«Alp Ər Tonqa (Astiaq - Əfrasiyab) tarixdə və bədii
ədəbiyyatda» adlı kitabı xalqımızın həqiqi tarixini öyrənmək,
eradan əvvəlki son minilliyin ortalarına məxsus hadisələri ay-
dınlaşdırmaq baxımından bizim akademik tarixdən
müqayisəedilməz dərəcədə qiymətli bir əsərdir.
Müəllif əsərin lap ilk cümləsində deyir: «Saka-skif impera-
torluğunun başçısı, fars – Turan dastanlarının qəhrəmanı, bütün
Şərq dünyasında böyük dövlət xadimi – türk xanədanının sülalə
öndəri, sərkərdə və qəhrəman kimi anılan, öyülən, bəzən qibtə
ilə rəqib və düşmən-tiran qiyafəsində hallandırılan Alp Ər Ton-
qanı yalnız Oğuz xan və Makedoniyalı İskəndərlə müqayisə
etmək olar».
Bir dastan qəhrəmanı kimi çox səthi məlumatımız olan bu
Alp Ər Tonqa kimdir, hansı tarixi şəxsiyyəti təmsil edir?
Əsgəroğlu əsər boyu tarixi mənbələrdən kətirdiyi fakt və
dəlillər əsasında Azərbaycan tarixinin son dərəcə qaranlıq bir
səhifəsinə günəş şüası kimi işıq salır. Bu işıq əsasında təkzibedilməz
şəkildə aydın olur ki, böyük Midiya imperiyası, böyük Turan
imperiyası türklərin yaratdığı bir imperiya olmuşdur, onun başında
duran böyük sərkərdə və dövlət xadimi Alp Ər Tonqa – Astiaq
türkdür və onların düşmənləri öz yaxın qohumlarının - Astiaqın öz
nəvəsinin idarə etdiyi farslardır. Tarixdə məşhur olan İran – Turan
müharibəsi onların arasında gedən müharibədir.
Tədqiqatdan aydın olur ki, Qaraxanilər və XI-XII əsrlərdə Səl-
cuqlar özlərini Alp Ər Tonqa nəslindən hesab etmişlər. Xas Hacib
Yusif yazmışdır: «Türk bəyləri (yəni tanınmış adamları) arasında
Alp Ər Tonqa öz biliyi və şücaəti ilə seçilirdi… Taciklər Alp ər
Tonqanı Əfrasiyab adlandırırdılar». Mahmud Kaşğaridə də eyni
fikrə rast gəlirik: «Əfrasiyab - türklərin «Tonqa Alp ər» dedikləri
ulusal, əfsanəvi, qəhrəman və böyük xaqanın farsca adı»dır. Yazıçı
oğlu Əli (XIV əsr) yazır: «İranlıların («Şahnamə»də Firdovsinin»
Əfrasiyab dedikləri Alp Ər Tonqa Saka (skif) imperatorluğunun
şövkət çağının hökmdarıdır. Pers şahənşahı Kirus (Keyxosrov) Alp
Ər Tonqayı Altaylara qədər təqib etmiş, nəticədə Azərbaycanda
yaxalayıb miladdan öncə 642-də öldürmüşdür. İmperatriçə Tomi-
ris Alp Ər Tonqanın xələflərindən biridir».
231
Araşdırmalar davam etdikcə hadisələr dərinləşir. Farsların
Əfrasiyab adlandırdıqları Alp Ər Tonqanın Herodot «Tarix»indən mə-
lum olan son Midiya padşahı Astiaq olduğu üzə çıxır. Bunu hələ vax-
tilə M.Şəmsəddin Günaltay «İran tarixi» (1, Ankara, 1948) əsərində
açıq söyləmişdir: «Zira əski qrek qaynaqlarında adı keçən İran hökm-
darlarına aid bəzi izlərə təsadüf edildiyi bildirilməkdədir. Herodotusda
ilk Ahameniş kralı olaraq zikr edilən zatın Kirus (Keyxosrov adının
gerçək şəkli) adını daşıdığı, «Turan hökmdarı Əfrasiyabın da Hero-
dotusun Med (Mediya) kralı olaraq tanıdığı Astiaq olduğu bəyan
edilmişdir ki, buna görə Ahameniş dövrü iranlıları midiyalıları «Tu-
ranlı» və Med ölkəsi «Turan»a daxil bulunmakda idi». Bu fikir «İslam
ensiklopediyası»nda da öz ifadəsini tapmışdır: «Yunan kaynaklarında
sözü edilən Keyxosrov İran xanədanının qurucusu Kiroş olaraq qəbul
edildiyi təqdirdə Əfrasiyabın da Astiaq olması gərəkdir».
Bütün bunları «Şahnamə»də Firdovsi də təsdiq edir.
Əsgəroğlu yazır: «Şahnamə»yə görə, iranlılar və turanlılar başqa-
başqa dillərdə danışırlar. Siyavuş turanlılarla öz dillərində danışır,
lakin nə turanlılar, nə də Əfrasiyab pəhləvicə bilirlər. Firdovsidə
eynilə belə fikir vardır ki, «turanlılar türkcə danışırlar». Siyavuşun
öldürülməsindən sonra Pers pəhləvanı Qiv atası Qodarzın tapşırığı
ilə Türküstana Keyxosrovu axtarmağa gedir ki, onu Farsa gətirsin.
Onun niyyətləri haqqında xəbər tutmasınlar deyə, o, «turanlılarla
türkcə danışır»:
Turan sərhədinə çatıncaya qədər atını qovdu,
Tənha yolçu görərkən türkcə danışmağa başladı
.
Turanlılar isə perslərin düşərgəsinə gedərkən özləri ilə tər-
cüməçi aparırlar.
Pers pəhləvanı Bijan Turan qəhrəmanı Xumanla döyüşmək
üçün türk dilini bilən adam axtarır:
Orduda bir tərcüman axtardı ki,
Türk ləhcəsini yaxşı bilsin.
İndi bu millətin az-çox savadı olanları buradan nəticə
çıxarsın. Kirin (Keyxosrovun) fars Əhəməni padşahı olduğuna heç
bir kitabda şübhə edilmir. Kirin vuruşduğu dövlət Midiyadır və
232
Midiyanın başında duran Astiaqdır. Astiaqı farslar Əfrasiyab
adlandırırlar. Xalq isə onu Alp Ər Tonqa kimi dastanlaşdırmışdır.
Midiya ölkəsi Turana daxildir. Turan türklərin ölkəsidir. Midiyalılar
türklərdir. Bütün bunlar kor-kor, gör-gördür. Hətta bu cür
faktlardan sonra əslində heç dil araşdırmalarına da ehtiyac
yoxdur. Amma mümkün dairədə aparılan dil araşdırmalarının özü
də midiyalıların türkdilli olduğunu, türk tayfalarının dövləti
olduğunu sübut edir. Xarici alimlərin bu sahədə yozmalarına
«cəhənnəm!» demək olar. Amma özünü bu millətin nümayəndəsi
hesab edib, Midiyanı fars dövləti, midiyalıları farsdilli əhali hesab
edənlər adama ermənilərdən daha pis təsir bağışlayır, çünki onlar
açıq düşməndir.
H.İsrafil Əsgəroğlu yazır: «Sakestan» - yəni «saklar
ölkəsi» adlanan böyük məmləkət yeni eradan qabaq birinci
minillikdə mötəbər mənbələrin və tarixçilərin göstərdiyi kimi, bütün
Asiyanı – Qərbdə Yunanıstandan başlamış Uzaq Şərqdə Çinə qədər
böyük bir ərazini, bir çox xalqları özündə birləşdirən əzəmətli bir
imperiyanın adıdır. Zaman-zaman müxtəlif millətlərə mənsub olan
şovinist tarixçilər qədim dünya tarixinə dolaşdırıcı-çaşdırıcı
kölgələr salsalar da, mötəbər tarixi həqiqətlərin izini itirə
bilməmişlər. XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq velikorus və fars
şovinistləri tarixin müxtəlif zamanlarında saka-skif-iskif-aşquz-iç-
quz adları ilə türk tayfalarını «ari – İrandilli tayfalar» adlandırsalar
da, bu xəbis – puç müddəa sabun köpüyü kimi dağılmışdır».
Bütövlükdə Turan dünyası adlanan bu ərazilərin əhalisinin türk
mənşəli olması haqqında tarixi faktları Avropa şərqşünasları da
müdafiə etmiş, onlar «Avesta»dakı «tura» sözünü «türk»,
«Turan» sözünü «Türküstan» kimi izah etmişlər. Müəllif bu fikirlərin
təsdiqi üçün tarixi mənbələrdən saysız nümunələr gətirmişdir. Bu
cəhətdən Əsgəroğlunun Səlcuq sultanı Toğrul (1063-də
ölmüşdür) zamanında yazılmış, müəllifi məlum olmayan funda-
mental «Sistan tarixi» («Saklar ölkəsinin tarixi») əsəri üzərində
araşdırmaları, bu əsərdən gətirdiyi faktlar daha qiymətlidir. Bu əsər
özündən əvvəl yazılmış azı 15 kitab əsasında qələmə alınmışdır və
Firdovsinin «Şahnamə»sində, M.Kaşğaridə, Xas Hacib Yusif və baş-
qalarında Alp Ər Tonqa haqqında yazılanların əfsanə deyil, həqiqət
olduğunu təsdiq edir. Bu mötəbər əsərin müəllifi «…ərəb
233
fütuhatına qədər qədim bir zamanın və ərəb fütuhatı dövrünün
zəngin faktiki materiallarını özündə cəmləşdirib saxlamışdır».
«Sistan tarixi»nin müəllifi bu həqiqətləri nəzərə alaraq yazır ki, o,
Sam, Nəriman, Rüstəm, Əfrasiyab və başqalarının tarixini 14 cilddə
yazan Əbü-l-Müəyyəd Bəlxi və Firdovsi «Şahnamə»sindəki hadisə-
ləri öz əsərində təkrar etməyə lüzum görmür. Bu böyük əsərdə
Turan – Türküstan, turanlılar isə türklər kimi ifadə olunmuşdur.
Əsərin müəllifi aydın şəkildə yazır ki, Əfrasiyab – Alp Tonqab
sakalar imperatorluğunun başçısı və qəhrəmandır, perslər (farslar)
yaşayan knyazlıqları özünə tabe etmiş və 12 il müddətində əlində
saxlamışdır. Əhəmənilər sülaləsinin başçısı Keyxosrov yetkinlik
yaşına çatdıqda Nəriman-Sam nəslindən olan Sistan pəhləvanı
Rüstəmlə birləşərək xəyanət yolu ilə Əfrasiyaba qalib gəlmişdir.
