O vəziyyətdə gedib üç dəfə  baş ucunda dola-

naraq «Nə dərdin varsa, mən öz üzərimə aldım» dedim. 

Bundan  sonra  mən  ağırlaşdım,  o,  yüngülləşdi.  O  sağalıb  qalxdı,  mən 

isə xəstə olub yıxıldım. 

Dövlətin  irəli  gələnlərini  və  məmləkət  ərkanını  çağırıb  biət  əllərini 

Hümayunun  əllərinə verib onu yerimə və vəliəhdliyə təyin etdim, taxtı ona 

təslim etdim. Xoca Xəlifə, Qənbər Əli bəy, Turdu bəy, Hindu bəy və bu qə-

rarda hazır olan digər kimsələrin hamısı də qəbul edib bağlandılar. 

Doqquz yüz otuz yeddinci ildə, cəmadiyüləvvəl ayının altısında, pad-

şah  öz  əliylə  tikdiyi  çarbağda  bu  vəfasız  aləmlə  vidalaşdı.  Tarix,  mərsiyə, 

qəsidə və tərkiblər söyləyən böyük müasirlər arasından Mövlana Şəhab Mü-

əmmai bu misranı tarix düşürdü: 

Hümayun bud varisi-mülkiyu  



Hümayun məmləkətinin varisi oldu. 

O  qabiliyyətli padşahın  məziyyətlərini söyləməklə  və  yazmaqla bitir-

mək  mümkün  deyil.  Lakin  qısaca  budur.  Bu  səkkiz  əsl  sifət  onun  şəxsiınə 

xasdı: 1. Yüksək mühakimə. 2. Müstəsna himmət. 3. Vilayət almaq. 4. İdarə 

etmək. 5. Abadlıq. 6. Tanrı təala bəndələrinə rifah istəyi. 7. Əsgərin könlünü 

qazanmaq. 8. Ədalətli olmaq.  

Fəzilət  babında  əskiyi  yoxdu.  Türkcə  və  farsca  nəzm  və  nəsir  söylə-


Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



400 

məkdə  misilsizdi.  Bilxassə  türkcə  divanında  təzə  məzmunlar  tapıb  söylə-

mişdir. Bir də Mübin adında bir məsnəvi kitabı vardır, dil bilən oxumuş xalq 

arasında onun qədər lətifi yoxdur. Xoca Əhrarın tərtib etdiyi Validəyyə adlı 

bir risaləni bu padşah nəzmlə çevirmişdir. Baburiyə dedikləri bu kitabı türk-

cə bilməyənlərə asan olması üçün Bayram xanın oğlu Mirzə xana türkcədən 

farscaya tərcümə etməsini əmr etdi. 

O padşah musiqi elmindən də anlardı. Bu rübaini farsca söyləmişdir: 

Dərvişanra əgər nə əz xoy-e-şanəm, 

Leyk əz dilü can müqtəd işanəm, 

Dur əst miquy şahi əz dərvişi

Şahəm, vəli bəndeyi dərvişanəm. 



 

Dərvişlərlə bir qohumluğum olmasa da 

Onlara can və könüldən bağlıyam,  

Sahlıqla dərvişlik bir-birindən uzaq deyil, 

Mən şaham, lakin dərvişlərin bəndəsiyəm. 

Farsca bu mətləni söyləmişdir:  

Həlak mikondəm firqət tu danistəm, 

Və gər nə rəftən əz in şəhr sitvanistəm 



Bilirəm, səndən ayrılmaq məni həlak edir,  

Elə olmasaydı, bu şəhərdən gedə bilərdim. 

Bu mətlə də onundur: 

Ta bə zülfi siyahəş dil bəstəm, 

Əz pərişani-ye aləm bəstəm.  



Sənin qara zülfünə könül bağlayandan bəri  

Cahanın pərişanlığından qurtuldum. 

O  padşahın  əruz  və  qafiyə  barədə  də  risalələri  vardır.  Bunlardan  biri 



Müfəssəl adında və bu elmin açıqlanması haqqındadır və fövqəladə də yaxşı 

tərtib edilmişdir. 

Tanrə təala o padşaha dörd oğul və üç qız ehsan etmişdi. Oğulları Mə-

həmməd Hümayun padşah, Kamran Mirzə, Əsgəri Mirzə və Hindal Mirzə-

dir, qızları isə Gülrəng bəyim, Gülçöhrə bəyim  və Gülbədən bəyimdir. Bu 

üç qız eyni  anadandır. 

Bu  padşahın  heç  bir  söhbətinin  dışında  buraxmadığı  bir  neçə  təbiət 

əhli bunlardır:  

Əbülbəqa elmi-hikmət [fəlsəfə ilə əlaqəli mövzuları tədqiq edən elm] 

babında misilsizdi. Şeyx Zeyn Sədr isə Zeynəddin Hafinin nəvəsiydi, işlək 

bir zəkası vardı, nəzm və nəsrdə qabiliyyətli idi, Hümayun padşah zamanın-

da  əmir  də  olmuşdu.  Şeyx  Əbülvahid  Fariği  Şeyx  Zeyn  Hafinin  əmisidır, 

zövq sahibiydi, şeir də söyləyirdi. 

Sultan  Məhəmməd  Kosa  Mir  Əli  Şirin  müsahiblərindəndi  və  padşah 



BABURNAMƏ 

 

401 



məclisində etibar görərək yüksəlmişdi. 

Mövlana Şəhab Müəmmai isə Fəqiri təxəllüsünü işlədirdi, fəzl və şeir-

dən nəsibi vardı. 

Mövlana  Yusif  təbibdi  və  Xorasandan  çağırmışdı,  nəbzə  baxmaq  və 

təşhis qoymaq onun işiydi. 

Sürx Vidal türkcə və farsca nəzm söyləyirdi. 