Halbuki Rüstəmin ulu babaları arilərin qəddar düşməni olub:
«Maraqlıdır ki, «Avesta»da saka-skif pəhləvanlarından yalnız Zal və
Rüstəmin ulu babaları Nərimanın adı çəkilir və o, «ari farsların
qəddar düşməni, cani adlandırılır» (Heç şübhəsiz, bu fikri Sasanilər
dövründə «Avesta»ya əlavə etmişlər). «Bütün bu təsvirlərdə
Sistan eyni zamanda Türküstan, Əfrasiyab və sistanlılar türklərdir».
«Sistan tarixi»nin müəllifi Türküstanın əzəmət və gözəllik-
lərindən, Əfrasiyabın igidliyindən ətraflı məlumat versə də, farsların
tərəfində duraraq, Əfrasiyabı ari-farsların düşməni, qəddar,
kələkbaz, hətta sehrbaz kimi təsvir etmişdir. H.İsrafil Əsgəroğlu bu
əsərin materiallarını belə ümumiləşdirmişdir: «Sistan tarixi»ndə
eradan 600-700 il əvvəllərdə Midiya
Azərbadakan,
ərəb
fütuhatları dövründə isə
Azərbaycan
adlandırılır. Bütün Sistanın
– Azərbadakanın əhalisi türklərdir, imperiyanın bütöv ərazisi
Sistan, Azərbadakan və Türküstan adlandırılır».
Müəllif ona da diqqət yetirmişdir ki, Əfrasiyabla bağlı bütün
əfsanə və həqiqətlər «Avesta»da, Herodotun «Tarix» əsərində,
pəhləvi mətnlərində və Firdovsinin «Şahnamə»sində, demək olar
ki, eynidir, yalnız şəxs adlarında müəyyən fərqlər var. Məsələn,
Alp Ər Tonqa «Avesta»da Franqrasyan, pəhləvi mətnlərində
Frasiyak, Herodotda Astiaq, «Şahnamə»də Əfrasiyabdır.
Herodotda Qarpaq «Şahnamə»də Qorqin adlandırılmışdır.
Firdovsidə Midiya dəqiq şəkildə Azərbadqan adlandırılır.
234
Əsgəroğlu Alp Ər Tonqa məsələsi ilə əlaqədar «Avesta»nı da
araşdırmış və belə bir qənaətə gəlmişdir ki, «Bütün tarixi
materiallar, xüsusilə Şərqə məxsus yazılı qayaüstü mətnlər,
salnamələr, bədii əsərlər göstərir ki, Zərdüşt tarixi şəxsiyyət kimi
Midiya-Azərbaycan imperiyası və onu əvəz edən Əhəmənilər
imperiyası dövründə yaşamış, Alp Ər Tonqa – Astiaq və Əfrasiyab
adlandırılan məşhur türk hökmdarının və Əhəmənilər sülaləsinin
başçısı Keyxosrov – Kirin müasiri olmuşdur və «Avesta», xüsusilə
onun «Yaşt» bölümü, şübhə yoxdur ki, Midiya-Saka imperatorluğu
və Əhəmənilər dövründə meydana gəlmişdir».
Hüseyn Əsgəroğlunun əsərində mühüm bir məsələ də
diqqəti cəlb edir. Müəllif müşahidə etmişdir ki, «Avesta»da
Əfrasiyab-Alp Ər Tonqaya münasibət pisdir. «Burada ümumiyyətlə
bütün turlar (türklər, turanlılar) ari-farsların düşmənləri, şərin
rəmzidirlər. Bunlar tarixi şəxsiyyətlərdən bəhs edən «Yaşt» adlanan
kitabdadır. Pəhləvi mətnləri isə Əfrasiyabı «…sivil-xeyirxah
qəhrəman kimi təqdim edir O, əzəmətli saraylar tikdirir, tarlalara su
çəkdirir, gəmilər üçün kanallar qazdırır, müqəddəs Qansu gölünü
təmizlətdirir, atəşgahlar tikdirir. Lakin pəhləvi mətnlərində Fra-
siyak (Əfrasiyab) eyni zamanda arilərin düşməni, işğalçıdır». Olsun,
tarixdən məlumdur ki, turanlılarla farslar arasında uzun mü-
haribələr olub və farslar hakimiyyəti xəyanətlə ələ alıblar. Lakin cid-
di – qarşı-qarşıya həqiqi döyüşdə Alp Ər Tonqanın vərəsələrindən
olan qadın hökmdar Tomiris Kirin payını verib, başını qanla dolu
tulağa salıb. Bu cəhətdən Kir – Keyxosrov daha qərəzli tipdir.
Beləliklə, Alp Ər Tonqa xalqını sevən, onun xoşbəxt günləri üçün
çalışın sərkərdə və dövlət başçısı olmuşdur. Düşmənlə də düşmən
olmuşdur. Onun bir sıra insanlara ağır və dəhşətli cəzalar verdiyi
göstərilir. Daranın cəzaları bunlardan da pis idi. Dövrün adəti belə
idi. Və əgər xalq əleyhinə, dövlət əleyhinə fakt tapdıqda cəzalandır-
mışsa, bu, təbiidir. Əgər xalqını sevən bir hökmdar, xalqının azad-
lığı uğrunda döyüşən bir sərkərdə olmasa idi, «Avesta»
mətnlərində deyildiyi qədər əzazil olsa idi, xalq onun haqqında
dastan yaratmaz, onun ölümünə ağılar deməzdi. Bu, sadə bir mən-
tiqdir.
«Avesta»dakı mənfi fikirlərə gəldikdə, bunların səbəbi
aydındır. Əvvələn, Zərdüştün neçə min il əvvəl yaşadığı barədə
235
çox müxtəlif fikirlər var. «Qatlar»ın 10-11 min il əvvəl
yarandığını, çoban tayfalarla bağlı olduğunu sübut edənlər var.
Ola bilər ki, e.ə. VII-VI əsrlərdə «Avesta»nın üzərində əl
gəzdirilib, bəlkə də Zərdüşt adı ilə başqa birisi onu təkmilləşdirib.
Tarixi mənbələrə əsaslanan müəllif Zərdüştün 660—583-cü illər
arasında 77 il yaşadığını qeyd etmişdir. Tutaq ki, belədir. Bəs
Əfrasiyab haqqında o necə məlumat verə bilərdi, onu necə iş-
ğalçı və cadugər adlandıra bilərdi. Əfrasiyab (Astiaq) farsların
ərazilərini də Midiyaya qatıb və onu 12 il əlində saxlayıb. 550-ci
ildə farslar Kirin başçılığı ilə üsyan edərək hakimiyyəti qəsb
ediblər. 583-cü ildə ölən adam bunları «Avesta»ya necə daxil
edə bilərdi? Deməli, aydın olur ki, farslar hakimiyyəti qəsb
etdikləri kimi, «Avesta»ya da yiyələnmiş, xüsusilə «Yaşt»
adlanan kitabı yenidən işləyərək onu tamamilə Astiaqın –
Əfrasiyabın əleyhinə çevirmişlər. Odur ki bu mətləbi uzatmağın
əhəmiyyəti yoxdur və «Avesta»nın bu hissəsində Alp Ər Tonqa
əleyhinə yazıları ciddi saymaq olmaz. Bunlar ermənilərin «Albaniya
tarixi» üzərindəki əməliyyatlarından heç nə ilə fərqlənmir.
Bir mühüm məsələ də eyni bir şəxsin adının tarixi
mənbələrdə müxtəlif şəkildə verilməsidir. Herodotda
Astiaq
,
pəhləvicədə
Frasiyaq
, farscada
Əfrasiyab
, dastanda (Kaşğari,
Xas Hacib və başqalarında)
Alp Ər Tonqa
. Bu adlar içərisində
Alp Ər Tonqa
igidliyinə görə xalqın Astiaqa verdiyi ləqəbdir:
İgid
ər Tona (Şahin).
Astiaq
sözünü Herodot farslardan eşidib qələmə
almışdır. Bu söz pəhləvicədəki
Frasiyaq
ilə bir kökdəndir. Bu hal
Alp Ər Tonqanın Astiaq olduğuna şübhə yeri qoymur. Alp Ər
Tonqanın isə farslarda Əfrasiyab olduğu fars mənbələrində
dəfələrlə qeyd edilmişdir.
Əfrasiyab
ilə
Frasiyaq
da bir kök-
dəndir.
Şübhəsiz, Astiaq adının həm farscasında, həm də
yunancasında milli tələffüzün təhrifi vardır. Əslinin bərpası
çətindir. Biz bu sözü bir vaxtlar aşağıdakı kimi izah etmişik:
«
Astiaq
(e.ə.585-550). Madanın son hökmdarının adıdır. Bi-
sütun yazılarında babilcə
İştimequ
, fars versiyasında
İştivequ
şəklindədir. Herodot
Astiaq
şəklində yazmışdır. İ.H.Əliev adı
elam allahı
İştunun
adı ilə bağlamış, Q.Qeybullayev də bunu
qəbul etmişdir. Çünki həmin sözlə bağlı Madada bundan əvvəl
236
İşteluku
və
İştesuku
adları da məlumdur. Sözün son
hissəsinin şumercə -
be
şəkilçisindən və
ku
«mənimdir»
sözündən ibarət olduğu, adın bütövlükdə «hökmdar İştu allahım»
mənasında işləndiyi göstərilir «(6,110)». Fikrimizcə, babil
versiyasında söz daha düzgün qeyd edilmişdir, sözün sonunda
maq
kəlməsi vardır:
İştu-maq İştu-meq
. Mənası «maqların allahı» de-
məkdir. Görünür, bu da ad deyil, ləqəb olmuşdur.
15.04.07
ƏDƏBİYYAT
1.Azərbaycan tarixi. (İ.Əliyevin redaktəsi ilə), I cild, EA-nın nəşri,
«Elm»”, 1998.
2.M i r z ə İ b r a h i m o v. Azərbaycan dili. EA-nın nəşriyyatı,
1957.
3.İ. A l i e v. Oçerk istorii Atropatenı. Baku, 1989.
4.K a l a n k a t u k l u M o i s e y. Albaniya tarixi. Bakı, «Elm»,
1993.
237
ERMƏNİ MİLLƏTÇİLİYİ VƏ BİZİMKİLƏR
Bu əsər çoxdan yazılmalı idi. Əslində, onun indi iki yox, 300
illik yaşı olmalı idi. O gündən ki erməni kilsəsi, erməni keşişləri
özlərinin tarixi «işgil» adını üstlərindən götürməyə çalışıb, o
zaman ki ermənilər olmaya-olmaya özlərinə tarixi «vətən»,
«Böyük Armeniya», saxta tarix kitabları yaratmağa başlayıblar,
bu kitab və bu cür kitablar o zamandan meydana çıxmalı idi.
Çox gecdir, ermənilər keçən 300 ilin müddətində
uydurduqları tarixi hadisələr barədə qəsdən dolaşdırılmış halda,
ziddiyyətli şəkildə o qədər yazılar meydana çıxarıblar ki, az qala,
bütün uydurduqlarını həqiqətə çeviriblər, tarixdən xəbərsizləri
inandırmaq dərəcəsinə gətiriblər.
Amma yenə çox böyük hadisədir: axır ki türkün bir oğlu
tapıldı və 300 illik erməni mifini vurub dağıtdı, puça çıxartdı. Bu,
filologiya elmləri doktoru, professor Əjdər Tağı oğlu İsmayılovun
çox böyük zəhmətin nəticəsində meydana gətirdiyi «Qədim Ön
Asiya və Ön Qafqaz türk tayfaları» (Bakı, «Nurlan», 2006) adlı 42
çap vərəqi həcmində kitabıdır.
Kitabdan aydın olur ki, erməni irtica maşınının tarixi o qədər
də cavan deyil – XVIII əsrin əvvəllərindən başlayıb və iki əsas
mərkəzdən idarə olunub. Mərkəzlərdən biri 1717-ci ildə Venetsiya
yaxınlığındakı Müqəddəs Lazar adasında inşa edilmiş katolik
kilsəsində yaradılmış mxitaristlər dərnəyi olmuş, o birinin əsası
həmin əsrin əvvəllərində Moskvada yaradılmış Musin-Puşkin
məktəbində qoyulmuşdur. Mxitaristlərin əsas məqsədi Şərq
rəvayətlərini erməni tarixinə uyğunlaşdırmaq, qədim türk
torpaqlarını «Böyük Armeniya» əraziləri kimi təqdim etmək və
ermənilərə «tarix yaratmaq» olmuşdur. Bunun üçün onlar ilk növ-
bədə Van gölü ətrafındakı qədim türk ərazilərindən,
biy
adlı türk
tayfa torpaqlarından – Biainidən başlamışlar. Venetsiya erməni
kilsəsi mümkün olan və olmayan hər cür saxtakarlığa əl atmışlar,
Tarixdən məlumdur ki, bir vaxtlar (e.ə. 2-ci əsr) Selevkilər
dövləti zəiflədikdə, III Antioxun məğlubiyyətindən sonra Suriya
tərkibində olan kiçik Arme (Supria) vilayəti müstəqil çarlığı
çevrilmişdir Venetsiya kilsə xadimləri 2000 il sonra
Arme
238
sözündən yapışaraq, təsadüfi oxşarlıq əsasında bu vilayəti
tarixən heç bir yurdu-yuvası olmayan ermənilərin «baba yurdu»
kimi qələmə vermiş, saysız yazılar çap edərək, çox böyük
sürətlə ermənilərə dəxli olmayan «Arme» sözünü «Armeniya»
şəklinə salmışlar.
Maday əsilli Artaksid (Atropatena əsilzadəsi) Atropatena
torpaqlarını birləşdirərək 200 illik Artaksias sülaləsinin əsasını
qoymuşdur. Erməni katolik kilsəsi Artaksiasın şərəfinə nəğmə və
rəvayətləri erməniləşdirərək, Artaksiası Artaşes adı ilə erməni
çarı kimi qələmə vermiş, uydurma «Böyük Armeniya» mifi
yaratmışlar. Düzəltdikləri saxta xəritəyə əsasən onların bu
uydurma çarlığı Kiçik Asiyanın şərq əyalətlərindən Göyçə
gölünün şərqinədək uzanıb gedir.
1811-ci ildə mxitaristlər Venada yeni mərkəz yaradır,
xristianlığa qədərki erməni tarixinə dair uydurma yazılarla dolu aylıq
jurnal buraxır və bu dövrdə «Böyük Armeniya»nın – uydurma
«Arşakidlər sülaləsi»nin «əsasını qoyurlar». Albaniyanın beş əsrlik
Arşakilər sülaləsinin Bərdədə yerləşən Arşaki valisini «ermənilərin
çar babası» kimi təqdim edirlər. Mesopotamiyanın şimalından baş-
layaraq, Xəzərədək olan geniş sahənin inzibati xəritəsini cızıb,
üzərində iri qara hərflərlə «Böyük Armeniya» sözlərini yazırlar.
Beləliklə, heç bir arxeoloji, linqvistik materiala əsaslanmadan türk
yurdu üzərində bu sözləri yazaraq saxta tarixçilərin əlinə uydurma
material verirlər. Ən böyük yaramazlıq isə ondan ibarət olmuşdur
ki, başqa ölkələrin qədim alimlərinin əsərlərinin tərcüməsi zamanı
əsərə «Armeniya» barədə çoxsaylı uydurma əlavələr daxil etmiş,
qədim əsərləri saxtalaşdırmış, korlamış və bəşər tarixini dolaşdır-
mışlar.
Budur, Moisey Xorenski adına yazılan «Arrmeniya tarixi»ndə iki
erməni çarı haqqında danışılır: onlardan biri «Atarpatena əsilzadəsi»,
«Maday nəsilli» Artaşes, o biri Parf (Parfiya) əsilli «Artaşes Arşakuni»
adlanır və sual verən yoxdur ki, Maday-Atarpatena və türk-Parf əsilli
bu adamlar və bunların ölkəsi necə erməni çarı və erməni ölkəsi ola
bilər?
Ə.İsmayılov yazır: «Qoyun dərisinə bürünmüş xristian qardaş-
larının quzu kimi mələrtisindən kövrəlmiş Avropa tarixçiləri öz alim-in-
san vicdanlarına xəyanət edərək, düşünmək belə istəməmişlər ki, bə-
239
şər tarixinin heç bir dövründə erməni xalqının «Armeniya» adında
nəinki «böyük», nəinki «kiçik», hətta çöçələ barmağım boyda «döv-
ləti» mövcud olmamışdır».
Ermənilər bu cür uydurmalarla kifayətlənməyərək, atəşgah-
lardakı türk mənəvi mədəniyyətini mənimsəmiş, mifoloji hadisələri
özlərinə uyğunlaşdırmış və ya məhv etmişlər. Bu sahədə Kilikiya və
Venetsiya keşişləri aparıcı rol oynamışlar: «Əlimizdə olan sənədlər-
dən təkzibedilməz bir həqiqət aşkar olur ki, XIX əsrin
əvvəllərindən başlayaraq günümüzə qədər dünya erməni
diasporunun ümumtürk tarixinə, xüsusən onun ayrılmaz tərkib
hissəsi olan Osmanlı və Azərbaycan türklərinə qarşı yeni dövr
Səlib yürüşünün təşkilində Kilikiya və Venetsiya keşişlərinin hazır-
ladıqları mifik «Böyük Armeniya» ideoloji irtica maşınının
xidmətləri ağlasığmazdır».
Ermənilərin tarixi məqsədlərindən biri hələ vaxtilə - rus
qardaşlarından əvvəl erməni xisləti ilə ərəblərin gəlişindən
istifadə etməklə Azərbaycan türk torpağında özlərinə «vətən»
yaratmaq olmuş və bu arzularını tədricən bizim torpaqlar
hesabına həyata keçirmişlər də. Qələbə üçün işğalçılara daim
yardımçı olmuşlar. Babəki bu yolla ələ vermişlər. Bu məqsədlə
onlar yalnız kahinlərin deyil, «çarların da qayğı ilə qoruduqları»
Azərbaycan atəşgahlarındakı mənəvi mədəniyyəti, tarixi
sənədləri qarət edib Kilikiyaya daşımışlar. Erməni kilsələrindən
başqa, heç yerdə olmayan «Böyük Armeniya» xəritəsi cızıb, cə-
nubi Azərbaycan torpaqlarından şimalda Voronej şəhərinə qədər
bütün əraziləri «Armeniya» adlandırmış və bu «Armeniya»ları I
Armeniya, II Armeniya, III Armeniya, IV Armeniya kimi neçə
«Armeniya»ya ayırmışlar. Bunlar dəlinin qeydlərinə bənzəyir. Və
bu yolda «…yerli türk əhalisinə qarşı qətl və qarət, terror və
təxribat mübarizəsi aparmışlar». Osmanlı imperiyasının zəiflədiyi
günlərdə fürsətdən istifadə edərək ingilis, fransız və rus xristian
qardaşlarına sığınaraq, Kiçik Asiyada və Qafqazda onlara vaxtilə
yer və çörək vermiş türkləri süngü və qılıncdan keçirmiş, onların
vətəninin mühüm bir hissəsinə sahib olmuşlar. Qərbi Azərbaycan
torpaqlarında 350 min Azərbaycan türkünü çıxaracaqları ərəfədə
ermənilərin katalikosu Vazgenin iştahası daha da çoxalmışdır. 12
iyun 1988-ci ildə onun dedikləri:
240
«…Nə gizlədək, torpaqlarımızın – Böyük Armeniya torpaqla-
rının hələ heç də hamısı öz əlimizdə deyildir; lakin vaxt gələcək
biz onları alacaq və məskunlaşdıracağıq! Bu vaxt o qədər də
uzaqda deyil…
Ey övladlarım, sakitcə, səs-küy qoparmadan doğma
torpaqda qohumlarınıza da ev-eşik alın, yerli sakinləri yola
gətirin köçüb getsinlər, münbit torpaqları ələ keçirin, kök salın,
millətimizdə olan kadrların çoxalmasına mümkün qədər kömək
edin. Rəhbər vəzifələr tutun, allah bunun üçün sizdən ağıl
əsirgəməmişdir. Böyük Armeniyanın böyüklüyünü yalnız bu yolla
qaytarmaq olar».