Molla Bəqai də çox qabiliyyətli idi, Məxzən ül-əsrar vəznində padşah 

adına bir məsnəvi söyləmişdi. 

Xoca Nizaməddin Əli Xəlifənin xidmət, səmimiyyət və vəzirlikdə ağıl 

və tədbiri vardı, padşahın hüzurunda hörmət və etibarı o qədər böyük idi ki, 

sözü əksərən qəbul edilirdi. Tibdən də başı çıxırdı. 

Mir  Dərviş  Məhəmməd  Sarban  Xoca  Əhrarın  yaxşı  müridlərindəndi. 

Xoşsöhbət bir adamdı və fəzilətindən dolayı hüzurda yaxınlıq və etibar qa-

zanmışdı. 

Xandəmir  tarixçi  və  mümtaz  bir  adamdı,  əsərləri  xalq  arasında  məş-

hurdur.  Həbib  üs-siyər,  Xülasət  ül-əxbar,  Düstur  ül-ənvar  və  digər  əsərləri 

vardır. 

Xoca Kəlan bəy əmirlərindəndi və padşahın özəl xidmətində çalışırdı, 

fəziləti və yüksək qabiliyyətilə tanınmışdı. 

Onun kiçık qardaşı Kiçık Xoca da möhürdar və yaxın adamlarındandı, 

o da padşahın özəl xidmətində idi. 

Sultan Məhəmməd Dulday böyük əmirlərindən idi, xoştəbiət bir adam 

idi.  

Vallahü bikülli şeyin alim.  



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 


Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



402 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

QEYDLƏR VƏ ĠZAHLAR 

 

Bu qeydlər və izahlar «Baburnamə»nin türkcə, özbəkcə və rusca nəşr-

lərində verilən izahlar və bəzi məlumat-soraq mənbələri əsasında tərtib edil-

mişdir. Biz tərcümə boyu mətnaltı haşiyədə bəzi terminlərin mənası açıqla-

mış, şəxslər, coğrafi məntəqələr və s. haqqında kiçik bilgilər vermişdik. La-

kin ana mətni bu cür bilgilərlə çox yükləməməyə çalışdıq. Ona görə də bu-

rada bəzi ifadə və terminlərin geniş şəkildə açıqlanmasını münasib gördük.  

Kitabın türkcə tərcüməsinin sonunda verilən və Timur Gürkan tərəfin-

dən hazırlanan Notlar həddindən artıq geniş və əhatəlidir. Baburda işlənmiş 

bu və ya digər terminin izahı zamanı Orxon-Yenisey abidələrini, Kitabi-Də-



də  Qorqud  və  Manas  dastanlarını  çıxmaq  şərtilə  Divanü  lüğat-it-türk,  Qu-

tadğu bilig, Turfan mətnləri, Kodeks Kumanikus kimi əski türk yazılı mətn-

lərindən,  habelə  Şəmsəddin  Saminin  Qamusi-türki,  Şeyx  Süleyman  Əfəndi 

Buxarinin  Lüğati-çağatayi  və  türki  osmani,  V.V.Radlovun  Versuch  eines 

Wörterbuches der Türk Dialecte lüğətlərindən, eləcə də ibn Mühənnanın və 

Əbu Həyyanın, K.K.Yudaxinin, P.de Kurteylin, N.Poppenin, Y.T.Zenkerin, 

S.L.Kingin lüğətlərindən və s. və i.a. mənbələrdən istifadə etmişdir.     

Baburnamənin  rusca  nəşrinə  M.Salyenin  və  D.Voronovskinin  əlavə 

etdikləri Qeydlər qismində izaha ehtiyac duyulan açıqlamalar həm  fəsillərin 

sonunda,  həm  də  kitabın  axırında  eyni  şəkildə  verilmişdir.  Biz  isə  bəzi 

qeydləri  hər  səhifədə  mətnaltı  haşiyədə  qısa,  axırda  isə  daha  geniş  şəkildə 

verməyi qərara aldıq. Biz buraya özəlliklə Hindistana xas olan heyvan, quş, 

bitki və gül adlarının hamısını daxil etmədik, çünli Babur özü onları  təsvir 

və izah etmişdir. 

 Təbii ki, bu qeydlər və  izahlar mükəmməllikdən uzaq və iddiasızdır. 

Çünki bundan 500 il əvvəl çağatay türkcəsində hərbi, siyasi, ictimai, iqtisadi, 

ərazi-inzibati, mədəni sahələrdə işlənmiş bir çox terminin müasir dildə qar-

şılığını  tapmaq  çətin,  bəzən  isə  qeyri-mümkündür.  Lakin  Baburun  işlətmiş 

olduğu ifadə və terimlərin heç olmazsa qismən anlaşılması üçün bu qeydlər 

və izahlar vacibdir.  Oxucularımızın əfvinə sığınırıq. 

 


BABURNAMƏ 

 

403 



Abdullah Hatifi: Əbdürrəhman Caminin qohumu, vəfatı: 927=1521-cu il. 

Ağ axça: gümüş pul, sikkə. Bax: təngə və yarmaq. 

Ağa, ağaça/ağaçə: yaşça böyük deməkdir. Sonralar siyasi məna qazana-

raq  titula  çevrilmiş,  hər  hansı  bir  quruma  rəhbərlik  edən  şəxsin  ünvanı  ol-

muşdur. Məs.: Süleyman ağa (İraq elçisi), Hüseyn ağa (Sistan elçisi). Bu tə-

bir eyni zamanda nüfuzlu kişilərin adı və ya adının tərkib hissəsi kimi müşa-

hidə  edilir.  Məs.:  Ağa  Hüseyn.  Qadınlarda  isə  sadə  xalqdan  olan,  ailə  qur-

maq  yolu  ilə  ali zümrəyə  girmiş  olan xanımlar üçün işlənir. Məs.:  Ağa bə-

yim, Ümid ağaçə, Minqli Bi ağaça və s. 

Ağac (orijinalda: yığac): Baburun ağac ilə göstərdiyi məsafə bugünkü  öl-

çülərə görə 4-8 ingilis mili arasında dəyişir. Orta qiyməti 6 km-dir. 



Ağırlıq ölçüləri: 

(Hindistanda):  

 

8 reti = 1 maşə, təxminən  0,2 qram.  



 

4 maşə = 1 tank = 32 reti, təxminən 0,8 qram.  

 

5 maşə = 1 misqal = 40 reti, təxminən. 4,1 qram.  



 

12 maşə = 1 tülə = 96 reti, təxminən 10,2 qram.  

 

14 tülə = 1 sər, təxminən 143,5 qram.  



 

40 sər = 1 batman, təxminən 5,74 kiloqram.  

 

12 batman = 1 mani, təxminən 73 кг.  



 

100 mani = 1 minasə, təxminən 729,8 кг. 



Axtaçı: hökmdarın atlarıyla məşğul olanlar mehtər, veterinar. 

Aqan: Hindistanda qış fəslinin ilk ayının adı. Bax: ay. 

Aqra zəlzələsi: 911-ci il səfər ayının 3-də (15 iyul 1505-ci ildə) baş ver-

mişdir.  



Almaz:  787  karatlıq  məşhur  almaz.  Cilalandıqdan  sonra  280  karat  ol-

muşdur. Babur həmin almazı Hümayuna bağışlamışdır. 



Amu-Dərya:  orta  Asiyanın  iki  əsas  çayından  (digəri  Sır-Dərya)  biri. 

Barlas: Əmir Teymurun mənsub olduğu türk boyu.. 

Arça: şam və ardıc kimi izah edilir, bizcə, arçan ağacıdır. 

Ardçı: bax: çağdavul. 

Arğamcı/urğamçı: məsafə (hündürlük) ölçüsü. 70-90 sanntimetrdir. Bəzi 

mütəxəssislərin  fikrincə,  7-8  gəz,  yaxud  20  zira  uzunluğundadır  [zira:  dir-

səkdən orta barmaq ucuna qədər olan bir uzunluq ölçüsü]. 

Arğun: türk boyu. 

Arxarqulça: qızılkeyik. Geyikin bir növü. 

Arpa: bax: cev. 

Asəfi: bu təxəllüsü vəzir oğlu olduğu üçün qəbul etmişdir. Burada şairin 

öz atası deyil, Süleyman şahın əfsanəvi vəziri Asəf nəzərdə tutulur.  



Aşçı/aşpaz: bax: bavurçu. 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



404 

Aşçılıq/bavurçuluq: hökmdar sarayında mətbəxdə çalışanlara məxsus rüt-

bə.  Bəkavulluqdan  [yeməklərə  nəzarət  edən  şəxsin  ünvanı]  aşağı  dərəcədə 

bir rütbə. 

Ata-bəy: bax: atəkə, bəy-atakə. 

Atakə:  əslində  ata  və  əkə  «böyük  qardaş»  sözlərindən  ibarət  bir  sözdür. 

Gənc şahzadələrin tərbiyə edilməsi və onlar üçün ayrılmış vilayətlərin idarə-

si ilə məşğul olan şəxsin titulu. Bizdəki atabəy və lələ tituluna uyğundur.  

Ay-balta:  təbərzin,  kəsən  tərəfi,  yəni  ağzı  aypara  şəklində  olduğu  üçün 

belə adlanır.  



Ayı(ğ) otu: ayı otu; Fərqanədə mehr-giyah otuna verilən ad. 

Aylar və fəsillər: Hindistandakı aylar və fəsillər bunlardır:  

 

Yay fəsli ayları:  



 

Çitar


  

hut [balıq bürcü] 

   21 fevraldan başlanır.  

 

Bisaq



  

həməl [qoç bürcü]

   22 martdan başlanır.  

 

Çit



  

səvr [buğa bürcü]

   22 apreldən başlanır, şiddətli isti olur.  

 

Əsar 



– 

cövza [ekizlər bürcü]



22 maydan başlanır, şiddətli isti olur. 

 

Yağmur fəsli ayları:  



 

Savən 


– 

sərətan [xərcəng] 



– 22 iyundan başlanır, şiddətli yağış yağır. 

 

Badun 



– 

əsəd [şir bürcü] 



– 24 iyuldan başlanır, şiddətli yağış yağır. 

 

Küvar 



– 

sünbülə [başaq, qız bürcü] 



– 24 avqustdan başlanır.  

 

Katik 



– 

mizan [tərəzi bürcü] 



– 24 senytabrdan başlanır.  

 

Qış fəsli ayları: 



Aqan 

– 

əqrəb bürcü

  24 oktyabrdan başlanır.  

 

Pus



qövs [yay, oxatan]



23 noyabrdan başlanır, şiddətli soyuq olur. 

 

Maq 



– 

cədi [oğlaq]

  23 dekabrdan başlanır, şiddətli soyuq olur. 

 

Fagün



  

dəlv [dolça bürcü]

  22 yanvardan başlanır. 

Aymaq:  xalq,  uruğ,  boy,  qəbilə,  tayfa,  el-oba;  bəzi  məqamlarda:  başqa 

soydan olan, yad adam. 



Baburi  xətti:  Baburun  özü  tərəfindən  910-cu  ildə  (1504/5)  Kabildə  icad 

edilən,  hərflərin  ayrı-ayrı  yazılış  şəkilləri  və  qaydaları  olan  bir  əlifbadır. 

Türkcənin  fonetikasına  daha  uyğun  olan  bu  əlifba  ilə  Babur  Quran  yazdır-

mışdır.  