Bu cür irticaçı siyasətin başlanğıcı XVII əsrdəndir. Onlar
türk torpaqları hesabına «Armeniya» torpaqları «müəyyən
etmək» və saxta «Armeniya tarixi» yaratmaq üçün 300 ildir ki,
xristian muzdlu alim kölələrdən istifadə edirlər. Nəticədə, V əsrə
aid Moisey Xorenski adına «Armeniya tarixi», 1919-cu ildə
C.Morqanın qələmi ilə «Erməni xalqının tarixi» kitablarını
meydana çıxarmışlar Morqan «Böyük Armeniya ilə əlaqədar bircə
kitab belə xatırlamıram» desə də, heç bir tarixi, arxeoloji
mənbəyə əsaslanmadan belə bir kitab yaza bilmişdir. Xristian
keşişlər «Fransız xalqı erməni tarixinə dair kitabı hökmən alma-
lıdır» devizi ilə yazılmış bu kitabı türk xalqının, qonşu xalqların -
tarixinin saxtalaşdırılması və erməniləşdirilməsi yolu ilə yaratma-
ğa nail olmuşlar. Atəşgahların kitabxana və arxivlərindən ələ ke-
çirilmiş mifoloji və filoloji ədəbiyyat tərcümə edilərkən saxtalaş-
dırılaraq erməni tarixi üçün «mənbəyə» çevrilmiş, bu yolla
muzdlu tarixçilərin əlinə uydurma «sənədlər» vermişlər. Keçmişi
olmayan, vətəni olmayan pərakəndə səllimi kiçik bir icmanın
«Böyük Armeniya» «dövləti» belə yaradılmışdır. Morqan özü
etiraf etdiyi halda ki, onun tarixi elmi tarixdən tələb edilən amilin
heç birinə söykənmir, onu Avropada klassik erməni tarixçisi kimi
şöhrətləndirmişlər.
Morqan özü nə qədər gizlətmək istəsə də, erməni kilsəsinin
saxtalaşdırma siyasətinin üstündən keçə bilməmiş və yazmışdır:
«Biz görürük ki, erməni tarixçiləri və ruhani şəxslər öz milli köklərini
Müqəddəs Kitabla əlaqələndirmək, Ayk (Hayk) xalqına
yaxınlaşmaq məqsədilə rəvayət və mənbələri dolaşıq salmağa
241
çalışırlar». Açıq şəkildə etiraf etmişdir ki, özlərini dini ədəbiyyatdan
gələn mifik Ayk (Hayk) nəslinə bağlamaq üçün darixi sənədlər
üzərində əməliyyat aparmışlar. Hətta «Bibliya»nın tərcüməsi
zamanı Müqəddəs Kitaba ermənilər və onların «babası Hayk» ba-
rədə saxta məlumatlar daxil etmişlər. Əslində isə tədqiqatlar
göstərir ki, Müqəddəs Kitabın ermənicəyə tərcüməsinə qədər (887-
ci il) ermənilər haqqında məlumata heç bir mənbədə təsadüf
edilmir.
Erməni kilsəsi fransız alimi C.Morqandan sonra alman alimi
O.Mommseni də belə bir saxtakarlığa məcbur etmiş və o, böyük
tarixi dolaşıqlıqlara səbəb olan bir əsər yazmışdır.
Uydurmaları artıra-artıra ermənilər tədricən öz tarixlərini
Mesopotamiya əfsanəsinin erməniləşdirilmiş mifik qəhrəmanı
Haykın tarixinə aparıb çıxarmışlar.
Bəs bu uydurma Haykdan əvvəl ermənilər kim olmuşlar?
Onlar bunu pərdələyə bilmirlər. Çünki yunanlar onların tarixi
kimliyini bildirən elə bir ad veriblər ki, o ad ermənilər mövcud
olduqca yaşayacaqdır. Ona görə ki bu ad onların xarakterlərinə çox
müvafiqdir. Bundan (Haykdan) əvvəlki dövrdə qonşular onları
yunanların onlara verdikləri adla tanımışlar: «İşgil», yəni «səllimi
itlər» adı ilə. Bu cəhəti XVI əsrin erməni əsilli polşalı yepiskopu
Simeon Lehatsi də təsdiq etmişdir.
Nəsli adı olmayan bu millət bir vaxtlar uydurduqları «Hay» adı
ilə yanaşı, sonralar «armyan» adı da uydurmuşar. Erməni alimi
Qaraqaşyan özü bunların uydurma olduğunu etiraf edir:
«Ermənilərin keçmişi haqqında istər tarix, istərsə də rəvayət hesab
edilsin, heç bir məlumata malik deyilik. Xristianlığın qəbulundan
sonra Aykın Noyla qohumluğu uyduruldu. Qəbul edildi ki, o, Noyun
oğlu Yafəsin nəvələrindən olan Torqomun nəslindəndir». Akademik
N.Y.Marr da xristianlığa qədər ermənilərin millət adının olmadığını
qeyd etmişdir.
Yadlar qapısının sadiq köpəkləri sayılan bu toplumu ingilis,
fransız və rus xristian qardaşları himayə edərək əvvəlcə ideoloji cə-
hətdən hazırlamış, sonra silahla təmin edərək türk torpaqları
hesabına onlara «vətən» yaratmışlar. İdeoloji mərkəzlər, dediyimiz
kimi, Venetsiyada və Rus imperatorluğunda olmuşdur.
242
Ə.İsmayılov yenə yazır: «… erməni kilsəsi erməni ziyalıları
və muzdlu xristian tarixçiləri günümüzə qədər saysız kitablarda
erməni xalqına «əcdad» və «vətən» axtarmışlar və axtarırlar».
Müəllif aydın faktlarla sübut edir ki, M.Xorenski də, onun adına
isnad verilən «Armeniya tarixi» də saxtakarlıq və uydurma məhsu-
ludur. «Armeniya tarixi» erməni xalqının tarixi deyil, Şərq xalqlarının
mifoloji və rəvayətlər tarixidir. Müəllif aydın yazır: «…nə M.Xorenski,
nə Mar Abas Katini, nə də Maraba Mutsuratsi heç bir «tarix» əsə-
rinin müəllifi deyildir. Onların hər üçü anonim və uydurma şəxsiy-
yətlərdir». «…qoca Şərq m.s. V əsrdə çağdaş erməni babalarını nə
«hayk», nə də «armyan» adı ilə tanımamışdır. Bəllidir ki, milli adı ol-
mayan naməlum etnik icmanın adına bu dövrdə hər hansı şəkildə
«dövlət» düzüb qoşmaq, onların «yazı mədəniyyəti»ndən danışmaq
elm deyil, cəhalətdir, nadanlıqdır». Nə qədər məntiqsizdir: erməni
kilsəsi «Armeniya tarixi»ni V əsrə, «Armyan coğrafiyası»nı VII əs-
rə aid edir və hər ikisinin də M.Xorenskinin əsəri olduğunu iddia edir.
«Heç bir mötəbər qədim, yaxud erkən orta əsr müəllifləri V əsrdə er-
məni dilində, erməni yazısında nə Müqəddəs Kitab tanımışlar, nə də
milli Hayk mədəniyyəti».
Xorenski bəs deyilmiş kimi, erməni tarixçiləri IV əsrdə
Aqafanqel adlı başqa bir erməni tarixçisi də uydurmuşlar. Amma nə
üçün erməni tarixinin atası onu yox, Xorenskini saymışlar, bilinmir.
Axı hər ikisini uydurmuşlar.
Müəllif Mesrop Maştots əlifbası, Mesrop yazısı və tərcüməsi
barədə ziddiyyətli fikirləri qeyd edərək bu nəticəyə gəlir ki,
bunlar V əsrdə yarana bilməzdi, «nə M.Xorenski, nə Mesrop
Maştots, nə də erməni çar siyahısında adları gedən əksər
hökmdarlar tarixi şəxsiyyətlər deyildirlər». Müqəddəs Kitabın
Mesrop Maştotsa aid edilən tərcüməsi o cəhətdən də uydurmadır
ki, Mesropun V əsrdə deyil, VII, VIII, IX əsrlərdə yaşadığını
göstərənlər də vardır.
Y.A.Manandyanın «II Tiqran və Roma» kitabında verilmiş
«II Tiqran Artaksid» konsepsiyasını tarixilik baxımından
işıqlandırmaq üçün ayrı-ayrı maddi-mədəniyyət, xüsusən
mifoloji və epik ədəbiyyat nümunələrinə istinad edən müəllif
göstərir ki, araşdırma zamanı təkzibedilməz bir tarixi həqiqət
meydana çıxdı: Artaşes də, Tiqran da «Avesta»nı ərsəyə gətirən
243
qədim Mar/Maday/Maq tayfalarını təmsil edən Maq rapsodların
Atəşgahlarda təşkil edilən böyük el şənliklərində, el
mərasimlərində söylədikləri rəvayətlərin, oxuduqları nəğmələrin
qəhrəmanlarıdır». Orta əsrlər erməni keşişləri yazıya alınmış
Azərbaycan türklərinin qədim el ədəbiyyatının kilsədə üzünü kö-
çürmüş, onların əsasında «Armeniya tarixi» kitabları tərtib
etmişlər.
Aydın şəkildə sübut olunur ki, «Bibliya»nın ilk erməni «tərcü-
məsi» haqqında söhbətlər də əsassız, məntiqsiz və uydurmadır. Er-
məni tarixçisinin yazdığına görə, bu əsəri parfiyalı Müqəddəs Saak
Suriya dilindən orta əsrlər «armyan dili»nə tərcümə edib. Əslində
isə bu dövrdə nə «armyan» adda millət, nə də onun dili olub. Saak
guya onu 311-ci ildə tərcümə edib, halbuki Saak 388-ci ildə, yəni
«tərcüməsindən» 77 il sonra «dünyaya gəlib». «Mesrop yazısı»,
Bibliyanın erməni dilinə tərcüməsi və ona əlavələrlə bağlı
məsələlərdə də elə erməni alimlərinin özləri qəsdən dolaşıqlıq
yaratmışlar. Məqsəd aldatmaq, əsassız olsa da, belə məsələlərin
olduğunu beyinlərə yeritməkdir.
Biz oxucuda ilkin təəssürat yaratmaq üçün Əjdər
İsmayılovun kitabından bir neçə nümunənin izahı ilə kifayətləndik.
«Ön söz»dən və on bir fəsildən ibarət olan bu əsərdə ermənilərin
elmi-mənəvi əxlaqsızlığını açıb göstərən çox böyük məsələlər
qələmə alınmışdır. Moisey Xorenskinin anonim keşiş «tarixçi»
olması, onun adına yazılmış «Armeniya tarixi»nin Şərq
xalqlarının tarixi və mifologiyasından ibarət olması, «Armeniya
coğrafiyası»nın da belə saxtakarlıqla yaradıldığı, Mesrop Maş-
totsun anonim keşiş və onun «yaratdığı» əlifbaların uydurma ol-
duğu, türk arşaklıların «erməniləşdirilməsi» tarixi, Maday əsilli
Artaşesin və Parfiya əsilli Artaşes Arşakuninin erməniləşdirilməsi,
Artaşat şəhərinin erməni paytaxtı kimi uydurulması, Tiqran Artak-
sidin kimliyi, «Erməni xristianlığı» uydurmaları, «Avesta» me-
marlıq abidələri, Rus imperatorluğunun «türksüz Qafqaz»
siyasəti, Qafqazda XVI əsr ilk erməni kilsəsi və s. çox geniş və
mühüm problemlər barədə həqiqətlərlə tanış olmaq üçün bu
kitabı diqqətlə oxumaq vacibdir.