Badrəng:  Kabildə  yetişən,  formaca  limona  bənzəyən  bir  meyvə.  Böyük 

bir xiyar növünə də badrəng deyilir. 



Bağlan qaz: vəhşi qaz, qarabataq quşu. 

Bağrıqara: quşun rənginə görə verilən bir sifətdir, sonra quşun adı yerinə 

keçmişdir.  



Bahadırlıq ülüşü, culdu: savaşda göstərilən şücaətə görə hökmdarın hü-

zurunda verilən maddi mükafat üçün işlənən termin.  



Balqabaq/balqabaq  meydanı: təlim  atışları  üçün hədəf olaraq balqabağa 

ox  atılan  meydan  olmalıdır.  İstanbulda  da  "Ox  meydanı"  adlı  bir  meydan 

mövcuddur.  


BABURNAMƏ 

 

405 



Bamyan:  bu  vadidən  başlayan  aşırımlar  Hinduquş  üzərindən  keçir.  Hin-

distanı işğal edən hər fateh buradan keçmişdir. 



Baranğar: döyüş səfində olan ordunun sağ qolu. 

Barin: türk boyu. 

Batman: türklərdə və qonşu xalqlarda ağırlıq ölçüsü, 1 batman = 40 sir.  

Bavurçu:  aşçı,  aşpaz.  Hökmdar  sarayında  mətbəxdə  çalışan  bəkavuldan 

aşağı dərəcədə bir rütbə.  



Bazaraq: bir aşırım adı. Hündürlüyü 5.300 metrdir.  

Bədəxşan: Amu-Dəryanın yuxarı axarında, onun Pənc, Göyçə və Bədəx-

şan  adlı  qolları  üzərində  yerləşən  vilayət.  Qunduz,  Kaşğar  və  Kafiristanla 

həmsərhəddir.XVI əsrə qədər özlərini Makedoniyalı İskəndərin soyuna bağ-

layan yerli şahlar tərəfindən idarə olunmuşdur. 



Bədrəddin Həlai: şair, vəfatı: 939 = 1532-ci il.  

Bəgi: əsasən özbək mənşəli qadınlara məxsus bir ünvan. Məs.: Bəgi Sul-

tan ağaçə, Zöhrə Bəgi ağa. 



Bəhmənilər xanədanı: bu xanədan Dəkkən bölgəsində 1347-1527-ci illər-

də hökmdarlıq etmişdir. 



Bəxşi:  katib; uygur hərfləri ilə yaza bilən, bu yazının işləndiyi dilləri bi-

lən məmur; yazıçı; həkim, türkəçarəçi, cərrah; şaman; din xadimi; aşıq, şair, 

çalğıçı. 

Bəkavul:  yemək  dadan,  dequstator,  çeşnigir.  Xassə  bəkavul  dərəsəsi  bə-

kavuldan, bəkavul isə bavurçudan daha yüksəkdir. Bu həm də şəxs adı kimi 

işlənmişdir: Aşiq Bəkavul, Hacı Pir Bəkavul, Qul-Bəyazid Bəkavul. 

Bəlx: Əfqanıstanda eyniadlı çayın yanında yerləşən şəhər. Qədimdə onun 

yerində Baktriananın paytaxti Baktra şəhəri olmuşdur. 



Bəluclar:  İran  dilləri  qrupunda  danışan  təqribən  30  milyonluq  bir  xalq. 

İran, Əfqanıstan və Pakistanda yaşayırlar. 



Bəy:  türk dövlətçilik  ənənəsində və hərbi təşkilatda əskidən bəri  yüksək 

vəzifə,  səlahiyyət  və  məsuluyyət  sahibi  şəxslərin  ünvanı.  Baburda  həmin 

zümrəyə daxil olanlar bunlardır: içki, içki bəy, böyük bəy, habelə bəy-atəkə, 

sahib ixtiyar, eşik ağa.   



Bəy-atəkə: bax: atəkə. 

Bəyim: hökmdar ailəsinə mənsub qadınların ünvanı.  

Bi  (<bəyailə  qurma  yoluyla  ali  zümrəyə  girən  özbək  qadınların 

daşıdığı  ünvan.  Məs.:  Sultan  Hüseyn  Mirzənin  özbək  cariyəsi  Minqli  Bi 

ağaçə. Kişilərdə də müşahidə olunur: Kibək Binin oğlu Qənbər Bi. 

Bicangər  racəliyi:  Dəkkəndə  1336-cı  ildə  qurulmuşdur  və  bu  sülalədən 

gələn racələr 1565-ci qədər, yəni güclərini birləşdirən digər Dəkkən racələri 

tərəfindən yenilib Bicangər şəhəri yıxılanadək hökm sürmüşlər. 

Bikə: Baburda ad olaraq (məs.: Bikə Bəyim, Bikə Sultan bəyim) işləndiyi 

də müşahidə olunur. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



406 

Bikramacit  (Vikramaditya)  Hindu:  ulduz  kataloqu  tərtib  etmişdir.  Lakin 

Nəsirəddin Tusinin və əl-Xarəzminin kataloqları qədər dəqiq deyil.  



Bisak: Hindistanda yay fəslinin ikinci ayının adı. 

Bismillah: Quranın, hər əsərin və işin başlandığı söz.  

Boy: savaş nizamına girən ordunun mərkəzindəki özəl bir bölüyün adı. 

Boza: bir türk içkisi; pivə (?).  

Budvar: çərşənbə; Hindistanda həftənin günlərindən birinin adı.  

Buğu:  geyik.  Baburda bəzən buğu-maral  şəklində birlikdə və tək bir  ad 

kimi keçir, lakin bu iki təbirlə geyiyin erkəyi və dişisi nəzərdə tutulur. 



Cavanğar: savaş nizamına girən ordunun sol qolu. 

Cev: arpa, taxıl; uzunluq ölçüsü. 6 cev (arpa) = 1 əlik (barmaq).  

Cikə: nə olduğu tam olaraq anlaşılmayan bir bitki. 

Civə:ondan hazırlanan dərmanlar Şərqdə çox məşhur olmuşdur. 

Çağdavul: hərəkət halındakı ordunun arxa qolu.  

Çahargah nəqşi: musiqi əsərinin növü. 

Çakər: bax: nökər . 

Çarbağ: çahar bağ, dörd bağça. Bu sözlə bir qismi park, bir qismi üzüm-

lük, bir qismi meyvə ağacı, bir qismi də bostan olan hovuzlu bağlar nəzərdə 

tutulur. Babur öz hakimiyyəti dövründə çoxlu bağ saldırmışdır.  

Çar-piç/dəstar-piç:çalma sararkən parçanın dolaşma, bükülmə və ya qıv-

rılmalarına görə işlənilmiş terminlər olmalıdır. 



Çeşnigir: bax: bəkavul. 

Çəng: musiqi aləti. 

Çərgə: dərəcə deməkdir. 

Çərik: ordu, qoşun. 

Çərşənbehi: sevimli qadın, cariyə, gözdə, favori qadın.  

Çikin-tala otu: ot, yem, yaşıl ot.  

Çil sütun: qırx sütun. 

Çilgüzə: bir fıstıq növü.  

Çin Teymur Sultan ibn Əhməd xan: dayısı oğlu olsa da, Babur ona “qar-

daş” deyirdi, çünki hər ikisi Yunus xanın törəməsi idi. Çin Teymur xan 936 

= 1530-cu ildə ölmüşdür.  

Çirçik  (Çir,  Paraq):  Sır-Dəryanın  sağ  qolu.  Daşkənd  (əski  adları:  Şaş, 

Çaç) Çirçik vadisində yerləşir.  



Çit: Hindistanda yay fəslinin üçüncü ayının adı. 

Çitar: Hindistanda yay fəslinin ilk ayının adı. 

Çöhrə: üz, gözəl üz; oğlan.   

Damğa: möhür; vergi rüsumu; nişan. 

Daruğa: darğa; qalabəyi, hərbi qarnizon rəisi, vali, qubertator, xişnə. 

Daş: qiymətli şeyləri çəkməkdə istifadə edilən bir ağırlıq ölçüsü. 

BABURNAMƏ 

 

407 



Daşkənd: 2.500 illik tarixi olan bir şəhər. XV əsrdə Baburun ana babası 

Yunus xanın hakimiyyəti altında idi. 



Dəbusi: qədim bir qala. Xarabalıqları Səmərqənd yaxınlığındadır. 

Dəstar-piç: çalma sarıyan çalmaçı, sarıqçı, çalmaçı, əmmaməçi. 

Dəstur: vəzir, məsləhətçi. 

Dəyirman suyu: axan suların miqdarını ölçmək üçün işlənən bir təbir.  

Dəyirman suyu: axar suların miqdarını ifadə edən bir tabir. 

Dirhəm: gümüş sikkə. Dinarın 1/20-nə bərabər oımuşdur. 

Divan: dövlət dəftərxanası, ali hökumət orqanı və ayrı-ayrı idarələr; rəs-

mi qəbul; ən yüksək mülki amir, yəni sahib-divan; qəzəl toplusu.  



Dizək/Çizək:  Səmərqənd vilayətində yaşayış məskəni. 

Ehram: zəvvarların geydikləri xüsusi paltar. 

Eşik ağa: vəzifəsi dəqiq bilinməyən ünvan.

 Teymurilər sarayında mühüm 

bir məmuriyyət.

 Ehtimal ki, təşrifatçı, hacib, seremonmeyster, 

kamergerdir.  

Eşik ixtiyarı: səlahiyyət dairəsi dəqiq bilinməyən bir ünvan. Saraydan k-

ənardakı bütün işlərə baxan adamın ünvanı olmalıdır.  



Eşşək yükü:  mətndə xarvar və ya xərvar olaraq keçən bu ağırlıq ölçüsü-

nün dəyəri dəqiq müəyyən deyil. 80 kilo ilə 300 kilo arasında dəyişir. Xal-

var sözü də bu sözdən olmalıdır. 

Eytvar: bazar günü; Hindistanda həftənin günlərindən birinin adı. 

Əbülqasım  Babur:  Baysunqur  Mirzənin  oğlu,  Şahruxun  nəvəsi.  Vəfatı: 

861 = 1459-cu il. 



Ədədlər/saylar: Hindistanda:  

 

1 lek = 100.000.  



 

100 lek = 1 kürur və ya 10.000.000. 

 

100 kürur = 1 ərb və ya 1.000.000.000.  



 

100 ərb = 1 kərb və ya 100.000.000.000.  

 

100 kərb = 1 nil və ya 100.000.000.000.000.  



 

100 nil = 1 pədəm və ya 100.000.000.000.000.000.  

 

100 pədəm = 1 sanq və ya 100.000.000.000.000.000.000.   



Əfqanlar:  adları  ilk  dəfə  XI  əsr  tarixçisi  Məhəmməd  Ütbinin  “Tarixi-

Ütbi” əsərində çəkilir. Əsər Mahmud Qəznəviyə ithaf edilmişdir. 



Əhməd xan: Baburun “Kiçik xan”, “Alaca xan” adlandırdığı dayısı. 909-

cu ildə (1505) Kaşğarda ölmüşdür. 



Əkə: böyük qardaş və ya bacı.  

Əlik: barmaq; yan-yana düzülmüş altı arpa boyunda uzunluq ölçüsü. 

Əməl: musiqi əsəri növü. 

Əmlük:  Kabilin  bir  bölgəsində  olub  digər  yerlərdə  olmayan  bir  meyvə. 