Əjdər Tağıoğlunun bu əsəri son dərəcə zəngin tarixi faktlar
əsasında yazılmışdır. Əsər bünövrədən mərdimazar doğulmuş,
244
ona çörək verənə nankor münasibət bəsləyən, kürəyinə xəncər
soxan, bəşər daxilində qarayara sayıla bilən bu etnosun bəşər
tarixini saxtalaşdırmaq, özlərinə heç bir əsası və tarixi kökü
olmayan böyük «dövlətlər» yaratmaq sahəsində uydurma
əməllərini sistemli şəkildə, təkzibedilməz faktlarla ortaya çıxaran
ilk sanballı kitabdır. Müəllifin araşdırmaları, nəzərdən keçirdiyi
elmi ədəbiyyat heyrət doğurur. Kitab çox böyük və məşəqqətli
zəhmətin nəticəsidir. Bu əsər geniş tirajla çap olunmalı, rus,
ingilis, fransız dillərinə çevrilməli, dünya ictimaiyyətinə çatdırıl-
malıdır. Yalnız bu yolla ermənilərin məkrli siyasət və fəaliyyətini
dünyaya tanıtmaq, ifşa etmək mümkündür. Müəllifin beynində o
qədər informasiya var və onları mətnə o qədər geniş şəkildə dol-
durmağa çalışmışdır ki, üslubda bəzən ağırlıq müşahidə olunur.
Tərcümə prosesində onları islah etmək, bəzi təkrarları aradan
qaldırmaq mümkündür.
Əsər Dövlət mükafatına layiqdir. Çünki bu əsərin müəllifi
bir institutun görə bilmədiyi işi görmüşdür.
***
Hörmətli oxucu! Bunları oxudun? Mən bunları, gördüyün kimi,
Əjdər İsmayılovun kitabı əsasında yazmışam. Mən erməni məkrinə,
erməni fitnəkarlığına, erməni tarixinin qurama və saxta olduğuna
inanmışam.
Erməni xalqı ilə bizim xalqın daban-dabana zidd olan xüsusiyyətlə-
ri var:
- Ermənilər çox ağıllı millətdir. Bilirlər ki, bu dünya
beşgünlük deyil. Odur ki onlar höyür it kimi birləşərək, özlərinə
tarix yaradırlar. Erməni dilini bilən də, bilməyən də, daxildəkilər
də, xaricdəki ermənilər də mal qoyur, pul qoyur, bu işə kömək
edir. Nəticədə dünyaya çatdırıblar ki, onların ulu tarixləri var –
tarixləri gedib Nuh peyğəmbərə çatır, Yafəsin nəvələrindən olan
Hayk onların ulu babalarıdır. Aləmə car çəkirlər ki, eradan əvvəl
onların «Böyük Armeniya» adlı ölkəsi olub, böyük vətənləri olub.
Aləmə car çəkiblər ki, onların IV əsrdə tarixçiləri olub, V əsrdə
Moisey Xorenski kimi tarixçiləri, «Armeniya tarixi» kimi əsərləri
olub, bu dövrdə ermənilər Bibliyanı erməni dilinə tərcümə
ediblər, Kalankatuklu Moisey olub, erməni dilində «Albaniya ta-
245
rixi» yazıb və s. Bizimkilər isə deyirlər ki, Azərbaycanda türk ya-
şamayıb, eramızın 1-ci minilliyində Cənubi Azərbaycan irandilli,
Şimali Azərbaycan ləzgidilli olub. XI əsrdə Səlcuqlar gəlib, buranı
və cənubu türkləşdiriblər. Midiya İran dövləti olub. Azərbaycan
əhalisi ən azı iki dəfə etnik simasını dəyişib: bir dəfə Midiya
dövründə yerli əhali (bu fikrə əsasən nə millət olduğu bilinmir)
farslaşıb, bir dəfə də X1 əsrdən sonra türkləşib. Türk xalqı bura
gəlmədir. Bizim XIII əsrə qədər türk dilində bircə cümləmiz də
olmayıb və s.
Özü də nəzərə almaq lazımdır ki, ermənilər tarixən də
indiki qədər az olub, Azərbaycan türk əhalisi indiki qədər çox
olub.
- Ermənilər «işkil» olduqları, heç bir vətənləri olmadığı halda,
rusların köməyi ilə özlərinə Azərbaycan torpaqları hesabına
«vətən» yaradıb və onu günbəgün genişləndiriblər. Bizim xalq isə
Şah İsmayıldan sonra daim torpaqlarını itirə-itrə gəlib və azı 7 yerə
parçalanıb.
- Hansı tarixi açırsan, erməni tarixçisi: Manuk Abeqyan,
Q.A.Xalatyants, M.O.Darbinyan-Melikyan, K.P.Patkanyan, Q.X.Sar-
kisyan, S.T.Yeremyan, K.Yüzbaşyan, K.A.Melik-Oqancanyan, Qara-
qaşyan – qədim erməni dili, əlifbası, tarixi ilə məşğul olub, erməni-
lərin saxta tarixini dünyaya tanıdıb, bununla kifayətlənməyib,
Morqan, Mommsen kimi xarici tarixçilərə pulla – tarixi fakt və
sənədlə yox, məhz pulla «Armeniya tarixi» yazdırıb, fransız xalqını
ermənilərin bu uydurma tarixi ilə tanış ediblər. Bizim qədim
dövlət, cəmiyyət tarixini isə türkə nifrət edən, türkün düşməni olan
İqrar Əliyev qomarlayıb alıb əlinə və heç kəsə qədim dövlətçilik və
dil tarixi barədə söz deməyə imkan verməyib. Yusif Yusifov kimi
tək-tək tarixçilər istisna olmaqla, qalan tarixçilər İ.Əliyevin dediyin-
dən bir addım irəli getməyiblər. Hələ bəlkə onun dediklərinin
üstünə qoyublar. Pulu olanlar isə sərvət toplamaqla məşğul olublar,
Azərbaycan tarixini üzə çıxarıb xaricdə yaymaq bir tərəfə, heç
vətəndə də onu yada salmayıblar və yada salmırlar da.
-Ermənilər çox ayıqdır, dünya siyasətini və milli mənafe ilə
bağlı hadisələri tez tuturlar, müəyyən bir xalqa söykənirlər. Bizim
camaat sadəlövhdür, ağzıaçıqdır, ağzına milçək dolan yuxulu
adamlar kimidir və dörd yerə baxdığı üçün çaş qalıb.
246
- Vazgen ermənilərə məsləhət bilir ki, ev tikin, bağ salın,
kənardakı (başqa ölkələrdəki) qohum-qardaşlarınızı gətirin,
onlara yaxşı yerlər verin, artın, çoxalın. Bizimkilər – imkanı
olanlar birdən yerin 150 ha yaxşısını ələ keçirir, 20-25 mərtəbəli
evlər tikdirir, vətən övladlarının bir daxması, beş qarış torpağı
olub-olmaması ilə maraqlanmırlar. Elə günə salırlar ki, əhali qaçıb
gedib başqa ölkələrdə başını dolandırır.
-Ermənilərin hamısı birləşib ölkənin ümumi mənafeyi baxı-
mından çəkici bir yerə döyür, burda hərə bir yana çəkir, hərə
özü üçün «böyük bir siyasət adamıdır».
-Ermənilər can qoyub torpaqlarını artırır, bizimkilər torpaq
verib pul və vəzifə qazanırlar, hakimiyyətə gəlirlər.
Görün kim ağıllıdır? Hansı xalq ağıllıdır?
Amma bir mühüm fərqimiz də var. Bu fərq
yuxarıdakılardan fərqli fərqdir. Bu fərq ondan ibarətdir ki, onlar
tutduqları ərazidə yaşayan qədim xalqların nümayəndələrini
oradan qovub çıxardılar. Biz onların bu hərəkətini insana yaraş-
mayan xəbis və alçaq bir hərəkət kimi pisləməklə yanaşı, öz öl-
kəmizdə bizimlə birlikdə yaşayan talışlara, tatlara, kürdlərə,
ləzgilərə və başqa xalqların nümayəndələrinə daim məhəbbət və
ehtiram göstəririk.
Bu, belədir. Amma burada ayrı bir məsələ var ki, daim na-
rahatlıq törədir. Bu da ondan ibarətdir ki, biz bir sıra çox mühüm
dövləti məsələlərdə çəkici bir yerə vura bilmirik
Konkret olaraq etnik tərkib və dil məsələlərini deyirəm.
Hələ bizim Azərbaycan türk xalqının etnik tərkibi və dilinin
tarixi barədə bir-birinə əks olan konsepsiyalar qalmaqdadır,
etnogenez məsələsi həll olunmayıb. Bilirsən niyə? Danışım, qulaq
as.
Sovet dövrünə qədər xalqımızın və dilimizin tarixi ilə
sistemli şəkildə məşğul olmayıblar. Az-çox yazanlar da
hindavropalılar olub. Sovet dövründə akademiyanın yaranması,
bütün sahələrdə elmin inkişafı Azərbaycan xalqının və dilinin
tarixini də araşdırmağa səbəb olmuşdur. Bu sahədə qabağa düşən
rus alimləri şovinizmin tələbləri əsasında tək Azərbaycan tarixini
yox, bütün türk xalqlarının tarixini təhrif ediblər. Onların fikrincə,
türklər hunlardan başlayır, bütün Ön və Orta Asiya əhalisi
247
hindavropalılardan ibarət olub, daha çox irandilli əhali üstünlük
təşkil edib. Bizim alimlər isə onların dediklərindən bir addım irəli
getməyiblər və hələ bəlkə, dediyim kimi, öz əsərləri ilə rus
alimlərinin fikirlərini möhkəmləndirməyə çalışıblar.
İndi biz yenidən müstəqillik qazanmışıq. İmkanımız var ki,
öz tariximizi yazaq. 60-cı illərdə bu bir xəyal idi, Şıxəli Qurbanov
kimi cəsur oğullar birbaşa Moskvadan gələn nümayəndələrə üz
tutaraq deyirdi: «İcazə verin, öz tariximizi özümüz yazaq!»