Türklər ona "qara yemiş" deyirlər.  



Əndəxud: Şimali Əfqanıstanda şəhər. İndi xarabalıqları qalır. 

Əndican: Özbəkistanda vilayət mərkəzi. IX əsrdən bilinir. 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



408 

Ərb: Hindistanda işlənən bir say. l ərb = 100 kürur. Bax: lek. 

Ərəfə: zilhiccə ayının 9-u. Zəvvarların Ərəfat dağına gəldikləri gün. 

Ərk: qala, içqla, bürc, daxili qala, qala içində qala. Ətrafı divarlarla əhatə 

olunan, əksərən yüksəkdə və divarla təkrar hörülmüş qala. Hökmdarın və ya 

həmin yerin ən böyük amirinin sarayı və mühafizlərinin olduğu məkan. 

Əsar: Hindistanda yay fəslinin sonuncu ayı. Bax: ay.  

Əsəs: gecə qarovulu.  

Əshabi-fil: fil sahibləri. Həbəşistan kralı Nəcaşi  Əshamə tərəfindən Yə-

mənə  hökmdar  təyin  edilən  Əbrəhə  bin  Səbbah  ül-Əşrəm  və  ordusu  fil  sa-

hibləridir.  Ziyarətçiləri  Kəbə  yerinə  öz  bölgəsinə  çəkmək  istəyən  Əbrəhə 

Sənada Qülleys  deyilən  bir kilsə  tikdirir. Kinanə qəbiləsindən bir adam  isə 

bir gecə bu kilisəyə təcavüz və həqarətdə bulunur. Bundan qəzəblənən Əb-

rəhə Kəbəni yıxmağa and içir və ordusuyla birlikdə Məkkəyə gəlir. Yanında 

ən qüvvətlisi Mahmud adını daşıyan bir sürü fil varmış. Əbrəhə bu fillərlə 

Kəbəyə doğru getmək istədikdə heyvanlar diz çöküb hərəkətsiz qalır, başqa 

səmtlərə  yönəldildikdə  isə  qaçaraq  gedirdilər.  Allah  Əbrəhənin  ordusunun 

və  fillərinin  təpəsinə  sürülərlə  quşlar  göndərib  hamısını  öldürdü.  Hz.  Mə-

həmməd bu hadisənin baş verdiyi il içində doğulduğu üçün bu ilə "fil ili" adı 

verilmişdir.  



Əşəreyi-mübəşşirə: cənnətlik olduqlan sağlıqlarında özlərinə peyğəmbə-

rimiz  tərəfindən  müjdələnən  on  adam:  hz.  Əbubəkr,  hz.  Ömər,  hz.  Osman, 

hz. Əli, hz. Talha, hz. Zübeyr, Əbdürrəhman bin Övf, Əbu Übeydə bin Cər-

rah, Səid bin Zeyd, Səd bin Əbu Vəqqas. 



Əşrəfi: altın sikkələrə verilən ümumi ad.   

Əvrad: vird sözünün cəmidir, oxunması adət halına gələn dualar. 

Fagün: Hindistanda qış mövsümünün dördüncü ayı. 

Fatihə: Quranın ilk surəsi, yeddi ayədən ibarətdir. 

Fülus: mis pul, bir təngənin dörddə biri. Maaşlar və bəxşişlər fülusla ifa-

də edilirdi. 



Geri: hindcə: ghari. Hindistanda zaman ölçüsü. 

Geriyal: müəyyən fasilələrlə bürünc bir lövhəyə vurmaqla saatın bildiril-

məsi. Bu işlə xüsusi bir kasta məşğul olurmuş.  



Gəmilərin adları: Baburun öz gəmilərinə verdiyi adlar bunlardır:  

 

Asayiş – rahatlıq, sakitlik.  



 

Arayiş – bəzək.  

 

Gündəiş – tutumluluq.  



 

Fərmayiş – əmr, fərman.

 

Gicək: simli musiqi aləti, skripkanın bir növü. 

Gili-məxdum: zəhərlənməyə qarşı dərman kimi işlənən bir cür torpaq. 

Göy saray: Səmərqəndin ən məşhur saraylarından biri. 

Göyəldaş:  süd  qardaşı,  süd  bacısı.  Bəzi  alimlərin  fikrincə,  könüldaş  sö-


BABURNAMƏ 

 

409 



zündən yaranmışdır. 

Gümüş çəki daşı: = 250 misqal = 0,5 sir = təxminən 10,25 kiloqram. 

Gürgən cədvəli: 847-ci ildə (=1444) Uluğ bəyin  rəhbərliyi altında Rumi 

Qazızadə, Qiyasəddin Cəmşid və Əli Quşçunun iştirakı ilə tərtib edilmişdir. 

Uluğ bəyin şərəfinə onun titulu ilə (Gürgən) adlandırılmışdır. 

Havaq: bir aşırım. Hündürlüyü 3.800 metrdir.  

Herat: Heri-rud çayının sahilində yerləşən qədim şəhər. Teymurilər döv-

ründə böyük mədəniyyət mərkəzi olmuşdur. 



Heydər  Mirzə:  Məhəmməd  Heydər  Mirzə  Gürgan  Duğlat  (vəfatı:  958  = 

1551).  «Tarixi-Rəşidi»  adlı  xatirə  kitabının  müəllifi,  Baburun  silahdaşı  və 

xalası oğludur. 

Heyət/elmi-heyət/nücum: astronomiya deməkdir.

  



Həbəş padşah: əsl adı Şəmsəddin Müzəffərdir. 1494-97-ci illərdə padşah 

olmuşdur. 



Həftənin günləri: Hindistanda bunlardır:  

Şənbə = saniçer.  

Bazar = eytvar.   

Bazar ertəsi = somvar.  

Çərşənbə axşamı = manqalvar.  

Çərşənbə = budvar.  

Cümə axşamı = prispatvar.  

Cümə = sükrvarə  



Hənəfilik:  islamın  dörd  qolundan  biri.  Əsası  Əbu  Hənifə  (vəfatı:  150= 

767-ci il) tərəfindən qoyulmuşdur. 



Hidayə: islam fiqhinin hənəfi qolu üzrə klassik məcmuə. Onu Bürhanəd-

din Əli ibn Əbubəkr əl-Fərqani əl-Mərginani əl-Riştani (vəfatı: 593 = 1197) 

tərtib etmişdir. 

Hindal: Baburun oğlu, 925-ci ildə (=1519) anadan olmuş, 958-ci ildə (= 

1551) ölmüşdür. 



Hinduquş: Himalayın qolları. 

Hövzü-kəbir: çarbağ içində tikilən hovuz.  

Huna: bir geyik növü, dişisinə ceyran, erkəyinə huna deyilir. 

Hülakü xan:(654-668=1256-1265).Hülakülər adlanan sülalənin banisi.   

Hüma:  Hümayun,  Feniks,  əfsanəvi  quş.  İnama  görə,  onun  qanadlarının 

kölgəsi kimin üstünə düşsə, o, xoşbəxt olarmış.  



Hürmüz: İranın cənubunda kiçik bir ada. 

Xalçı/xilçi: 839-cu ildən (=1435) Malvidə hökm sürmüş bir sülalə. 

Xandəmir Qiyasəddin ibn Hümaməddin: tarixçi. Vəfatı: 942 = 1535-ci il.  

Xanım:  Baburun  ana  tərəfdən  qohumları  olan,  Kaşğar  və  Moğolistan 

hökmdarları ailəsinə mənsub qadınlar üçün işlənir. 



Xas(sə): hökmdara aid olan şey. Məs.: xas, xassə libas. Dövlətə, xəzinəyə 

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



410 

aid olan şey. Məs.: xassə mülk. Bu mülk hökmdara, şahzadələrə və ya başqa 

heç bir şəxsə verilə bilməzdi.  

Xassə bəkavul: hökmdarın şəxsi aşpazı. Bax: bəkavul. 

Xassə tabın: qvardiya alayı. Bax: tabın. 

Xeybər  dağları:  Makedoniyalı  İskəndər,  Mahmud  Qəznəvi,  Əmir  Tey-

mur və Babur Hindistanı işğal etmək buradan keçmişlər. 



Xəmsə:  beş  poemadan  ibarət  ədəbi  əsər.  Ən  məşhurları  Nizamı,  Əmir 

Xosrov Dəhləvi (XIV əsr) və Nəvai (XV əsr) tərəfindən yazılmışdır.  



Xəzərilər:

 mənşəcə monqol olan, tacikcə danışan Əfqanıstan əhalisi. Ad-

ları Xəzər sözündən deyil, farsca həzar (min) sözündəndir.

 

Xoca Xosrov: məşhur şair Əmir Xosrov Dəhləvi. Vəfatı: 725=1325. 



Xoca Übeydüllah Əhrar: məşhur sufi. Vəfatı: 895 = 1498-ci il.  

Xocənd: keçmiş Stalinabad, daha sonra Leninabad şəhəri. Xoca Bakırqan 

çayının  Sır-Dəryaya  qarışdığı  yerdə  yerləşir.  Fərqanə  vadisinə  açılan  qapı 

kimi Orta Asiya iqtisadiyyatında mühüm rol oynamışdır. 

Xorasan: sərhədləri dəqiq bilinməyən coğrafi məkan. Müxtəlif dövrlərdə 

Xorasana Herat vilayəti və qonşu ərazilər daxil olmuşdur. Hazırda İranın bir 

vilayətidir, mərkəzi Məşhəd şəhəridir. 

Xotən: Uyğuristanın Tarım bölgəsində şəhər və vahə. 

Xuttalan: Pənc ilə Vəxş arasında vilayət. Taciksitanın ərazisindədir. 

İçki: içə aid, içdə olan, səmimi. Hökmdarın şəxsi tapşırıqlar məmuru. 

İddət müddəti: keçmişdə ərindən ayrılan qadının təkrar ərə getməsi üçün 

keçməsi  lazım olan zəruri  müddət,  yəni  üç dəfə  aybaşı  keçirib təmizlənənə 

qədər keçəcək müddət (ərindən boşansa - 100 gün, əri ölsə - 130 gün). 

İgid:  hökmdarın  və  ya  bəyin  yanında  və  şəxsi  xidmətləri  məmuru;  dö-

yüşçü.  


İki namaz arası: günorta namazı ilə ikindi namazı arası. 

İqlim:  Ptolomeyin  coğrafiyasına  görə,  dünya  cənubdan  şimala  doğru 

yeddi  iqlimə  ayrılır  və  üçüncüdən  beşinciyə  qədər  olan  iqlimlər  yaşamağa 

əlverişlidir. 

İlbasun: bu söz yırtıcı quşlar və sərçə kimi kiçik quşlar xaricində bütün 

ovlanan quşlara verilən ümumi addır.  



İlqar:  çox  sürətlə  hərəkət  edən  yüngül  silahlı  böyük,  yaxud  kiçik  hərbi 

dəstə, bölük və ya hissə.  



İrəvül:  önçü,  önçü  bölüyü,  önçü  qolu,  irəli  qol;  döyüş  nizamına  girmiş 

ordunun ən öndəki qismi.  



İskəndər Feyləkus oğlu: Makedoniyalı İskəndərin Şərqdəki adı. 

Kafiristan: indiki Nuristan. Bir vaxtlar əhalisi kafir olmuşdur. 

Kari: altı tutam uzunluğunda bir uzunluq ölçüsü. 