İndi icazəyə ehtiyac yoxdur. Hər şey öz əlimizdədir.
Amma di gəl görək eləyə bilirikmi? Özgələr heç, özümüzün-
külər imkan verirmi? Bir sıra alimlər keçmiş elmi «tərbiyəni» unuda
bilmir, Azərbaycan tarixi ilə bağlı hər bir yeniliyin qarşısına daş
hasar çəkmək istəyir, onu cəfəngiyyat sayır, uydurma və «yüngül»
tədqiqat hesab edir.
Hələ bu, yaxşıdır.
Bir çoxları söyür, təhqir edir, təhdid edir, qorxudur. Niyə,
balam, biz xalqımızın tarixini yaza bilmərik?
Var alimlər, bir sıra alimlər var ki, araşdırmalar aparır, keç-
mişdən bəri tariximizlə bağlı gördükləri saxtakarlıqları üzə çıxarır,
faktları ortaya qoyur və Azəprbaycan xalqının düzgün tarixinin
yaranması üçün əlindən gələni edir.
Amma mühafizəkarlar və başqa məqsəd güdənlər elə «yox» deyib
durur.
Uşaq vaxtı tay-tuşlarımdan biri ilə oynayırdım. Birinci
oyunda məni uddu. Dedim gəl başlayaq. Dedi, yox, «bir : nol».
Əşi, gəl oynayaq, dedi, yox e, «bir : nol»
Əşi, şərait olmayıb, bu xalq öz tarixini üzə çıxarmaqda bir
dəfə uduzub, sən də bu millətin oğlusan, bir oyna, ardına bax
də.
Bu mühafizəkarlar oynamaq istəmirlər ki istəmirlər.
Bir az başınızı ağrıdacağam. Təkrar etməliyəm.
Sizə dedim ki, arxeoloji, etnoqrafik, geomorfoloji axtarışlar
əsasında dünya elmi müəyyən edib ki, Yer üzündə insan nitqinin
35-40 min illik tarixi var. Əsas fikir bundan ibarətdir ki, Yer
üzündə vahid dil yaranıb və həmin dil e.ə.XII minillikdə
parçalanıb. Həmin dövrdən zəif şəkildə olsa da, miqrasiyalar
başlayıb. Vahid dilin dialekt parçalanması nəticəsində
248
Hindavropa protodili, türk protodili, semit protodili və s.
yaranmışdır. E.ə.XII minilliklə VI minillik arası dil ailələri for-
malaşıb. Moskvanın buraxdığı «Qədim dünya tarixi»ndə deyilir
ki, artıq bu dövrün sonlarında şərqi və qərbi türk dilləri
fərqlənirdi.
Dünya elminin gəldiyi bir mühüm nəticə də budur ki, Yer kü-
rəsində ilk dil Afrikanın şimalını, Avropanın cənub-şərqini, Asiyanın
cənubunu birləşdirən ərazilərdə, yəni Aralıq dənizi və Ön Asiya hü-
dudlarında yaranmışdır. Cənubi Azərbaycan əraziləri də ora düşür.
Azıx mağarası insanın inkişafının 10 mərhələsini əks etdirir. Bunlar
mənim kəşfim deyil. Mən yalnız oxuduqlarımı yazıram.
İndi sən deyəcəksən ki, bunlar olar, inanmalıdır. Amma nahaq
yerə türk protodilini də bura qatırsan. Türklər sonralar yaranıb, hun
dövründə.
Mən də deyirəm: ay zalım, bir dünyaya bax. Bütün ekvator
boyu yayılmış bu xalqlar iki min il ərzində necə yarana bilərdi?
Göydən tökülməyib ki? Sən görmürsən ki, türklər Yer üzünün ən
geniş yayılmış əhalisidir? Qərbdə etrusklar, italyanların babaları,
Ön Qafqazda və Ön asiyadı Azərbaycan xalqı, ondan o tərəfə –
şərqdə nə qədər türk xalqı. Hətta mancurlar, koreyalılar,
yaponlar. Ekvator boyu dünyanın ən gözəl əraziləridir. Ancaq
güclü tayfalar bu əraziləri tuta bilərdi.
Yüzlərlə tədqiqatlar var ki, Ön Asiyada türklər şumerlərlə
yanaşı yaşamışlar (hələ şumerlərin özlərinin türk olması başqa
məsələdir, ona heç inanmazsan).
Hindavropalılar isə pərakəndə yaşamışlar, belə cərgə ilə
yerləşə bilməmişlər. Amma tarixləri birdir, bir kökdən ayrılmışlar.
İndi başqa cəhətə bax. Məlumat aldığın tarizxdə hansı imperi-
yaları tanıyırsan? Hindavropalıların hansı imperiyaları olub? Bir dəli
İskəndər Daranın xəzinə pulları hesabına qərbin və şərqin əhalisini
silahlandırıb, Hindistana qədər irəliləyib və tez də məhv olub.
Amma sən türklərə bax. İndiki Avropanın bu şəkildə yerləşməsinin
səbəbi hunlardır. Böyük Mada imperiyasını yadına sal. Yazdıqlarına
baxma, Mada xalis türk imperiyası olub. Farslar ora gələndən neçə
əsr əvvəl Mada dövləti mövcud idi. Attilanı yadına sal. Avropanın
ürəyinəcən getmişdi. Çingiz xanı, Teymuru yadına sal. Avropanın
249
qaniçənləri isə bu sonrakı inkişaf dövründə Napoleon və Hitlerdir ki,
onları da imperiya yaratmağa qoymadılar.
Nəzərə al ki, insan parçalananda ən güclü qollardan biri
türklər olub (hansı adla olur-olsun, ad şərtidir).Və insandan türk
qolu ayrılandan o, Azərbaycan ərazilərinin payına düşüb. Sonra
bu yerlərdən şərqə və qərbə yayılıb.
İndi keçək xalqların tarixinə. Rusun qədim tarixi yoxdur.
Eşələyib cəmi min illik tarix düzəldə bilib. Onun bayraq etdiyi
«İqor polku dastanı» deyirlər ki, qıpçaqların naməlum bir
dastanının təhrif şəklidir. Bunun da əhəmiyyəti yoxdur.
Fransızların da, ingilislərin də, almanların da uzun tarixi yoxdur.
Amma bizim Azərbaycan əhalisinin qədim tarixi var. İndi
hegemonluq edən yuxarıdakı xalqların min illik, Azərbaycan xalqının
isə altı min illik tarixi var: e.ə.III minilliyin o başında – XXVIII əsrdə
Arattası var, şumer kimi sivil ölkəni 100 il idarə etmiş Kuti dövləti
var, Lullubi dövləti var, Şumeri 500 il idarə etmiş Kassların dövləti
var, Mannası var, Madayı, Atropatenası var. Bunlarla biz fəxr et-
məliyik.
Lakin belə bir tarixin olması bizim qeyrətimizdənmi asılı
olub?
Yox, bu, təbiətin bizə təsadüfən bəxş etdiyi xoşbəxtlikdir.
Biz bu ərazidə doğulmuşuq. Babalarımız bu ərazidə yaşayıb,
canları, qanları ilə bu əraziləri qoruyub, bizə miras verib.
Amma saxlaya bilmişikmi? Özünüz düşünün.
İndi nədir çətinliyimiz? Nə istəyirik?
Heç. Hərəmizin bir ömrü var. Həm dolanışıq vasitəsi əldə edib
yaşamaq istəyirik, həm də deyirik ki, üzərində yaşadığımız, suyunu
içdiyimiz, havasını udduğumuz bu torpağa imkan daxilində
borcumuzu qaytaraq.
Axtarıram, xalqımızın və dilimizin tarixinə dair yeni
materiallar əldə edib onun həqiqi tarixinin yaranmasına kömək
etmək istəyirəm. Amma sən mənə mane olursan.
Mən bütün o yuxarıdakıları genişliyi ilə yazıram və deyirəm
ki, Azərbaycan ən qədim dövrlərdən türk yurdudur. Sən heç bir
şey oxumadan o İqrarın dediklərini tutu quşu kimi əzbərləyib
deyirsən ki, «Cəfəng danışma. Burda türk olmayıb. Türklər bura
bizim eranın X1 əsrində gəlib».
250
Niyə? Nədir məqsədin?
Sən bu sözləri iki şeyə görə deyə bilərsən: ya elmi
obyektivlik naminə, ya da türkün qədimliyini sənin qəlbin
götürmür.
Elm naminə demirsən. Çünki sən mənim yazdıqlarımın heç
birini təkzib etmədən, oxumadan bu sözləri deyirsən – inad uşaq
dediyinin üstündə duran kimi.
Onda bəs məqsədin nədir?
Gördün ki, erməni min oyundan çıxıb özünə saxta tarix
düzəldib. Bəs sən niyə mənim həqiqi tariximin əleyhinə çıxırsan?
Mən deyirəm ki, şumerlər bizim babalarımızdır. Sən qanını
qaşığa qoyursan ki, belə şey ola bilməz, cəfəng danışırsan.
A kişi, bir qulaq as. X1X əsrdən ki, mixi yazılar öyrənilib,
şumer yazılarının ilk tədqiqatçıları obyektiv olublar, kəşflərinə se-
viniblər – onları türk, hindavropalı, ərəb maraqlandırmayıb,
qədim sivilizasiyanı açıblar. Odur ki hamısı etiraf ediblər ki, bu
yazılar türk dillərinə müvafiqdir.
Sonra nə olub?
Sonra hindavropalılar geniş araşdırma aparıblar, görüblər
ki, şumer yazıları hindavropa dillərinə qətiyyən uyğun gəlmir və
başa düşüblər ki, bu yazıları hindavropaya bağlamaq heç cür
mümkün deyil, əl çəkiblər. Amma onu da fikirləşiblər ki, bu
yazıları türklərə vermək, bəşərin belə bir sivill ölkəsinin türklərə
aid olduğunu etiraf etmək olmaz. Məsələ siyasiləşib. Başlayıblar
İ.M.Dyakonov kimi alimləri ortaya çıxarmağa, elə uydurmalar
tapsınlar ki, türklər əl çəksin. Amma hara əl çəkirlər. Son vaxtlar
tədqiqatlar hədsiz çoxalıb. Dyakonun daşı daş üstündə qalmayıb.
Mən də özlüyümdə (sərçənin yanan binaya dimdiyində bir
damla su aparması kimi) araşdırma apardım, indiyə qədər bizim
tərəflərdə ancaq leksik paralellər müqayisə edilib, qrammatik qu-
ruluşu da nəzərdən keçirdim, gördüm ki, Dyakonovun – keşişin
uydurmaları saxtadır, morfologiya və sintaksis türk dillərinin
quruluşu ilə səsləşir, dedim ki, şumerlər bizim babalarımızdır.
Sən etiraz edirsən. Niyə? Məqsədin nədir? Axı sən də bu dildə
yazıb-oxuyursan, bu dilin hesabına çörək yeyirsən, bu dilin yayıldığı
ərazinin havasını udursan. Mənim dediyimin sənə nə zərəri var?
251
Sən birbaşa «yox» demə, götür yazılanları, eləyə bilirsənsə, təkzib
elə, sonra danış.
Bil ki, Ərbil, Kərkük camaatı ora sonralar gəlməyib.
Şumerlərin nəsilləridir. Akkadlar e.ə.XXIII əsrdə Şumeri işğal
edib, amma onlara çox böyük hörmət göstərib, I minilliyin
sonlarına kimi, şumer yazısını, şumer dilini, şumer dərsliklərini
öyrəniblər. Müharibədə qırılanlar da olub, kənara qaçanlar da, öz
yurdunda yaşayanlar da. Avropa alimləri və ruslar indi Şumeri
türklərə və bilavasitə bizim Azərbaycan türklərinə verməmək üçün
varissiz sayırlar. Bir xalq necə varissiz ola bilər və həm də ki,
akkadlarla yaxşı münasibətdə yaşayışı davam etdiriblərsə?
Sən də hindavropa alimlərinin dediyini deyirsən. Niyə? Bu
deyilənlər səni inandırmır? Nə oxudun ki, inanmadın? Mənim
kitabımı oxuyanların məsləki, ideyası (tarixə münasibətdə)
dəyişir, amma sən oxumaya-oxumaya elə deyirsən ki,
«uydurmadır» və məqsədini də başa düşmək olmur.
Sən deyirsən ki, Azərbaycanda türk yaşamayıb. Şimalın
əhalisi ləzgidilli, Cənub irandilli olub. XI əsrdə Səlcuqlar gəlib, bu
böyüklükdə ərazinin əhalisini türkləşdiriblər. Və eyni zamanda
deyirsən ki, Türk xaqanlığı dağıldıqdan sonra (VIII əsr) türklər
qərbə üz tutublar. Sən deyirsən ki, türk yurdu Altaydır, türkər
Azərbaycana oradan gəliblər… Mən deyirəm ki, əşi, bir dayan. O
böyük Türk xaqanlığını yaradan Aşina tayfası Orta Asiyaya
Azərbaycandan gedib. Sən mənim faktlarımı təkzib etmədən
(edə də bilməzsən) niyə belə danışırsan?. Sənə deyirəm ki,
insan Yer üzünə Ön Asiyadan yayılıb. Altayda insan doğulmayıb.
Altaya türklər Azərbaycandan gedib və Altayın «Altay» adının
özünü də buradan aparıblar.
Sən elə yenə də öz dediyini yox, İqrar deyəni deyirsən.
Niyə? Məqsədin nədir? Axı Azərbaycanın qədim türk yurdu
olduğu barədə həqiqəti üzə çıxarmaq sənə nə zərər verir? Bu,
özün də bilirsən ki, siyasi məsələdir, xalq məsələsidir, dövləti
məsələdir. Azərbaycan xalqının şöhrətidir. Nə səbəbə «Yox!»
deyib durursan?
Sən mənim «Azərbaycan dilinin tarixi» əsərimi nəzərdə
tutaraq yazırsan: «Əsər böyük və ağır zəhmətin nəticəsidir.
Müəllif Azərbaycan dilinin tarixini əlçatmaz dərinliklərdən yeni
252
eranın XIII yüzilliyinədək izləyir. Əsərin lap əvvəlində – «Bir
neçə söz» hissəsində Q.Kazımov yazır: «Biz də bu niyyətlə bu
mürəkkəb problemləri bir yerə
toplayıb faktlardan aldığımız
təəssürat əsasında qəlbimizdən keçənləri
kitaba köçürdük
(kursiv mənimdir –
Ə.R
.). Qoy vətənsevər gənc alimlərin
könlünə ilham versin
(kursiv mənimdir –
Ə.R
.), oxucuların
keçmişə nəzər yoluna işıq saçsın». Müəllif bütün kitab boyu bu
fikrə sadiq qalır, başının əvəzinə ürəyinin, daha doğrusu,
qəlbinin hökmü ilə hərəkət edir. Məlumdur ki, ürəyin (müəllif
hətta bu sözü yox, onun poetik sinonimləri olan qəlb, könül
sözlərini işlədir, sanki bununla da elmi əsər yox, bədii əsər
yazdığına oxucunu təkrar-təkrar inandırmaq istəyir) hökmü ilə şeir,
poema, uzaqbaşı roman yazarlar, elmi əsəri isə soyuq başla
yazarlar, gənc alimlərin könlünə ilham verməzlər, gənc şairlərin
könlünə ilham verərlər. Q.Kazımov doğrudan da qəlbindən keçən-
ləri kitaba köçürmüşdür. Müəllif bunu deyərkən mübaliğə etmir,
həqiqəti deyir. Müəllif şumer dilini türk mənşəli hesab edəndə də,
dünyanın bütün dillərinin türk dilindən əmələ gəlməsini iddia
edəndə də, bu iddiadan sonra «hətta Çin dili də» ifadəsini əlavə
edəndə də, hətta əsərin sonunda azəri dilinin türk dili olmasını
sübut etməyə çalışanda da, Albaniyada türk mənşəli vahid alban
dilinin, Midiyada türk mənşəli vahid Midiya dilinin mövcud olduğunu
yazanda da başının, ağlının hökmü ilə hərəkət etmir, qəlbindən
keçənləri kitaba köçürür. Bu da hamıya məlumdur ki, nəinki könül və
qəlb, hətta ürək də adamı aldadır, düz yoldan sapdırır. Ən acı-
nacaqlısı budur ki, Q.Kazımov müəyyən bir fikrini sübut edəndə ciddi
alimlərə yox, bütün yaradıcılıqları boyu elmdən daha çox fantaziya ilə
məşğul olan adamların dediklərinə, ya da özünün əvvəl yazdıqlarına
isnad edir».
Afərin! Bu sözləri oxuduqca İqrar Əliyevin silueti gəlir durur
gözlərimin qabağında.
Qardaş! (Bütün insanlar bir kökdən olduğu üçün hamıya
«qardaş» demək olar.) Sənin bu qeydlərini, məktəblilər mətni
hissələrə ayırıb ad verdikləri kimi, üç yerə bölmək olar:
Birincisi, «xala xətrin qalmasın» quru tərif (əvvəlki iki
cümlə):
253
İkincisi, əl tutacaq yer üçün məndən verdiyin sitat və
«qəlb» məsələsi;
Üçüncüsü: «şumer» sözündən sonrakı hissə və ya
«İqrarnamə».
Birinci hissəyə görə çox sağ ol.
İkinci hissədə çox böyük problem var: məsələ elə o ürək,
qəlb üzərindədir.
Üçüncü hissədə şumerlər, midiyalılar, albanlar haqqında
sözlərin İqrar Əliyevin dedikləridir. İqrar Əliyev isə Azərbaycan
türk xalqının düşməni idi, türkə nifrət edirdi. Halbuki Azərbaycan
tarixinə baxışına görə özü nifrətəlayiq idi. O, Azərbaycan tarixi
əvəzinə, yaramaz bir tarix yazmışdır. Sən o yolla gedirsən? Niyə?
Azərbaycan türkü sənə neyləyib?
Mən bütün dünya dillərinin türk dilindən əmələ gəldiyini
deməmişəm. Bunu ona görə deyirsən ki, kitabın
müqəddiməsindən başqa, heç nə oxumamısan. Mancurlar,
yaponlar, koreyalılar, monqollar türklərdən ayrılıb. Bunu məndən
də qabaq deyiblər. İnsan Yer üzünə Ön Asiyadan yayılıb, şərqə
və qərbə Ön Asiyadan gedib – min dəfə demişik. Və mən heç bir
şübhə etmirəm ki, çinlilər göydən düşməyib, Orta və Mərkəzi
Asiyaya gedən ən qədim protürkdən təcrid olunub – birbaşa çin
protodili olmayıb. İnkişafı başqa itstiqamətdə olub. Azəri dili haq-
qında Kəsrəvinin və İqrarın fikirləri üzərində dayanırsan. Niyə? Nə
bilirsən onlar düz deyir? Kəsrəvi farsların nökəri idi, İqrar da eyni
məzhəbli. Sən nə üçün mənə inanmırsan, onlara inanırsan? Kəsrə-
vi adicə dilin özü ilə onun adını fərqləndirə bilməyib, nə üçün o sə-
nin üçün bu qədər böyük alimdir? Sən köhnə bayatını deyirsən:
«Azərbaycan torpaqlarında «azəri» adlı böyük irandilli xalq yaşayıb,
X1 əsrdə Səlcuqlar gəlib, onları türkləşdirib». Sən başa düşməlisən
ki, daha bu cür uşaq oyunundan qurtardıq. Azərbaycan əzəli və
əbədi türk yurdu olub. Ərəblər bizim Azərbaycan türk camaatına
«azəri» deyib, indi də deyilir. Qonşular bizi belə adlandırır. «Azəri»
fars tayfası olsa idi, qonşular türklərə «azəri» deməzdi. Sənin kimi,
İqrar kimi türkə pis münasibət bəsləyənlərin ucbatından 60-cı il-
lərdə kitabların da üzərində işlənən «azəri» sözünü dilimizin adı
kimi konstitutsiyaya daxil edə bilmədik, alimləri üz-üzə qoyduq.
254
Sən heç bir araşdırma aparmadan midiyalıların türklərdən
ibarət olduğuna kinayə edirsən? Niyə? Midiya imperiyası ilkin
olaraq Azərbaycan ərazisində əmələ gəlib. Farslar indiki İran
yaylasına e.ə.VIII əsrdə gəlməyə başlayıblar. Midiya dövləti
haqqında Assur mənbələrində e.ə.1X əsrdən məlumat verilir. Bir
tayfa bir ərazidə yoxdursa, o, orada necə dövlət yarada bilər?
Farslar gəldikdən sonra heç Midiyanın daxilinə girə bilmədilər,
ucqarlarda dolandılar. Yalnız VI əsrin ortasında – e.ə.550-ci ildə
Kirin alçaqlığı və Qarpağın xəyanəti ilə farslar hakimiyyəti ələ
alıblar. Onlar Midiya dövlətini necə yarada bilərdilər?
Mən yeni tədqiqatlara əsasən (və öz araşdırmalarımı,
Q.Qeybullayevin araşdırmalarını) nəzərə alaraq deyirəm ki,
Midiya imperiyası türk imperiyasıdır, midiyalıların əsas əhalisi
türklərdir, Midiya – Turandır, o Turandır ki, İran-Turan
müharibələri şəklində tarixdə böyük iz qoyub və bir çox
əsərlərdə öz əksini tapıb. Midiya xüsusi adları türk dilləri
bazasında izah olunur. M.Kaşğarinin, ağıları ilə birlikdə xatırladığı
Alp Ər Tonqa Turan dövlətinin başçısıdır. Kirə qarşı müharibəni o
aparıb və axırda həlak olub. Alp Ər Tonqanı farslar «Əfrasiyab» ad-
landırmışlar. Bizim «vətənsevər» tarixçilər Midiyanı da, Midiya pad-
şahlığını və padşahlarını da, Astiaq əfsanəsini də böyük səxavətlə
İrana bağışlamaq istəyirlər. Bunlar hansı millətin övladlarıdır? Sənin
başın qarışıb alimlərin çoxdan açıb-tökdükləri Orxon-Yenisey ya-
zılarına. Camaat tarixi tədqiqatla məşğuldur, xalqının tarixini öyrə-
nir. Tarixi tədqiqat əsasında artıq tam şəkildə sübüt olunur ki, Alp
Ər Tonqa farsların dediyi Əfrasiyabdır və yenə tam şəkildə sübut
olunur ki, Əfrasiyab deyilən adam axırıncı Midiya padşahı Astiaqdır.
Buna nə deyirsən? İnkar edə biləcəksənmi? Astiaq da, Əfrasiyab
da, Alp Ər Tonqa da Turan hakimidir, eyni adamlardır, farslarla
müharibədədir və tarixin ən güclü İran - Turan müharibəsini
aparmışlar. Midiyalılar Astiaqa yalvarır ki, padşahlığa farsları yaxın
qoymasın, farslar hakimiyyəti ələ alsa, midiyalıları köləyə çevirəcək-
lər. Sən də yapışmısan ki, midiyalılar irandilli əhali idi. Qaldı, «vahid
Midiya dili»ndən söhbət getmir. Dövləti yaradan əsas əhalidən
söhbət gedir. Midiya imperiyaya çevrildikdən sonra sərhədləri çox
genişlənir və müxtəlif tayfaları birləşdirir.
255
Mən bunu deyəndə sən deyirsən ki, xeyr, İqrar elə demir,
başqa cür deyib..
İqrar elə deyib. O o zaman idi. İndi aşkar olur ki, belədir.
Bizim tarixşünaslığımızın tarixi o qədər də uzun deyil axı. Çox
şeyi hələ də düz öyrənə bilməmişik.
Bəs sənin məqsədin nədir? Sən ki bunları başa düşə
bilərsən?
Albaniyanın əsas əhalisi türk tayfaları olmuşdur. Hətta
mühafizəkar tarixçi kimi tanıdığım Sumbatzadə də «Albaniya
ərazisində heç bir farslaşdırmadan söhbət gedə bilməz» deyir.
Sənin dediyin İqrarın dediyidir. Bunlar artıq ölür. Xalq öz tarixini
yazır. Amma çöldən və içəridən çətinliklərlə üzləşə-üzləşə yazır,
vuruşa-vuruşa yazır.
Sən mənə irad tutursan ki, mən «ciddi alimlərə» istinad
etməmişəm. Sənin bu «iradını» mən çoxdan eşitmişəm. «Ciddi
alim» kimi deyirsən? İqrar Əliyevi deyirsən? İqrar Azərbaycan
tarixi əvəzinə İran tarixi yazıb, Azərbaycan dövlətini başqa xalqa
bağışlayıb, Azərbaycan türkünün, Azərbaycan türk dilinin tarixinə
nifrət edib. Mən iki ay dalbadal bir qəzetdə onun yanlış və zərərli
ideyalarını öz sağlığında ifşa etmişəm. İndi o mənim üçün «ciddi
alim» olmalıdır? Hansı obyektiv elminə görə? Sənin könlündən
keçəni bilirəm. Sən deyirsən ki, niyə mən tarixi faktlar əsasında
yeni söz deyirəm? Niyə mən İqrarın dediklərini bir çox başqaları
kimi tutu quşu misalında təkrar etmirəm? Xeyr, gecdir. Görür-
sən ki, gecdir, amma sənin qəlbin onu istəyir. Məqsədin nədir?
Mən o alimi ciddi alim sayıram və saymışam ki, o bu xalqın
çörəyini yeyir və bu xalqa xəyanət etmir. Bu xalqın və onun
dilinin tədqiqi yolunda bir damla da olsa, iş görüb.
«Ən acınacaqlısı budur ki, Q.Kazımov… ciddi alimlərə yox,
bütün yaradıcılıqları boyu elmdən daha çox fantaziya ilə məşğul
olan adamların dediklərinə… isnad edir». Düz deyil. Mənim
kitabım çıxandan bu bayatını eşidirəm. Mən əsas tezislərimdə
alman alimi Q.Vinkler, fransız alimi E.Reklü, rus alimi L.Reder,
türk alimi Ahmet Cavad, Azərbaycan alimləri Y.B.Yusifov,
T.İ.Hacıyev, Q.A.Qeybullayev kimi alimlərə istinad etmişəm. Bu
alimlərin bir tükünü sənin dediyin «ciddi alim»ə dəyişmərəm.
256
Q.Qeybullayev haqqında sözümü hələ 1997-ci ildə nəşr
etdirdiyim «Sənət düşüncələri» kitabımda demişəm:
«Q.Qeybullayev «Azərbaycanlıların etnogenezinə dair» (1991)
əsərində Şumer dövründən bəri Azərbaycan ərazisində yaşamış
tayfaların etnik mənsubiyyətini aydınlaşdırmaq baxımından
misilsiz iş görmüşdür. Onun bu sahədəki əməyi dil tarixçilərinin küll
halında əməyindən xeyli üstündür».(s.297). Moskvanın ali
məktəblər üçün buraxdığı «Qədim dünya tarixi» kitabında qədim
Şərqi, Ön Asiyanı öyrənən qüdrətli alimlərin adları arasında sənin
dediyin «ciddi alim»in adı yoxdur, orada İ.M.Dyakonov,
V.A.Belyavski və Y.B.Yusifovun adları var. (1985, s.105) Yusif
Yusifov həqiqi vətən tarixini yazdığı üçün akademik nəşrin (1998)
1-ci cildinin girişi bütün sualtı axınla onun əleyhinədir və bu girişdə
ən cəfəng alimlərin adı var, amma Y.Yusifov kimi həqiqi tarixçinin
adı yoxdur. T.İ.Hacıyev Azərbaycan dilinin ən qədim dövrünün
düzgün tədqiqinə ilkin istiqamət verən və bu sahədə böyük məktəb
yaratmış bir alimdir. Onun tədqiqləri hələ 70-80-ci illərdə Azər-
baycan dilçilik tədqiqatının ən şöhrətli hissəsini təşkil etmişdir. Ha-
belə sonrakı dövrdə də.
«Acınacaqlısı» o deyil, «acınacaqlısı» budur ki, qəlb bunları gö-
türmür.
İndi bir az da aydın şəkildə gələk «ürək» məsələsinə.
Bütün bu həngamələrin səbəbi ürəkdir. Yaman problem atmısan
ortalığa. Özün bilmədən hər şeyi açmısan. Elə bilirsən, sən
mənim ideyalarımı bəyənməyəndə mən güman edəcəyəm ki, sən
bunu elm naminə edirsən? Xeyr! Səni heç elm maraqlandırmır
da. Mən 600 səhifəlik kitab yazmışam. Sən iki-üç cümlədə
mənim bütün ideyalarımın yanlış və gülməli olduğunu
söyləyirsən. Elm sənin yazdığın kimi olmur. Kitabın ideyalarını bir
neçə cümlə ilə heç eləmək olmaz. Sən mənim dediklərimi təkzib
etmək üçün kitabımdan böyük kitab yazmalısan – həm məni
təkzib etməli, həm də düzgün hesab etdiyini göstərməlisən. Bunu
sən eləyə bilməzsən. Elm ona deyərlər ki, bir-bir qoyasan ortalığa,
deyəsən ki, qağa, bax mən də sənə kömək etmək istəyirəm. Amma
bu məsələni belə yox, gəl belə qoyaq – çünki əsli belədir.
Onda olar elm. Amma sən başqa yol tutursan: ermənilərin,
rusların, iranşünasların dediklərini deyirsən.
257
Mən öz xalqımın tarixini yazmaq istəyirəm. Erməni, rus, iran-
şünas indi mənə o qədər də mane ola bilmir, indi sən yapışmısan
yaxamdan. Niyə, məqsədin nəlir? Sən mənə kömək etməlisən,
kömək eləmirsən, heç olmasa, mane olma. Yenə deyirəm: sən elm
xatirinə danışmırsan, sənin məqsədin ayrıdır.
Axı biz hamımız bu torpağın oğluyuq. Bu torpağın havası,
suyu, çörəyi ilə yaşayırıq. Ölkənin əsas əhalisi türklərdir. Türklər
bir mağmın xalqdır və heç kəsə heç nə demir. Mən istəyirəm bu
xalqın həqiqi tarixini üzə çıxaram. Bəs sən nə istəyirsən? Sən
niyə mənim sözümü yox, düşmən sözünü üstün tutursan?
Daha iş ki bura gəlib çatdı, məcburam açıq deməyə. Sən
elm xatirinə danışmırsan. Sənin etnik ürəyin mənim dediklərimi
götürmür.
Görürsən, baş nə qədər işləsə də, ürək mane olur, qoymur.
Sən o problemi düz tutmusan.
Mənim ürəyimin dedikləri lap, lap, uzaq başı, uydurma da
olsa (nəizübillah!), vətənin xeyrinədir, sənin ürəyinin dedikləri
lap həqiqət də olsa (qətiyyən belə deyil!), əgər bu ölkəni vətən
sayırsansa, onun zərərinədir.
Amma mən sənin kimi olmaram. Yəni bu mənada ki, mən
öz tariximi yazıram. Sən də öz tarixini yazsan, mən sənə mane
olmaram. Sən qədim türklərlə bağlı (mənə dediyin kimi) çox
«zəhmət çəkmisən», çoxlu əsər yazmısan. Amma o əsərlərin heç
birində türk ürəyi yoxdur. Onlar təzədən yazılmalıdır.
Dostları ilə paylaş: |