Karşi: (əski Nəxbəş, Nəsəf) Özbəkistanda vilayət mərkəzi. 

Karvan: ümumi qaydaya görə, 7 dəvə bir karvan sayılır. 

BABURNAMƏ 

 

411 



Kaşğar: qədimdən bəri Orta Asiya, Əfqanıstan və Hindistanla Uzaq Şərq 

arasında ticarətin, mədəni əlaqələrin inkişafında mühüm rol oynayan uyğur 

şəhəri. İndi Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunun paytaxtıdır. 

Katik: Hindistanda yağmur fəslinin son ayının adı. 

Keş: Özbəkistanın Qaşqa-Dəyra vilayətində şəhər. Əmir Teymurun vətə-

ni. Bəlxlə Səmərqənd arasında mühüm ticarət mərkəzi olmuşdur.  



Keyik/geyik:  geyik,  maral.  Ağ  geyik,  ala  geyik,  qara  geyik,  qızıl  geyik 

növləri var. Ahu, antilop, sığın və maraldır. 



Kəmaləddin  Behzad:  XVI  əsrin məşhur miniatürçü rəssamı,  Herat  mini-

atür məktəbinin banisi. Vəfatı: 943 = 1537-ci il. 



Kəmali: məcuna bənzəyən ləzzətli, nəşə verən narkotik bir maddə. 

Kərb: Hindistanda işlənən bir say. l kərb = 100 ərb. 

Kibək: mis sikkə; ruscadakı kopek, kopeyka bu sözdən ola bilər. 

Kim: bəzi yerlərdə boza mayası kimi işlənən bir meyvə. 

Koçin:  Teymur  zamanında  xanədanı  qoruyan  saray  qvardiyasına  verilən 

addır. Bu ad zamanla atadan oğula keçmişdir. Koçinlər hər hansı bir bölgəyə 

deyil, hökmdara bağlı idilər.  

Köç: köç, köç-külfət; dağa-arana və ya başqa yerə köçən ailə üzvləri. 

Kuxaq: Zərəfşan çayının əski adı. 

Kurqan:  əslində,  qorurğan,  qorğan,  yəni  içinə  girən  adamın  qorunduğu 

yer, qala, istehkam deməkdir.  



Kutas: bir dağ öküzü növü. 

Küruh: Hindistanda 4.000 qədəm (= 1 mil) uzunluğundakı məsafə ölçüsü.  

Kürur: Hindistanda işlənən bir say. 1 kürur =  100  lek. Bax: lek. 

Kütub:  sufilərin  işlətdiyi  bir  təsəvvüf  deyimi  olub  mənəvi  dərəcələrin 

yeddincisi və ən yüksəyidir. Hər dövrdə tanrı tərəfindən təsəvvüf qüdrəti ve-

rilmiş bir kütub olur. 

Kütval: qalabəyi, qarnizon rəisi, dizdar.  

Küvar: Hindistanda yağmur fəslinin üçüncü ayının adı. 

Qanun: 36 simli kanon və ya ərğanun.  

Qaravul: gözətçi, keşikçi; kəşfiyyat qolu; avanqard. 

Qarış:  gərilmiş  halda  baş  barmağın  ucundan  çəçələ  barmağın  ucuna 

qədər olan bir uzunluq ölçüsü.  



Qazax: igid, cəsur adam, döyüşçü. 

Qazaxlıq: köçərilik; əldə vilayət və hakimiyyət olmayan dövr.    

Qazi: O dövrdə müsəlman olmayan şəxslərin idarə etdiyi torpaqlara hərbi 

səfərlərdə iştirak edən hökmdarlara "qazi" ünvanı verilirdi.  



Qədəmgah: Xızırın ayaq izi. 

Qəndahar: Əfqanıstanda şəhər və vilayət. Əfqanıstan dövlətinin ilk pay-

taxtı (1747). Hazırda vilayət mərkəzi. 



Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 



412 

Qəsideyi-bürdə (Xirqə haqqında qəsidə) : VII əsri şairi Kəəb bin Zübeyr 

tərəfindən hz. Məhəmmədin şərəfinə yazılmış bir əsərdir. 



Qəznə: Kabildən 135 km cənub-qərbdə  yerləşir. Onun yaxınlığında qəz-

nəvilərin paytaxtı tarixi Qəznənin xarabalıqları var. 



Qılquyruq: çox incə quyruqlu bir cins ördək, çöl toyuğu, qır kəkliyi, fa-

zan. Quşun bir qədər də poetikləşmiş adı. 



 Qımız/kımız:  qısraq  südünü  xüsusi  qaydada  mayalandıraraq  hazırlanan 

ənənəvi türk içkisi. 



Qızıl çəki daşı: = 500 misqal = 1 sir = təxminən 20,5 kiloqram. 

Qızıl söyüd: bax: tubulğu. 

Qol: savaş nizamına girmiş ordunun mərkəzinə verilən ad. 

Qövs:oxatan bürcü; yay. 

Qunduz: Qunduz (Sürxab) çayının sağ sahilində şəhər. 

Qurçu, qurbəyi: hərbi bir rütbə, cəbbəxana rəisi. Qur «silah» deməkdir. 

Qurilər:  Əfqanistanda  hökm  sürən  Quri  xanədandan  olan  Sultan  Şəha-

bəddin Quri qəznəvilərin son hökmdarı Xosrov Məliki yenərək 1187-ci ildə 

bu  xanədana  son  vermiş  və  Hindistan  içlərinə  səfərlər  edərək  burada  quri-

lərin hakimiyyətini  qurmuşdur. Onun xanədanı Şimali Hindistanda 1206-cı 

ilədək hakimiyyət sürmüşlər. 

Quşbəyi: quşçubaşı, hökmdarın ov və ev quşlarına, göyərçinlərinə baxan 

məmur. 


Yüklə 4,27 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   48




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin